حج در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
←ذکر و استغفار در حج
| خط ۱۵۷: | خط ۱۵۷: | ||
=== ذکر و [[استغفار]] در حج === | === ذکر و [[استغفار]] در حج === | ||
یکی از [[تکالیف]] [[حاجیان]] در حج [[ذکر خدا]] و استغفار است که این [[تکلیف]] در مواردی [[واجب]] و در بیشتر موارد [[مستحب]] است. ذکر و [[یاد خدا]] از همان ابتدای حج با گفتن تلبیه آغاز می‌گردد که بر اساس برخی [[روایات]]، آیه | یکی از [[تکالیف]] [[حاجیان]] در حج [[ذکر خدا]] و استغفار است که این [[تکلیف]] در مواردی [[واجب]] و در بیشتر موارد [[مستحب]] است. ذکر و [[یاد خدا]] از همان ابتدای حج با گفتن تلبیه آغاز می‌گردد که بر اساس برخی [[روایات]]، آیه {{متن قرآن|الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ}}<ref>«حجّ (در) ماه‌های شناخته‌ای (انجام‌پذیر) است پس کسی که در آن ماه‌ها حجّ می‌گزارد (بداند که) در حجّ، آمیزش و نافرمانی و کشمکش (روا) نیست و هر کار نیکی کنید خداوند بدان داناست؛ و رهتوشه بردارید و بهترین رهتوشه پرهیزگاری است، و ای خردمندان! از من پروا کنید» سوره بقره، آیه ۱۹۷.</ref> به آن اشاره دارد.<ref>جامع‌البیان، ج ۲، ص۳۵۷؛ الصافی، ج ۱، ص۲۳۴.</ref> در تلبیه برخی [[ذکرها]] واجب و برخی مستحب شمرده شده است. ([[احرام]]) افزون بر احرام، در روایات اسلامی حاجیان به گفتن ذکرهایی خاص در [[طواف]]، [[نماز]] طواف، سعی [[صفا و مروه]] و تقصیر و طواف [[نساء]] و نیز در وقوف در [[عرفات]] و [[رمی]] جمرات [[ترغیب]] شده‌اند.<ref>ر. ک: وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص۳۷۵ - ۵۶۴؛ ر. ک: ج ۱۳؛ مستدرک الوسائل، ج ۹، ص۱۷۷ - ۴۵۲.</ref> پس از کوچ از عرفات به سوی مشعر نیز حاجیان به گفتن ذکر [[مأمور]] شده‌اند: {{متن قرآن|لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّينَ}}<ref>«بر شما گناهی نیست که (در ایام حج) بخششی از پروردگار خود بخواهید پس چون از عرفات رهسپار شدید در مشعر الحرام خداوند را یاد کنید و او را همان‌گونه که رهنمودتان داده است فرا یاد آورید و بی‌گمان پیش از آن از گمراهان بودید» سوره بقره، آیه ۱۹۸.</ref> برخی این ذکر را مستحب شمرده؛<ref>تذکرة الفقهاء، ج ۸، ص۱۹۴؛ منتهی المطلب، ج ۲، ص۷۲۳.</ref> ولی برخی با استناد به امر {{متن قرآن| فَاذْكُرُوا }} ذکر را در این مکان واجب شمرده‌اند.<ref>مجمع‌البیان، ج ۲، ص۴۷؛ سلسلة الینابیع، ج ۷، ص۱۱۳.</ref> در [[روایت]] نقل شده که [[پیامبر]] در مشعر پس از [[نماز صبح]] تا [[طلوع]] [[خورشید]] پیوسته [[تکبیر]] و [[تهلیل]] می‌گفت.<ref> مستدرک الوسائل، ج ۱۰، ص۵۳؛ جامع احادیث الشیعه، ج ۱۱، ص۵۰۸ ـ ۵۰۹.</ref> برخی از [[فقهای اهل سنت]] مراد از ذکر اول در [[آیه]] را [[نماز]] [[مغرب]] و عشا دانسته‌اند که به صورت جمع خوانده می‌شود.<ref>احکام القرآن، جصاص، ج ۱، ص۳۷۸ ـ ۳۷۹؛ التفسیر الکبیر، ج ۵، ص۱۹۵.</ref> [[قرآن]] در آیاتی به ذکر در هنگام [[قربانی]] نیز [[فرمان]] داده است: {{متن قرآن|وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيهَا خَيْرٌ فَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهَا صَوَافَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ كَذَلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«و (قربانی) شتران تنومند را برای شما از نشانه‌های (بندگی) خداوند قرار داده‌ایم، شما را در آنها خیری است پس نام خداوند را بر آنها در حالی که بر پا ایستاده‌اند ببرید (و آنها را نحر کنید) و چون پهلوهاشان به خاک رسید (و جان دادند) از (گوشت) آنها بخورید و به مستمند خواهنده و خویشتندار بخورانید؛ بدین‌گونه آنها را برای شما رام کرده‌ایم باشد که سپاس گزارید» سوره حج، آیه ۳۶.</ref> و {{متن قرآن|لَنْ يَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَكِنْ يَنَالُهُ التَّقْوَى مِنْكُمْ كَذَلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«هرگز گوشت و خون آنها به خداوند نمی‌رسد اما پرهیزگاری شما (در قربانی کردن آنها) به او می‌رسد؛ بدین‌گونه آنها را برای شما رام گردانید تا خداوند را برای آنکه راهنمایی‌تان کرد بزرگ دارید و نیکوکاران را نوید ده» سوره حج، آیه ۳۷.</ref> (قربانی) در آیاتی دیگر نیز [[حاجیان]] به [[ذکر الهی]] در روزهایی معین [[مأمور]] گردیده‌اند: {{متن قرآن|وَاذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ وَمَنْ تَأَخَّرَ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقَى وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ}}<ref>«و خداوند را در روزهایی چند یاد کنید و آنکه (برای کوچ کردن از منا) بشتابد (و اعمال را) دو روزه (انجام دهد) گناهی نکرده است و آنکه دیر کند (و سه روزه بجای آورد، نیز) گناهی بر او نیست (و این اختیار) برای کسی است که (از محرّمات احرام) پرهیز کرده باشد و از خداوند پروا کنید و بدانید که نزد او گرد آورده می‌شوید» سوره بقره، آیه ۲۰۳.</ref> و {{متن قرآن|لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ}}<ref>«تا سودهایی که برای آنان دارد ببینند و نام خداوند را در روزهایی معین بر آنچه از دام‌ها که روزیشان کرده است (هنگام قربانی) یاد کنند آنگاه از آن بخورید و بینوای مستمند را خوراک دهید» سوره حج، آیه ۲۸.</ref> مراد از ایام در این [[آیات]] به نظر بسیاری روزهای یازدهم تا سیزدهم [[ذیحجه]] است.<ref>مجمع البیان، ج ۲، ص۵۲؛ ج ۷، ص۱۲۹؛ تفسیر قرطبی، ج ۳، ص۳.</ref> این مطلب در [[روایات اهل بیت]] نیز آمده است <ref>الکافی، ج ۴، ص۵۱۶؛ وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص۲۷۱.</ref> و مقصود از ذکر در این ایام تکبیرهای خاصی است که پس از هر نماز گفته می‌شود.<ref>الخلاف، ج ۱، ص۶۶۸ ـ ۶۶۹؛ مجمع‌البیان، ج ۲، ص۵۳؛ التفسیر الکبیر، ج ۵، ص۲۱۱.</ref> پس از اتمام [[مناسک حج]] نیز [[خداوند]] به حاجیان فرمان داده است که [[خدا]] را همانند یادکردن [[پدران]] خود بلکه شدیدتر یاد کنند:{{متن قرآن|فَإِذَا قَضَيْتُمْ مَنَاسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَذِكْرِكُمْ آبَاءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْرًا فَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا وَمَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ}}<ref>«پس چون آیین‌های ویژه حجّتان را انجام دادید خداوند را یاد کنید چونان یادکردتان از پدرانتان یا یادکردی بهتر؛ از مردم کسانی هستند که می‌گویند: پروردگارا! (هر چه می‌خواهی) در این جهان به ما ببخش و آنان را در جهان واپسین بهره‌ای نیست» سوره بقره، آیه ۲۰۰.</ref> آیه درباره [[تفاخر]] [[اعراب جاهلی]] به افتخارات پدران خویش پس از انجام [[مراسم حج]] نازل شد که خداوند، آنان را به [[ذکر خدا]] همانند تفاخر به پدران فرمان داد.. <ref>جامع‌البیان، ج ۲، ص۴۰۴؛ اسباب النزول، ص۳۹؛ مجمع‌البیان، ج ۲، ص۵۰.</ref> برخی مقصود از این ذکر را همان تکبیرهای ایام [[منا]] دانسته‌اند <ref>جامع‌البیان، ج ۲، ص۴۰۷؛ مجمع‌البیان، ج ۲، ص۵۰؛ المیزان، ج ۲، ص۸۶.</ref> و مراد از ذکر شدیدتر: {{متن قرآن|أَشَدَّ ذِكْرًا}} را یادآوری [[نعمت‌های خدا]] و [[شکر]] این [[نعمت‌ها]] در کنار [[ذکر خدا]] <ref>مجمع‌البیان، ج ۲، ص۵۰؛ زبده‌البیان، ص۲۷۶.</ref> و نیز بیشتر یاد کردن [[صفات الهی]] دانسته‌اند؛ زیرا صفات الهی در برابر افتخارات اندک [[پدران]]، فراوان، بلکه نامتناهی است؛<ref>التفسیر الکبیر، ج ۵، ص۲۰۳.</ref> همچنین در [[آیه]] {{متن قرآن|ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«سپس از همان‌جا که مردم رهسپار می‌شوند رهسپار شوید و از خداوند آمرزش بخواهید، به راستی خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره بقره، آیه ۱۹۹.</ref> [[حاجیان]] به [[استغفار]] کردن در [[حج]] [[مأمور]] شده‌اند: {{متن قرآن|وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}. محل این استغفار در مشعر یا هنگام ورود به مشعر یا خروج از آن یا در [[عرفه]] ذکر شده است.<ref>زبده‌البیان، ص۲۷۳.</ref> بسیاری این استغفار را [[مستحب]] شمرده‌اند؛<ref>زبده‌البیان، ص۲۷۵؛ مسالک الافهام، کاظمی، ج ۲، ص۲۱۴.</ref> ولی برخی احتمال داده‌اند که مراد از آن استغفار [[واجب]] یا [[وجوب توبه]] باشد.<ref>زبده‌البیان، ص۲۷۵؛ مسالک الافهام، کاظمی، ج ۲، ص۲۱۴.</ref> | ||
===[[دعا]] در حج === | ===[[دعا]] در حج === | ||