تضرع در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

اصل معنای ضرع، میل کردن به سوی چیزی و [[قرب]] و نزدیکی به آن و مضارعه به معنای مشابهت و نزدیکی دو چیز در اوصاف است<ref>لسان العرب، ج‌۸، ص‌۵۴؛ التحقیق، ج‌۷، ص‌۲۸ ـ ۲۹.</ref> و فعل مضارع را از آن رو مضارع گفته‌اند که بر وقوع فعل در [[آینده]] نزدیک دلالت می‌کند.<ref>لسان العرب، ج‌۸، ص‌۵۴.</ref> نامگذاری پستان به ضرع نیز به جهت مایل شدن شیر از میان سرگین و [[خون]] به سوی آن است {{متن قرآن|وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِي بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَبَنًا خَالِصًا سَائِغًا لِلشَّارِبِينَ}}<ref>«و به یقین در چارپایان برای شما پندی (نهفته) است؛ از آنچه در شکم دارند از میان سرگین و خون، شیری ناب به شما می‌نوشانیم که گوارای نوشندگان است» سوره نحل، آیه ۶۶.</ref>.<ref>مجمع‌البیان، ج‌۴، ص‌۶۶۰.</ref>، بنابراین تضرع کردن به معنای مایل شدن به سوی [[خدا]] و برطرف کردن حجابها و نزدیک شدن به اوست و چون این امر با [[زبونی]] و [[ذلت]] در برابر خدا حاصل می‌گردد، برخی آن را به حالت [[ضعف]] و [[خواری]] [[انسان]] هنگام [[دعا]] <ref> الفرقان، ج‌۸ ـ ۹، ص‌۱۷۸ ـ ۱۷۹.</ref> یا اظهار ذلت و خواری در برابر [[خداوند متعال]] برای رفع گرفتاریها و تنگناها <ref> المیزان، ج‌۷، ص‌۸۹.</ref> و ابراز [[ذلت نفس]] در مقابل خدا هنگام [[طلب]] [[حاجت]] از وی <ref>التفسیرالکبیر، ج۱۴، ص۱۳۰؛ البحرالمحیط، ج۵، ص‌۷۰.</ref> [[تفسیر]] کرده‌اند: {{متن قرآن|وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُونَ}}<ref>«و به یقین برای امّت‌هایی که پیش از تو بودند (پیامبرانی) فرستادیم و آنان را به سختی و رنج دچار کردیم باشد که (به درگاه خدا) لابه کنند» سوره انعام، آیه ۴۲.</ref>، {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا أَخَذْنَا أَهْلَهَا بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَضَّرَّعُونَ}}<ref>«و ما در هیچ دیاری پیامبری نفرستادیم مگر آنکه مردمش را به سختی و رنج دچار کردیم باشد که (به درگاه خدا) لابه کنند» سوره اعراف، آیه ۹۴.</ref> و از آن‌رو که [[تضرع]] برای [[رفع گرفتاری‌ها]] تحقق می‌یابد، برخی دیگر معنای آن را، [[دعا]] با زبان <ref>مجمع البیان، ج‌۴، ص‌۴۸۵.</ref> یا با تذلل [[جسم]] و ظاهر در برابر [[خداوند]] دانسته‌اند: {{متن قرآن|قُلْ مَنْ يُنَجِّيكُمْ مِنْ ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً لَئِنْ أَنْجَانَا مِنْ هَذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ}}<ref>«بگو: چه کس شما را از تاریکناهای خشکی و دریا می‌رهاند؟ در حالی که او را به لابه و در نهان می‌خوانید که اگر از این (ورطه) رهایی‌مان دهد از سپاسگزاران خواهیم بود» سوره انعام، آیه ۶۳.</ref>.<ref>غرائب‌القرآن، ج‌۳، ص‌۱۰۱؛ تفسیر بقاعی، ج‌۳، ص‌۴۳.</ref> گفته شده که از آیاتی چون {{متن قرآن|ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ}}<ref>«پروردگارتان را به لابه و نهانی بخوانید که او تجاوزگران را دوست نمی‌دارد» سوره اعراف، آیه ۵۵.</ref>، {{متن قرآن|قُلْ مَنْ يُنَجِّيكُمْ مِنْ ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً لَئِنْ أَنْجَانَا مِنْ هَذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ}}<ref>«بگو: چه کس شما را از تاریکناهای خشکی و دریا می‌رهاند؟ در حالی که او را به لابه و در نهان می‌خوانید که اگر از این (ورطه) رهایی‌مان دهد از سپاسگزاران خواهیم بود» سوره انعام، آیه ۶۳.</ref> استفاده می‌شود که تضرع [[انسان]] در هنگام [[دعا]]، [[اجابت]] را نزدیک‌تر می‌کند <ref>مجمع البیان، ج‌۴، ص‌۷۹۲.</ref> و نیز به شمار آوردن تضرع از قیود ذکر در [[آیه]] {{متن قرآن|وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْغَافِلِينَ}}<ref>«و پروردگارت را در دل خود به لابه و ترس و بی‌بانگ بلند در گفتار، سپیده‌دمان و دیرگاه عصرها یاد کن و از غافلان مباش!» سوره اعراف، آیه ۲۰۵.</ref> دلیل اهمیت آن است.<ref>التفسیر الکبیر، ج‌۱۵، ص‌۱۰۷.</ref>