مشهد در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط = [[مشهد در تاریخ اسلامی]]

== مشهد در گذر [[تاریخ]] ==

با توجه به معنی لغوی واژه مشهد، طبیعی است که قبل از شهادت امام رضا {{ع}}، خبری از مشهد نبوده و تنها در گزارش جغرافیدانان، سخن از [[شهر]] توس و روستای نوقان و سناباد، به میان آمده است.

تنها ده سال قبل از شهادت امام رضا {{ع}}، صحبت از [[قبّه]] هارونی و [[گور]] [[هارون الرشید]] شنیده می‌شد؛ که با شهادت امام رضا {{ع}} به [[سال ۲۰۳ هجری]] قمری در سناباد توس، و [[تدفین]] این [[امام]] بزرگوار در قبّه هارونی، [[مشتاقان]] به [[زیارت قبر امام]] {{ع}}، به سناباد توس می‌آمدند و [[روز]] به روز بر تعداد [[زائران]] افزوده می‌شد. با بودن وجود [[مقدس]] امام رضا {{ع}} در آن محل، عملاً نام باغ [[حمید بن قحطبه]]، [[قبه هارونی]] و گور [[هارون الرشید]] به [[فراموشی]] سپرده شد و نام مشهد الرضا {{ع}} بر زبان‌ها افتاد.

در [[اخبار]] و گزارشاتی که جغرافیدانان [[موثق]]، در سال‌های ساده سوم و چهارم [[هجری]]، از شهر توس داده‌اند، یادی از [[مشهد]] [[علی بن موسی الرضا]] {{ع}} کرده‌اند. اما مهم‌ترین خبر از آنِ [[بیهقی]] می‌باشد که از اولین بار وی [[مشهد الرضا]] {{ع}} و [[آبادانی]] آن خبر داده است<ref>تاریخ بیهقی، ص۵۳۱.</ref>.

سال‌ها بعد، اولین خبری که از باروی مشهد الرضا {{ع}} آمده، مربوط به خبر [[ابن اثیر]] است که راجع به درگیری بین [[شیعه]] و [[سنی]] در [[سال ۵۱۰ هجری]] قمری می‌باشد. در این خبر آمده است که [[عضد]] الدین فرامرز بن [[علی]]، دیوار محکمی برای محافظت از مشهد الرضا {{ع}} بنا کرد<ref>الکامل، ج۱۸، ص۲۰۶.</ref>.

با کشیده شدن دیوار و بارویی به دور مشهد [[امام رضا]] {{ع}}، تعدادی از اهالی سناباد و نوغان، منازلی در اطراف و [[حریم]] این مکان [[مقدس]] بنا کردند که آنها تا قبل از احداث [[مسجد]] گوهرشاد پابرجا بودند؛ اما به هنگام ساخت مسجد، با [[رضایت مردم]] و صاحبان آنان، منازل خریداری و جزیی از مسجد شد. بدین‌سان [[مردم]] با ساخت منازل ساده در حریم [[رضوی]]، عملاً دهکده‌ای به نام «مشهد الرضا {{ع}}» را شکل دادند که این دهکده کوچک در جنوب روستای بزرگ نوغان بود.

سناباد، مدتی نام خود را [[حفظ]] کرد ولی آرام آرام تحت الشعاع اهمیت دهکده مقدس مشهد الرضا {{ع}} قرار گرفت و به تدریج این دو در هم آمیختند و به سبب توجه [[سلاطین]]، امرا و بزرگان در هر دوره، و به سبب توسعه بارگاه رضوی و [[شهر]] مشهد الرضا {{ع}}، به تدریج شهر توس و دیگر روستاهای اطراف (نوقان، طابران) در مشهد الرضا {{ع}} ادغام، و شهر وسیع «مشهد» شکل گرفت.  

با احداث [[مسجد جامع]] گوهرشاد و رواق‎های دارالسیاده و دارالحفاظ و مدارس [[بالاسر]] و پریزاد و [[مسجد]] شاه و چهار باغ و احداث بناهای دیگر در اطراف حرم و داخل شهر، مشهد به تدریج به شهری پر رونق مبدل گردید. [[حافظ]] ابرو که معاصر با این دوران بوده، می‌نویسد: «در مشهد چند محله از این قرار است: محله کاریز، محله سناباد، محله [[چاه]] نو، محله دستجرد، محله منصوریه، محله [[ابوبکر]] آباد، محله پس باره، محله نوغان»<ref>جغرافیای تاریخی خراسان، ص۶۴.</ref>.

از اواخر عهد تیموریان و در دوره «[[صفویه]]»، مشهد بارها مورد تهاجم از بک‌ها واقع شد. در پی [[حمله]] [[سپاه]] عبدالمؤمن خان ازبک در سال ۹۷۷ قمری، بیشترین صدمه به منازل [[مردم]] و [[حرم مطهر]] وارد آمد و اشیاء و [[اموال]] [[خزانه]] حرم و تزئینات آن به یغما رفت و عده زیادی از مردم مشهد به [[قتل]] رسیدند؛ اما به واسطه توجه شاهان و امرای صفویه، خرابی‌ها جبران شد و در جهت توسعه بناهای اطراف حرم، اقدامات جدی به عمل آمد. [[حرم مطهر امام رضا]] {{ع}} به شکلی بهتر و زیباتر از قبل تعمیر و مرمت و نوسازی گردید. با ایجاد مدارس و آب [[انبار]] و حمام و کاروانسراها و دیگر تأسیسات شهری و تأمین آب شرب و بنای [[مساجد]] و احداث خیابان اصلی، مشهد گسترش بیشتری یافت و بر [[جمعیت]] آن بیش از پیش افزوده شد و به عنوان [[قطب]] مذهبی [[ایران]] مطرح گردید.

در دوران «پهلوی»، بناها و خیابان‌های جدید در مشهد ایجاد ابنیه‌ای در حرم مطهر ساخته شد. با انجام طرح توسعه اطراف حرم مطهر و احداث میدانی بزرگ پیرامون آن و با ایجاد خیابان‌ها، محلات میادین، مدارس جدید، بیمارستان‌ها و فراهم ساختن امکانات بهداشتی، خدماتی و [[فرهنگی]]، [[شهر]] [[مشهد]] گسترش یافت. ایجاد فرودگاه، ایستگاه راه آهن و جاده مواصلاتی، زمینه را برای جذب بیشتر [[زائران]] و مسافران فراهم کرد و برای [[رفاه]] زائران و مسافران مراکز مختلف رفاهی از قبیل هتل‌ها و مهمان‌پذیرها در نقاط مختلف مشهد به‌ویژه اطراف [[حرم مطهر]] احداث گردید. از جمله مهم رویدادهای مشهد در این دوران، واقعه [[مسجد]] گوهرشاد در [[جنگ]] جهانی دوم و [[انقلاب اسلامی]] بود.

امروزه از نام روستای زیبای سناباد، فقط نام خیابانی به نام سناباد در [[دل]] شهر مشهد بر جای مانده و اگر نامی از شهر توس همچنان برده می‌شود، منظور فقط محل آرامگاه [[فردوسی]] و بقعه منسوب به هارونیه می‌باشد؛ و از روستای نوقان با آن همه وسعت و قدمتش، تنها محله‌ای در [[حریم]] بارگاه [[امام رضا]] {{ع}} به نام راسته نوغان، بر جای مانده است<ref>برگرفته از: تاریخ مشهد، تاریخ مشهد الرضا {{ع}}؛ مشهد در آغاز قرن چهارده خورشیدی، تاریخ آستان قدس رضوی.</ref>.

[[رده:شهرهای ایران]]