ویژگی‌های امامت: تفاوت میان نسخه‌ها

#[[امامت]]، هر آنچه ممکن است [[انسان‌ها]] در آن [[اختلاف]] داشته باشند را در بر مى‌‌گیرد؛ یعنی شامل تمام [[افعال]] ارادی [[انسان]] مى‌شود؛ زیرا [[اختلاف]]، فرع [[اراده]] است و هرگز در [[افعال]] غیر ارادی، [[اختلاف]] به وجود نمى‌‌آید و موجودات بی‌اختیار، در [[افعال]] و آثارشان مساوی و [[متحد]] هستند. تنها [[انسان‌ها]] هستند که با یکدیگر [[اختلاف]] مى‌‌کنند؛ زیرا یکی چیزی مى‌‌خواهد و دیگری چیز دیگر، در نتیجه دچار [[اختلاف]] مى‌‌شوند. بنابراین تفاوت در خواسته‌ها منشأ [[اختلاف]] است و از این روست که اگر عملی، غیر ارادی باشد هرگز در آن [[اختلاف]] به وجود نمى‌‌آید، بلکه عملی یکسان خواهد شد.

#[[امامت]]، شامل هر آنچه [[وصف]] [[ظلم]] یا [[عدل]] پذیر است، مى‌‌گردد.

*[[خداوند متعال]] در [[قرآن کریم]] مى‌فرماید: {{متن قرآن|أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِي الْمَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَمَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ مِنْ شَيْءٍ فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّهِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبِّي عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ أُنِيبُ}}<ref>«آیا آنها غیر از خدا را ولىّ خود برگزیدند؟! در حالى که "ولىّ" فقط خداوند است و اوست که مردگان را زنده مى‌‌کند، و اوست که بر هر چیزى تواناست * در هر چیز اختلاف کنید، حکم آن با خداست، این است خداوند، پروردگار من، بر او توکل کرده‌ام و به سوى او بازمى‌‌گردم» سوره شوری، آیه ۹-۱۰.</ref>.

*[[خداوند متعال]] در آیهای دیگر مى‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ}}<ref>«ما این کتاب را به حق بر تو نازل کردیم تا به آن‌چه خداوند به تو آموخته، در میان مردم قضاوت کنى» سوره نساء، آیه ۱۰۵.</ref>.

*[[خدا]] از زبان پیامبرش [[حضرت صالح]]{{ع}} مى‌گوید: {{متن قرآن|فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ وَلَا تُطِيعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِينَ الَّذِينَ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ وَلَا يُصْلِحُونَ}}<ref>«پس از خدا بترسید و مرا اطاعت کنید، و فرمان مسرفان را اطاعت نکنید، همان‌ها که در زمین فساد کرده و اصلاح نمى‌‌کنند» سوره شعراء، آیه ۱۵۰-۱۵۲.</ref>.

#[[امام]]، گذشته از آن‌که [[علم]] و [[دانش]] خویش را از افراد عادی فرا نمی‌گیرد بلکه [[علم]] او نیز [[خدادادی]] و موهبتی (و یا [[علم لدنی]]) است، باید عالم‌ترین فرد عصر خویش و آگاه‌ترین از میان [[عالمان]] زمان خود به مسائل اصول و [[فروع دین]] بوده و بر [[تفسیر]] و [[تاویل]] کامل [[قرآن کریم]] توانا باشد، تا بتواند بیانگر [[معارف]] و [[احکام دین]] بوده و پاسخگوی کلیه نیازهای [[علمی]] و [[معنوی]] [[امّت]] باشد؛ زیرا [[امام]] و [[خلیفه مسلمین]] بدون داشتن چنین [[علم]] و [[آگاهی]] گسترده و فراگیر، [[قادر]] به انجام رسالت‌ها و مسئولیت‌های بجا مانده از [[پیامبر]]{{صل}} نبوده و در نتیجه، [[مسلمانان]] به یکباره پس از [[ارتحال پیامبر]]{{صل}} با خلأ [[رهبری]] پیامبرگونه روبرو می‌شوند و دچار [[انحطاط]] [[فکری]] و [[دینی]] و [[سیر]] قهقرایی میگردند<ref>چنانکه به دلیل کنار زدن وصی و جانشین به حق و بلافصل پیامبر{{صل}} علی{{ع}} و ائمه پس از او، از کرسی امامت و خلافت، تا حدود زیادی جامعه اسلامی دچار این انحطاط فکری - فرهنگی و سیر قهقرایی شده است!</ref>.

#[[امام]] باید همچون [[پیامبر]]{{صل}} از هرگونه [[گناه]]، [[خطا]] و [[اشتباه]] پیراسته بوده و از "[[مقام عصمت]]" به تمام معنا و مراتب آن برخوردار باشد؛ زیرا بدون برخورداری از "[[عصمت]]" نمی‌تواند مورد [[اعتماد]] [[مردم]] قرار گیرد و [[مردم]] [[مسلمان]] به شیوه‌های عملی و [[کردار]] و [[رفتار]] او تأسّی جویند و او را [[سرمشق]] و الگوی خود در [[زندگی]] و [[رفتار]] [[دینی]] قرار دهند. در حالی که سخت [[نیازمند]] به چنین [[الگو]] و سرمشقی در [[زندگی]] و [[رفتار]] [[دینی]] هستند و بلکه می‌توان گفت نیاز [[مردم]] به شیوه [[رفتار]] پیامبرگونه [[امام]] و [[جانشین پیامبر]]{{صل}} برای [[الگوگیری]]، اگر بیشتر از نیازشان به گفتار و [[سیره]] قولی او نباشد، کمتر نیست. به همین [[دلیل]]، با وجود [[عصمت]] است که همه گفتار و [[رفتار]] [[امام]]{{ع}} [[حجّت شرعی]] بوده و بدون هیچگونه تردید و دغدغه‌ای لازم‌الاجرا می‌باشد<ref>چنانکه آیه «اولی الامر» (سوره نساء، آیه ۵۴) نیز که اطاعت صاحبان امر یعنی جانشینان [[پیامبر]]{{صل}} را بدون چون و چرا و مطلق واجب میداند، اقتضا دارد که [[امام]] و خلیفه پس از پیامبر{{صل}} نیز معصوم باشد. (ر.ک: المیزان، ج۴، ص۳۹۱ - ۳۹۳؛ تفسیر کبیر، فخر رازی، ج۱۰، ص۱۴۳ - ۱۴۴).</ref>.

*[[گواه]] این سخن، همان جریانی است که در آغاز [[رسالت پیامبر]] اکرم{{صل}} رخ داد. هنگامی که آن [[حضرت]]، قبیله‌ای از [[قبایل]] [[عرب]] را به [[آیین]] خویش فراخواند، آنان گفتند: اگر ما در دینت از تو [[پیروی]] کرده و به تو [[ایمان]] آوریم و به دنبال آن [[خداوند]] تو را بر مخالفانت [[پیروز]] گرداند، آیا می‌پذیری که پس از شما [[رهبری]] بر [[دین]] و [[امت]] تو از آنِ ما باشد؟ آن [[حضرت]] فرمود: این امر از آنِ خداست و آن را در هر جا و برای هر کسی که بخواهد قرار می‌دهد<ref>سیرة ابن هشام، ج۲، ص۳۲؛ السیرة الحلبیة؛ برهان‌الدین علی بن ابراهیم حلبی، ج۲، ص۳.</ref><ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۳۳-۳۵.</ref>

*[[امام هادی]]{{ع}} در بخش‌هایی از [[زیارت جامعه کبیره]] به گستره [[علوم]]، [[شئون]] و ابعاد [[علمی]] [[ائمه]]{{عم}} چنین اشاره دارد:

*[[ائمه]]{{ع}}، خزانه‌داران و گنجینه‌های [[علوم]] [[الهی]] هستند؛ یعنی [[خداوند]] آنان را مخزن [[دانش]] خویش قرار داده است: {{متن حدیث|خَزَنَةً لِعِلْمِهِ}}. عبارت {{متن حدیث|خُزَّانَ الْعِلْمِ}} اشاره به [[دانش]] گسترده [[ائمه]]{{عم}} دارد و عبارت {{متن حدیث|خَزَنَةً لِعِلْمِهِ}} به مبدأ [[علوم ائمه]]{{عم}} که [[خداوند]] است، اشاره دارد.

*[[ائمه]]{{عم}} چون در مرتبه [[نورانیت]] و [[ولایت]] تامه قرار دارند و [[انسان کامل]]، [[خلیفة الله]]، برگزیدگان [[الهی]]، [[اوصیای پیامبر]]{{صل}} و [[وارثان]] [[علوم]] او و همه [[انبیا]]<ref>پیامبران الهی دانش گسترده‌ای داشته‌اند که در آیات و روایات فراوانی به آن تصریح شده است (ر.ک: منشور جاوید، ج۱۰، ص۱۸۹ - ۲۰۷).</ref> و اوصیای پیشین و [[فرشتگان الهی]]<ref>درباره چگونگی دست‌یابی ائمه{{عم}} به دانش گسترده پیامبران و فرشتگان، ر.ک: «اصول کافی، ج۱، {{عربی|بَابُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ{{عم}} يَعْلَمُونَ جَمِيعَ الْعُلُومِ الَّتِي خَرَجَتْ إِلَى الْمَلَائِكَةِ وَ الْأَنْبِيَاءِ وَ الرُّسُلِ{{ع}}}}.</ref> و [[مظهر]] اسماء و صفات حسنای [[پروردگار]] جهانند<ref>اسماء و صفات خداوند فزون از شمار است. فقط در دعای جوشن کبیر، هزار و یک اسم الهی آمده است. نویسنده کتاب دو جلدی «اسماء و صفات الهی، فقط در قرآن»، دکتر محمدباقر محقق، در بیش از ۱۶۰۰ صفحه به معرفی و شرح اسماء و صفات الهی در قرآن کریم پرداخته است.</ref>، قلوبشان ظرف [[علوم]] و [[معارف الهی]] و حقایق هستی و تجلّی‌گاه آن است و آنان به این [[دلیل]] بر همه [[عوالم]] وجود و موجودات امکانی [[احاطه علمی]] و ولایی دارند. مراد از [[علم الهی]] آنان "[[علم فعلی]]" [[خداوند]] است که از آن به [[علم به اسماء]] وصفات [[الهی]] تعبیر می‌شود<ref>علم [[الهی]] دو قسم است:

#[[علم ذاتی]]؛ [[وصف]] [[ذات الهی]] است و به هیچ وجه [[آگاهی]] از آن برای موجودات امکانی، حتی [[پیامبر خاتم]]{{صل}}، ممکن نیست؛ چون مستلزم [[آگاهی]] از کنه [[ذات خداوند]] و [[احاطه علمی]] به ذات اوست که در توان هیچ موجودی نیست.

#[[علم فعلی]] [[خداوند]]، یا همان [[علم به اسماء]] و [[صفات الهی]]، با [[علم]] به همه موجودات امکانی و حقایق و رازهای هستی از گذشته، حال و [[آینده]] است و چون از [[فعل خداوند]] انتزاع می‌شود "[[علم فعلی]] [[خداوند]]" نامیده می‌شود؛ و [[پیامبر]] و [[ائمه]]{{عم}} این [[علم]] را به تمام و کمال به صورت حضوری دارند ([[ادب]] فنای [[مقربان]]، ج۴، ص۱۳۱).</ref>.

*[[علم ائمه]]{{عم}} در این مرحله، که با ذاتشان آمیخته، بر دلشان تابیده و تجلی یافته است، به صورت مجرد و کلّی است و با [[حقیقت]] وجود آنان [[اتحاد]] وجودی دارد. چگونگی استفاده آنان از این [[علوم]] گسترده و عملیاتی کردن آن در عالم ماده، مشروط به [[اذن]] و [[اراده الهی]] است. هرگاه آنان [[اراده]] دانستن چیزی را بکنند قصد اظهار [[علم]] خویش را داشته باشند، به محض [[اراده]] کردن، بی‌درنگ به [[اذن الهی]]، عالم میشوند؛ یعنی [[اراده]] و خواست آنان همان و آگاهی‌شان از [[علوم]] درخواستی همان.

*همچنین [[علم ائمه]]{{عم}} نیز همچون [[علم]] [[پیامبران]]، کسبی و تحصیلی نیست، بلکه افاضی و اعطایی است، که از آن به "[[علم]] لَدُنّی" تعبیر می‌کنند<ref>واژه «علم لدنّی» ریشه قرآنی دارد: {{متن قرآن|عَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا}} «او را از پیش خویش دانشی آموخته بودیم» سوره کهف، آیه ۶۵ و {{متن قرآن|فَفَهَّمْنَاهَا... وَكُلًّا آتَيْنَا حُكْمًا وَعِلْمًا}} «و آن (داوری) را فهماندیم و به هر یک داوری و دانشی دادیم» سوره انبیاء، آیه ۷۹. مراد از آن، علمی است که از اشراقی و الهام در روح پس از تسویه و تصفیه به دست میآید؛ چنان که قرآن کریم به آن تصریح کرده است: سوگند به نفس ناطقه انسان و آنکه او را به حدّ کمال بیافرید و فجور و تقوا (شر و خیرش) را به او الهام کرده است {{متن قرآن|وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا}} «و به جان (آدمی) و آنکه آن را بهنجار داشت * پس به او نافرمانی و پرهیزگاری را الهام کرد» سوره شمس، آیه ۷-۸. دست‌یابی به این علم برای معصومان{{عم}}، غیرکسبی و افاضی است ولی ریشه‌اش به شایستگی کامل آنان برمیگردد. (ر.ک: علم لدنّی، ترجمه زین‌الدین کیانی‌نژاد، ص۵۵-۵۶).</ref>. به همین [[دلیل]]، [[ائمه]]{{عم}} سرچشمه و منبع جوشش چشمه‌سارهای [[علم]] و حکمت‌اند <ref> امیر مؤمنان {{ع}} در عبارت: {{متن حدیث|يَنْحَدِرُ عَنِّي السَّيْلُ}}؛ سیل علم و فضیلت از کوهسار وجودم جاری می‌شود. (نهج البلاغه، خطبه ۳، ص۴۸)، به این حقیقت تصریح کرده است.</ref><ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۳۶-۳۹.</ref>

*بنابر [[آیات]] و [[روایات]]، آثار و [[برکات]] فراوانی از چنین [[عقلی]] برمی‌خیزد، مانند: [[پیروی]] از [[بهترین]] آراء، درس آموزی از حقایق [[جهان]]، موعظه‌پذیری، [[عبرت‌گیری]] از گذشتگان، [[تواضع]] در برابر [[حق]]، [[شکر]] در برابر [[حلال]]، [[مقاومت]] در برابر [[حرام]]، [[حفظ دین]]، سامان [[عقلانی]] [[امور دنیا]]، [[تزکیه نفس]] و [[اعمال]]، [[قناعت]]، [[مناعت طبع]] و [[عزّت]] نفس، [[خوف از خدا]]، [[شناخت]] [[جایگاه]] و [[منزلت]] خویش، موقعیت‌شناسی و [[اقدام]] به موقع و سنجیده، برخورداری از [[واعظ]] نفس، دورکننده از [[منکرات]] و [[محرّمات]]، امرکننده به انجام [[واجبات]] و نیکیها، ابزار مطمئن برای [[تحصیل علم]] و [[معرفت]] و [[ادراک]] حقایق، وسیله [[پاکی]] و [[پاکدامنی]]، رهاکننده از [[غفلت‌ها]] و...<ref>ر.ک: ادب فتای مقرّبان، ج۲، ص۲۶ - ۶۴.</ref><ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۳۹-۴۰.</ref>

*[[ائمه]]{{عم}} بنابراین بخش از [[زیارت جامعه کبیره]]، محل‌های [[شناخت]] [[خدای متعال]] هستند. [[معرفت]] به معنای اطلاع یافتن از چیزی و [[علم]] پیدا کردن به خصوصیات و آثار آن است. تفاوت [[علم]] با [[معرفت]] این است که هرگاه چیزی با یکی از حواس پنج‌گانه [[ادراک]] شود و معلوم [[ذهنی]] [[انسان]] گردد، در این‌گونه موارد، واژه [[علم]] به کار می‌برند؛ و از آنجاکه [[خداوند متعال]] را نمی‌توان در [[ذهن]] [[تصور]] کرد، معلوم [[انسان]] نخواهد شد و به همین علّت هیچگاه درباره [[شناخت خدا]] واژه [[علم]] به کار نمی‌برند و نمی‌گویند: {{عربی|عَلِمتُ اللَّهَ}}: بر [[خدا]] [[علم]] پیدا کردم.

#آنان به [[دلیل]] اینکه [[برترین]] [[شناخت]] ممکن را نسبت به [[خداوند]] دارند و او را به [[بهترین]] شکل ممکن در ذات و صفات به یکتایی و [[توحید]] توصیف و معرّفی کرده‌اند، [[بهترین]] و مطمئن‌ترین راه [[شناخت خدا]] و وسیلة [[ستایش]] و [[تقرّب]] به اویند. این حقیقتی است که با مراجعه به [[ادعیه]] و [[مناجات]] [[ائمه]]{{عم}} و [[روایات]] فزون از شمار آنان در معرفی [[خدا]]، به [[راحتی]] قابل [[درک]] و دریافت است. [[ابن ابی‌الحدید]] معتزلی، عالم مشهور [[سنّی]]، در [[شرح نهج البلاغه]] به این [[حقیقت]] پی برده و این‌گونه زبان به اعتراف گشوده است: بحث در امور [[الهی]] [از [[خداشناسی]]، [[توحید]] و...] و [[حکمت]]، هنرِ هیچ یک از [[اعراب]] نبود و در کوشش‌های بزرگان و کهتران [[عرب]]، چیزی از این امور [[نقل]] نشده است... نخستین کسی که در این امور [[غرق]] شده، [[علی]]{{ع}} بوده است و به همین سبب است که مباحث دقیق در [[توحید]] و [[عدل]] را در [[کلام]] و خطبه‌های او مییابی و هرگز در [[کلام]] هیچ یک از [[صحابه]] و [[تابعین]]، کلمه‌ای از این امور را نخواهی یافت، آنها هرگز توان تصوّر این معانی را نداشته‌اند و اگر هم به آنها میفهمانیدند، نمی‌فهمیدند؛ [[عرب]] کجا و این مباحث کجا؟!<ref>شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید معتزلی، ج۶، ص۳۷۰.</ref>. بنابراین، کسانی که بخواهند [[خدا]] را بشناسند، باید در [[خانه پیامبر]] و و [[آل]] او بیایند و [[شاگرد]] مکتبشان شوند و از راه [[شناخت]] [[جایگاه]] آنان و [[باور]] به [[درستی]] راه و [[حقانیت]] [[مکتب]] آنان و در پرتو [[تعالیم]] آنها، به [[خدا]] برسند و به [[شناخت]] و [[توحید]] [[راستین]] او دست یابند. [[رسول اکرم]]{{صل}} می‌فرماید: "من و [[علی]] دو [[پدر]] برای این [[امّت]] هستیم؛ هر کس ما را [[شناخت]]، [[خدا]] را شناخته و هر کس ما را [[انکار]] کرد، [[خدا]] را [[انکار]] کرده است"<ref>{{متن حدیث|أَنَا وَ عَلِيٌّ أَبَوْا هَذِهِ الْأُمَّةِ مَنْ عَرَفَنَا فَقَدْ عَرَفَ اللَّهَ وَ مَنْ أَنْكَرَنَا فَقَدْ أَنْكَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ}}؛ بحارالانوار، ج۲۶، ص۳۴۲.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: [[امام]]، عَلَم و شاخصی است که میان [[خدا]] و مخلوقاتش [[نصب]] شده است. هر کس او را بشناسد و [[معتقد]] به امامتش شود، [[مؤمن]] است و هر کس انکارش کند، [[کافر]] است<ref>بحارالانوار، ج۲۳، ص۸۸.</ref>. با این بیان روشن می‌شود، [[معرفت خدا]] و [[توحید]] [[راستین]] او، در [[معرفت امام]] [[واجب]] الاطاعة و [[اعتقاد]] به امامتش تجلّی مییابد. این [[افتخار]] برای کسانی است که با [[پیروی]] از [[مکتب]] [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}}، به [[معرفت خدا]] و [[توحید]] [[راستین]] او دسترسی پیدا کرده‌اند<ref>وهابیون که شعار دفاع از توحید سر میدهند و عقاید پیروان راستین مکتب اهل بیت{{عم}} را شرک‌آلود میدانند، خود به شرک و کفرآلوده شده‌اند؛ چون خدا را موجودی جسمانی پنداشته‌اند که دارای دو دست و دو چشم و صورت می‌باشد و با چشم ظاهری قابل رؤیت است! و این اشتباه آنان از آنجا ناشی می‌شود که علم توحید را از اهل بیت{{عم}} نگرفته‌اند بلکه به فکر خود و کسانی مثل خود، بسنده کرده‌اند. ر.ک: مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ج۱، ص۲۹۰ و ۲۹۲ - ۲۹۳؛ منهاج السنة، ص۲۴۰؛ صحیح بخاری، ج۲، کتاب التهجد، باب الدعا والصلوة فی آخر اللیل، ج۱، باب صلوة العصر. در برخی روایات اهل سنّت ادعا شده که خدا میخندد! برای تحقیق بیشتر ر.ک: اهل سنّت، باورها و اندیشه‌ها، عبدالرحیم عباس آبادی.</ref><ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۴۰-۴۳.</ref>

*[[خداوند]] [[ائمه]]{{عم}} را حافظان [[اسرار]] و حقایق [[غیبی]] خویش قرار داده است؛ و این [[گزینش]] با [[رضایت‌مندی]] کامل [[خدا]] همراه بوده است: {{متن حدیث|ارْتَضَاكُمْ لِغَيْبِهِ وَ اخْتَارَكُمْ لِسِرِّهِ}}؛ چون [[حفظ]] [[اسرار]]، مبتنی بر [[علم]] و [[آگاهی]] کافی از آن است.

*[[حفظ]] [[اسرار]] به معنای [[پرهیز]] از [[کشف]]، آشکارسازی و انتشار بی‌حساب و [[اسرار]] و [[معارف الهی]] و دارا بودن [[قدرت]] برخورد مناسب با متقاضیان آن است؛ زیرا هر چیز [[ارزشمند]]، به ویژه اگر مخفی و دور از دسترس باشد، خواهان بسیار دارد.

*[[اسرار الهی]]، گوهر‌های گرانبهایی است که برخی از آنها را به هیچ کس نمی‌توان گفت؛ زیرا تاب [[تحمل]] آن را ندارند. [[امام صادق]]{{ع}} با اشاره به همین قسم از [[اسرار]] و [[معارف]]، به [[ابوصامت]] فرمود: در میان [[احادیث]] ما چیزهایی است که نه [[ملک]] [[مقرّب]] تاب [[تحمّل]] آنها را دارد و نه [[نبیّ]] مرسل و نه [[عبد]] [[مؤمن]]. ابوصامت پرسید: پس چه کسی آنها را [[تحمل]] می‌کند؟ فرمود: خودمان<ref>بحارالانوار، ج۲، ص۱۹۳، ح۳۶؛ ر.ک: اصول کافی، ج، کتاب الحجة، {{عربی|بَابٌ فِيمَا جَاءَ أَنَّ حَدِيثَهُمْ صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ}}.</ref>.

*[[اسرار]] و معارفی که قابل گفتن برای دیگران است نیز دارای درجات و مراتب گوناگون است؛ به گونه‌ای که هر مطلبی را به هر کس نمی‌توان گفت. این [[اختلاف]] [[درجه]] در میان [[اصحاب خاص]] [[ائمه]]{{عم}} نیز وجود داشت؛ به گونه‌ای که برخی از [[اسرار الهی]] را مثلاً میتوانستند به [[سلمان]] بگویند ولی [[ابوذر]] [[قدرت]] [[تحمل]] شنیدن آن را نداشت<ref>درباره اسرار الهی و چگونگی حفظ اسرار توسط ائمه{{عم}}، مباحث زیادی مطرح است. برای تحقیق بیشتر ر.ک: ادب فنای مقربان، ج۲، ص۱۷۱ - ۱۸۳ و ج۴، ص۱۲۴ - ۱۲۹.</ref><ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۴۴-۴۵.</ref>

*[[امام باقر]]{{ع}} در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|... وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}}<ref>«... و کسی که دانش کتاب نزد اوست» سوره رعد، آیه ۴۳.</ref> فرمود: [[خداوند]] تنها ما را [[اراده]] کرده و دارندگان [[علم کتاب]] ما [[ائمه اهل بیت]]{{عم}} پس از [[پیامبر]]{{صل}} هستیم<ref>اصول کافی، ج۱، ص۲۹۲، ح۴ و ۵ و ۶.</ref>.

*[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: [[کتاب خدا]] را از آغاز تا پایان، چنان می‌دانم که گویا در [[کف دست]] من است <ref>اصول کافی، ج۱، ص۲۹۲، ح۴ و ۵ و ۶.</ref>.

*بنابراین، [[امامان]]{{عم}} از [[علوم]] و [[معارف]] سرشار و گسترده [[الهی]] برخوردارند و همه آن، اعطایی و افاضی از سوی اوست و تحصیلی و کسبی نیست. گرچه [[شایستگی]] ذاتی و صلاحیت [[روحی]] و [[اخلاقی]] [[ائمه]]{{عم}} برای دست‌یابی به این [[علوم]] شرط است ولی چگونگی و چرایی اعطای این [[علوم]] و [[معارف]] بلند به آنان، مانند سایر برگزیدگان [[الهی]]، به [[جایگاه]] [[مسئولیت]] آنان به عنوان [[اوصیای پیامبر]] خاتم و [[مقام]] امامتشان برمی‌گردد<ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۴۵-۴۶.</ref>.

*[[شیعه]] -برخلاف [[معتزله]] و [[اشاعره]] از [[اهل سنت]]- [[معتقد]] است که [[امام]] از ویژگی [[عصمت]] برخوردار است. [[امام]] از نظر [[متکلمان امامیه]]، همانند [[پیامبران]] و [[فرشتگان]]، باید [[معصوم]] از هرگونه [[پلیدی]] و [[خطا]] باشد؛ چون [[سرپیچی]] از [[دستورهای الهی]] و [[ارتکاب معاصی]] اعم از کوچک یا بزرگ، عمدی یا سهوی و [[آشکار]] یا [[نهان]]، با [[منصب امامت]] منافات دارد.

*[[عصمت]] در اصطلاح [[کلام]]، تعریف‌های گوناگونی دارد. [[ابن ابی‌الحدید]] معتزلی می‌گوید: [[عصمت]] نزد [[دانشمندان]]، لطفی است که مکلّف را از [[فعل قبیح]]، به [[اختیار]] باز می‌دارد<ref>شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۸.</ref>.

*[[خواجه طوسی]] می‌نویسد: [[عصمت]]، آن است که مکلّف به گونه‌ای باشد که گناهی از وی صادر نشود؛ البته بدون آنکه چنین وضعیتی بر وی [[اجبار]] گردد<ref>قواعد العقائد، خواجه نصیر الدین طوسی، ح۹۳.</ref>.

*[[علامه حلی]]، [[عصمت]] را [[لطف]] [[پنهان]] [[خداوند]] می‌داند که در هر کس از [[بندگان]] پدید آید، با این که توان انجام کار [[زشت]] را دارد، ولی برای ارتکاب آن، انگیزه‌ای ندارد<ref>باب حادی عشر، علامه حلی، ص۶۴.</ref>.

*[[فاضل مقداد]] نیز [[عصمت]] را ملکه‌ای [[نفسانی]] می‌داند که متصف به آن را از [[فجور]] و زشتی‌ها باز می‌دارد، اگرچه او [[توانایی]] ارتکاب چنین رفتارهایی را دارد<ref>اللوامع الالهیه، مقداد بن عبدالله اسدی، ص۱۷۰.</ref>.

*[[امام هادی]]{{ع}} در [[زیارت جامعه کبیره]] با توصیف [[ائمه]] به {{متن حدیث|الْمَعْصُومُونَ الْمُكَرَّمُونَ...}}، به برخورداری آنان از ویژگی [[عصمت]] تصریح کرده و در [[تبیین]] معنای [[عصمت]] در [[ائمه طاهرین]]{{عم}} فرموده است: "[[خداوند]] شما را از [[لغزش‌ها]][ی غیرارادی] بازداشت و از [[فتنه‌ها]] و [گردنه‌های پرپیچ و [[خم]]] [[آزمون]]، ایمنی بخشید [از امتحان‌های دشوار [[زندگی]] سربلند بیرون آمدید] و از آلودگی‌ها [[پاک]] گردانید و هرگونه [[پلیدی]] و پلشتی را از شما زدود و پاکتان کرد، چه [[پاک]] کردنی!"<ref>{{متن حدیث|عَصَمَكُمُ اللَّهُ مِنَ الزَّلَلِ وَ آمَنَكُمْ مِنَ الْفِتَنِ وَ طَهَّرَكُمْ مِنَ الدَّنَسِ وَ أَذْهَبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ طَهَّرَكُمْ تَطْهِيراً}}.</ref>

*[[پرسش]] مهم این است که چگونه [[عصمت]] با [[اختیار]] [[ائمه]]{{عم}} در [[عمل]] [[سازگاری]] دارد و موجب سلب [[اختیار]] از آنان هنگام انجام [[کارها]] و [[جبر]] و [[الزام]] آنان در عمل نمی‌گردد؟

#[[صالح]] بودن [[خاندان]]، [[پاک]] بودن طینت و [[نسل]] و برخورداری از [[مصونیت]] ذاتی و [[روحی]]<ref> بسیاری از مردم از این مصونیت ذاتی تا حدودی برخوردارند و از برخی گناهان گریزانند.</ref>؛

#[[علم]] و [[آگاهی]] بسیار بالا و گسترده، که از سنخ حضوری و [[شهودی]] است، به گونه‌ای که حتی برخی بزرگان چنین [[علمی]] را برابر [[عصمت]] و بلکه خود [[عصمت]] دانسته‌اند<ref>ر.ک: المیزان، ج۱۱، ص۱۶۲-۱۶۳.</ref> چون کنه و [[باطن]] [[زشتی]] و [[گناه]] را می‌بینند و در نتیجه از آن گریزان می‌شوند؛

*بنابراین ملکه [[عصمت]]، موهبتی اختصاصی است و با [[اختیار]] نیز منافات ندارد <ref>بحارالانوار، ج۳، ص:۱۴۴؛ ادب فنای مقربان، ج۳، ص:۲۴۸-۲۷۱؛ منشور جاوید، ج۱۰، ص:۳۹-۱۴۴.</ref><ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۴۶-۵۰.</ref>

*[[سعدالدین تفتازانی]]، با [[نقل]] نمونه‌هایی از [[آیات]] دالّ بر [[فضایل]] و [[برتری]] [[معنوی]] [[اهل بیت]]{{عم}} به این [[حقیقت]] اعتراف می‌کند<ref>ر.ک: شرح المقاصد، ج۵، ص۲۹۵ - ۲۹۸. </ref> که در [[آیه مباهله]]: {{متن قرآن|فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ}}<ref> «بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.</ref>، [[خداوند]] از زبان [[پیامبر]]{{صل}} تعبیر به {{متن قرآن|أَنْفُسَنَا}} آورده است و [[پیامبر اکرم]]{{صل}} خود و [[علی]]{{ع}} را به منزله یک تن فرض کرده است. این جمله سخن [[تفتازانی]] است که می‌گوید: شکی نیست که کسی که به منزله [[جان]] [[پیامبر]]{{صل}} قلمداد می‌شود، او [[برترین]] و بافضل‌ترین فرد (از میان [[امت]] [[مسلمان]]) است<ref>{{عربی|و لا شك انّه من كان بمنزلة نفس النبي كان أفضل}}</ref>.

*در شرح [[آیه]] موّدت: {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>«بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref>. [[ابن ابی الحدید معتزلی]] نام برخی بزرگان [[اهل سنت]] را ذکر می‌کند که تصریح دارند بر اینکه [[علی]]{{ع}} (بر سایر [[صحابه]]) مقدم است <ref>شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۷ - ۹.</ref><ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۵۰-۵۲.</ref>

*[[شیعیان]] پیرو [[مکتب اهل بیت]]{{عم}} بر این باورند که [[ائمه معصومین]]{{عم}} به [[دلیل]] شایستگی‌های [[اخلاقی]] و [[کمالات]] والای [[معنوی]] که در پرتو [[عنایات]] و موهبت‌های ویژه [[الهی]] همراه با [[طاعت]] و [[بندگی]] خالصانه خداوندی به دست آورده‌اند، به [[برترین]] [[مقام]] ممکن برای [[انسان]] یعنی [[مقام]] "[[انسان کامل]]" رسیده‌اند و سزاوار دست‌یابی به [[برترین]] [[مقام]] و [[منزلت]] [[انسانی]] - [[الهی]] یعنی [[مقام]] "[[ولایت مطلقه]] [[تکوینی]] و [[تشریعی]]" شده‌اند<ref>ر.ک: مجد البیان فی تفسیر القرآن، شیخ محمد حسین اصفهانی، ص۹۲ - ۹۳؛ مصباح الهدایة الی الخلافة والولایة، امام خمینی، ترجمه سید احمد فهری، ص۱۷۵ - ۱۷۷؛ ولایت کلیه، سید حسن میرجهانی، ج۱، ص۲۷۵ و ۲۷۸ - ۲۷۹؛ انوار الولایة، ملا زین‌العابدین گلپایگانی، ص۳۱۰ - ۳۱۷.</ref>. به همین [[دلیل]]، [[ائمه طاهرین]]{{عم}} و با داشتن این [[جایگاه]] بلند و ممتازشان نزد [[خداوند متعال]]، همه [[مقامات]] و [[شئون]] ظاهری و باطنی‌ای که [[خداوند]] به [[پیامبر اکرم]]{{صل}} اعطا کرده، جز [[مقام]] و [[منصب]] "[[نبوّت]]" را دارا هستند؛ چون همه آن [[شایستگی‌ها]]، [[کمالات]] و [[مقامات]] ظاهری و [[باطنی]] در دو [[قسم ]]"[[ولایت تکوینی]] و [[ولایت تشریعی|تشریعی]]"، تبلور می‌یابد<ref>باید توجه داشت که ولایت به تمام و کمال و همه ابعاد و اقسام آن بالاصاله از آنِ خدای متعال به عنوان یگانه سرچشمه هستی و قدرت لایزال و توانای بی‌مثال بوده و در انحصار اوست و به هر کس از بندگان متکامل و شایسته خویش که صلاح بداند، اعطا می‌کند.</ref>؛ و در میان این دو قسم [[ولایت]] هم، ریشه و اصل همان "[[ولایت تکوینی]]" است، که رتبه وجودی و کمال ذاتی [[اولیای الهی]] از جمله [[ائمه طاهرین]]{{عم}} است که تحصیل کرده‌اند و [[ولایت تشریعی]]، سمت اعتباری و ظاهری اعطایی به آنهاست که به [[دلیل]] داشتن [[ولایت تکوینی]]، [[شایسته]] آن شده‌اند<ref>شمیم ولایت، عبدالله جوادی آملی، ص۲۵ و ۹۱ - ۹۲؛ همو، ادب فنای مقربان، شرح و تفسیر زیارت جامعه کبیره، ج۳، ص۱۷ - ۲۰.</ref>.

*هر یک از [[ولایت تکوینی]] و [[ولایت تشریعی|تشریعی]] دارای مراتب، ابعاد و شئونی است که در جای خود باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد؛ و در بحث و بررسی مراتب، ابعاد و [[شئون]] این دو نوع [[ولایت]] است که ماهیت [[حقیقی]] آنها در دارندگان این دو قسم [[ولایت]] و تفاوت و تمایزشان نیز آشکارتر می‌شود<ref>برای آگاهی بیشتر از ولایت تکوینی و تشریعی ر.ک: شمیم ولایت، عبدالله جوادی آملی؛ ادب فنای مقربان، ج۱، ۲ و ۳؛ تفسیر المیزان، ج۳، به ویژه ص۱۷ - ۱۹؛ ولایت تشریعی و تکوینی از دیدگاه علم و فلسفه، جعفر سبحانی؛ ولایت تکوینی و تشریعی، لطف‌الله صافی گلپایگانی.</ref><ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۵۲-۵۴.</ref>

#[[پرونده:11246.jpg|22px]] [[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[امامت در قرآن (کتاب)|'''امامت در قرآن''']]

#[[پرونده:1100439.jpg|22px]] [[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| '''امامت و رهبری''']]