رحمت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

*مهر و [[محبت]] افراد [[بشر]] به یکدیگر، از [[شئون]] [[رحمت الهی]] است که در [[آدمیان]] به [[ودیعت]] سپرده<ref>انوار درخشان، ج ۹، ص ۱۰۶.</ref> و در [[فطرت]] همگان نهاده است<ref>شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص ۳۱۹.</ref> [[روایت]] [[امام عسکری]]{{ع}} از [[امام علی|امیرمؤمنان]]{{ع}}<ref>تفسیر منسوب به امام عسکری، ص ۳۷؛ بحار الانوار، ج ۸۹، ص ۲۵۰.</ref> که از [[طریق عامه]] از [[پیامبر]]{{صل}}<ref>مسند احمد، ج ۴، ص ۳۱۲؛ المعجم الکبیر، ج ۲، ۱۶۲.</ref> نیز گزارش شده، می‌رساند که [[خدا]] از [[رحمت]] خویش ۱۰۰ [[رحمت]] [[آفریده]] که یکی از آنها را در آفریدگان قرار داده که رحمت‌های مشهود میان [[انسان‌ها]] و حیوانات، از جمله [[رحمت]] و [[عطوفت]] [[مادران]] به [[فرزندان]]، برخاسته از آن است. [[حدیث]] معروف جنود [[عقل]] و [[جهل]] نیز [[رحمت]] را از جنود [[عقل]] شمرده<ref>الکافی، ج ۱، ص ۲۱.</ref> که نشان می‌دهد [[رحمت]] از لوازم [[فطرت]] مخمور و از جنود [[عقل]] و رحمان است، و از آنجا که [[فطرت]] مخمور صورت کمالی رحمانی است، روشن می‌شود [[خدا]] [[انسان]] را از [[حقیقت]] [[رحمت]] خود [[آفریده]] و [[آدمی]] صورت [[رحمت الهی]] است. نسبت دادن [[خلق]] [[انسان]] به نام «رحمان» در [[آیات]]: {{متن قرآن|الرَّحْمَنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ خَلَقَ الإِنسَانَ}}<ref> خداوند) بخشنده.قرآن را آموخت.آدمی را آفرید؛ سوره الرحمان، آیه: ۱- ۳.</ref> این مطلب را [[تأیید]] می‌کند، از همین‌رو [[آدمی]] حتی اگر [[ظالم]] و سنگدل هم باشد، از [[ستم]] و [[قساوت]] فطرتاً متنفّر است و از [[عدالت]]، [[رحمت]] و [[رأفت]]، ذاتاً خوشش می‌آید<ref>شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص ۲۴۰ - ۲۴۱.</ref>. از موارد [[مودت]] و [[رحمت]] میان [[انسان‌ها]]، که [[خدا]] آن را به خود نسبت داده و از [[آیات]] خود شمرده، [[رحمت]] میان [[زن]] و شوهر است: {{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ}}<ref> و از نشانه‌های او این است که از خودتان همسرانی برایتان آفرید تا کنار آنان آرامش یابید و میان شما دلبستگی پایدار و مهر پدید آورد؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی است برای گروهی که می‌اندیشند؛ سوره روم، آیه:۲۱.</ref> آن دو با [[محبت]] و [[مودت]] یکدیگر را [[همراهی]] کرده و با [[مشاهده]] [[ناتوانی]] و [[درماندگی]] [[فرزندان]] کوچک، هر دو به ویژه [[زن]]، از سر [[رحمت]] به رفع [[نیاز]] و جبران [[نقص]] آنان می‌پردازند؛ که اگر این [[رحمت]] نبود، [[نسل]] [[انسان]] گسسته می‌شد؛ البته احتمال دارد مراد [[آیه]] [[جعل]] [[مودت]] میان همه [[آدمیان]] باشد که نمونه‌های ترحم [[انسان‌ها]] به [[مساکین]]، [[ناتوانان]] و [[مردم]] ضعیف در [[جامعه]] مشهود است<ref>المیزان، ج ۱۶، ص ۱۶۶.</ref>. [[تفکر]] در اصول [[تکوینی]] که مرد و [[زن]] را به [[تشکیل جامعه]] کوچک [[خانواده]] و [[مودت]] و [[رحمت]] به یکدیگر سوق داده و سرانجام، [[اجتماع]] شهری را پدید می‌آورد که دستاوردهایی مانند بقاء نوع و [[رسیدن به کمال]] در [[زندگی]] [[دنیا]] و [[آخرت]] در پی دارد، [[آدمی]] را با شگفتی‌هایی از [[آیات الهی]] در زمینه [[تدبیر]] نوع [[انسانی]] آشنا می‌کند که [[عقل‌ها]] را حیران می‌سازند{{متن قرآن|إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ}}<ref>المیزان، ج ۱۶، ص ۱۶۷.</ref><ref>[[محمد صادق صالحی‌منش|صالحی‌منش، محمد صادق]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص۵۴۴- ۵۸۰.</ref>.

* [[قرآن کریم]] به [[رحمت]] و [[عطوفت]] [[فرزندان]] به [[والدین]] فراوان تأکید دارد؛ تا آنجا که در موارد متعدد{{متن قرآن|وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُواْ الصَّلاةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلاَّ قَلِيلاً مِّنكُمْ وَأَنتُم مُّعْرِضُونَ}}<ref> و (یاد کنید) آنگاه را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند را نپرستید و با پدر و مادر و خویشاوند و یتیمان و بیچارگان نیکی کنید و با مردم سخن خوب بگویید و نماز را بر پا دارید و زکات بدهید؛ سپس جز اندکی از شما، پشت کردید در حالی که (از حق) رویگردان بودید؛ سوره بقره، آیه:۸۳.</ref>؛ {{متن قرآن|وَاعْبُدُواْ اللَّهَ وَلاَ تُشْرِكُواْ بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالجَنبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لاَ يُحِبُّ مَن كَانَ مُخْتَالاً فَخُورًا }}<ref> خداوند را بپرستید و چیزی را شریک او نکنید و به پدر و مادر و به خویشاوند و یتیمان و تهیدستان و همسایه خویشاوند و همسایه دور و همراه همنشین و در راه مانده و بردگانتان نکویی ورزید؛ بی‌گمان خداوند کسی را که خودپسندی خویشتن‌ستای باشد دوست نمی‌دارد؛ سوره نساء، آیه:۳۶.</ref>؛ {{متن قرآن|وقُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُواْ بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلادَكُم مِّنْ إِمْلاقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإِيَّاهُمْ وَلاَ تَقْرَبُواْ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَلاَ تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ}}<ref> بگو: بیایید تا آنچه را خداوند بر شما حرام کرده است برایتان بخوانم: اینکه چیزی را شریک او نگیرید و به پدر و مادر نیکی کنید و فرزندانتان را از ناداری نکشید؛ ما به شما و آنان روزی می‌رسانیم؛ و زشتکاری‌های آشکار و پنهان نزدیک نشوید و آن کس را که خداوند (کشتن او را) حرام کرده است جز به حق مکشید؛ این است آنچه شما را به آن سفارش کرده است باشد که خرد ورزید؛ سوره انعام، آیه:۱۵۱.</ref>؛ {{متن قرآن|وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً كَرِيمًا}}<ref> و پروردگارت فرمان داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نکویی کنید؛ اگر هر یک از آن دو یا هر دو، نزد تو به پیری رسند به آنان اف مگو و بر آنها بانگ مزن و با ایشان سخن به نکویی بگوی!؛ سوره اسراء، آیه: ۲۳.</ref> [[احسان به والدین]] را کنار [[توحید]] و [[نفی]] [[شرک]] نهاده، به گونه‌ای که آزردن [[پدر]] و [[مادر]]، پس از [[شرک]]، بالاترین [[گناه]] است<ref>المیزان، ج ۷، ص ۳۷۴.</ref> [[قرآن]] بر [[رحمت]] افراد [[اجتماع]] به یکدیگر نیز تأکید دارد: {{متن قرآن|فَلا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ فَكُّ رَقَبَةٍ أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ}}<ref> اما او از گذرگاه سخت نگذشت،؛و تو چه دانی که گذرگاه سخت چیست؟آزاد کردن برده‌ای است،یا خوراک دادن در روز گرسنگی،به یتیمی خویشاوند،یا به بینوایی زمینگیر،آنگاه، از کسانی خواهد بود که ایمان آورده‌اند و یکدیگر را به شکیبایی و یکدیگر را به مهرورزی سفارش می‌کنند.آنان، خجستگانند؛ سوره بلد، آیه: ۱۱ - ۱۸.</ref><ref>[[محمد صادق صالحی‌منش|صالحی‌منش، محمد صادق]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص۵۴۴- ۵۸۰.</ref>.

* [[سیره]] [[پیامبر]]{{صل}} در [[رفتار]] با [[مؤمنان]] بر [[رحمت]] بسیار [[استوار]] بوده: {{متن قرآن|لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُم بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ }}<ref> ا بی‌گمان پیامبری از (میان) خودتان نزد شما آمده است که هر رنجی ببرید بر او گران است، بسیار خواستار شماست، با مؤمنان مهربانی بخشاینده است؛ سوره توبه، آیه:۱۲۸.</ref>؛ {{متن قرآن|فَلَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَّفْسَكَ عَلَى آثَارِهِمْ إِن لَّمْ يُؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِيثِ أَسَفًا }}<ref> بسا اگر به این سخن ایمان نیاورند تو، به دنبال ایشان از دریغ، جان خود بفرسایی؛ سوره کهف، آیه:۶.</ref>؛ {{متن قرآن|لَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَّفْسَكَ أَلاَّ يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ}}<ref> مبادا خود را از اینکه (مشرکان) ایمان نمی‌آورند به هلاکت افکنی؛ سوره شعراء، آیه:۳.</ref>، چنان‌که [[سیره]] و روش [[پیروان]] [[پیامبر]]{{صل}} در [[رفتار]] با یکدیگر، مانند [[پیروان]] [[حضرت عیسی]]{{ع}}، بر پایه [[رحمت]] بوده است: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ}}<ref> و آنان که با وی‌اند، بر کافران سختگیر، میان خویش مهربانند؛ سوره فتح، آیه:۲۹.</ref>؛{{متن قرآن|وَقَفَّيْنَا بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَآتَيْنَاهُ الإِنجِيلَ وَجَعَلْنَا فِي قُلُوبِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَرَحْمَةً }}<ref> عیسی پسر مریم را و به او انجیل دادیم و در دل پیروان او مهر و بخشایشی نهادیم و ما رها کردن این جهان را که از خود درآوردند؛ سوره حدید، آیه: ۲۷.</ref>. [[قلبی]] که جلوه [[رحمت]] باشد، به [[بندگان خدا]] با نظر [[رحمت]] و [[عطوفت]] می‌نگرد و با همنوعان خود بلکه با حیوانات نیز با [[رفق]]، [[رحمت]]، [[عطوفت]] و [[رفاقت]] [[معاشرت]] می‌کند<ref>شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص ۳۱۸-۳۱۹.</ref>. تعبیر {{متن قرآن|عِبَادُ الرَّحْمَنِ}} در [[آیه]] {{متن قرآن|وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلامًا}}<ref> و بندگان (خداوند) بخشنده آنانند که بر زمین فروتنانه گام برمی‌دارند و هرگاه نادانان با آنان سخن سر کنند پاسخی نرم گویند؛ سوره فرقان، آیه: ۶۳.</ref> به بندگانی اشاره دارد که پیوند آنان با [[طبیعت]] و [[مردم]]، رابطه [[رحمت]] و [[مهربانی]] است، که به [[راستی]] ایشان [[بندگان]] رحمان‌اند، زیرا نام [[الهی]] الرّحمن بر [[شخصیّت]]<ref>من هدی القرآن، ج ۸، ص ۴۷۲.</ref> و [[دل‌ها]] و [[رفتار]] آنان تجلی کرده<ref>من هدی القرآن، ج ۸، ص ۴۷۲.</ref> و به سبب [[رحمت الهی]] به این [[صفات نیکو]] [[دست]] یافته‌اند<ref>تیسیر الکریم الرحمن، ص ۶۹۴.</ref> بر پایه [[روایات]] متعدد، مراد از {{متن قرآن|عِبَادُ الرَّحْمَنِ}} [[ائمه طاهرین]]{{عم}} هستند<ref>البرهان، ج ۴، ص ۱۴۶.</ref>. [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلادِكُمْ عَدُوًّا لَّكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِن تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ}}<ref> ای مؤمنان! برخی از همسران و فرزندانتان دشمن شمایند پس، از آنان دوری گزینید و اگر درگذرید و ببخشایید و چشم بپوشید بی‌گمان خداوند (نیز) آمرزنده‌ای بخشاینده است؛ سوره تغابن، آیه:۱۴.</ref> نیز احتمالاً بیان می‌دارد که [[مغفرت]] و [[رحمت]]، از صفات خدایند و اگر شما نیز از دیگران [[گذشت]] کنید، به [[صفات الهی]] آراسته شده و به [[اخلاق]] او متخلق گشته‌اید<ref>المیزان، ج ۱۹، ص ۳۰۷.</ref>. [[امام رضا]]{{ع}} فرمود اینکه گوینده می‌گوید بسم [[الله]]، یعنی من بر خود نشانه‌ای از نشانه‌های [[خدا]] می‌نهم و آن، [[عبادت]] است<ref>التوحید، ص ۲۲۹-۲۳۰.</ref> در توضیح این [[روایت]] گفته شده می‌تواند سمه و علامت [[رحمت]] "رحمانی" و [[رحمت]] "رحیمی" مراد باشد و این در صورتی [[حقیقت]] پیدا می‌کند که [[آدمی]] رحمت‌های [[حق]] را به [[قلب]] خود برساند و به [[رحمت رحمانی]] و رحیمی متحقّق شود و علامت حصول نمونه آن در [[قلب]]، آن است که با چشم [[عنایت]] و تلطّف به [[بندگان خدا]] نظر کند و خیر و [[صلاح]] همه را خواستار باشد و این نظر، نگاه [[انبیاء]] عظام و [[اولیاء]] کمّل{{عم}} است<ref>آداب الصلاة، ص ۲۳۴ - ۲۳۶.</ref><ref>[[محمد صادق صالحی‌منش|صالحی‌منش، محمد صادق]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص۵۴۴- ۵۸۰.</ref>.

*هر اندازه [[صفای قلب]] [[انسان]] بیشتر باشد، [[ظهور]] [[رحمت]] به [[خلق]] در او تمام‌تر خواهد بود، از همین‌رو [[رحمت]] به مخلوقات در [[پیامبران]] و [[امامان]]{{عم}} بیشتر از دیگران است و از آنجا که در [[خدا]] نقصی نیست، [[ظهور]] [[رحمت]] و [[مهربانی]] با توجه به احتیاج و مسکنت مخلوقات، بیشتر و تمام‌تر است<ref>الانوار الساطعه، ج ۱، ص ۴۶۱.</ref>

بهره [[بنده]] از صفت رحمان این است که هیچ مستمندی را وا نگذارد و در رفع احتیاج [[نیازمندان]] به [[مال]]، [[آبرو]] یا [[شفاعت]] نزد دیگران بکوشد و اگر از همه اینها درمانده بود، با [[دعاء]] او را کمک کند و از [[نیازمندی]] او [[غمگین]] باشد و خود را در ضرر یا [[حاجت]] او سهیم بداند. بهره [[بنده]] از [[رحمت]] رحیمی این است که به غافلان ترحم و به [[گناهکاران]] به دیده [[رحمت]] بنگرد نه [[سرزنش]]، بلکه با [[مهربانی]] و [[لطف]] آنان را از [[غفلت]] باز دارد و به [[خدا]] [[دعوت]] کند و از [[عذاب]] برهاند<ref>اسرار الصلاه، ص ۳۴۸ - ۳۴۹؛ المراقبات، ص ۱۴۳.</ref><ref>[[محمد صادق صالحی‌منش|صالحی‌منش، محمد صادق]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص۵۴۴- ۵۸۰.</ref>.

* [[امر به معروف و نهی از منکر]]، جلوه [[رحمت]] رحیمی است، از همین‌رو بر [[آمر به معروف و ناهی از منکر]] لازم است که به [[قلب]] خود از [[رحمت]] رحیمی بچشاند و [[رحمت]]، او را به [[ارشاد]] [[جاهلان]] و بیدار کردن غافلان وادارد. [[خدای متعال]] [[حضرت موسی]]{{ع}} را برای [[هدایت]] و [[نجات]] [[بنده]] طغیانگری فرستاد که {{متن قرآن|أَنَا رَبُّكُمُ الأَعْلَى}}<ref>من پروردگار برتر شمایم؛ سوره نازعات، آیه: ۲۴.</ref> می‌گفت، حال آنکه می‌توانست او را به [[صاعقه]] [[غضب]] بسوزاند؛ ولی [[رحمت]] رحیمی برای او دو [[پیغمبر]] بزرگ [[حضرت موسی]]{{ع}} و [[حضرت هارون]]{{ع}} را می‌فرستد و سفارش می‌کند با او با [[کلام]] نرم [[گفت‌وگو]] کنید: {{متن قرآن|اذْهَبَا إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى فَقُولا لَهُ قَوْلا لَّيِّنًا لَّعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى }}<ref> به سوی فرعون بروید که او سرکشی کرده است.و با او به نرمی سخن گویید باشد که او پند گیرد یا بهراسد؛ سوره طه، آیه: ۴۳- ۴۴.</ref><ref>شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص ۳۱۹؛ آداب الصلاه، ص ۲۳۷-۲۴۰.</ref>. به دیده‌ای، مراد از [[رحمت]] در [[آیه]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَشِفَاء لِّمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ }}<ref> ای مردم! برای شما پندی از سوی پروردگارتان و شفایی برای دل‌ها و رهنمود و بخشایشی برای مؤمنان آمده است؛ سوره یونس، آیه:۵۷.</ref> رحمتی است که [[مؤمنان]] در میان خود و با یکدیگر دارند<ref>المنار، ج ۱۱، ص ۴۰۳.</ref>. بر پایه روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} علت [[تحریم]] [[آشامیدن]] [[خون]]، آن است که [[انسان‌ها]] را درّنده‌خو و سنگدل می‌سازد و [[رأفت]] و [[رحمت]] را کم می‌کند، تا آنجا که اطمینانی نیست که خورنده [[خون]] به کشتن [[فرزند]] و [[پدر]] و [[مادر]] خود دست نزند<ref>الکافی، ج ۶، ص ۲۴۱ - ۲۴۲.</ref>. گفتنی است قرار دادن نیروی [[غضب]] در [[انسان]] نیز اقتضاء [[رحمت رحمانی]] [[الهی]] است که دفع موذیات خارجی و داخلی فردی، نیز مفسدات و مخلات [[نظام]] عایله و [[جامعه]] و [[مدینه فاضله]] در گرو آن است، بلکه [[جهاد با نفس]] و جنود [[ابلیس]] و [[جهل]]، تحت [[حمایت]] آن انجام می‌گیرد: {{متن قرآن|وَأَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ}}<ref>بر کافران سختگیر، میان خویش مهربانند؛ سوره فتح، آیه:۲۹.</ref><ref>شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص ۲۴۲-۲۴۳.</ref><ref>[[محمد صادق صالحی‌منش|صالحی‌منش، محمد صادق]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص۵۴۴- ۵۸۰.</ref>.