آب در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
وظیفهٔ شمارهٔ ۲
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۲) |
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۲) |
||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
[[قرآن کریم]] در آیه {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرًا وَكَانَ رَبُّكَ قَدِيرًا}}<ref>«و اوست که از آب بشری آفرید و او را نسبی و سببی نهاد و پروردگار تو تواناست» سوره فرقان، آیه ۵۴.</ref> آغاز [[آفرینش انسان]] را از آب دانسته و در آیه {{متن قرآن|وَاللَّهُ خَلَقَ كُلَّ دَابَّةٍ مِنْ مَاءٍ فَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلَى بَطْنِهِ وَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلَى رِجْلَيْنِ وَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلَى أَرْبَعٍ يَخْلُقُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}<ref>«و خداوند هر جنبده‌ای را از آبی آفریده است، برخی از آنان بر شکم می‌خزند و برخی بر دو پا گام برمی‌دارند و برخی بر چهارپا راه می‌روند؛ خداوند هر چه بخواهد می‌آفریند؛ بی‌گمان خداوند بر هر کاری تواناست» سوره نور، آیه ۴۵.</ref> نه تنها [[انسان]] که مبدأ آفرینش هر جنبنده‌ای را آب معرّفی کرده است. در آیه {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِهِمْ وَجَعَلْنَا فِيهَا فِجَاجًا سُبُلًا لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ}}<ref>«و در زمین کوه‌هایی سخت بنیاد پدید آوردیم تا (زمین) آنان را نجنباند و در (میان) آنها دره‌هایی گشاده به گونه راه‌هایی پدید کردیم باشد که راهیاب شوند» سوره انبیاء، آیه ۳۱.</ref> به صورت عام و کلّی‌تر بیان می‌کند که هرچیز زنده‌ای را از آب قرار دادیم. درباره این آیه سه [[پرسش]] مطرح است که [[مفسّران]] به شکل‌های گوناگون به آن پاسخ داده‌اند و هر پاسخ بر برداشت خاصّی از آیه مبتنی است. نخست، مراد از {{متن قرآن|مَاءٍ}} چیست؟ دوم، {{متن قرآن|كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ}} چه معنا دارد؟ و سوم، {{متن قرآن|جَعَل}} به چه معنا است؟ | [[قرآن کریم]] در آیه {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرًا وَكَانَ رَبُّكَ قَدِيرًا}}<ref>«و اوست که از آب بشری آفرید و او را نسبی و سببی نهاد و پروردگار تو تواناست» سوره فرقان، آیه ۵۴.</ref> آغاز [[آفرینش انسان]] را از آب دانسته و در آیه {{متن قرآن|وَاللَّهُ خَلَقَ كُلَّ دَابَّةٍ مِنْ مَاءٍ فَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلَى بَطْنِهِ وَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلَى رِجْلَيْنِ وَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلَى أَرْبَعٍ يَخْلُقُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}<ref>«و خداوند هر جنبده‌ای را از آبی آفریده است، برخی از آنان بر شکم می‌خزند و برخی بر دو پا گام برمی‌دارند و برخی بر چهارپا راه می‌روند؛ خداوند هر چه بخواهد می‌آفریند؛ بی‌گمان خداوند بر هر کاری تواناست» سوره نور، آیه ۴۵.</ref> نه تنها [[انسان]] که مبدأ آفرینش هر جنبنده‌ای را آب معرّفی کرده است. در آیه {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِهِمْ وَجَعَلْنَا فِيهَا فِجَاجًا سُبُلًا لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ}}<ref>«و در زمین کوه‌هایی سخت بنیاد پدید آوردیم تا (زمین) آنان را نجنباند و در (میان) آنها دره‌هایی گشاده به گونه راه‌هایی پدید کردیم باشد که راهیاب شوند» سوره انبیاء، آیه ۳۱.</ref> به صورت عام و کلّی‌تر بیان می‌کند که هرچیز زنده‌ای را از آب قرار دادیم. درباره این آیه سه [[پرسش]] مطرح است که [[مفسّران]] به شکل‌های گوناگون به آن پاسخ داده‌اند و هر پاسخ بر برداشت خاصّی از آیه مبتنی است. نخست، مراد از {{متن قرآن|مَاءٍ}} چیست؟ دوم، {{متن قرآن|كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ}} چه معنا دارد؟ و سوم، {{متن قرآن|جَعَل}} به چه معنا است؟ | ||
#برخی برآنند که {{متن قرآن|مَاءٍ}} در آیه، همان آب معروف است؛ بنابراین مبدأ آفرینش جان‌داران آب است؛ در مقابل، برخی دیگر از مفسّران مقصود از {{متن قرآن|مَاءٍ}} را نطفه دانسته‌اند؛ شاید به این دلیل که مبدأ [[آفرینش]] جان‌داران با آبی جز نطفه مسلّم نیست؛ به ویژه که در چند [[آیه]]، مبدأ [[آفرینش انسان]] هم نطفه شناسانده شده: {{متن قرآن|إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا}}<ref>«ما انسان را از نطفه‌ای برآمیخته آفریدیم، او را می‌آزماییم از این رو شنوا و بینایش گردانیده‌ایم» سوره انسان، آیه ۲.</ref> و در آیاتی دیگر، از این نطفه به {{متن قرآن|مَاءٍ}} تعبیر شده است: {{متن قرآن|أَلَمْ نَخْلُقْكُمْ مِنْ مَاءٍ مَهِينٍ}}<ref>«آیا شما را از آبی خوارمایه نیافریدیم؟» سوره مرسلات، آیه ۲۰.</ref>؛ {{متن قرآن|فَلْيَنظُرِ الإِنسَانُ مِمَّ خُلِقَ خُلِقَ مِن مَّاء دَافِقٍ}}<ref>«پس انسان باید بنگرد که او را از چه آفریده‌اند، از آبی جهنده آفریده شده است» سوره طارق، آیه ۵-۶.</ref>. | #برخی برآنند که {{متن قرآن|مَاءٍ}} در آیه، همان آب معروف است؛ بنابراین مبدأ آفرینش جان‌داران آب است؛ در مقابل، برخی دیگر از مفسّران مقصود از {{متن قرآن|مَاءٍ}} را نطفه دانسته‌اند؛ شاید به این دلیل که مبدأ [[آفرینش]] جان‌داران با آبی جز نطفه مسلّم نیست؛ به ویژه که در چند [[آیه]]، مبدأ [[آفرینش انسان]] هم نطفه شناسانده شده: {{متن قرآن|إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا}}<ref>«ما انسان را از نطفه‌ای برآمیخته آفریدیم، او را می‌آزماییم از این رو شنوا و بینایش گردانیده‌ایم» سوره انسان، آیه ۲.</ref> و در آیاتی دیگر، از این نطفه به {{متن قرآن|مَاءٍ}} تعبیر شده است: {{متن قرآن|أَلَمْ نَخْلُقْكُمْ مِنْ مَاءٍ مَهِينٍ}}<ref>«آیا شما را از آبی خوارمایه نیافریدیم؟» سوره مرسلات، آیه ۲۰.</ref>؛ {{متن قرآن|فَلْيَنظُرِ الإِنسَانُ مِمَّ خُلِقَ خُلِقَ مِن مَّاء دَافِقٍ}}<ref>«پس انسان باید بنگرد که او را از چه آفریده‌اند، از آبی جهنده آفریده شده است» سوره طارق، آیه ۵-۶.</ref>. | ||
#[[مفسّران]] مقصود از {{متن قرآن|كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ}} را هر مخلوق زنده دانسته‌اند؛ امّا بیش‌تر آنان توضیح نداده‌اند که آیا شامل [[جن]]، [[فرشتگان]]، گیاهان و درختان هم می‌شود یا نه. [[فخر رازی]] با استناد به آیاتی که آفرینش [[جن]] را از [[آتش]] {{متن قرآن|وَالْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نَارِ السَّمُومِ}}<ref>«و پیش‌تر پری را از آتشباد آفریدیم» سوره حجر، آیه ۲۷.</ref> و [[آفرینش آدم]] را از [[خاک]] دانسته {{متن قرآن|إِنَّ مَثَلَ عِيسَى عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ}}<ref>«داستان عیسی نزد خداوند چون داستان آدم است که او را از خاک آفرید و سپس فرمود: باش! و بی‌درنگ موجود شد» سوره آل عمران، آیه ۵۹.</ref> و چند پرنده که [[عیسی]]{{ع}} آنها را از [[گِل]] ساخته {{متن قرآن|إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدْتُكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلًا وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنْفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنْكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ}}<ref>«یاد کن که خداوند فرمود: ای عیسی پسر مریم! نعمت مرا بر خود و بر مادرت به یاد آور هنگامی که تو را با روح القدس پشتیبانی کردم که در گهواره و در میانسالی با مردم سخن می‌گفتی و هنگامی که به تو کتاب و حکمت و تورات و انجیل آموختم و هنگامی که با اذن من از گل، همگون پرنده می‌ساختی و در آن می‌دمیدی و به اذن من پرنده می‌شد و نابینای مادرزاد و پیس را با اذن من شفا می‌دادی و هنگامی که با اذن من مرده را (از گور) برمی‌خیزاندی و هنگامی که بنی اسرائیل را از (آزار) تو باز داشتم آنگاه که برای آنان برهان‌ها (ی روشن) آوردی و کافران از ایشان گفتند: این (کارها) جز جادویی آشکار نیست» سوره مائده، آیه ۱۱۰.</ref> و نیز با توجه به روایاتی که آفرینش فرشتگان را از [[نور]] دانسته، بر آن است که این موارد، از عموم آیه پیشین استثنا می‌شود. وی هم‌چنین در ذیل آیه {{متن قرآن|وَاللَّهُ خَلَقَ كُلَّ دَابَّةٍ مِنْ مَاءٍ}}<ref>«و خداوند هر جنبده‌ای را از آبی آفریده است» سوره نور، آیه ۴۵.</ref> با طرح [[پرسش]] پیش‌گفته، سه پاسخ برای آن آورده است: | # [[مفسّران]] مقصود از {{متن قرآن|كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ}} را هر مخلوق زنده دانسته‌اند؛ امّا بیش‌تر آنان توضیح نداده‌اند که آیا شامل [[جن]]، [[فرشتگان]]، گیاهان و درختان هم می‌شود یا نه. [[فخر رازی]] با استناد به آیاتی که آفرینش [[جن]] را از [[آتش]] {{متن قرآن|وَالْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نَارِ السَّمُومِ}}<ref>«و پیش‌تر پری را از آتشباد آفریدیم» سوره حجر، آیه ۲۷.</ref> و [[آفرینش آدم]] را از [[خاک]] دانسته {{متن قرآن|إِنَّ مَثَلَ عِيسَى عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ}}<ref>«داستان عیسی نزد خداوند چون داستان آدم است که او را از خاک آفرید و سپس فرمود: باش! و بی‌درنگ موجود شد» سوره آل عمران، آیه ۵۹.</ref> و چند پرنده که [[عیسی]]{{ع}} آنها را از [[گِل]] ساخته {{متن قرآن|إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدْتُكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلًا وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنْفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنْكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ}}<ref>«یاد کن که خداوند فرمود: ای عیسی پسر مریم! نعمت مرا بر خود و بر مادرت به یاد آور هنگامی که تو را با روح القدس پشتیبانی کردم که در گهواره و در میانسالی با مردم سخن می‌گفتی و هنگامی که به تو کتاب و حکمت و تورات و انجیل آموختم و هنگامی که با اذن من از گل، همگون پرنده می‌ساختی و در آن می‌دمیدی و به اذن من پرنده می‌شد و نابینای مادرزاد و پیس را با اذن من شفا می‌دادی و هنگامی که با اذن من مرده را (از گور) برمی‌خیزاندی و هنگامی که بنی اسرائیل را از (آزار) تو باز داشتم آنگاه که برای آنان برهان‌ها (ی روشن) آوردی و کافران از ایشان گفتند: این (کارها) جز جادویی آشکار نیست» سوره مائده، آیه ۱۱۰.</ref> و نیز با توجه به روایاتی که آفرینش فرشتگان را از [[نور]] دانسته، بر آن است که این موارد، از عموم آیه پیشین استثنا می‌شود. وی هم‌چنین در ذیل آیه {{متن قرآن|وَاللَّهُ خَلَقَ كُلَّ دَابَّةٍ مِنْ مَاءٍ}}<ref>«و خداوند هر جنبده‌ای را از آبی آفریده است» سوره نور، آیه ۴۵.</ref> با طرح [[پرسش]] پیش‌گفته، سه پاسخ برای آن آورده است: | ||
##[[بهترین]] پاسخ، [[سخن]] قفّال است که {{متن قرآن|مِنْ مَاءٍ}} را صفت برای {{متن قرآن|كُلَّ دَابَّةٍ}} دانسته است، نه متعلّق به {{متن قرآن|خَلَقَ}}؛ بنابراین معنای آیه این است که هر [[جنبنده]] آفریده شده از آب، مخلوق [[خدا]] است. این پاسخ سخن [[درستی]] است؛ ولی [[ظهور]] آیه را که مبدأ آفرینش موجودات زنده آب است، [[نفی]] نمی‌کند. | ## [[بهترین]] پاسخ، [[سخن]] قفّال است که {{متن قرآن|مِنْ مَاءٍ}} را صفت برای {{متن قرآن|كُلَّ دَابَّةٍ}} دانسته است، نه متعلّق به {{متن قرآن|خَلَقَ}}؛ بنابراین معنای آیه این است که هر [[جنبنده]] آفریده شده از آب، مخلوق [[خدا]] است. این پاسخ سخن [[درستی]] است؛ ولی [[ظهور]] آیه را که مبدأ آفرینش موجودات زنده آب است، [[نفی]] نمی‌کند. | ||
##ریشه و سرچشمه همه [[آفریدگان]] آب است؛ همان‌گونه که طبق [[روایت]]، اوّل آفریده [[خداوند]] آب بود؛ آنگاه از آن، آتش، باد و نور را آفرید. | ##ریشه و سرچشمه همه [[آفریدگان]] آب است؛ همان‌گونه که طبق [[روایت]]، اوّل آفریده [[خداوند]] آب بود؛ آنگاه از آن، آتش، باد و نور را آفرید. | ||
##مقصود از {{متن قرآن|كُلَّ دَابَّةٍ}} فقط جنبندگان ساکن بر روی [[زمین]] است، نه هر موجود زنده‌ای و از آنجا که جنبندگان روی زمین یا از نطفه [[آفریده]] شده‌اند یا بدون آب نمی‌توانند [[زندگی]] کنند، [[آیه]] از این اکثر به "همه" تعبیر کرده است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۴، ص ۱۶.</ref>؛ افزون بر این، برخی [[مفسّران]] {{متن قرآن|كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ}} را مختصّ حیوانات دانسته‌اند؛ امّا در مقابل، برخی با توجّه به اطلاق آن، هر موجود [[مادّی]] دارای [[رشد]] و نمو را مشمول آن دانسته‌اند؛ خواه حیوان باشد یا گیاه و درخت<ref>مجمع‌البیان، ج ۷، ص ۷۲؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۲، ص ۱۶۴.</ref>. | ##مقصود از {{متن قرآن|كُلَّ دَابَّةٍ}} فقط جنبندگان ساکن بر روی [[زمین]] است، نه هر موجود زنده‌ای و از آنجا که جنبندگان روی زمین یا از نطفه [[آفریده]] شده‌اند یا بدون آب نمی‌توانند [[زندگی]] کنند، [[آیه]] از این اکثر به "همه" تعبیر کرده است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۴، ص ۱۶.</ref>؛ افزون بر این، برخی [[مفسّران]] {{متن قرآن|كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ}} را مختصّ حیوانات دانسته‌اند؛ امّا در مقابل، برخی با توجّه به اطلاق آن، هر موجود [[مادّی]] دارای [[رشد]] و نمو را مشمول آن دانسته‌اند؛ خواه حیوان باشد یا گیاه و درخت<ref>مجمع‌البیان، ج ۷، ص ۷۲؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۲، ص ۱۶۴.</ref>. | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
#هر موجود زنده‌ای از آب [[آفریده]] شده؛ | #هر موجود زنده‌ای از آب [[آفریده]] شده؛ | ||
#هر موجود زنده‌ای از نطفه آفریده شده؛ | #هر موجود زنده‌ای از نطفه آفریده شده؛ | ||
#[[حفظ]] و ادامه حیات هر موجود زنده‌ای به آب وابسته است<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>. | # [[حفظ]] و ادامه حیات هر موجود زنده‌ای به آب وابسته است<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>. | ||
==آب‌های خارق‌العاده== | ==آب‌های خارق‌العاده== | ||
| خط ۱۵۲: | خط ۱۵۲: | ||
از میان مفسّرانِ متأخّر، [[فخر رازی]] در این باره یک‌سان نظر نداده است. وی در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}<ref>«بی‌گمان در آفرینش آسمان‌ها و زمین و در پیاپی آمدن شب و روز و در آن کشتی که برای سود رساندن به مردم در دریا روان است و در آبی که خداوند از آسمان فرو می‌بارد و زمین را پس از مردن، بدان زنده می‌دارد و بر آن هرگونه جنبنده‌ای را می‌پراکند و در گرداندن بادها و ابر فرمانبردار میان آسمان و زمین، برای گروهی که خرد می‌ورزند نشانه‌هاست» سوره بقره، آیه ۱۶۴.</ref> ابتدا سه احتمال درباره مبدأ نزول آب را بیان کرده است: | از میان مفسّرانِ متأخّر، [[فخر رازی]] در این باره یک‌سان نظر نداده است. وی در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}<ref>«بی‌گمان در آفرینش آسمان‌ها و زمین و در پیاپی آمدن شب و روز و در آن کشتی که برای سود رساندن به مردم در دریا روان است و در آبی که خداوند از آسمان فرو می‌بارد و زمین را پس از مردن، بدان زنده می‌دارد و بر آن هرگونه جنبنده‌ای را می‌پراکند و در گرداندن بادها و ابر فرمانبردار میان آسمان و زمین، برای گروهی که خرد می‌ورزند نشانه‌هاست» سوره بقره، آیه ۱۶۴.</ref> ابتدا سه احتمال درباره مبدأ نزول آب را بیان کرده است: | ||
#[[آسمان]]؛ | # [[آسمان]]؛ | ||
#ابر؛ | #ابر؛ | ||
#بر اثر حرارت [[خورشید]] بخار آب از سطح زمین برخاسته، به طبقات سرد جوّ می‌رسد و پس از [[پیوستن]] به یک‌دیگر به صورت قطره‌های باران فرو می‌ریزد؛ آنگاه خود با استناد به ظاهر [[آیه]]، نظر نخست را [[برگزیده]] است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۴، ص ۲۲۳.</ref>. وی هم‌چنین در ذیل آیه {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُتَرَاكِبًا وَمِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّاتٍ مِنْ أَعْنَابٍ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ انْظُرُوا إِلَى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَيَنْعِهِ إِنَّ فِي ذَلِكُمْ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ}}<ref>«و اوست که از آسمان، آبی فرو فرستاد و با آن هرگونه روییدنی را برون آوردیم آنگاه از آن جوانه سبزی بیرون کشیدیم که از آن دانه‌هایی بر هم نشسته بیرون می‌آوریم و از شکوفه خرما، خوشه‌هایی دسترس و باغستان‌هایی از انگور (بیرون می‌آوریم) و زیتون را و انار را همگون و غیر همگون (پدید می‌آوریم)؛ به میوه آن چون ثمر آورد و به رسیدن آن بنگرید! بی‌گمان در اینها برای گروه مؤمنان نشانه‌هایی است» سوره انعام، آیه ۹۹.</ref> سه نظر پیشین را نقل کرده؛ بدون آنکه یکی از آنها را ترجیح دهد؛ هر چند نظر جُبّایی را که مبدأ نزول آب را آسمان می‌دانسته، به صورت مشروح و همراه با ادلّه‌اش بیان می‌کند. از مهم‌ترین ادلّه جبّایی، این است که ظاهر آیات، بر نزول آب از آسمان دلالت دارد و هیچ دلیلی محال بودن آن را اثبات نکرده است<ref> التفسیر الکبیر، ج ۱۳، ص ۱۰۵ ـ ۱۰۷.</ref>. | #بر اثر حرارت [[خورشید]] بخار آب از سطح زمین برخاسته، به طبقات سرد جوّ می‌رسد و پس از [[پیوستن]] به یک‌دیگر به صورت قطره‌های باران فرو می‌ریزد؛ آنگاه خود با استناد به ظاهر [[آیه]]، نظر نخست را [[برگزیده]] است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۴، ص ۲۲۳.</ref>. وی هم‌چنین در ذیل آیه {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُتَرَاكِبًا وَمِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّاتٍ مِنْ أَعْنَابٍ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ انْظُرُوا إِلَى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَيَنْعِهِ إِنَّ فِي ذَلِكُمْ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ}}<ref>«و اوست که از آسمان، آبی فرو فرستاد و با آن هرگونه روییدنی را برون آوردیم آنگاه از آن جوانه سبزی بیرون کشیدیم که از آن دانه‌هایی بر هم نشسته بیرون می‌آوریم و از شکوفه خرما، خوشه‌هایی دسترس و باغستان‌هایی از انگور (بیرون می‌آوریم) و زیتون را و انار را همگون و غیر همگون (پدید می‌آوریم)؛ به میوه آن چون ثمر آورد و به رسیدن آن بنگرید! بی‌گمان در اینها برای گروه مؤمنان نشانه‌هایی است» سوره انعام، آیه ۹۹.</ref> سه نظر پیشین را نقل کرده؛ بدون آنکه یکی از آنها را ترجیح دهد؛ هر چند نظر جُبّایی را که مبدأ نزول آب را آسمان می‌دانسته، به صورت مشروح و همراه با ادلّه‌اش بیان می‌کند. از مهم‌ترین ادلّه جبّایی، این است که ظاهر آیات، بر نزول آب از آسمان دلالت دارد و هیچ دلیلی محال بودن آن را اثبات نکرده است<ref> التفسیر الکبیر، ج ۱۳، ص ۱۰۵ ـ ۱۰۷.</ref>. | ||