مبانی فهم و استنباط معانی باطن قرآن کریم عنوان مقاله‌ای است به زبان فارسی که به بررسی مبانی فهم و استنباط معانی و مصادیق پنهان و ناآشکار آیات قرآن می‌پردازد. این مقالهٔ ۲۴ صفحه‌ای به قلم محمود قیوم‌زاده، قاسم فائز و عباس خبیری نگاشته شده و در فصلنامه پژوهش‌های اعتقادی کلامی (شماره ۱۷، بهار ۱۳۹۴) منتشر گشته است.[۱]
چکیده مقاله
نویسندگان در ابتدای چکیده مقاله می‌نویسند: «اهمیت بحث باطن قرآن از آن جهت است که اولا بخشی از معانی و معارف قرآن مربوط به باطن آیات است و ثانیا جاودانگی قرآن ارتباط وثیقی با باطن قرآن دارد. موضوع باطن قرآن، از زوایای مختلفی قابل بررسی است؛ اما از مهمترین مباحث آن شناخت مبانی فهم و استنباط باطن قرآن است که این امر، نه تنها در شناخت گستره و مراتب بطون قرآن مؤثر است، بلکه در آگاه شدن به روش صحیح تفسیر قرآن و برخورد صحیح با روایات تفسیری، نقش مهمی را ایفا می‌نماید. دانشمندان حوزه‌های مختلف علوم اسلامی در ادوار مختلف، تعاریف مختلفی از باطن قرآن ارائه داده‌اند اما از احادیث برمی‌آید که باطن قرآن، معانی و مصادیق پنهان و ناآشکار آیات است و نیز معارفی است که در بدو امر از آیات برداشت نمی‌شود.»
ایشان درباره هدف مقاله می‌نویسند: «نوشتار حاضر بر آن است که مبانی فهم باطن قرآن را مورد کنکاش قرار دهد. از این تحقیق حاصل می‌گردد که مهمترین مبانی فهم و استنباط باطن قرآن عبارتند از: وجود مناسبت میان معانی باطن و ظاهر آیات، نسبی بودن فهم باطن قرآن برای مخاطبان آن، و علم معصومان (ع) به همه‌ی بواطن قرآن. قرآن کریم مهمترین عامل شکل‌گیری فرهنگ و تمدن اسلامی بوده به طوری که می‌توان ادعا کرد اکثر پژوهش‌ها و تلاش‌‌ها در حوزه اندیشه اسلامی از علم صرف و نحو در ادبیات عرب تا فقه و اصول و کلام و فلسفه و عرفان بر محور آیات الهی شکل گرفته است. به عنوان مثال فلسفه که در اصل از سرزمین یونان وارد جهان اسلام شد تحت تأثیر آیات الهی قرآن و توسط اندیشمندان اسلامی هویتی اسلامی یافت و تحت تأثیر همین تعالیم قرآنی بود که واژه های یونانی فلسفه و فیلسوف به‌وسیله حکماء اسلامی به دو واژه حکمت و حکیم تبدیل گردید.»
در ادامه چکیده آمده است: «از جایی که حکماء اسلامی معارف فلسفی یونان را کارآمد می‌دانستند و معتقد بودند همبستگی و پیوند معارف قرآنی و دینی با دستاوردهای عقلی فلسفه یونان در رشد و تعالی جامعه اسلامی تأثیری ژرف خواهد داشت به تطبیق مطالب فلسفه یونان با معارف دین اسلام روی آورده و توانستند فلسفه را بومی‌سازی کنند.»[۱]
فهرست مقاله
چکیده؛
طرح مسأله؛
مبانی فهم باطن قرآن:
وجود مناسبت میان معانی باطن و ظاهر آیات؛
نسبی بودن فهم معانی باطن قرآن برای مخاطبان قرآن؛
علم معصومان (ع) به همه بواطن قرآن؛
نتیجه‌گیری؛
فهرست منابع.
دربارهٔ پدیدآورندگان
قاسم فائز (پدیدآورنده)
قاسم فائز
آقای دکتر قاسم فائز، تحصیلات دانشگاهی خود را در مقطع دکتری ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی به اتمام رساند. مدیریت گروه ادبیات عرب از جمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس دروس دانشگاهی به مشاوره و راهنمایی پایان‌نامه‌های دانشجویان نیز مشغول است و تا کنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشتهٔ تحریر درآورده است. «آشنایی با حدیث شیعه»، «فرهنگ عرب جاهلی از زبان قرآن»«مبانی فهم و استنباط معانی باطن قرآن کریم» و «مرجع ضمیر در قرآن کریم و نقش آن در تفسیر» برخی از این آثار است.[۲]
