عدالت صحابه در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
←جستارهای وابسته
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۱۶: | ||
[[دلایل]] اهل سنت برای اثبات [[عدالت]] جمیع صحابه، [[آیات]] و روایاتی است که در [[ستایش]] صحابه آمده است. | [[دلایل]] اهل سنت برای اثبات [[عدالت]] جمیع صحابه، [[آیات]] و روایاتی است که در [[ستایش]] صحابه آمده است. | ||
== [[ادله]] اهل سنت بر عدالت جمیع صحابه == | |||
=== [[دلائل قرآنی]] === | |||
اهل سنت برای اثبات [[عقیده]] خود به آیاتی مانند: [[سوره توبه]] آیه۱۰۰؛ [[سوره فتح]] آیات ۱۸ و ۲۹؛ [[سوره انفال]] آیات ۷۴ و ۷۵؛ [[سوره بقره]] [[آیه]] ۱۴۲؛ [[سوره آل عمران]] آیه ۱۱۰ و... استناد کرده‌اند که فقط به مهم‌ترین دلائل قرآنی آنها اشاره میشود: | |||
الف) آیه اول: {{متن قرآن|وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ}}<ref>«و خداوند از نخستین پیش‌آهنگان مهاجران و انصار و کسانی که به نیکی از آنان پیروی کرده‌اند خشنود است و آنها نیز از وی خشنودند و او برای آنان بوستان‌هایی فراهم آورده که جویبارها در بن آنها روان است، هماره در آن جاودانند، رستگاری سترگ، این است» سوره توبه، آیه ۱۰۰.</ref>. این [[آیه]] جزء مهم‌ترین دلائلی است که [[اهل سنت]] مبتنی بر [[عدالت]] جمیع [[صحابه]] ارائه و [[استدلال]] می‌‌کند. اهل سنت بر این [[عقیده]] هستند که طبق آیه فوق، به تصریح [[خداوند سبحان]] [[رضایت]] و [[خشنودی خداوند]] شامل حال [[مهاجرین]]، [[انصار]] و [[پیروان]] آنان شده است و از طرف دیگر [[رضایت خداوند]] شامل حال [[گناهکاران]] نمی‌گردد، بنابراین صحابه انسان‌هایی پاکدامن و [[عادل]] هستند. | |||
[[نقد]] استدلال: | |||
# [[خداوند متعال]] در آیه بعدی تصریح میکنند که برخی از [[اصحاب]]، از [[اعراب بادیه]] نشین و حتی اصحاب [[اهل]] [[مدینه]]، از [[منافقین]] هستند و [[خداوند]] آنان را به [[آتش]] خواهد افکند: {{متن قرآن|وَمِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَى عَذَابٍ عَظِيمٍ}}<ref>«و از پیرامونیان شما از تازیان بیابان‌نشین و از اهل مدینه منافقانی هستند که به دورویی خو کرده‌اند؛ تو آنان را نمی‌شناسی ما آنها را می‌شناسیم؛ به زودی آنان را دوبار عذاب خواهیم کرد سپس به سوی عذابی سترگ برده می‌شوند» سوره توبه، آیه ۱۰۱.</ref>. با این تصریح [[آیات الهی]] به [[منافق]] بودن برخی از اصحاب آیا می‌‌توان [[حکم]] به عدالت تمامی صحابه داد؟ | |||
# در [[آیه کریمه]] قید {{متن قرآن|السَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ}} آمده که دیدگاه [[مفسران]] درباره مصادیق آن متفاوت است: ابن جوزی حنبلی می‌‌گوید در مورد مقصود این آیه از [[سابقین]] اولیه ۶ قول موجود است: | |||
# کسانی هستند که به دو [[قبله]] [[نماز]] خوانده‌اند. این نظر [[ابوموسی اشعری]] و [[سعید بن مسیب]] و [[ابن سیرین]] و [[قتاده]] است. | |||
# کسانی هستند که در [[بیعت رضوان]] با [[رسول خدا]] [[بیعت]] نمودند. این نظر [[شعبی]] است. | |||
# کسانی هستند که در [[جنگ بدر]] شرکت داشته‌اند. این نظر [[عطاء بن ابی ریاح]] است. | |||
# همه صحابه هستند که به سبب صحبت رسول خدا، به [[مقام]] [[سبقت]] رسیده‌اند. این نظر [[محمد بن کعب]] آل القرظی است. | |||
# مقصود سابقین به [[ثواب]] و [[شهادت]] است. این نظر را ماوردی ذکر کرده است. | |||
# کسانی که [[قبل از هجرت]] [[اسلام]] آوردند؛ این نظر [[قاضی ابو یعلی]] است<ref>زاد المسیر: ج۳، ص۳۳۳.</ref>. | |||
همچنین طبق قید {{متن قرآن|وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ}} شامل تمام کسانی میشود که از آنها [[تبعیت]] کرده است و انحصار این افراد به [[تابعین]] و تابع تابعین، صحیح نیست. | |||
بنابراین اگر هم بپذیریم این [[آیه]] دلالت بر [[عدالت صحابه]] دارد، فقط عده ای اندک از [[صحابه]] را شامل میشود و [[قادر]] به [[اثبات]] [[عدالت]] تمامی صحابه نیست. | |||
ب) آیه دوم: {{متن قرآن|كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَكْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ}}<ref>«شما بهترین گروهی بوده‌اید که (به عنوان سرمشق) برای مردم پدیدار شده‌اید؛ به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از (کار) ناپسند باز می‌دارید و به خداوند ایمان دارید و اهل کتاب اگر ایمان می‌آوردند برای آنان بهتر بود؛ برخی از آنها مؤمن امّا بسیاری از آنان نافرمانند» سوره آل عمران، آیه ۱۱۰.</ref>. گفته‌اند این آیه بر عدالت تمامی صحابه دلالت دارد؛ زیرا خطاب اولی آیه به [[اصحاب]] است و کسی را که [[خدا]] خیر بداند، به [[یقین]] [[عادل]] خواهد بود. | |||
[[نقد]] [[استدلال]]: | |||
# [[تمسک]] به آیه، برای اثبات همه صحابه، بر این [[استوار]] است که آیه ویژه اصحاب باشد و حال آنکه بیشتر [[مفسران]] برآنند که خطاب آیه همه [[مسلمانان]] است. [[ابن کثیر]] می‌‌گوید: "[[خداوند متعال]] از [[امت]] [[محمدی]] خبر داده که این امت بهترین امت هایند. از [[ابن عباس]] نیز نقل شده است که گفت: آنان کسانی هستند که با [[رسول خدا]]{{صل}} از [[مکه]] به [[مدینه]] [[هجرت]] کرده‌اند، ولی صحیح آن است که آیه تمامی امت را دربرمی گیرد"<ref>ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۲، ص۸۹.</ref>. | |||
# [[خیر]] بودن [[امت اسلامی]] نیز مطلق نیامده است، بلکه [[مقید]] به رعایت شروطی مانند [[امر به معروف و نهی از منکر]] و [[ایمان]] شده است. بنابراین شامل صحابه ای که [[فاسق]] و [[گنهکار]] بوده‌اند نمی‌شود. | |||
ج) آیه سوم: {{متن قرآن|لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا}}<ref>«به راستی خداوند از مؤمنان خشنود شد هنگامی که با تو در زیر آن درخت بیعت می‌کردند پس آنچه در دل داشتند معلوم داشت، از این رو آرامش را بر آنها فرو فرستاد و به پیروزی زودرسی پاداششان داد» سوره فتح، آیه ۱۸.</ref>. [[بغوی]] می‌‌نویسد: "[[خداوند]] از [[مؤمنان]] [[راضی]] شد؛ چراکه آنها در [[حدیبیه]] با [[پیامبر]]{{صل}}، بر این [[بیعت]] کردند که در مقابل [[قریش]] [[ایستادگی]] کرده و فرار نکنند. [[جابر بن عبدالله]] گفته است: پیامبر{{صل}} در [[روز]] حدیبیه به ما گفت «انتم خیر [[اهل]] الارض» و ما در آن روز هزار و چهارصد نفر بودیم که همه بیعت کردند..."<ref>حسین بن مسعود، بغوی، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۲۲۷.</ref>. | |||
نقد استدلال: | |||
# این دلیل اخص از مدعاست، یعنی اگر هم دلالت بر [[عدالت صحابه]] بکند، فقط شامل افرادی است که در [[صلح حدیبیه]] و [[بیعت رضوان]] با [[پیامبر]]{{صل}} [[بیعت]] کردند و این عده بالغ بر ۱۴۰۰ نفر بودند و [[قادر]] به [[اثبات]] عدالت صحابه که عدد آنها به صدهزار نفر<ref>ابن اثیر، اسدالغابة، ج۱، ص۱۱.</ref> می‌‌رسد، نیست. | |||
# مورد سبب [[رضایت خداوند]]، در این [[آیه]] مشخص است که همان بیعت رضوان باشد و [[خداوند متعال]] بعد از اعلام [[رضایت]] از [[مؤمنان]] فرموده اند: «اذ یبایعونک» یعنی به سبب [[بیعت]]، [[خداوند]] از آنها [[راضی]] و خوشنود میشود و اگر کسی این شرط را عمل نکند [[حکم]] خوشنودی و رضایت نیز از وی برداشته میشود<ref>محمود، آلوسی، روح المعانی، ج۱۳، ص۲۵۹؛ جلال الدین، سیوطی، الدرالمنثور، ج۶، ص۷۴.</ref>. | |||
[[آیات]] دیگر مورد استناد [[اهل سنت]]: | |||
# {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>، ما شما [[مسلمانان]] را به [[اسلام]] [[هدایت]] کردیم و به [[اخلاق نیکو]] آراستیم تا [[گواه]] [[مردم]] باشید تا دیگر [[ملت‌ها]] از شما [[نیکی]] و [[درستی]] را بیاموزند. | |||
# {{متن قرآن|مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ}}<ref>«محمد، پیامبر خداوند است و آنان که با وی‌اند، بر کافران سختگیر، میان خویش مهربانند.» سوره فتح، آیه ۲۹.</ref>. | |||
==== پاسخ کلی به آیات ==== | |||
# دلیل اخص از مدعاست، یعنی هیچ کدام از دلائل شامل تمام [[صحابه]] نمی‌شود و فقط [[عدالت]] برخی از صحابه را ثابت می‌‌کند. | |||
# [[تعارض]] با آیات دیگر [[قرآن کریم]] که صراحتاً در [[مذمت]] صحابه هستند؛ برخی از این آیات عبارت‌اند از: | |||
## {{متن قرآن|وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«و برخی از ایشان کسانی هستند که پیغمبر را آزار میکنند و می‌گویند او خوش‌باور است؛ بگو سخن نیوش خوبی برای شماست که به خداوند ایمان و مؤمنان را باور دارد و برای آن دسته از شما که ایمان آورده‌اند رحمت است و برای آن کسان که به فرستاده خداوند آزار می‌رسانند» سوره توبه، آیه ۶۱.</ref>. | |||
## {{متن قرآن|وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَنْ يَنْقَلِبْ عَلَى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ}}<ref>«و محمد جز فرستاده‌ای نیست که پیش از او (نیز) فرستادگانی (بوده و) گذشته‌اند؛ آیا اگر بمیرد یا کشته گردد به (باورهای) گذشته خود باز می‌گردید؟ و هر کس به (باورهای) گذشته خود باز گردد هرگز زیانی به خداوند نمی‌رساند؛ و خداوند سپاسگزاران را به زودی پاداش خواهد داد» سوره آل عمران، آیه ۱۴۴.</ref>. | |||
## {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! اگر بزهکاری برایتان خبری آورد بررسی کنید مبادا نادانسته به گروهی زیان رسانید، آنگاه از آنچه کرده‌اید پشیمان گردید» سوره حجرات، آیه ۶.</ref>. | |||
## {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ جَاءُوا بِالْإِفْكِ عُصْبَةٌ مِنْكُمْ لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَكُمْ بَلْ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ مَا اكْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَالَّذِي تَوَلَّى كِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِيمٌ}}<ref>«کسانی که [به یکی از همسران پیامبر] آن دروغ را (وارد) آوردند دسته‌ای از شمایند؛ آن را شرّی برای خود مپندارید بلکه آن برای شما خیر است؛ هر مردی از آنان را گناهی است که انجام داده است و آنکه بخش بزرگ آن را به گردن گرفته است عذابی سترگ خواهد داشت» سوره نور، آیه ۱۱.</ref>. | |||
## {{متن قرآن|وَمِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَى عَذَابٍ عَظِيمٍ}}<ref>«و از پیرامونیان شما از تازیان بیابان‌نشین و از اهل مدینه منافقانی هستند که به دورویی خو کرده‌اند؛ تو آنان را نمی‌شناسی ما آنها را می‌شناسیم؛ به زودی آنان را دوبار عذاب خواهیم کرد سپس به سوی عذابی سترگ برده می‌شوند» سوره توبه، آیه ۱۰۱.</ref>. | |||
وجه جمع بین دو دسته از [[آیات]] این است که هر کدام در مورد عده‌ای از [[صحابه]] نازل شده‌اند و طبق [[آیات الهی]] برخی از صحابه [[صالح]] و [[عادل]] و برخی دیگر [[فاسق]] و [[منافق]] هستند. بنابراین طبق آیات الهی نظریه [[عدالت]] جمیع صحابه مردود است و هرکس به آن [[معتقد]] باشد در واقع درصدد [[انکار آیات الهی]] است. | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||