رحمت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

*از [[آیه]] {{متن قرآن|وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِ إِن يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَسْتَخْلِفْ مِن بَعْدِكُم مَّا يَشَاء كَمَا أَنشَأَكُم مِّن ذُرِّيَّةِ قَوْمٍ آخَرِينَ}}<ref> و پروردگار تو بی‌نیاز دارای بخشایش است؛ اگر بخواهد شما را باز می‌برد و آنچه را بخواهد پس از شما جانشین می‌گرداند به همان‌گونه که شما را از نسل گروه دیگری پدید آورد؛ سوره انعام، آیه:۱۳۳.</ref> منحصر بودن [[رحمت]] در خدای والا استفاده شده<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۳، ص ۱۵۴.</ref>، زیرا معنای {{متن قرآن|ذُو الرَّحْمَةِ}} آن است که [[خدا]] [[خالق]] [[حقیقت]] [[رحمت]] و مالک آن و [[حقیقت]] [[رحمت]]، [[قائم]] به [[ذات اقدس]] او به [[قیام]] صدوری است نه [[قیام]] حلولی<ref>الانوار الساطعه، ج ۱، ص ۴۶۲.</ref> انحصار [[رحمت]] در [[خدا]] اقتضای [[برهان]] نیز هست<ref>تفسیر صدرالمتالهین، ج ۱، ص ۶۵.</ref>، به این بیان که [[رحمت]] [[خدای متعال]] از هر گونه شائبه به دور است؛ ولی [[رحمت]] در مخلوقات هرگز بی‌چشمداشت [[دنیایی]] یا [[آخرتی]] نیست<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۳، ص ۱۵۴؛ تفسیر صدرالمتالهین، ج ۱، ص ۶۶؛ ریاض السالکین، ج ۶، ص ۲۰۵.</ref>؛ همین نکته، تعبیر {{عربی|" يَا مَنْ‏ يَرْحَمُ‏ مَنْ‏ لَا يَرْحَمُهُ‏ الْعِبَادُ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}<ref>صحیفه سجادیه، دعای ۴۶.</ref> در ادعیة [[مأثور]] را مستدل می‌سازد، زیرا آنجا که [[آدمی]] سود مادی یا [[معنوی]] نبیند، [[رحمت]] از [[ناحیه]] او منتفی است<ref>ریاض السالکین، ج ۶، ص ۲۰۵.</ref>، پس هر گونه عطا از سوی هر کس جز [[خدای متعال]] در [[حقیقت]] معاوضه<ref>تفسیر الصراط المستقیم، ج ۳، ص ۴۴۷.</ref> و تنها عطای بی‌چشمداشت از [[خدای متعال]] متصور است، هم چنان که جمله {{متن قرآن|وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِ}} در [[آیه]] یاد شده نیز بیان می‌دارد که [[رحمت الهی]] در اعطاء اصل وجود، نیز نعمت‌هایی که بقای وجود را شدنی می‌سازد، برخاسته از [[نیاز]] به مخلوقات نیست<ref>من وحی القرآن، ج ۹، ص ۳۳۲.</ref>؛ با این حال، [[بی‌نیازی]] او سبب نشده که [[رحمت]] خود را از دیگران [[قطع]]؛ یا به آنها [[بی‌اعتنایی]] کند<ref>تفسیر روشن، ج ۸، ص ۱۸۶.</ref>، زیرا او در عین [[بی‌نیازی]] از آفریدگان، آنان را [[آفریده]] تا سودی برساند<ref>روح البیان، ج ۳، ص ۱۰۷.</ref>، بنابراین [[رحمت]] او بر مخلوقات سودی برای خود او ندارد.

افزون بر این، ما سوای [[الله]] از جمله رحمتی که از مخلوق‌ها [[مشاهده]] می‌شود، نیز توان بهره‌گیری مرحوم از [[رحمت]] دیگران، ممکن الوجود و تحقق آن وابسته به ایجادش از [[خدای متعال]] است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۳، ص ۱۵۴؛ تفسیر صدرالمتالهین، ج ۱، ص ۶۶؛ المنیر، ج ۸، ص ۵۱.</ref> روایتی از[[پیامبر]]{{صل}}<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص ۹۴.</ref> نیز به خوبی نشان می‌دهد که خدای والا بهره‌ای از [[رحمت]] خویش به مخلوقات عطا فرموده و اگر این نبود، مهر و عطوفتی از هیچ مخلوقی نسبت به دیگری [[مشاهده]] نمی‌شد، بنابراین جز [[خدا]] کسی صاحب [[رحمت]] نیست و دیگران فقط مظاهر [[رحمت الهی]] به شمار می‌آیند، بلکه این مطلب اقتضاء [[اعتقاد به توحید]] در زمینه صفت [[رحمت]] است. [[سخن]] [[امام سجاد]]{{ع}} در [[صحیفه سجادیه]]: {{عربی|" فَلَعَلَ‏ بَعْضَهُمْ‏ بِرَحْمَتِكَ‏ يَرْحَمُنِي‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}<ref>صحیفه سجادیه، دعای ۳۱.</ref> نیز همین را می‌رساند. [[آیات]] {{متن قرآن|وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ }}<ref> و بخشایشم همه چیز را فرا می‌گیرد؛ سوره اعراف، آیه:۱۵۶.</ref> و {{متن قرآن|كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ}}<ref> بر خویش بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است؛ سوره انعام، آیه:۱۲.</ref> و دیگر آیاتی نیز که در آن [[رحمت]] به [[خدا]] اضافه شده، به گونه‌ای که [[حصر]] از آن فهمیده می‌شود، بلکه چه بسا [[آیه]] {{متن قرآن|كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ}}<ref> بر خویش بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است؛ سوره انعام، آیه:۱۲.</ref> اگر آن را به معنای [[وعده]] [[رحمت]] ندانسته بلکه مفاد را [[جعل]] [[رحمت]] در [[مقام]] [[تکوین]] بدانیم، از آیاتی‌اند که در این زمینه درخور استنادند<ref>الانوار الساطعه، ج ۱، ص ۴۶۱- ۴۶۲.</ref>. نسبت یافتن [[رحمت]] به غیر [[خدای متعال]]، مَجاز<ref>تفسیر صدرالمتألهین، ج ۱، ص ۶۵.</ref> و بر اساس [[تأویل]] است<ref>اسرار الصلاه، ص ۳۴۷.</ref>، هر چند در [[باور]] بعضی، اگر چه [[خدای متعال]] ابتدا و اصل همه امور است، این سبب نمی‌شود که اسناد این امور به مخلوقات مجاز باشد، وگرنه می‌بایست اسناد همه [[افعال]] اختیاری به [[انسان]] را نیز مَجاز بدانیم<ref>تفسیر الصراط المستقیم، ج ۳، ص ۴۴۸.</ref>؛ به علاوه، ظاهر آیاتی مانند {{متن قرآن|وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً }}<ref> میان شما دلبستگی پایدار و مهر  پدید آورد؛ سوره روم، آیه:۲۱.</ref> و {{متن قرآن|وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ }}<ref> و او بخشاینده‌ترین بخشایندگان است؛ سوره یوسف، آیه: ۶۴.</ref> نیز ظاهر روایاتی مانند {{عربی|" ارْحَمْ‏ تُرْحَم‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}<ref>بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۱۰۰.</ref> یا {{عربی|" انّ الله قسّم جزء من الرّحمة بین خلقه به یتراحمون ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} آن است که اسناد [[رحمت]] به مخلوقات، اسناد [[حقیقی]] است<ref>تفسیر الصراط المستقیم، ج ۳، ص ۴۴۶ - ۴۴۷.</ref>؛ البته رحمتی که با واژه رحمان، [[خدا]] را به آن [[وصف]] می‌کنیم، [[رحمت]] خاصی است که صدورش از غیر [[حضرت حق]] امکان ندارد<ref>نک: تفسیر الصراط المستقیم، ج ۳، ص ۲۷۹.</ref><ref>[[محمد صادق صالحی‌منش|صالحی‌منش، محمد صادق]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص۵۴۴- ۵۸۰.</ref>.