ویژگی‌های علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

'''ویژگی‌های [[علم غیب]] [[معصوم]] {{ع}} چیست؟''' یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث '''[[علم غیب معصوم (پرسش)|علم غیب معصوم]]''' است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی '''[[علم غیب]]''' مراجعه شود.

«دانش [[اهل بیت]] {{عم}}، [[علم الهی]] و [[علم لدنی|لدنی]] است؛ [[رابطه تحدیث با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)|دانشی است که در اثر اتصال به عالم غیب و هم‌نشینی با فرشتگان]] الهی به دست آورده‌اند. [[رابطه وراثت از پیامبر یا امام پیشین با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)|دانشی است وراثتی، که از پیامبر به ارث برده‌اند]]. [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: "خدای ـ تبارک و تعالی ـ را دو گونه علم است: یک، آن علمی که فرشتگانِ مقرب و پیامبران و رسولان را از آن آگاه ساخته است، این علم را ما نیز می‌دانیم. دو، آن علمی که ویژه ذات مقدس اوست و کسی جز او، آن را نمی‌داند "علم مستأثر". لکن چون خدا اراده کند که چیزی از همین علم را نیز آشکار گرداند به ما بیاموزد. و امامان پیشین را نیز از آن آگاه کرده بود<ref>{{عربی|اندازه=130%|«إنَّ لِلَّهِ ـ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ـ عِلْمَينِ: عِلْماً أظْهَرَ عَلَيْهِ مَلاَئِكَتَهُ وَأنْبِيَاءَهُ وَرُسُلَهُ، فَمَا أظْهَرَ عَلَيْهِ مَلاَئِكَتَهُ وَرُسُلَهُ وَأنْبِيَاءَهُ فَقَدْ عَلِمْنَاهُ; وَعِلْماً اسْتَأثَرَ بِهِ، فَاِذَا بَدَا للهِ فِي شَيء مِنْهُ، أعْلَمْنَا ذَلِكَ وَعَرَضَ عَلَى الأئِمَّةِ الَّذِينَ كَانوُا مِنْ قَبْلِنَا»}}؛ اصول کافی، ج۱، ص۲۵۵.</ref>»<ref>[http://www.lankarani.com/far/library/view.php?action=view&id_book=209&page=163 پاسداران وحی، ص ۱۹۳.]</ref>.

«در روایاتی آمده است که [[پیامبر]] {{صل}} یا [[امامان]] {{عم}} از [[آیا علم به آنچه در رحم مادران است علم غیب شمرده می‌شود و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)|بعضی از نوزادان]]، یا از [[آیا علم به زمان و کیفیت مرگ افراد علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)|پایان عمر بعضی از افراد]] خبر دادند، مربوط به همان علم اجمالی است. ... [[علم غیب فعلی یا دائمی به چه معناست؟ (پرسش)|خداوند بالفعل از همه اسرار غیب آگاه است]]، ولی انبیاء و اولیاء ممکن است بالفعل بسیاری از اسرار غیب را ندانند، اما [[علم غیب شأنى یا استعدادی یا ارادی و اختیاری به چه معناست؟ (پرسش)|هنگامی که اراده کنند خداوند به آنها تعلیم می‌‏دهد]]، و البته این اراده نیز با اذن و رضای خدا انجام می‌‏گیرد. ...در کتاب کافی در بابی تحت عنوان‏ {{عربی|«ان الائمة اذا شاؤا ان یعلموا علموا»}}<ref>«امامان هرگاه بخواهند چیزی را بدانند به آنها تعلیم داده‏ می‌‏شود».</ref> از جمله در حدیثی از [[امام صادق]] {{ع}} می‏‌خوانیم: {{عربی|«إِذَا أَرَادَ الْإِمَامُ أَنْ یَعْلَمَ شَیْئاً أَعْلَمَهُ اللَّهُ ذَلِكَ»}}<ref>«هنگامی که امام اراده می‏کند چیزی را بداند خدا به او تعلیم می‏‌دهد</ref>»<ref>[http://makarem.ir/compilation/Reader.aspx?pid=61782&lid=0&mid=3774 وبگاه پاسخ‌دهنده.]</ref>.

«اثبات [[علم غیب]] برای [[پیامبر]] {{صل}} و [[ائمه]] {{عم}} اگر به معنای علم حضوری باشد، بلحاظ مقامی از آنهاست که فوق ظرفیت حرکت‏‌ها و تغییرات و تقدم و تأخرهای زمان می‌‏باشد. و رسیدن آنها به این مقام اگرچه به لحاظ ظرف ماده و حرکت از نظر زمانی از خلقت تأخر دارد "یعنی بعد از خلق شدن به این مقام نایل شده‏‌اند" و لکن بر حسب مرتبه وجودی رسیدن آنها به این مقام دارای تقدم دهری است. "یعنی قبل از خلقت دهر ایشان به این مقام رسیده‏‌اند" روایات نیز گویای این حقیقت است که نور [[پیامبر]] {{صل}} و [[ائمه]] {{عم}} قبل از هر چیز خلق شده و آنگاه پس از خلقت آدم به صلب آدم و فرزندان او تا زمان خلقت اجساد [[پیامبر]] {{صل}} و [[ائمه]] {{عم}} انتقال یافته و آنگاه در اجساد ایشان مستقر گشته است. "پس [[علم غیب]] ایشان یعنی علم حضوری به مقام نوری که فوق ظرف ماده و حرکت است". و اگر مراد از [[علم غیب]]، علم حصولی باشد، دو معنا را می‌‏توان تصور کرد:

# علم به نظام ضروری که اراده و منشأ آن در این علم وجود دارد. پیش از این بیان شد که این علم از مبادی اراده نیست و تأثیری در اراده ندارد. بلکه علم به علومی است که مبادی و منشأ اراده و مراد را تشکیل می‌‏دهند.

# علم به اشیأ جزئی از طریق[[وحی]] و [[الهام]] و این مانند علم عادی در اراده تأثیر دارد و لکن مرتبه وجود آن پایین‎‏تر از مرتبه علم به نظام ضروری است، و مرتبه‏‎ای از نفس است که اراده در آن تجلی می‎‏یابد.

شیوه علمی [[ائمه]] {{عم}} نیز با آن منافاتی ندارد. زیرا علم حضوری و علم به نظام کلی و حوادث جهان از جهت علت و معدات‏ تعلق دارد.

«[[امام]] ویژگی‌هایی دارد که برخی مانند نصب الهی، عصمت، [[علم غیب]]، [[ولایت]] و مرجعیت تام ناظر به مقام [[امامت]] و برخی مانند هدایت به امر، سیاست، حکومت و اصلاح، ناظر به مسئولیت اداره جامعه است. در این میان ویژگی [[علم غیب]] به اذن الهی است که [[امام]] را بی‌نیاز از دیگران نموده و ابزاری برای هدایت مردم و اثبات حقانیت [[امام]] است. موضوع [[علم غیب]] جدای از علم بی‌پایان و آگاهی‌های [[امام]] است که در پرتو تعلیم الهی است. [[امامان]] {{عم}} در مسائل عادی و روزمره مانند سایر مردم رفتار می‌کردند و حتی در قضاوت‌ها به بینات و سوگندها اکتفا می‌کردند و مأمور نبودند از [[علم غیب]] خود بهره ببرند<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۷، ص ۴۱۴.</ref>. طبق صریح روایات، [[ائمه]] {{عم}} گنجینه‌داران علم الهی و معادن حکمت خدا هستند که تمام علوم انبیا از آدم تا خاتم و آثار و صحیفه‌های آنان در اختیارشان بوده است»<ref>[[علم غیب ائمه (مقاله)|علم غیب ائمه]] {{عم}}، دوفصلنامه مطالعات اهل بیت‌شناسی، ص ۱۰.</ref>.

# علمی در مقام ذات دارد به اجمال و اندماج که عین ذات است.

# علمی دارد در مقام احدیت به اجمال و اندماج.

# علمی دارد در واحدیت به تفصیل.

# علمی دارد در عالم عقل به اعتبار حضور و انکشاف مراتب مادون در آن موطن.

# علمی دارد در عالم مثال به اعتبار حضور و انکشاف مراتب مادون در آن دو موطن.

# علمی دارد که عین علم هر موجود ذی علمی است در موطن خود آن موجود بنا بر توحید افعالی.

# علمی دارد حضوری فعلی که عین تحقق موجودات است.

به همین شکل همه این اعتبارات درباره [[امام]] {{ع}} همه این اعتبارات - بجز اعتبار اول - از جهتی جاری است و [[امام]] {{ع}} در هر مرتبه علمی دارد؛ علاوه بر آنکه علمی هم دارد در نفس شریف خود مانند علوم حصولی همه انسانها در نشأت ظاهر. [[علم امام]] {{ع}} در این مرتبه اخیر علم حصولی عادی است و [[علم امام]] {{ع}} در مراتب اول تا ششم ناشی از احاطه تکوینی وی به عوالم است و به اعتبار احاطه به آن عالم حضوری و به اعتبار انکشاف مادون در مافوق حصولی است و علم وی در مرتبه هفتم علم حضوری است و معیت با همه حقائق خارجیه دارد. [[علم امام]] {{ع}} در عالم احدیت و واحدیت و عالم عقول از حیث تجرد ازلی و از حیث مخلوقیت در قوس صعود و نزول حادث است و در دیگر مراتب فقط حادث می‌باشد. پس اسناد هر یک از حصولی بودن یا حضوری بودن به [[علم امام]] {{ع}} سخن تمامی نیست و باید حکم مرحله را در آن مرحله مراعات نمود و با این بیان بسیاری از احادیث به راحتی فهمیده می‌شود».<ref>[http://erfanvahekmat.com/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%BA%DB%8C%D8%A8_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_(%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87_%D9%88_%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%84) وبگاه عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت]</ref>.

در این حالات ولی خدا از عالم حس خود گاهی کلاً بی‌خبر است و اگر با او حرف بزنند متوجه نمی‌شود و ممکن است تیری از پای او بیرون بکشند و متوجه نشود یا در منزل آتش‌سوزی شود ولی [[امام]] {{ع}} که در نماز غرق در حالات ملکوت‌ایند متوجه آتش‌سوزی و سر وصدای خانواده نگردند.

*«[[امام]] {{ع}} هم در هنگام التفات به حقیقتی در درون خود سفر نموده و آن را در درون خود می‌یابد و لذا هم [[علم حضوری]] است و هم مغفول‌عنه بوده و بعداً مورد التفات قرار می‌گیرد و هم مانند دیگر علوم حضوری که نفس از آن [[علم حصولی]] می‌سازد، از این امور نیز پس از التفات یک [[علم حصولی]] متولد می‌شود.

با توجّه به اینکه می‌دانیم [[امام]] {{ع}} قبل از وصول به مقام بقاء و تصدّی امر [[امامت]] حتماً در عالم علم الهی وارد شده و همه حقائق تفصیلاً بر ایشان منکشف شده است و سپس نزول نموده‌اند، می‌توان گفت [[امام]] {{ع}} همه چیز را یک بار بالفعل دانسته‌اند و بعداً به علّت تنزّل از آن عالم دیگر بدان التفات ندارند و برای توجّه تفصیلی باید دوباره بدان عالم و آن حقیقت التفات نمایند.

الف) مسلّماً انسان کامل هرگاه اراده کند که به حقیقتی احاطه یافته و آن را بداند فوراً به آن علم پیدا می‌کند و به تعبیری اراده به نوعی علت تامّه برای علم است. به این نکته در مجموعه‌ای از روایات اشاره شده است؛ مرحوم صفار در بصائر در {{عربی|«باب فی الإمام بأنه إن شاء أن یعلم العلم علم‌»}}<ref>«روایات مربوط به اینکه اگر امام بخواهد نسبت به علم آگاهی یابد، خواهد دانست».</ref>. و ثقة الاسلام کلینی در کافی در {{عربی|«باب أنّ الْأئمّة علیهم السلام إذا شاءوا أن‌ یَعلَموا عُلِّمُوا»}}<ref>«روایات مربوط به اینکه امامان معصوم {{عم}} اگر بخواهند بدانند، تعلیم داده می‌شوند».</ref> روایت می‌کنند:

#{{عربی|«عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} قَالَ: «إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا شَاءَ أَنْ يَعْلَمَ، عُلِّم‏»}}<ref>«از امام صادق {{ع}} روایت شده است که فرمود: همانا اگر امام بخواهد بداند، تعلیم داده می‌شود»؛ کافی (ط - دار الحدیث)، ج‏۱، ص ۲۵۸ ، ح ۱.</ref>.

# وَ عَنْه‏{{ع}}:{{عربی|«إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا شَاءَ أَنْ يَعْلَمَ أُعْلِم»}}<ref>«و از ایشان {{ع}} روایت شده است که فرمودند: همانا امام اگر بخواهد بداند، آگاهی داده می‌شود»؛ الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏۱، ص ۲۵۸ ، ح ۲.</ref>.

# وَ عَنْه‏{{ع}}:{{عربی|«إِذَا أَرَادَ الْإِمَامُ أَنْ يَعْلَمَ شَيْئاً أَعْلَمَهُ اللَّهُ ذَلِك‏»}}<ref>«و از ایشان {{ع}} روایت شده است که فرمودند: اگر امام بخواهد نسبت به چیزی آگاه گردد، خداوند متعال او را نسبت به آن چیز آگاه می‌سازد»؛ الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏۱، ص ۲۵۸ ، ح ۳.</ref>.

ب) مسلّماً گاهی علومی برای [[پیامبران]] و [[امامان]] {{عم}} بدون اراده حاصل می‌شود، بلکه خداوند به اراده خود قلب ولیش را به سوئی منعطف نموده و او را ملتفت به حقیقتی کرده و آن حقیقت برای او آشکار می‌شود. به دیگر تعبیر، صرف توجّه و التفات [[امام]] {{ع}} به یک حقیقت برای شهود و ادراک آن کافی است؛ گرچه این التفات به صورت غیرارادی حاصل شود. در بسیاری از موارد در خواب یا مکاشفه یا در شرائط عادی بر طبق اراده و حکمت الهی التفاتی برای قلب ولی خدا به موجودی حاصل می‌شود و در اثر این التفات آن حقیقت منکشف میشود. مثلاً این نوع تعابیر را می‌توان از این قسم محسوب کرد:

# [[امام علی|امیرالمؤمنین]] {{ع}} فرمودند:{{عربی|«مَلَكَتْنِي عَيْنِي وَ أَنَا جَالِسٌ، فَسَنَحَ لِي رَسُولُ اللَّهِ {{صل}} فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا ذَا لَقِيتُ مِنْ أُمَّتِكَ مِنَ الْأَوَدِ وَ اللَّدَدِ. فَقَالَ: ادْعُ عَلَيْهِمْ. فَقُلْتُ: أَبْدَلَنِي اللَّهُ بِهِمْ خَيْراً لِي مِنْهُمْ، وَ أَبْدَلَهُمْ بِي شَرّاً لَهُمْ مِنِّي‏‏»}}<ref>«در حالی که نشسته بودم چشمانم به خواب رفتند، پس حضرت رسول اکرم {{صل}} را دیدم. پس عرض کردم: ای رسول خدا، چه مقدار از امت تو به من مشقت و دشمنی شدید رسید. ایشان فرمودند: آنان را نفرین کن. گفتم: خداوند متعال به جای آنان گروه بهتری را برایم نصیب گرداند، و به جای من فرد بدتری را برایشان قرار دهد»؛ بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏۳۴، ص ۷۹.</ref>.

# [[امام کاظم|حضرت موسی بن جعفر]] {{ع}}:{{عربی|«بَيْنَمَا أَنَا جَالِسٌ فِي مُصَلَّايَ بَعْدَ فَرَاغِي مِنْ وِرْدِي وَ قَدْ تَنَوَّمَتْ عَيْنَايَ إِذْ سَنَحَ جَدِّي رَسُولُ اللَّهِ ص فِي مَنَامِي فَشَكَوْتُ إِلَيْهِ مُوسَى بْنَ الْمَهْدِيِّ وَ ذَكَرْتُ مَا جَرَى مِنْهُ فِي أَهْلِ بَيْتِهِ وَ أَنَا مُشْفِقٌ مِنْ غَوَائِلِهِ فَقَالَ لِي لِتَطِبْ نَفْسُكَ يَا مُوسَى فَمَا جَعَلَ اللَّهُ لِمُوسَى عَلَيْكَ سَبِيلًا»}}<ref>«در حالی که من در محل نماز خود پس از اتمام اذکار خود نشسته بودم، چشمانم به خواب رفتند، جدم رسول الله {{صل}} را در خواب دیدم. شکایت خود را از موسی پسر مهدی نزد ایشان بردم، و اتفاقاتی را که میان او و خانواده‌اش رخ داده بودند را خدمت ایشان عرض نمودم، در حالی که من از فساد او در ترس بودم. پس حضرت (رسول) فرمودند دلت از او آرام باشد ای موسی، که خداوند متعال راه تسلطی از موسی بر تو قرار نداده است»؛ بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏۴۸، ص ۱۵۲.</ref>.

ج) همانطور که گذشت هر شیء در هر عالم و موطنی تحققی دارد، التفات به یک در یک موطن موجب علم به آن در همان موطن می‌شود نه در دیگر عوالم و مواطن. لذا اگر [[امام]] {{ع}} به ظاهر شخصی توجّه و التفات نمایند الزاماً در همان حین علم به باطن او نیز حاصل نمی‌شود، بلکه باید به مراتب تحقق وی در دیگر عوالم نیز التفات کنند تا به آن مراتب علم حاصل شود. مثلاً اگر فقط به مرتبه مثال وی التفات کنند به مقدار عالم محو و اثبات علم حاصل می‌شود و اگر به عمق وجود وی التفات نموده و عین ثابت او را نظر نمایند همان مرتبه که دیگر مراتب را نیز در بردارد آشکار می‌شود. نتیجه: حصول علم برای انسان کامل متوقف بر التفات و توجّه است که بدون اراده نیز حاصل می‌شود، ولی التفات به هر عالمی فقط علت تامه برای انکشاف همان مرتبه است و انکشاف دیگر مراتب متوقف بر التفات به خود آن مراتب است. پس در حقیقت شرط حصول علم التفات خاص به آن شیء در مرتبه خاصش است و اگر گاهی از اراده سخن به میان می‌آید به عنوان ملزوم التفات و راه اختیاری علم مطرح می‌شود»<ref>[http://erfanvahekmat.com/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%BA%DB%8C%D8%A8_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%28%D8%AA%DA%A9%D9%85%DB%8C%D9%84_%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D9%88_%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AE_%D8%A8%D9%87_%D8%B4%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%AA%29 وبگاه عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت]</ref>

«در این مسأله که ویژگی‌های [[علم امام]] {{ع}} چیست، اختلاف نظر وجود دارد. (...) برخی از عالمان معتقدند: [[امام]] {{ع}} علاوه بر علم به احکام شریعت، به تمامی حوادث گذشته، حال و آینده علم دارد؛ مگر اموری که از اختصاصات علم الهی است؛ همانند زمان فرارسیدن قیامت یا اموری که در دایره بدائات قرار می‌گیرد. ناگفته پیداست که [[تفاوت علم غیب خدا و معصوم چیست؟ (پرسش)|تفاوت اصلی علم غیب پیامبر و امام با علم الهی]]، در آن است که علم خداوند، ذاتی است، ولی علم [[پیامبر]] {{صل}} و [[امام]] {{ع}}، ناشی از تعلیم و اعطای الهی است. در مقابل، گروه دیگری چنین باور دارند که: مقتضای ادله بیش از این نیست که امام باید به تمامی احکام دین و مسائل مورد نیاز مردم علم داشته باشد؛ ولی دلیلی بر آگاهی امام از تمامی حوادث گذشته و آینده نداریم»<ref>[http://www.ensani.ir/fa/content/93105/default.aspx شبهه‌زدایی از قیام امام حسین، فصلنامه فرهنگ کوثر، شماره ۵۲، ص۶۶ و ۶۷].</ref>.

«بشر هوشمندِ دارای روح ایمان و دارای [[روح القدس]]؛ که حسّ دارد ولی اسیر حسّ و تجربه نیست؛ او با چشم بسته می‌بیند و از پشت دیوارها خبر می‌دهد؛ و...؛ {{متن قرآن| وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ}}<ref>  و شما را از آنچه می‌خورید یا در خانه می‌انبارید آگاه خواهم ساخت؛ سوره آل عمران ، آیه ۴۹.</ref>؛ {{عربی|«عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ {{ع}} قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ عِلْمِ الْعَالِمِ فَقَالَ: يَا جَابِرُ إِنَّ فِي الْأَنْبِيَاءِ وَ الْأَوْصِيَاءِ خَمْسَةَ أَرْوَاحٍ رُوحَ الْقُدُسِ وَ رُوحَ الْإِيمَانِ وَ رُوحَ الْحَيَاةِ وَ رُوحَ الْقُوَّةِ وَ رُوحَ الشَّهْوَةِ فَبِرُوحِ الْقُدُسِ يَا جَابِرُ عَرَفُوا مَا تَحْتَ الْعَرْشِ إِلَى مَا تَحْتَ الثَّرَى ثُمَّ قَالَ: يَا جَابِرُ إِنَّ هَذِهِ الْأَرْوَاحَ يُصِيبُهَا الْحَدَثَانُ إِلَّا أَنَّ رُوحَ الْقُدُسِ لَا يَلْهُو وَ لَا يَلْعَب‏»}}<ref>جابر گوید: از [[حضرت باقر]] {{ع}} درباره  علم عالِم پرسیدم. فرمودند: در [[انبیاء]] و [[اوصیاء]] پنج روح است؛ [[روح القدس]]و [[روح الایمان]] و [[روح الحیاه]] و [[روح القوه]] و [[روح الشهوه]]؛ به سبب [[روح القدس]] می‌دانند آنچه را که در زیر عرش تا زیر زمین است. سپس فرمودند: ای جابر! این ارواح دستخوش تغییرند ولی [[روح القدس]] اهل لهو و لعب نیست؛ بحار الأنوار، ج‏۲۵، ص۵۵.</ref>.

آری این گونه از بشر، که [[معصوم]] {{ع}} نامیده می‌شود، تجربه نمی‌کند؛ چون آنچه با تجربه برای دیگران حاصل می‌شود، بدون تجربی برای او حاصل است. لذا از گزند آفات تجربه همچون سهو و خطا نیز ایمن است. ادراک او از امور غیبی نیز همچون ادراک مومنان حکیم و عارف نیست؛ او عقل دارد، امّا تعقّل نمی‌کند؛ چون تعقّل برای کسی معنا دارد که می‌خواهد مجهولی را معلوم نماید؛ در حالی که هیچ مجهول عقلی نیست که از راه [[روح القدس]] برای او معلوم نبوده باشد. تنها راه افزایش علم برای چنین گونه‌ای از بشر، راه وحی می‌باشد که راهی اختصاصی بوده از طریق [[روح القدس]] می‌باشد. پس او چون تعقّل نمی‌کند، از خطاهای حکیمان نیز مصون خواهد بود» <ref>[http://sokhanha.ir/wp-content/uploads/2014/07/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%8C-%D8%A7%D9%86%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%A1-%D9%88-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%DA%A9%D8%AC%D8%A7-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%86%D8%AF-%DA%A9%D9%87-%D9%86%D8%A8%DB%8C-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF%D8%9F.htm بهترین سخن‌ها]</ref>.

# '''[[رابطه علم لدنی با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)|تعریف علم لدنّی یا حضوری:]]''' علم لدنّی آن علمی است که انسان بدون واسطه از خداوند دریافت می‌کند. بنابر تعریف [[محمد رضا مظفر|علامه محمد رضا مظفر]]، [[رابطه وراثت از پیامبر یا امام پیشین با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)|علم امام از طریق نبی یا امام قبلش حاصل می‌شود]]؛ و هر گاه مسأله‌ای جدید حادث شود، به وسیله [[رابطه روح یا روح القدس با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)|قوه قُدسیه]] و [[رابطه وحی یا الهام با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)|از طریق الهام]] به دست می‌آورد به این صورت که [[اینکه معصوم هرگاه بخواهد علم به غیب پیدا می‌کند به چه معناست؟ (پرسش)|هر گاه خواست چیزی را بداند اراده می‌کند]]؛ و آن گاه، حقیقت آن را بدون اشتباه و بدون نیاز به ادلّه عقلی و یا تلقینات معلّمی می‌فهمد، با این وصف که [[آیا علم غیب معصوم قابلیت افزایش دارد؟ (پرسش)|علم ایشان قابل ازدیاد می‌باشد]]. بعضی نیز بین [[علم غیب فعلی یا حضوری یا دائمی و احاطی به چه معناست؟ (پرسش)|علم حضوری]] و [[علم غیب شأنى یا استعدادی یا ارادی و اختیاری به چه معناست؟ (پرسش)|ارادی یا اشائی]] تفاوت گذاشته‌اند؛ به این بیان که [[رابطه علم لدنی با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)|علم لدنّی]] یا حضوری را [[علم غیب فعلی یا حضوری یا دائمی و احاطی به چه معناست؟ (پرسش)|علم فعلی]] و یا لفظی و [[علم غیب شأنى یا استعدادی یا ارادی و اختیاری به چه معناست؟ (پرسش)|علم ارادی و اشائی]] را بالقوّه و استعداد معرفی کرده‌اند. پس معلوم شد، این علمی است که خداوند به هر کسی که بخواهد عنایت می‎کند و اکتسابی و برای عموم انسان‌ها نیست؛ و از آنجا که [[امام]] فرد [[برگزیده]] و [[جانشین پیامبر]] است، اگر خداوند بخواهد این نوع علم را در اختیار کسی قرار دهد، مسلّماً او شایسته‌ترین فرد می‌باشد.  

# '''[[تفاوت علم غیب خدا و معصوم چیست؟ (پرسش)|تفاوت علم خداوند و علم امام:]]''' اول اینکه علم پروردگار قدیم و پیش از معلوماتش است؛ دوم این که علم خداوند عین ذاتش است؛ و علت تمام معلومات بوده و سبب موجودیت کل مخلوقات است؛ امّا علم امام حادث و بعد از معلوماتش است و عین ذاتش نیست؛ و علت معلومات و موجودات هم نمی‌باشد. همانا حضوری بودن علم نزد امام به معنای انکشاف است؛ یعنی، معلومات نزدش به طور فعلی متجلّی و منکشف است، نه این که، بعداً خواهد دانست.

# '''[[فرق علم غیب پیامبر با امام چیست؟ (پرسش)|بین علم پیغمبر و امام دوگانگی نیست:]]''' قول به تفصیل بین [[علم امام]] {{ع}} به احکام و موضوعات، این اقتضاء را دارد که یا باید همین تفصیل را نسبت به پیغمبر نیز قائل شویم؛ یا این که، این دوگانگی را در [[علم امام]] {{ع}} نیز بپذیریم؛ زیرا [[علم امام]] {{ع}} همان علم پیامبر است که به ارث رسیده است؛ پس حق این است که ملاک علم پیغمبر و امام در احکام و موضوعات ملاک واحد است؛ وگرنه با پیغمبر اختلاف خواهند داشت، و در تحصیل بخشی از آن نیازمند جستجو خواهند بود، حال آن که در شأن معصومین نیست که نیاز به جستجو داشته باشند؛ زیرا، خود نص الهی و حجّت بر دیگران می‌باشند، و نسیان و غفلت بشری بر آنها عارض نمی‌شود؛ وگرنه در این فرض با دیگران یکسان خواهند بود.

# '''[[آیا علم معصوم به امور غیبی تفصیلی و با جزئیات است یا اجمالی و کلی؟ (پرسش)|در این مقام مراد از علم حضوری امام، علم در موضوعات خارجیه جزئیه است:]]''' نه این که در موضوعاتی که برای احکام کلیه وضع شده است؛ زیرا، جهل و ندانستن احکام این موضوعات را، نقص به مقام امام و تنزّل دادن عظمت امام است؛ و بیان احکام از وظایف و خصایص اوست؛ زیرا، جایز نیست، از امام، از حکم مسأله‌ای سؤال کنند که علم آن در نزد امام حاضر نباشد. علمای کلام، درباره علم امام، دیدگاه‌های مختلفی دارند: برخی معتقدند که علم امام فضیلت دارد؛ و برخی معتقدند که علم امام فضیلت ندارد؛ و برخی برآنند که علم امام بالقوه می‌باشد؛ و صاحب‌نظران دیگر قائلند که علم امام در احکام فضیلت دارد؛ و در موضوعات بالقوه می‌باشد. این نکته لازم ذکر است که در هر جا که علم امام فضیلت نداشته باشد، امامت وی قابل اثبات نمی‌باشد؛ چون، لازم می‌آید که شخص امام در آن لحظه نسبت به آن مورد خاص علم کافی نداشته باشد؛ پس امام در آن مورد خاص، هیچ برتری بر دیگران ندارد تا بتواند امام و راهنمای آنها باشد؛ بنابراین لازمه قول به اینکه هیچ زمانی خداوند هیچ امّتی را بدون امام نگذاشته است؛ و همیشه و در همه زمان‌ها، لحظه به لحظه و کمتر از آن متوجه آنهاست، و ایشان را به سوی راه راست هدایت می‌کند؛ این است که بگوئیم: امام باید همیشه نسبت به همه چیز علم داشته باشد تا بتواند امام مردم باشد، و این چیزی جز فعلیت علم ایشان نمی‌باشد. اینجا فرض دیگری نیز قابل تصوّر است: علم به موضوعاتی که دارای احکامی متعلق به آن موضوعات باشد؛ زیرا، چنان چه علم فعلی به موضوعات آن وجود نداشته باشد، علم به احکام آن نیز فعلیت نخواهد داشت.

# '''[[علم غیب فعلی یا حضوری یا دائمی و احاطی به چه معناست؟ (پرسش)|قبض و بسط و فعلیت علم:]]''' لازمه بسط علم برای [[ائمه]] {{عم}}، به جز فعلیت علم آنها مفهوم دیگری نخواهد داشت. از [[امام رضا]] {{ع}} سؤال شد که آیا از رطب و ریحان مسموم آگاهی داشته است؟ فرمودند: آری می‌دانست، ولکن آن را از وی محجوب نمود، تا آن که حکم الهی اجرا شود. از این روایت استفاده می‌شود که [[علم امام]] {{ع}} به این موضوع و مانند آن فعلیت دارد، مگر آن که از وی سلب گردد.  

# '''نفی تحیّر از امام:''' فرض بر این است که مسائل برای رفع تحیّر به امام رجوع می‌نماید، چنانچه امام، نیز در آن لحظه خود در جستجوی پاسخ آن باشد، مسائل و امام، در آن لحظه، در تحیّر یکسان خواهند بود؛ و امامت در آن لحظه اندکی قابل تأمل است.

# '''[[منابع علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)|منابع علم امام:]]''' روایات فراوان داریم از جمله: روایت [[امام صادق]] {{ع}} که فرمودند: {{عربی|«نحن خزّان الله فی السماء و خزّانُه فی الارض»}} چنان که پیغمبر دارای ذخایر و مکنونات الهی بوده است؛ و به اقتضای آن، علم وی فعلی باشد، فعلیت علم امام، نیز به اعتبار حمل آن، ضرورت داشته است. ثانیاً: بدلیل عدم قول به فصل بین [[علم امام]] {{ع}} و علم [[پیامبر]] {{صل}}، باید [[علم امام]] {{ع}}، نیز فعلی باشد؛ چون، [[ائمه]] {{عم}} ظرف علم پیامبراند؛ و علم را از ایشان به ارث برده اند.  

# '''[[رابطه مقام راسخان در علم با علوم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)|رسوخ در علم:]]''' به اعتقاد شیعه [[ائمه]] {{عم}} دارای [[آیا علم به تأویل قرآن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)|علم به تأویل]] هستند.

# '''فراگیری [[علم امام]] {{ع}}:''' درروایت آمده است: [[اینکه معصوم هرگاه بخواهد علم به غیب پیدا می‌کند به چه معناست؟ (پرسش)|چنانچه اراده چیزی را کنند به آن عالم خواهند شد]]. به اقتضای این گفته آن [[علم غیب فعلی یا حضوری یا دائمی و احاطی به چه معناست؟ (پرسش)|فعلیت خواهد داشت]]؛ چون اگر فعلی نباشد، ممکن است اراده بکنند، ولی به دلایلی مختلف موفق به درک و فهم آن نشوند؛ از طرفی ائمه معصوم هستند؛ و دروغ و سهو و اشتباه نمی‌کنند؛ علاوه بر اینکه ایشان همیشه با [[رابطه روح یا روح القدس با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)|روح القدس مورد حمایت و تأیید می‌باشند]] که اخبار شرق و غرب عالَم را در یک لحظه برای ایشان بازگو می‌کنند. [[امام علی|امیرالمؤمنین]] {{ع}} بارها به مخاطبین فرمودند: من بر راه‌های آسمان از راه‌های زمین بیشتر از شما آگاهم. حاضر جوابی حضرت، دلیلی بر فعلیت علم آنهاست؛ شاهد بر این مطلب؛ نیز این است که هیچ کس دیگری غیر از ایشان چنین ادعایی نکرد؛ مگر این که رسوا شد؛ چون علم فعلی آن مورد را نداشت.

# '''[[آیا علم غیب از جنس شهود یا علم حضوری است؟ (پرسش)|علم حضوری در رسالت و امامت کامل‌تر است:]]''' البته کامل ترین صفات در [[امامت]] و رسالت، [[امام]] {{ع}} و [[پیامبر]] {{صل}} باید باشد که برگزیده‌ترین افراد هستند؛ و علم حضوری، کامل‌ترین کمال در باب علم است. حضوری بودن علم کامل ترین نعمت است: نعمت هر قدر کامل تر و صفتی که امام و یا پیغمبر به آن متصف می شود هر قدر با فضیلت تر باشد از کمال منّت بوده و غایت جود و بخشش خداوندی را می رساند؛ و همچنین عقل شک ندارد که علم حضوری کامل ترین نعمت و قدرت است؛ صاحب علم حضوری از فریب خوردن مصون‌تر است: زمانی که همه چیز، از ریز و درشت آن چه دیده می‌شود وآن چه نامرئی است، و آنچه که انجام شده و یا نشده، نزد امامان به علم حضوری روشن و معلوم باشد، هیچ گاه کسی نمی‌تواند حق و حقیقت را برای آنها به گونه‌ای دیگر بیان کند، و جلوه دهد؛ بنابراین دارا بودن و متصف بودن امامان به علم حضوری آنان را در برابر افراد منافق و فریب کار مصون می‌کند»<ref>[http://rasekhoon.net/article/show/173509/%DA%A9%D9%86%DA%A9%D8%A7%D8%B4%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D9%88%D8%B3%D8%B1%DA%86%D8%B4%D9%85%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%A8%DB%8C%D8%AA(%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%87%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85)/ کنکاشی در کیفیت و سرچشمه‌های علم اهل بیت]</ref>.

«از آنچه در اخبار و نیز قرآن کریم در رابطه با شخیصت علمی [[امام]] آمده، روشن می‌شود آنان برگزیدگانی هستند که با عنایت خاص الهی از قدرت دید و بینشی فراتر از سطح این جهان و حوادث آن، برخوردارند. آنان به کنه جهان واقف، از اسرار قرآن آگاه، و به حوادث غیبی و سرگذشت‌های آینده مطّلعند. آنان، جز از دانش غیبی سخن نمی‌گویند و آنچه بر زبان می‌آورند، یا به تعلیم [[رسول الله]] {{صل}} است، و یا به افاضۀ مقام رحمانی. در ترسیمی از سیمای علمی [[امام]]، توسط [[امام باقر]] {{ع}} می‌خوانیم: [[امام]] باید در اوج علم و معرفت و بر قلّۀ رفیع بینش باشد تا بتواند قافله سالار رهروان طریق کمال باشد. او باید علم و بینش خود را از سرچشمۀ زلال حقیقت گرفته و دست پروردۀ عنایات غیبی الهی باشد تا با آگاهی از اسرار هستی، مربّی حقیقی انسان‌ها و راهنمای آدمها به سوی مقصد الهی و خیر و سعادت دنیا و آخرت باشد. از این‌رو در روایات اسلامی، از [[امام]] به عنوان "خزانه‌دار علم خدا" و "ترجمان [[وحی]] الهی" نام برده شده است:  

# '''خزانه دار علم الهی:''' {{عربی|«عَنِ الْإِمَامِ الْبَاقِر {{ع}}: نَحْنُ‏ خُزَّانُ‏ عِلْمِ‏ اللَّهِ‏ وَ نَحْنُ‏ تَرَاجِمَةُ وَحْيِ‏ اللَّه‏»}}<ref>کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۱۹۲، ح ۳ و ص ۲۹۶، ح ۶ در حدیث اخیر، به جای [[وحی]] کلمۀ «أمر» آمده است.</ref>. و نیز [[رسول خدا]] {{صل}}، [[حضرت علی]]، [[امام باقر]] و [[امام صادق]] {{عم}}، صریحاً [[اهل بیت]] {{عم}} را وارث علم انبیاء معرفی فرموده‌اند.

# '''وارثان علوم انبیاء:'''{{عربی|«عَن‏ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ‏ نَحْنُ وَرَثَةُ كِتَابِ‏ اللَّهِ‏ وَ نَحْنُ‏ صَفْوَتُهُ‏»}}<ref>حسن بن سلیمان الحلی، مختصر بصائر الدرجات، ص ۶۳.</ref>. در زیارت جامعه نیز می‌خوانیم: {{عربی|«السَّلَامُ‏ عَلَى‏ أَئِمَّةِ الْهُدَى‏ وَ مَصَابِيحِ الدُّجَى وَ أَعْلَامِ التُّقَى وَ ذَوِي النُّهَى وَ أُولِي الْحِجَى وَ كَهْفِ الْوَرَى وَ وَرَثَةِ الْأَنْبِيَاءِ وَ الْمَثَلِ الْأَعْلَى وَ الدَّعْوَةِ الْحُسْنَى وَ حُجَجِ اللَّهِ عَلَى أَهْلِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ الْأُولَى وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُه‏‏»}} و بالأخره صفاتی چون؛ اعلم الناس، راسخون فی العلم، معدن العلم و عیش العلم، تنها زیبندۀ دانش آنان است.

# '''داناترین مردم:'''{{عربی|«عَنِ الْإِمَامِ الرِّضَا {{ع}}: إِنَّ الْأَنْبِيَاءَ وَ الْأَئِمَّةَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ يُوَفِّقُهُمُ اللَّهُ، وَ يُؤْتِيهِمْ مِنْ مَخْزُونِ عِلْمِهِ وَ حِكَمِهِ مَا لَايُؤْتِيهِ غَيْرَهُمْ؛ فَيَكُونُ عِلْمُهُمْ فَوْقَ عِلْمِ أَهْلِ الزَّمَانِ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: {{متن قرآن|أَ فَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدى‏ فَما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ}}<ref>سوره یوسف، آیه: ۳۵.</ref> وَ قَوْلِهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالى‏: {{متن قرآن|وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً}}<ref>سوره بقره، آیه: ۲۶۹.</ref> وَ قَوْلِهِ فِي طَالُوتَ: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَيْكُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ}} <ref>سوره بقره، آیه: ۲۴۷.</ref>»}}

# '''راسخان در علم:'''{{عربی|«الْإِمَامِ الصَّادِق‏ {{ع}}: نَحْنُ‏ الرَّاسِخُونَ‏ فِي‏ الْعِلْمِ‏ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِيلَه‏‏‏»}}<ref>کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۲۱۳، ح ۱</ref>

# '''معدن و سرچشمه علم:'''{{عربی|«الْإِمَامِ زَيْنِ الْعَابِدِين‏ {{ع}} مَا يَنْقِمُ‏ النَّاسُ‏ مِنَّا فَنَحْنُ‏ وَ اللَّهِ‏ شَجَرَةُ النُّبُوَّةِ وَ بَيْتُ الرَّحْمَةِ وَ مَوْضِعُ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفُ الْمَلَائِكَةِ وَ مَعْدِنُ الْعِلْم‏‏‏‏»}} <ref>کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۱۲۲، ح ۱.</ref>

# '''حیات علم:'''{{عربی|«الإِمامِ عَلِي‏ {{ع}}: وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ‏ لَنْ‏ تَعْرِفُوا الرُّشْدَ حَتَّى تَعْرِفُوا الَّذِي تَرَكَهُ وَ لَنْ تَأْخُذُوا بِمِيثَاقِ الْكِتَابِ حَتَّى تَعْرِفُوا الَّذِي نَقَضَهُ وَ لَنْ تَمَسَّكُوا بِهِ حَتَّى تَعْرِفُوا الَّذِي نَبَذَهُ فَالْتَمِسُوا ذَلِكَ مِنْ عِنْدِ أَهْلِهِ فَإِنَّهُمْ عَيْشُ الْعِلْمِ وَ مَوْتُ الْجَهْلِ هُمُ الَّذِينَ يُخْبِرُكُمْ حُكْمُهُمْ عَنْ عِلْمِهِمْ وَ صَمْتُهُمْ عَنْ مَنْطِقِهِمْ وَ ظَاهِرُهُمْ عَنْ بَاطِنِهِمْ لَا يُخَالِفُونَ الدِّينَ وَ لَا يَخْتَلِفُونَ فِيهِ فَهُوَ بَيْنَهُمْ شَاهِدٌ صَادِقٌ وَ صَامِتٌ نَاطِق‏‏‏‏‏»}}<ref>کلینی، الکافی، ج ۸، ص ۳۹۰، ح ۵۸۶ و نهج البلاغه، خطبۀ ۱۴۷.</ref>»»<ref>[[علم لدنی در قرآن و حدیث (پایان‌نامه)|علم لدنی در قرآن و حدیث]]؛ ص ۱۱۰ - ۱۱۲.</ref>.

علوم [[امام]] از منابع گوناگونی سرچشمه می‌گیرد که عبارتند از:

۱ . قرآن:آگاهی کامل [[امامان]] {{عم}} از کتاب خدا و قرآن مجید به گونه‌ای است که تفسیر، تأویل، ظاهر، باطن و محکم و متشابه آن را به خوبی می‌دانند.

بدیهی است کسی که از تمام علم کتاب آگاه است، کتابی که سرچشمه فیاض علوم و دانش‌هاست، کارهای بسیار مهمتری می‌تواند انجام دهد، اما چه کسی تمام علم کتاب نزد اوست؟ قرآن اشاره سربسته‌ای دارد، اما مفسران بسیاری در کتب خود نقل کرده‌اند که این آیه اشاره به [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} و [[ائمه هدی]] {{عم}} است.

[[قرطبی]] مفسر [[اهل سنت]]در تفسیر خود به نقل از [[امام باقر]] {{ع}} در تفسیر "الذی عنده علم الکتاب" می‌گوید: {{عربی|«انما ذلک [[علی بن ابی طالب]] {{ع}}»}}<ref> او فقط [[امام علی|علی بن ابی طالب]] {{ع}} است؛ تفسیر قرطبی، ج ۵، ص ۳۵۶۵.</ref>.

در روایت دیگری از [[ابن عباس]] می‌خوانیم: {{عربی|«من عنده علم الکتاب انما هو علی لقد کان عالماً بالتفسیر و التأویل و الناسخ و المنسوخ»}}<ref>کسی که علم کتاب نزد اوست فقط [[علی]] {{ع}} است، او عالم به تفسیر قرآن و تأویل و ناسخ و منسوخ آن است؛ ینابیع الموده، ص ۱۰۴.</ref>. آری؛ این آگاهی وسیع نسبت به قرآن مجید و اسرار و دقایق و ظاهر و باطن آن، یکی از منابع اصلی علم [[امامان]] [[معصوم]] {{عم}} است<ref>روایات مختلفی در تفسیر مصداق راسخان در علم سوره آل عمران، ۷ وارد شده که راسخان در علم را [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[ائمه اطهار]] {{عم}} می‌دانند که برای رعایت اختصار در متن نیاورده‌ایم. برای تکمیل بحث رجوع شود به: کلینی، اصول کافی، انتشارات اسماعیلیان، قم، ج۱، ص ۲۱۳، احادیث ۱ و ۲ و ۳ و تفاسیر روایی از قبیل نور الثقلین ذیل آیه.</ref>.

۲ . وراثت از [[پیامبر]] {{صل}}: دومین منبع از منابع علوم [[امامان]] {{عم}} وراثت از [[پیامبر]] {{صل}} است، به این معنی که [[پیامبر]] تمام معارف و شرایع اسلام را به [[علی]] {{ع}} آموخت و این علم و آگاهی از [[علی]] {{ع}} به [[امامان]] {{عم}} منتقل شد، [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرمایند: {{عربی|«عَلَّم رسولُ اللهِ علیّاً الفَ بابٍ یُفتَحُ من کلِّ بابٍ الفُ بابٍ»}}<ref>رسول خدا به [[علی]] {{ع}} هزار باب از علم را آموخت و از هر بابی هزار باب گشوده شد.</ref>.

از روایاتی که در منابع [[اهل بیت]] {{عم}} وارد شده به خوبی بر می‌آید که [[روح القدس]] روح مقدسی بوده که با همه [[پیامبران]] و [[انبیاء]] و [[معصومین]] {{عم}} بوده است، و امدادهای الهی را در موارد مختلف به آنها منتقل می‌ساخته، حتی از روایات متعددی که در منابع [[اهل سنت]] نیز وارد شده است، استفاده می‌شود که گاه که کارهای مهم یا سخنان و اشعار پر مغز از کسی صادر می‌شد، می‌فرمودند: این به کمک [[روح القدس]] بوده است، این تعبیر کمک [[روح القدس]] درباره [[سنان بن ثابت]] مدافع [[پیامبر]] و [[کمیت بن زید اسدی]] مدافع [[اهل بیت]] {{عم}} و [[دعبل خزاعی]] شاعر قصیده معروف مدارس آیات از زبان [[پیامبر]] {{صل}} و [[امام باقر]] {{ع}} و [[امام رضا]] {{ع}} نقل شده است<ref>جلال الدین سیوطی، الدرّ المنثور، ج ۱، ۸۷؛ و سفینه البحار، ج ۲، ص ۴۹۵۶؛ و کشف الغمه، ج ۳، ص ۱۱۸.</ref>.

۵. نور الهی:منبع دیگری که برای علوم [[امامان]] می‌توان ذکر کرد "نور الهی است"، [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرماید: هنگامی که امام پیشین از دنیا می‌رود، خداوند برای [[امام]] بعد از او ستونی از نور بر می‌افرازد که به وسیله آن اعمال  مردم را می‌بیند، و از این طریق خداوند حجت را بر خلق خود تمام می‌کند.

با توجه به منابع فوق، [[امامان]] {{عم}} از سایر مردم ممتاز شده و به انجام وظایف مهمی که در مورد حفظ اسلام و تعلیمات قرآن و هدایت بندگان دارند، نایل می‌شوند<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، تفسیر موضوعی پیام قرآن، ج ۹، ص ۱۱۱ تا ۱۳۴؛ و سعیدی مهر، محمد، کلام اسلامی، ج ۱، ص۱۴۸ و ۱۴۹.</ref>.

*«در مورد [[علم]] [[امامان]] {{ع}} نکاتی را باید مد نظر قرار داد:  

# [[پیامبر]] {{صل}} و [[ائمه اطهار]] {{ع}} در مسائل عادی، فردی و امور اجتماعی، موظّف به استفاده از علم عادی بوده‌اند. از این رو همواره در این گونه مسائل، از طرق معمولی تحقیق و کسب آگاهی نموده و بر اساس برآیندهای آن عمل می‌کردند. سر این مسأله نیز آن است که آنان الگوی بشریت‌اند و اگر در مسیر زندگی و حرکت‌های اجتماعی، راهی غیر از این بپویند، دیگر جنبه اسوه بودن خود را از دست خواهند داد و جهانیان به بهانه آنکه آنان با علم لدنی عمل می‌کرده‌اند، از حرکت‌های سازنده، انقلابی و اصلاحی باز خواهند ایستاد.  

# برخی بر این عقیده اند که [[علم غیب]] برای [[پیامبر]] {{صل}} و [[امامان]] {{عم}} شأنی است؛ یعنی، چنان نیست که همواره هر چیزی را بالفعل بدانند؛ بلکه اگر بخواهند از طریق غیبی بدانند، خواهند دانست و یا اگر خدا بخواهد، علم چیزی را در اختیار آنان قرار خواهد داد.  

# نکته دیگر آن که بین علم لدنی و علم معمولی و عادی تفاوت اساسی وجود دارد و آن این که [[علم لدنی]] معیار و میزان تکلیف نمی‌باشد، آن چه را که [[ائمه طاهرین]] {{ع}} در مسایل مختلف از جمله شهادت خود از این قبیل بوده است؛ برعکس علم عادی و عمدی که زمینه‌اش برای همه مردم وجود دارد معیار تکلیف پذیری است که [[ائمه اطهار]] {{ع}} براساس همین علم گاهی به کاری دست می‌زدند و گاهی از کارهایی پرهیز می‌کردند»<ref>[http://porseman.org/q/show.aspx?id=121961 وبگاه پرسمان]</ref>.

*«علم [[امام]] {{ع}}: [[امام]] {{ع}} علاوه بر [[امام]] {{ع}} عادی که برای نوع بشر قابل تحصیل است از [[علم لدنی]] و خدادادی [[علم غیب]] نیز بهره‏مند است [[امام]] {{ع}} به حسب علو رتبه وجودی‏اش با لطف و اذن الهی به سرچشمه علم الهی متصل می‌‏شود واز حقایق حوادث عالم همان گونه که در متن واقع هستند آگاه می‌‏شود یعنی [[علم غیب]] [[امام]] {{ع}} از سنخ علم الهی و اتصال به منبع علم الهی است و همان گونه که در علم الهی بیان شد این علم؛ علم به واقع عینی است و معنی ندارد که منشأتغییر در حوادث عالم باشد. بر اساس [[علم غیب]] حقایق حوادث عالم از جمله افعال اختیاری خود [[امام]] {{ع}} همراه با علت تامه‏‌اش که علم عادی واراده از اجزاء این علت است نزد امام حاضر است این حضور، حضور به ‏واسطه‏ عین معلوم و واقع عینی نزد [[امام]] {{ع}} است. بر این اساس، [[امام]] {{ع}} حقیقت افعال اختیاری خود را، مانند خوردن میوه مسموم یا ضربت خوردن به دنبال حرکت به مسجد کوفه، از منظری بالاتر که همان منظر علم الهی است، می‏‌نگرد. به همین جهت از آن‏جا که [[علم غیب]] [[امام]] {{ع}} از سنخ علم الهی است، تأثیری در حوادث عالم ندارد و به همین علت، این علم برای [[امام]] {{ع}} تکلیف آور نیست چون علمی موجب تکلیف است که مکلف بتواند بر اساس آن علم، منشأ تغییر و تأثیر باشد. علاوه بر این، وقتی [[امام]] {{ع}} با لطف و اذن الهی به مرتبه اعلای کمال و علو وجودی می‏رسد و با منبع علم الهی تماس پیدا می‏‌کند، در اوج مقام فنای در ذات الهی است؛ او در این مقام خود نمی‌‏بیند و خود نمی‏‌پسندد، فقط خدا را می‌‏بیند و تنها مشیت الهی را می‏‌پسندد، خواسته‏ای غیر از خواست و مشیت الهی ندارد. در این مقام وقتی اراده و مشیت الهی را بر اساس نظام علت و معلولی و قضاو قدر در تحقق حوادث و پدیده‌‏های هستی به دنبال علت تامه شان می‏‌یابد خواسته‏ای بر خلاف آن ندارد. پسندد آنچه را جانان پسندد به همین جهت تلاش برای تغییر این حوادث، از جمله شهادت خود، با قطع نظر از این که تأثیری ندارد، با مقام فنا و رضا و حب لقاء الله نیز سازگار نیست»<ref>[http://www.porseshkadeh.com/Question/40109/%D8%AC%D9%85%DB%8C%D8%B9-%D8%A7%D8%A6%D9%85%D9%87-%D8%A7%D8%B7%D9%87%D8%A7%D8%B1(%D8%B9)-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D8%AD%D9%88%D9%87-%D9%88-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%88-%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA وبگاه پرسشکده]</ref>.

*«[[امام]] {{ع}} از دو نوع علم برخوردار است:

# علم عادی، که برای نوع بشر قابل تحصیل است.

[[امام]] {{ع}} که برگزیده خداست و مدارج قوس صعودی را پیموده است، به لطف و اذن و اراده الهی با سرچشمه علم الهی تماس پیدا می‏‌کند و از حوادث گذشته و حال و آینده آگاه می‌‏گردد. بر این اساس:

الف . [[علم غیب]] [[امام]] {{ع}} از سنخ علم الهی است. برای آشنایی با [[علم غیب]] باید با علم الهی آشنا شد. علم خداوند به هر پدیده، از سنخ [[علم حضوری]] است که خود شی‏ء معلوم، با تمام وجودش، نزد عالم حاضر است. [[علم حضوری]]، بدون وجود و تحقق معلوم معنا ندارد بلکه ملازم و همراه با وجود معلوم است. به تعبیر دیگر، علم خداوند به پدیده‏‌های عالم هستی، همان‏گونه که در متن واقع هستند، تعلق می‌‏گیرد. این آگاهی منشأ هیچ تغییر و تأثیری در حوادث عالم نیست و چون [[علم غیب]] [[امام]] {{ع}} از سنخ علم الهی است، [[علم غیب]] [[ائمه]] {{عم}} نیز [[علم حضوری]] است و به پدیده‏‌ها به همان شکل که در متن واقع محققند تعلق می‏‌گیرد و موجب تغییر در حوادث عالم نیست.

ب . از آنجا که [[علم غیب]] به نحو ذاتی و استقلالی فقط از آن خداست {{متن قرآن| [[با توجه به آیه ۶۵ سوره نمل چگونه علم غیب غیر از خدا اثبات می‌شود؟ (پرسش)|قُل لّا يَعْلَمُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ الْغَيْبَ إِلاَّ اللَّهُ]]}}<ref>  بگو: جز خداوند کسی در آسمان‌ها و زمین غیب را نمی‌داند؛ سوره نمل ، آیه ۶۵.</ref>؛ {{متن قرآن| [[با توجه به آیه ۲۶ و ۲۷ سوره جن غیر از خدا چه کسی از غیب خبر دارد؟ (پرسش)|فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ]]}}<ref>  پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند جز فرستاده‌ای را که بپسندد؛ سوره جن ، آیه ۲۶ - ۲۷.</ref>[[علم غیب]] [[پیامبر]] و [[ائمه]] {{عم}} محدود است به مقداری که خداوند اراده کند و بخواهد».

*«ما گاهی می‌گوییم علم غیب و منظورمان علمی است که در دسترس [[انبیا]] و [[اولیا]] است و علمی خدادای محسوب می‌شود نه تحصیلی. گاهی منظورمان علومی است که در دسترس عموم مردم نیست که این معنی اعم از معنای اول است و شامل علومی که با مقداری ریاضت به همراه آموزش می‌توان به آن علم رسید هم می‌شود. البته معانی دیگری هم وجود دارد که ما به آنها نمی‌پردازیم. حال ممکن است بر اساس علم غیب به معنای اول کسی پیشگویی کند مثل پیشگویی‌های که در قرآن آمده یا به وسیله [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} و [[ائمه]] {{عم}} انجام شده است و می‌تواند بر اساس معنای دوم علم غیب باشد و شامل کرامات برخی افراد که به واسطه ریاضت به علومی دست می‌یابند هم بشود. پس این دو معنا از هم جدا نیستند و بستگی به کاربرد آن دارد. علمی که ائمه {{عم}} داشته‌اند از نوع علوم غیبی به معنای اول بوده که از طرف خدا به ایشان افاضه می‌شود. این علم لازمه عصمت است؛ زیرا آنها مفسران و حافظان دین هستند و برای این کار باید معصوم باشند و بری از خطا»<ref>[http://www.porseshkadeh.com/mob-Question/39874/%D9%85%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%85-%D8%A8%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D9%85-%D8%AE%D8%AF%D8%A7-%D8%A8%D9%87-%DA%86%D9%87-%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%DA%86%D9%87-%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85 وبگاه پرسشکده]</ref>.