تربیت در معارف و سیره سجادی: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان مدخل  = تربیت

| مداخل مرتبط = [[تربیت در لغت]] - [[تربیت در قرآن]] - [[تربیت در معارف دعا و زیارات]] - [[تربیت در معارف و سیره نبوی]] - [[تربیت در معارف و سیره علوی]] - [[تربیت در معارف و سیره سجادی]] - [[تربیت در معارف و سیره فاطمی]] - [[تربیت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] - [[تربیت در فقه سیاسی]]

| پرسش مرتبط  =  

== مقدمه ==

واژه “تربیت” در [[صحیفه سجادیه]]، سه مرتبه به کار رفته است، از جمله آنجا که [[امام]] در [[حق]] [[پدر]] و مادرش [[دعا]] می‌کند که [[خداوند]] به آنها، به پاس [[تربیت]] وی، جزای [[نیکو]] دهد<ref>نیایش بیست‌و‌چهارم.</ref> و نیز در دعایی دیگر که خواستار [[یاری]] خداوند در تربیت فرزندانش می‌شود و در [[حقیقت]] به وظایفی که پدر و [[مادر]] باید در [[تربیت فرزند]] و [[ادای حقوق]] ایشان رعایت کنند، اشاره می‌فرماید<ref>نیایش بیست‌و‌پنجم.</ref>. برای واژه “تربیت” در کتاب‌های لغت، دو ریشه “رَبَوَ” و “رَبَبَ” ذکر شده است<ref>التحقیق فی کلمات القرآن الکریم.</ref>.

 

{{متن حدیث|وَ أَعِنِّي‏ عَلَى‏ تَرْبِيَتِهِمْ‏ وَ تَأْدِيبِهِمْ‏...}}<ref>نیایش بیست‌و‌پنجم.</ref>؛ «و مرا در تربیت و [[تأدیب]] ایشان ([[فرزندان]]) یاری فرما». {{متن حدیث|اللَّهُمَّ إِنَّكَ‏ خَلَقْتَنِي‏ سَوِيّاً، وَ رَبَّيْتَنِي‏ صَغِيراً}}<ref>نیایش پنجاهم.</ref>؛ «بار خدایا! تو مرا درست اندام آفریدی و در کوچکی پرورش دادی». {{متن حدیث|رَبِّ‏ لِي‏ صَغِيرَهُمْ‏}}<ref>دعای ۲۵.</ref>؛ «(در دعا برای فرزندان) خردسالانشان را برایم پرورش ده».

 

== اعطای بینش تربیتی در صحیفه سجادیه ==

هر [[رفتاری]] که از کسی سر می‌زند، براساس بینشی است که وی از آن دارد. هرچه بینش فرد به رفتارش کامل‌تر باشد، رفتارهایش نیز صحیح‌تر خواهد بود. امام سجاد {{ع}} در صحیفه سجادیه با بهره‌گیری از این روش تربیتی، به [[تبیین]] بینش‌هایی پرداخته است که سبب [[اصلاح]] نگرش انسان درباره نظام جهان و انسان و در پی آن اصلاح رفتار او می‌شود. بر این اساس همه دعاهای صحیفه سجادیه را می‌توان در قالب مدل و الگویی برای ارائه بینش و [[رفتار]] [[تربیتی]] در [[انسان]] تقسیم‌بندی نمود؛ اما به‌صورت خلاصه موارد مطرح‌شده در زمینه [[بینش]] را می‌توان در موضوعات ذیل دسته‌بندی کرد.

=== نگرش [[توحیدی]] و هدفمند [[زندگی]] ===

[[امام سجاد]] {{ع}} در همه [[دعاهای صحیفه سجادیه]]، [[هدف غایی]] [[تربیت]] را [[خداوند متعال]] معرفی می‌فرماید و با [[زبان]] [[دعا]] و [[مناجات]]، انسان را به آن [[حقیقت]] [[بی‌همتا]] [[راهنمایی]] می‌کند. به عبارتی آن [[حضرت]] در [[پوشش]] دعا به انسان می‌فهماند که محور زندگی انسان در تمام [[شئون]] زندگی باید [[خدا]] باشد و [[سبک زندگی]] خود را بر این اساس تنظیم کند.

یکی از [[مراتب توحید]]، [[توحید در عبادت]] و [[پرستش]] [[خدای سبحان]] است. این مرتبه از توحید را توحیدِ عملی و از نوع “بودن” و “شدن” می‌خوانند. به‌عبارتی دیگر، [[توحید عملی]] یا توحید در عبادت، یعنی [[یگانه‌پرستی]]، نه فقط در [[اعتقادات]] در عمل هم خدا را پرستش کرد. توحید در برنامه‌های عملی آنگاه به [[ظهور]] می‌رسد که انسان در آغاز و پایان هر کاری خدا بگوید {{متن قرآن|وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ}}<ref>«و بگو: پروردگارا مرا با درآوردنی درست (به هر کار) در آور و با بیرون بردنی درست (از هر کار) بیرون بر و از نزد خویش برای من برهانی یاریگر بگمار!» سوره اسراء، آیه ۸۰.</ref>.<ref>مبادی اخلاق در قرآن، ص۵۴.</ref> این مرتبه از توحید مربوط به رفتار است<ref>برای تفصیل مراتب توحید نک: مجموعه آثار مطهری، ج۲، ص۹۹-۱۱۸.</ref>.

=== نگرش نسبت به کل [[عالم هستی]] ===

در [[صحیفه سجادیه]]، نوع نگرش به [[عالم هستی]] این‌گونه است که همه عالم وجود و [[خلقت]] در مسیر [[اراده خداوند]]، اجراکننده خواست او<ref>نیایش‌های یکم و چهل‌و‌هفتم.</ref> و شاهدی بر [[اعمال انسان‌ها]] هستند<ref>نیایش ششم.</ref> نیز همه خلقت تحت [[ولایت]] [[خداوند متعال]] و [[رسول]] او و [[اهل‌بیت]] {{عم}} بوده و بر [[پیامبر]] {{صل}} و [[آل]] او [[درود]] می‌فرستند<ref>نیایش‌های یکم و چهل‌و‌هفتم.</ref>.

=== نگرش نسبت به [[انسان]] ===

=== نگرش نسبت به شیطان ===

 

=== [[معاد]] باوری و نوع نگرش نسبت به [[دنیا]] و [[آخرت]] ===

[[معاد]] باوری یکی از [[اصول اعتقادی]] است که در [[ادعیه]] [[امام سجاد]] {{ع}} از زوایای مختلف مورد توجه قرار گرفته است. [[اعتقاد]] به معاد دارای چند مرحله است: مرحله نخست، نگاه [[انسان]] به [[دنیا]] است که امام سجاد {{ع}} بر این امر به‌عنوان پلی برای رسیدن به آخرت تأکید نموده و در ضمن [[دعاهای صحیفه]]، نگاه انسان به دنیا را [[اصلاح]] نموده و با برشمردن ویژگی‌های دنیا و [[زندگی دنیوی]]، [[ذهن]] مخاطب را برای اعتقاد به آخرت آماده می‌کند.

 

از منظر امام سجاد {{ع}} زندگی در دنیا باید با توجه به ویژگی‌های آن باشد و انسان براساس آن رفتارهای خود را تنظیم نماید. در نیایش‌های [[صحیفه سجادیه]]، همه چیز در دنیا از بین‌رفتنی است<ref>نیایش‌های سی‌و‌دوم، سی‌ام.</ref>، دنیا فریب‌دهنده و مکرکننده و [[پست]] است<ref>نیایش بیست‌و‌هفتم.</ref> جایگاهی است که انسان در آن با هدفی معین برای رسیدن به مقصدی معین و براساس مصالحی که [[خداوند]] برای او در نظر گرفته، [[خلق]] شده است<ref>نیایش‌های یکم و پنجاه‌و‌دوم.</ref>. همچنین دنیا محلی است که نباید به آن [[دل]] بست<ref>نیایش پنجاه‌و‌چهارم.</ref>، زندگی در دنیا باید همراه با [[ترس]] از وعیدهای [[الهی]] و سبک نشمردن آنها باشد<ref>نیایش‌های پنجاه‌و‌سوم، بیست‌و‌دوم.</ref>؛ زیرا دنیا محل رقم خوردن زندگی [[ابدی]] است<ref>نیایش‌های چهل‌و‌دوم، بیستم.</ref>. نیز دنیا مکانی برای [[حیات طیبه]] است. اصطلاح حیات طیبه، اصطلاحی [[قرآنی]] است<ref>{{متن قرآن|مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}} «کسانی از مرد و زن که کار شایسته‌ای کنند؛ و مؤمن باشند، بی‌گمان آنان را با زندگانی پاکیزه‌ای زنده می‌داریم و به یقین نیکوتر از آنچه انجام می‌دادند پاداششان را خواهیم داد» سوره نحل، آیه ۹۷.</ref>. حیات طیبه حیاتی است که در آن انسان امور نهی‌شده [[خداوند]] را انجام ندهد و مکروهات [[الهی]] را به جای نیاورد و در نهایت [[مرگ]] او مانند مرگ کسانی باشد که [[نور]] ایمانشان در [[آخرت]] مسیر روبه روی آنها را روشن می‌نماید<ref>نیایش‌های چهل‌و‌هفتم، سی‌و‌سوم، پنجاه‌و‌چهارم.</ref>.

 

در [[ادعیه]]، وجود [[جهان آخرت]] از وجود [[دنیا]] یقینی‌تر است و در بسیاری از [[دعاها]] این دو همراه یکدیگر ذکر شده‌اند<ref>نیایش‌های بیست‌و‌سوم، بیست‌و‌دوم.</ref>.  

در تعلیمات [[صحیفه سجادیه]]، از آخرت با عناوین گوناگون یاد شده است. یکی از ویژگی‌های جهان آخرت، بقاء و ماندگاری و همیشگی بودن آن است که این ویژگی و توجه به آن و [[تفکر]] در آن بسیار در [[اعتقاد]] و نوع عملکرد [[انسان]] در [[زندگی]] مؤثر است. بدین جهت، بیشتر اسم‌هایی که برای جهان آخرت در صحیفه سجادیه ذکر شده است، به این ویژگی جهان آخرت، یعنی [[ابدیت]] آن، اشاره کرده و چنین مفهومی را در بردارد؛ اسم‌هایی مانند: دارالبقاء<ref>نیایش سی‌و‌دوم.</ref>، [[ملک]] الأبد<ref>نیایش سی‌و‌پنجم.</ref>، دارالمُقامه<ref>نیایش یکم.</ref>، دارالکرامه<ref>نیایش‌های بیست‌و‌چهارم، یکم.</ref>، محل المغفره و الرّحمه<ref>نیایش بیست‌و‌چهارم.</ref>.<ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «تربیت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص۱۳۵-۱۳۸.</ref>

== روش [[تربیتی]] در صحیفه سجادیه ==

 

به‌عنوان نمونه به صورت کلی و عام می‌توان به [[دعاهای صحیفه]] در زمینه [[خوش‌اخلاقی]] و [[خوش‌رفتاری]]<ref>نیایش‌های چهل‌و‌دوم، چهل‌و‌هفتم، بیستم‌و‌یکم.</ref>، [[عفو و گذشت]]<ref>نیایش سی‌و‌هشتم.</ref> و [[برّ]] و [[نیکوکاری]]<ref>نیایش‌های بیست و یکم، بیستم، بیست و ششم، سی و نهم، چهل و چهارم.</ref> اشاره کرد. [[امام سجاد]] {{ع}} در دعاهای خویش از [[رذایل اخلاقی]] مانند [[سوء]] [[خلق]]<ref>نیایش‌های هشتم، و بیستم.</ref> و [[مکر]] و [[نیرنگ]] و [[حسد]] و مانند آن به خداوند [[پناه]] می‌برد<ref>نیایش‌های بیست و دوم، بیست و ششم، چهل و نهم.</ref>.

 

نظر به اهمیت خاص [[تربیت]] [[فرزندان]]، [[امام سجاد]] {{ع}} یکی از دعاهای خویش را به این موضوع اختصاص داده است. [[حُسن]] ختام این نوشتار را به عبارتی از بیانات [[حضرت]] در این [[دعا]] اختصاص می‌دهیم: «ای [[خداوند]]، بر من [[احسان]] کن و فرزندانم را برایم باقی گذار و شایستگیشان بخش و مرا از ایشان بهره‌مند گردان. ای خداوند،... تنشان و دینشان و اخلاقشان به [[سلامت]] دار... و چنان کن که فرمان‌های تو را بنوشند و [[اطاعت]] کنند»<ref>نیایش بیست و پنجم.</ref>.<ref>الإفصاح فی فقه اللغه، عبدالفتاح السیدی و حسین یوسف موسی، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ ق: بررسی نظام تربیتی صحیفه سجادیه، علی اصغر ابراهیمی فر، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، دفتر عقل، ۱۳۸۵ ش؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، بیروت، لندن، قاهره: دارالکتب العلمیة، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، ۱۴۳۰ ق، الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۳۷۶ ق، صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، سروش، ۱۳۹۴ ش؛ الصحیفة السجادیة، علی بن الحسین {{ع}}، قم، دفتر نشر الهادی، ۱۳۷۶ ش؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی: مبادی اخلاق در قرآن، عبدالله جوادی آملی، قم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۷۸ ش؛ مجموعه آثار شهید مرتضی مطهری، تهران، صدرا ۱۳۹۰ش.</ref>.<ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «تربیت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۱۳۸.</ref>

[[رده:تربیت]]