عبادت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

عبادت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۴۶

۱۴٬۲۰۶ بایت اضافه‌شده ، ‏۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۲

←‏حضور قلب تفصیلی در عبادت

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۳٬۳۶۴

ویرایش

@@ خط ۱۲۴: / خط ۱۲۴: @@
 ===[[حضور قلب]] تفصیلی در [[عبادت]]===
 این مرتبه به صورت کامل برای احدی جز [[اولیاء الهی]] ممکن نیست و دارای مراتبی است که بعضی مراتب نازله آن برای عده‌ای ممکن است. اوّلین مرتبه توجه به معانی الفاظ در مثل [[نماز]] و [[دعا]] است و مرتبه دیگر آن است که [[اسرار]] عبادات را به قدر امکان بفهمد و کیفیت ثنای معبود را در هر یک از اوضاع بداند<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ص۴۳۴.</ref>.<ref>[[قاسم بابایی|بابایی، قاسم]]، [[نظام عبادی اسلام - بابایی (مقاله)| مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۳۳.</ref>
+==[[فقه]] [[عبادت]]==
+یکی دیگر از گفتارهای [[نظام عبادی]]، فقه عبادت است که به بررسی بعضی آراء [[امام]] پرداخته شده است. قابل ذکر است همان‌گونه که امام درباره [[اسرار نماز]] دارای تألیفات گوناگونی است درباره فقه عبادت نیز آثار [[ارزشمندی]] دارد. مجموعه تألیفات امام در فقه و اصول به دو بخش قابل تقسیم است: بخشی از اصول و فقه که امام به قلم خودشان تقریر کرده‌اند همانند: [[انوار]] الهدایة فی تعلیقة علی الکفایة، مناهج الوصول الی [[علم]] الاصول، کتاب الطهارة، تحریرالوسیلة و بخشی دیگر از کتب که [[شاگردان]] امام تقریر کرده‌اند؛ در این میان می‌توان به تقریرات [[آیت‌الله]] [[فاضل لنکرانی]] (کتاب الطهارة، [[معتمد]] الاصول) تقریرات آیت‌الله اشتهاردی (تنقیح الاصول) و تقریرات آیت‌الله لنگرودی (جواهر الاصول) اشاره کرد.
+===تقسیم [[واجب]] به توصلی و تعبدی===
+نخستین نکته در «فقه عبادت»، تقسیم‌بندی عبادت به توصلی و تعبدی است. [[امام خمینی]] در این بخش نگرش نوینی را ارایه داده‌اند که حائز اهمیت است. امام با طرح نقدهایی به تعریف مشهور علمای اصول از توصلی و تعبدی، تقسیم ثنایی را نپذیرفته و به تقسیم‌بندی چهارگانه پرداخته‌اند که بدان خواهیم پرداخت.
+[[صاحب نظران]] [[علم اصول]] در تعریف واجب توصلی گفته‌اند: توصلی به واجباتی گفته می‌شود که [[قصد قربت]] در آنها شرط نیست و به صرف انجام عمل، بدون قصد قربت، [[تکلیف]] از عهده [[مکلف]] ساقط می‌شود. همانند شخصی که معامله‌ای را انجام می‌دهد. چنانچه در انجام [[معامله]] قصد قربت نداشته باشد و عمل را به صورت ریایی و برای [[خودنمایی]] انجام دهد، معامله صحیح است (هرچند [[ریا]] [[حرام]] است) و لکن در [[صحت]] معامله اشکالی پیش نمی‌آید<ref>آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ص۷۲.</ref>. امام به تعریف صاحب کفایه اشکال گرفته و آن را نمی‌پذیرد؛ زیرا این تعریف، همه اقسام توصلی را شامل نمی‌شود و به بیانی دیگر این تعریف، جامع همه افراد نیست. باید افزود که گونه‌ای از [[واجبات]] توصلی است که در آن قصد قربت شرط نیست و لکن قصد عنوان (اینکه [[مکلف]] در هنگام عمل متوجه کارش باشد و بداند که کارش به چه نیتی است مثلاً اگر [[انسان]] هنگامی که جواب [[سلام]] کسی را می‌دهد در نیتش صرفاً گفتن الفاظ بوده و قصدش جواب سلام نباشد، [[تکلیف]] از او ساقط نمی‌شود) شرط است و تعریف آخوند این قسم را شامل نمی‌شود؛ از این رو، [[امام]] [[واجب]] توصلی را به دو قسم تقسیم می‌کنند. [[واجبات]] توصلی که در آن انجام عمل به هر شکلی تکلیف را ساقط می‌کند گرچه در انجام واجب، عنوان و [[قصد قربت]] را به جا نیاورد؛ مثل شستن [[لباس]] [[نجس]]. واجبات توصلی که در آن انجام عمل باید با قصد عنوان باشد؛ ولی احتیاجی به قصد قربت ندارد؛ مثل جواب سلام که در جواب دادن به سلام طرف مقابل باید قصد و عنوانش رد سلام او باشد و گرنه چنانچه قصدش جواب سلام نباشد تکلیف از او ساقط نمی‌شود<ref>امام خمینی، تنقیح الأصول، ج۱، ص۲۵۳.</ref>.
+[[صاحب نظران]] [[علم اصول]] در تعریف واجب تعبدی گفته‌اند: تعبدی که معادل آن در [[زبان فارسی]] «[[پرستش]]» است - به واجباتی اطلاق می‌شود که قصد قربت در آنها شرط [[صحت]] عمل است و با وجود قصد قربت، عمل صحیح خواهد بود. بنابراین اگر کسی در [[نماز]] که یکی از اقسام واجب تعبدی است، قصد قربت نداشته باشد نمازش [[باطل]] است. امام اشکال می‌گیرند که این تعریف، تعریف جامعی نیست؛ زیرا قسم دیگری از [[عبادات]] تعبدی است<ref>امام خمینی، تنقیح الأصول، ج۱، ص۲۵۳.</ref> مثل [[خمس]] و [[زکات]] که به آنها اطلاق تعبدی شده و لکن اطلاق پرستش به آنها نمی‌شود و تعریف علمای اصول، قسم دوم را شامل نمی‌شود. با توجه اشکال مطرح شده، [[امام خمینی]] تقسیم دیگری ارایه می‌دهد؛ بدین صورت، عباداتی که در آنها قصد قربت شرط است بر دو قسم‌اند: اول: [[عبادت]] تعبدی: عبادتی است که قصد عنوان و قصد قربت در آن شرط است همچنین اتیان عمل به منظور عبادت و ثناء [[خداوند]] است. مثل [[نماز]] که با انجام آن می‌توان گفت او خداوند را [[عبادت]] کرده و در [[فارسی]] به آن [[پرستش]] می‌گویند. دوم: [[عبادات]] تقربی: عبادتی که قصد عنوان و [[قصد قربت]] در آن شرط است و لکن با این وجود این عمل را عمل [[عبادی]] نمی‌گویند مثل [[پرداخت خمس]] و [[زکات]] که اگر در [[نیت]]، قصد عنوان و قصد قربت را به جا نیاورد [[تکلیف]] از او ساقط نمی‌شود و لکن با پرداخت خمس، [[صدق]] نمی‌کند که [[خدا]] را عبادت کرده بلکه گفته می‌شود {{عربی|إنها تقرب إلى الله}} یعنی با انجام این عمل به خداوند [[تقرب]] پیدا کرد<ref>امام خمینی، مناهج الوصول إلی علم الأصول، ج۱، ص۲۶۰.</ref>.<ref>[[قاسم بابایی|بابایی، قاسم]]، [[نظام عبادی اسلام - بابایی (مقاله)| مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۳۴.</ref>
+===اقسام عبادات تعبدی و تقربی===
+یکی دیگر از مباحث [[فقه]] عبادات، بحث اقسام عبادات است و در میان بزرگان درباره [[اقسام عبادت]] [[اختلاف]] نظر وجود دارد؛ عده‌ای اقسام عبادت را پنج قسم شمرده‌اند نماز، زکات، [[روزه]]، [[حج]]، [[جهاد]]<ref>طوسی، الجمل و العقود فی العبادات، ص۱۷۳.</ref> و بعضی دیگر اقسام ده‌گانه را برای عبادات ذکر کرده‌اند که شامل: طهاره، نماز، زکات، [[خمس]]، روزه، حج، جهاد، [[عمره]]، [[امر به معروف و نهی از منکر]] و [[اعتکاف]] می‌شود. چنانچه پیش‌تر گذشت، [[امام]] تعبدیات را دو قسم کردند عبادات تعبدی و عبادات تقربی؛ بنابراین دو تقسیم‌بندی عبادات نیز می‌توان گفت عبادات دو قسم‌اند: عبادات تقربی که شامل طهارة، زکات، خمس، [[صوم]] و امر به معروف و نهی از منکر است و عبادات تعبدی که شامل نماز، حج و اعتکاف می‌شود<ref>امام خمینی، مناهج الوصول إلی علم الأصول، ج۱، ص۲۵۸.</ref>. باید توجه داشت که در این فصل [[فرصت]] پرداختن به همه [[احکام]] فقه عبادت نیست و صرفاً به بیان چند نمونه از اقسام عبادات پرداخته می‌شود.
+کتاب الطهارة: یکی از کتب مطرح در عبادت است که [[طهارت]] را بر دو قسم می‌داند: طهارت از خُبث یا آلودگی‌های ظاهری و جسمی و طهارت از [[حَدَث]] یعنی [[آلودگی]] [[معنوی]] طبعی. طهارت از [[خبث]] عبارت است از [[تطهیر]] [[بدن]] یا [[لباس]] یا چیز دیگر از امور ده‌گانه‌ای که اصطلاحاً «نجاسات» خوانده می‌شوند از قبیل: بول، عایط، [[خون]]، [[منی]]، میته و غیره؛ و [[طهارت]] از [[حدث]] عبارت است از [[وضو]] و [[غسل]] و [[تیمم]] که شرط [[عبادات]] از قبیل [[نماز]] و [[طواف]] است و با یک سلسله [[اعمال]] طبیعی مانند [[خواب]]، ادرار، جنابت و غیره [[باطل]] می‌شود و باید [[تجدید]] شود<ref>مجموعه آثار مطهری، ج۲۰، ص۹۶.</ref>. همچنین در کتاب الطهارة به بیان اقسام آب‌ها پرداخته می‌شود. آب یا مطلق است یا مضاف: آب مضاف آبی است که آن را از چیزی بگیرند، مثل آب هندوانه و گلاب، یا با چیزی مخلوط باشد، مثل آبی که به قدری با گل و مانند آن مخلوط شود که دیگر به آن آب نگویند، و غیر اینها آب مطلق است، و آن بر پنج قسم است: آب کر، آب قلیل، آب جاری و آب [[باران]]<ref>امام خمینی، رساله توضیح المسائل، ص۶.</ref>.
+کتاب الصلاة: نماز، یکی دیگر از اقسام عبادات است. در این کتاب درباره نمازهای [[واجب]] (نمازهای یومیه، [[نماز عیدین]]، نماز میت، [[نماز آیات]]، نماز طواف) و [[نمازهای نافله]] یعنی [[نمازهای مستحبی]] از قبیل [[نوافل]] یومیه و غیره بحث می‌شود<ref>مجموعه آثار مطهری، ج۲۰، ص۹۶.</ref>. همچنین در این کتاب درباره مبطلات [[دوازده‌گانه]] نماز بحث می‌شود که عبارت‌اند از؛ اول: در بین نماز یکی از شرط‌های آن از بین برود، مثلاً در بین نماز بفهمد مکانش غصبی است، دوم: آنکه در بین نماز عمداً یا سهواً یا از روی [[ناچاری]]، چیزی که وضو یا غسل را باطل می‌کند پیش آید. سوم: مثل بعض کسانی که [[شیعه]] نیستند دست‌ها را روی هم بگذارد. چهارم: بعد از خواندن [[حمد]]، آمین بگوید؛ ولی اگر اشتباهاً یا از روی [[تقیه]] بگوید، نمازش باطل نمی‌شود. پنجم: عمداً یا از روی [[فراموشی]] پشت به [[قبله]] کند، یا به طرف راست یا چپ قبله برگردد، بلکه اگر عمداً به قدری برگردد که نگویند رو به [[قبله]] است، اگرچه به طرف راست یا چپ نرسد، نمازش [[باطل]] است. ششم: عمداً کلمه‌ای بگوید که از آن کلمه قصد معنی کند اگرچه معنی هم نداشته باشد و یک حرف هم باشد؛ بلکه اگر قصد هم بنابر [[احتیاط]] [[واجب]] باید [[نماز]] را دوباره بخواند در صورتی که دو حرف یا بیشتر باشد؛ ولی اگر سهواً بگوید نماز باطل نمی‌شود. هفتم: [[خنده]] با صدا و عمدی است و چنانچه سهواً هم با صدا بخندد یا لبخند بزند نمازش باطل نمی‌شود. هشتم: برای کار [[دنیا]] عمداً با [[صدا]] [[گریه]] کند؛ ولی اگر برای کار دنیا بی‌صدا گریه کند اشکال ندارد؛ ولی اگر از [[ترس]] [[خدا]] یا برای [[آخرت]] گریه کند، آهسته باشد یا بلند، اشکال ندارد، بلکه از بهترین [[اعمال]] است. نهم: صورت نماز را به هم بزند مثل دست زدن و هوا پریدن و مانند اینها، کم باشد یا زیاد، عمداً باشد یا از روی [[فراموشی]]. ولی کاری که صورت نماز را به هم نزند مثل اشاره کردن به دست اشکال ندارد. دهم: [[خوردن و آشامیدن]] است. یازدهم: [[شک]] در رکعت‌های نماز دو رکعتی یا سه رکعتی یا در دو رکعت اول نمازهای چهار رکعتی است. دوازدهم: از مبطلات نماز آن است که رکن نماز را عمداً یا سهواً کم یا زیاد کند، یا چیزی را که رکن نیست عمداً کم یا زیاد نماید<ref>امام خمینی، رساله توضیح المسائل، ص۱۸۱.</ref>. علاوه بر این دو کتاب، کتب دیگر نیز در [[عبادت]] است که مجال پرداختن به آن نیست.<ref>[[قاسم بابایی|بابایی، قاسم]]، [[نظام عبادی اسلام - بابایی (مقاله)| مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۳۶.</ref>
 == منابع ==