رحمت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

[[آخرت]]، ظرف تجلی [[رحمت الهی]] به صورت کامل است، چنان که [[پیامبر]]{{صل}} ۹۹ [[رحمت]] از ۱۰۰ [[رحمت خدا]] را درباره [[آخرت]] دانسته است<ref>صحیح مسلم، ج ۸، ص ۹۶؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۹۴.</ref> [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَئِن قُتِلْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرَحْمَةٌ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ}}<ref> اگر در راه خداوند کشته شوید یا بمیرید (بدانید) که آمرزش و بخشایشی از خداوند، از هر آنچه فراهم آورند بهتر است؛ سوره آل عمران، آیه: ۱۵۷.</ref> کمترین مقدار [[رحمت الهی]] در [[آخرت]]<ref>البحر المحیط، ج ۳، ص ۴۰۵؛ آلاء الرحمن، ج ۱، ص ۳۶۱.</ref> را از همه آنچه [[آدمی]] در [[دنیا]] به دست آورد، [[برتر]] شمرده است.

 

[[شفاعت]] از مصادیق [[رحمت الهی]] در [[آخرت]] است: {{متن قرآن|يَوْمَ لا يُغْنِي مَوْلًى عَن مَّوْلًى شَيْئًا وَلا هُمْ يُنصَرُونَ إِلاَّ مَن رَّحِمَ اللَّهُ إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ}}<ref>  روزی که هیچ دوستی از دوستی نمی‌تواند هیچ پشتیبانی کند و یاری نمی‌شوند.جز آن را که خداوند بخشایش آورد که اوست که پیروز بخشاینده است؛ سوره دخان، آیه: ۴۱- ۴۲.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۱۴۸؛ المیزان، ج ۱۸، ص ۱۴۷؛ الوجیز، ص ۶۶.</ref>. [[نجات]] از [[عذاب]] نیز از جلوه‌های آن است: {{متن قرآن|قُلْ إِنِّيَ أَخَافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ مَّن يُصْرَفْ عَنْهُ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمَهُ وَذَلِكَ الْفَوْزُ الْمُبِينُ}}<ref>  بگو اگر من از (فرمان) پروردگارم سرپیچی کنم از عذاب روزی سترگ بیم دارم.هر کس که عذاب را در چنین روزی از سر وی گذرانده باشند بی‌گمان (خداوند) به او رحم کرده است و رستگاری روشن این است؛ سوره انعام، آیه: ۱۵- ۱۶.</ref> [[عذاب]] [[قیامت]]، محیط بر همه است و هیچ کس را از آن [[رهایی]] نیست، مگر به [[رحمت خدا]]<ref>المیزان، ج ۷، ص ۳۴.</ref> و اگر [[رحمت]] نباشد، [[عذاب]] از هیچ کسی برداشته نمی‌شود<ref>مجموعه آثار، ج ۱، ص ۲۵۷، «شفاعت».</ref>، پس [[نجات]] هیچ یک از [[آدمیان]] از [[عذاب]] و بهره‌مندی از [[بهشت]]، برخاسته از [[استحقاق]] نبوده، بلکه مستند به [[رحمت الهی]] است<ref>تفسیر المظهری، ج ۳، ص ۲۲۱-۲۲۲.</ref>؛ حتی [[پیامبران]] نیز به [[رحمت]] [[نیاز]] دارند<ref>نمونه، ج ۵، ص ۱۷۴.</ref>، چنان که [[پیامبر]]{{صل}} [[سوگند]] یاد فرمود که هیچ کس با عمل خویش به [[بهشت]] نمی‌رود... و من نیز جز به [[رحمت]] و [[فضل الهی]] داخل [[بهشت]] نمی‌شوم<ref>مجمع البیان، ج ۴، ص ۴۳۵؛ کنز العمال، ج ۴، ص ۲۵۴.</ref> به نظر برخی، معنای جمله {{متن قرآن|مَّن يُصْرَفْ عَنْهُ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمَهُ }} این است که هر کس را [[خدا]] –در [[دنیا]]- از [[راه هدایت]] به [[توحید]] و [[تقوا]] از [[عذاب]] دور سازد، بر او ترحم کرده است<ref>من هدی القرآن، ج ۳، ص ۳۰.</ref>.

 

[[بهشت]] نیز از مصادیق بارز [[رحمت الهی]] در [[آخرت]] است که [[انسان]] برای آن [[آفریده]] شده<ref>المیزان، ج ۸، ص ۳۳۴.</ref>، چنان که در [[آیات]] متعدد از [[بهشت]] به [[رحمت]] تعبیر شده است: {{متن قرآن|وَأَمَّا الَّذِينَ ابْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِي رَحْمَةِ اللَّهِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref>و امّا آنان که سپیدرویند در (بهشت) بخشایش خداوند به سر می‌برند، آنان در آن جاودانند؛ سوره آل عمران، آیه: ۱۰۷.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۱۸؛ التفسیر الکبیر، ج ۸، ص ۳۲۰.</ref>؛ {{متن قرآن|وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَلِقَائِهِ أُوْلَئِكَ يَئِسُوا مِن رَّحْمَتِي وَأُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ }}<ref> و کسانی که به آیات خداوند و لقای او کفر ورزیده‌اند از بخشایش من ناامیدند و آنان را عذابی دردناک خواهد بود؛ سوره عنکبوت، آیه:۲۳.</ref><ref>تفسیر مقاتل، ج ۳، ص ۸۴۱.</ref>؛ {{متن قرآن|فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَيُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فِي رَحْمَتِهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبِينُ}}<ref> امّا آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند پروردگارشان آنان را در (کنف) بخشایش خویش درمی‌آورد؛ این همان رستگاری آشکار است؛ سوره جاثیه، آیه:۳۰.</ref>؛ {{متن قرآن|يُدْخِلُ مَن يَشَاء فِي رَحْمَتِهِ وَالظَّالِمِينَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا }}<ref>هر که را بخواهد در بخشایش خویش درمی‌آورد و برای ستمگران عذابی دردناک آماده کرده است؛ سوره انسان، آیه: ۳۱.</ref><ref>تفسیر ابن‌کثیر، ج ۷، ص ۲۵۰؛ ارشاد الاذهان، ص ۵۸۵؛ المیزان، ج ۱۶، ص ۱۱۹.</ref>. نامیدن [[بهشت]] به [[رحمت]]، یا از آن جهت است که [[رحمت]] با [[بهشت]] ملازم است<ref>المیزان، ج ۱۶، ص ۱۱۹.</ref>، زیرا [[بهشت]] سرای [[رحمت الهی]] است<ref>روح البیان، ج ۸، ص ۴۵۵.</ref>؛ یا از آن روست که [[بنده]] [[استحقاق بهشت]] را ندارد، بلکه به [[رحمت الهی]] وارد آن می‌گردد، زیرا [[طاعت]] را [[خدا]] برای او میسّر ساخته است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۸، ص ۳۲۰.</ref>. همچنین در [[آیات]]: {{متن قرآن|فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُواْ بِاللَّهِ وَاعْتَصَمُواْ بِهِ فَسَيُدْخِلُهُمْ فِي رَحْمَةٍ مِّنْهُ وَفَضْلٍ وَيَهْدِيهِمْ إِلَيْهِ صِرَاطًا مُّسْتَقِيمًا }}<ref> اما آن کسان که به خداوند ایمان آوردند و به او چنگ در زدند، (خداوند) آنان را در بخشایش و بخششی از خویش در خواهد آورد و ایشان را به راهی راست به سوی خود راهنمایی خواهد کرد؛ سوره نساء، آیه:۱۷۵.</ref>، {{متن قرآن|أُوْلَئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلَى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ وَيَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَيَخَافُونَ عَذَابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ كَانَ مَحْذُورًا }}<ref> آن کسانی که (مشرکان به پرستش) می‌خوانند خود به سوی پروردگارشان دستاویز می‌جویند تا کدام یک (به خداوند) نزدیک‌تر گردند و به بخشایش او امید می‌برند و از عذاب وی می‌هراسند؛ بی‌گمان عذاب پروردگارت پرهیختنی است؛ سوره اسراء، آیه: ۵۷.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَالَّذِينَ هَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ}}<ref> بی‌گمان کسانی که ایمان آوردند و در راه خداوند هجرت و جهاد کردند، به بخشایش خداوند امید دارند و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است؛ سوره بقره، آیه:۲۱۸.</ref>، {{متن قرآن|وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَلِقَائِهِ أُوْلَئِكَ يَئِسُوا مِن رَّحْمَتِي وَأُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ }}<ref> و کسانی که به آیات خداوند و لقای او کفر ورزیده‌اند از بخشایش من ناامیدند و آنان را عذابی دردناک خواهد بود؛ سوره عنکبوت، آیه:۲۳.</ref><ref>الوجوه والنظائر، ص ۳۵۸.</ref>، {{متن قرآن|يَوْمَ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ لِلَّذِينَ آمَنُوا انظُرُونَا نَقْتَبِسْ مِن نُّورِكُمْ قِيلَ ارْجِعُوا وَرَاءكُمْ فَالْتَمِسُوا نُورًا فَضُرِبَ بَيْنَهُم بِسُورٍ لَّهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَظَاهِرُهُ مِن قِبَلِهِ الْعَذَابُ}}<ref> روزی که مردان و زنان منافق به مؤمنان می‌گویند: چشم به راه ما بمانید تا از فروغتان (بهره‌ای) بگیریم، (به آنان) گفته می‌شود: به پس پشت خود باز گردید و فروغی بجویید؛ آنگاه میان آنان (و مؤمنان) بارویی می‌کشند که دری دارد، درون آن بخشایش و بیرون آن روی به عذاب دارد؛ سوره حدید، آیه: ۱۳.</ref><ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۹، ص ۴۵۸؛ تفسیر بغوی، ج ۵، ص ۲۹.</ref> و {{متن قرآن|وَلَوْ شَاء اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِن يُدْخِلُ مَن يَشَاء فِي رَحْمَتِهِ وَالظَّالِمُونَ مَا لَهُم مِّن وَلِيٍّ وَلا نَصِيرٍ}}<ref> و اگر خداوند می‌خواست آنان را امّتی یگانه می‌کرد امّا هر کس را که بخواهد در بخشایش خویش درمی‌آورد و ستمگران را هیچ یار و یاوری نیست؛ سوره شوری، آیه:۸.</ref><ref>ارشاد الاذهان، ص ۴۸۸؛ المیزان، ج ۱۸، ص ۱۹.</ref> [[رحمت]] به [[بهشت]] [[تفسیر]] شده است.

 

گفتنی است در زمان‌های مخصوصی در [[دنیا]] نیز [[رحمت]] [[حق]] گسترده‌تر و امکان شمول آن بر [[بندگان]] بیشتر است که مهم‌ترین آنها [[ماه مبارک رمضان]]، به ویژه [[شب قدر]] است. [[وصف]] [[شب قدر]] به [[سلام]]، اشاره به گسترش [[رحمت الهی]] بر بندگانی است که در این [[شب]] به او روی آورند<ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۳۳۳.</ref>؛ {{متن قرآن|سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ}}<ref> آن (شب) تا دمیدن سپیده (امن و) سلامت است؛ سوره قدر، آیه:۵.</ref>. مراد از {{متن قرآن|لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ}} در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ}}<ref> که ما آن را در شبی خجسته فرو فرستادیم، بی‌گمان ما بیم‌دهنده بودیم؛ سوره دخان، آیه:۳.</ref>. نیز به قرینه [[آیه]]: {{متن قرآن|إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ }}<ref> ما آن (قرآن) را در شب قدر فرو فرستادیم؛ سوره قدر، آیه:۱.</ref> [[شب قدر]] است و [[مبارک]] بودنش به جهت خیر فراوان و [[رحمت]] گسترده [[الهی]] بر مخلوقات است: {{متن قرآن|لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ}}<ref> شب قدر از هزار ماه بهتر است؛ سوره قدر، آیه:۳.</ref><ref>المیزان، ج ۱۸، ص ۱۳۰.</ref>.<ref>[[محمد صادق صالحی‌منش|صالحی‌منش، محمد صادق]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص۵۴۴- ۵۸۰.</ref>