پرش به محتوا

اخلاق حدیثی: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۶ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۴ اوت ۲۰۲۲
جز
خط ۶: خط ۶:
}}
}}


==مقدمه==
== مقدمه ==
[[اخلاقی]] که [[محدّثین]] با [[نقل]] و نشر [[اخبار]] و [[احادیث]] در میان [[مردم]] به وجود آورده‌اند<ref>تعلیم و تربیت در اسلام، ص۲۰۱.</ref><ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۶۹.</ref>
[[اخلاقی]] که [[محدّثین]] با [[نقل]] و نشر [[اخبار]] و [[احادیث]] در میان [[مردم]] به وجود آورده‌اند<ref>تعلیم و تربیت در اسلام، ص۲۰۱.</ref><ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۶۹.</ref>


==[[روش نقلی]] (اخلاق حدیثی)==
== [[روش نقلی]] (اخلاق حدیثی)==
* [[تفکر]] [[اخلاقی]] [[مسلمانان]] پیش از [[نهضت]] ترجمه و آشنایی با [[فلسفه]] یونان، بیشتر از [[قرآن]] و [[حدیث]] متأثر بود؛ ولی مایه‌هایی از فرهنگ‌های دیگر از قبیل [[تعالیم]] [[تورات]] و [[انجیل]]، [[آداب]] و [[حکم]] [[عربی]] و یونانی و به ویژه [[آداب]] و [[حکم]] [[فارسی]] و [[هندی]] نیز با آن در آمیخته بود.
* [[تفکر]] [[اخلاقی]] [[مسلمانان]] پیش از [[نهضت]] ترجمه و آشنایی با [[فلسفه]] یونان، بیشتر از [[قرآن]] و [[حدیث]] متأثر بود؛ ولی مایه‌هایی از فرهنگ‌های دیگر از قبیل [[تعالیم]] [[تورات]] و [[انجیل]]، [[آداب]] و [[حکم]] [[عربی]] و یونانی و به ویژه [[آداب]] و [[حکم]] [[فارسی]] و [[هندی]] نیز با آن در آمیخته بود.
* [[فرهنگ]] [[هند]] و [[ایرانی]] از این خصوصیت برخوردار بود که بیشتر در قالب [[کلمات قصار]] بیان می‌شد و برخلاف [[فلسفه]] پیچیده یونان، دریافت آن برای [[ذهن]] ساده [[اعراب]] آسان‌تر بود؛ به همین [[دلیل]] [[مسلمانان]] به [[تعالیم]] [[اخلاقی]] [[هند]] و [[ایران]] [[گرایش]] بیشتری نشان می‌دادند؛ البته تأثیر [[ارتباط]] و اختلاط [[اعراب]] [[مسلمان]] با [[ایرانیان]] را نیز نمی‌توان ندیده گرفت. این [[ارتباط]]، بسیاری از [[آداب]] [[هند]] و [[ایرانی]] را به [[جوامع اسلامی]] منتقل می‌کرد. کتاب‌های [[ابن مقفع]] چون [[ادب]] کپیر، [[ادب]] صغیر و کلیله و دمنه در این انتقال، نقشی به سزا بر عهده داشت<ref>ر.ک: محمد یوسف موسی، فلسفة الاخلاق فی الاسلام، ص۴۳-۴۴.</ref>.
* [[فرهنگ]] [[هند]] و [[ایرانی]] از این خصوصیت برخوردار بود که بیشتر در قالب [[کلمات قصار]] بیان می‌شد و برخلاف [[فلسفه]] پیچیده یونان، دریافت آن برای [[ذهن]] ساده [[اعراب]] آسان‌تر بود؛ به همین [[دلیل]] [[مسلمانان]] به [[تعالیم]] [[اخلاقی]] [[هند]] و [[ایران]] [[گرایش]] بیشتری نشان می‌دادند؛ البته تأثیر [[ارتباط]] و اختلاط [[اعراب]] [[مسلمان]] با [[ایرانیان]] را نیز نمی‌توان ندیده گرفت. این [[ارتباط]]، بسیاری از [[آداب]] [[هند]] و [[ایرانی]] را به [[جوامع اسلامی]] منتقل می‌کرد. کتاب‌های [[ابن مقفع]] چون [[ادب]] کپیر، [[ادب]] صغیر و کلیله و دمنه در این انتقال، نقشی به سزا بر عهده داشت<ref>ر. ک: محمد یوسف موسی، فلسفة الاخلاق فی الاسلام، ص۴۳-۴۴.</ref>.
*توجه ویژه [[قرآن کریم]]، [[پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}} و [[ائمه اهل بیت]] به [[اخلاق]] که دستمایه اولیه [[اخلاق]] [[اسلامی]] را فراهم آورده بود، [[دانشمندان]] [[مسلمان]] را به تدوین کتاب‌های [[اخلاقی]] [[تشویق]] میکرد و از این رهگذر بود که مجموعه‌های نفیس [[اخلاق]] [[نقلی]] پدید آمد. عنوان [[اخلاق]] [[نقلی]] بر کتاب‌هایی اطلاق می‌شود که جمع آوری [[آیات]] و [[روایات]] [[اخلاقی]] و حداکثر دسته‌بندی آنها را بر عهده دارند. کتاب‌هایی مانند: [[محاسن برقی]]، کتاب [[زهد]] [[حسین بن سعید اهوازی]] از [[اصحاب امام رضا]]{{ع}} و [[امام جواد]]{{ع}}، [[اصول کافی]] تألیف [[کلینی]]، المواعظ و مصادقة الاخوان تألیف [[شیخ صدوق]]، مشکات الانوار و [[مکارم الاخلاق]] تألیف [[فضل بن حسن طبرسی]]، غررالحکم [[عبدالواحد آمدی]] و [[تنبیه]] الخواطر و نزهة النواظر (مجموعه ورام) تألیف [[ورام بن ابی فراس]]، از دانشیان [[امامیه]] و [[شعب]] الایمان [[بیهقی]]، الادب المفرد، [[محمد بن اسماعیل بخاری]]، کتاب [[زهد]] [[عبدالله بن مبارک]] و رسائل ابن ابی الدنیا از [[اهل سنت]]، برجسته‌ترین نمونه‌های کهن این مجموعه سترک به شمار می‌روند<ref>جمعی از نویسندگان، کتاب شناخت اخلاق اسلامی، ص۵۴.</ref> و حتی کتاب السعادة والاسعاد تألیف [[ابوالحسن عامری نیشابوری]] که صبغة [[عقلی]] داشته و معمولا در عداد کتب [[اخلاق]] [[عقلی]] به شمار می‌رود، در [[حقیقت]] پیرو شیوه [[نقلی]] است، با این تفاوت که به جای [[آیات]] و [[روایات]]، از حکمای یونان [[نقل]] می‌کند<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی، ج۱]]، ص ۵۸-۵۹.</ref>.
* توجه ویژه [[قرآن کریم]]، [[پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}} و [[ائمه اهل بیت]] به [[اخلاق]] که دستمایه اولیه [[اخلاق]] [[اسلامی]] را فراهم آورده بود، [[دانشمندان]] [[مسلمان]] را به تدوین کتاب‌های [[اخلاقی]] [[تشویق]] میکرد و از این رهگذر بود که مجموعه‌های نفیس [[اخلاق]] [[نقلی]] پدید آمد. عنوان [[اخلاق]] [[نقلی]] بر کتاب‌هایی اطلاق می‌شود که جمع آوری [[آیات]] و [[روایات]] [[اخلاقی]] و حداکثر دسته‌بندی آنها را بر عهده دارند. کتاب‌هایی مانند: [[محاسن برقی]]، کتاب [[زهد]] [[حسین بن سعید اهوازی]] از [[اصحاب امام رضا]]{{ع}} و [[امام جواد]]{{ع}}، [[اصول کافی]] تألیف [[کلینی]]، المواعظ و مصادقة الاخوان تألیف [[شیخ صدوق]]، مشکات الانوار و [[مکارم الاخلاق]] تألیف [[فضل بن حسن طبرسی]]، غررالحکم [[عبدالواحد آمدی]] و [[تنبیه]] الخواطر و نزهة النواظر (مجموعه ورام) تألیف [[ورام بن ابی فراس]]، از دانشیان [[امامیه]] و [[شعب]] الایمان [[بیهقی]]، الادب المفرد، [[محمد بن اسماعیل بخاری]]، کتاب [[زهد]] [[عبدالله بن مبارک]] و رسائل ابن ابی الدنیا از [[اهل سنت]]، برجسته‌ترین نمونه‌های کهن این مجموعه سترک به شمار می‌روند<ref>جمعی از نویسندگان، کتاب شناخت اخلاق اسلامی، ص۵۴.</ref> و حتی کتاب السعادة والاسعاد تألیف [[ابوالحسن عامری نیشابوری]] که صبغة [[عقلی]] داشته و معمولا در عداد کتب [[اخلاق]] [[عقلی]] به شمار می‌رود، در [[حقیقت]] پیرو شیوه [[نقلی]] است، با این تفاوت که به جای [[آیات]] و [[روایات]]، از حکمای یونان [[نقل]] می‌کند<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی، ج۱]]، ص ۵۸-۵۹.</ref>.
===مزایای روش [[نقلی]]===
=== مزایای روش [[نقلی]] ===
#'''[[ارتباط با وحی]]:''' مهم‌ترین مزیت روش [[نقلی]] به خصوص در [[اخلاق]] [[اسلامی]]، اتصال به منبع [[وحی]] است. کسانی که از این دریچه به [[اخلاق]] نگاه کرده‌اند در آثار خود به اقوال [[حکما]] به ویژه [[میراث]] [[یونانیان]] اعتنا نکرده و تنها به [[نقل]] از [[پیشوایان دین]] چون [[رسول خدا]]{{صل}} و [[امامان اهل بیت]] پرداخته‌اند. آرای [[اخلاقی]] به دست آمده از [[احادیث]] [[پیشوایان]] در صورتی که با [[روایات معتبر]] [[نقل]] شده باشند، موجب سکون نفس و [[آرامش]] [[دل]] می‌شوند و با [[اطمینان]] کامل میتوان بر آنها [[اعتماد]] کرد.
#'''[[ارتباط با وحی]]:''' مهم‌ترین مزیت روش [[نقلی]] به خصوص در [[اخلاق]] [[اسلامی]]، اتصال به منبع [[وحی]] است. کسانی که از این دریچه به [[اخلاق]] نگاه کرده‌اند در آثار خود به اقوال [[حکما]] به ویژه [[میراث]] [[یونانیان]] اعتنا نکرده و تنها به [[نقل]] از [[پیشوایان دین]] چون [[رسول خدا]]{{صل}} و [[امامان اهل بیت]] پرداخته‌اند. آرای [[اخلاقی]] به دست آمده از [[احادیث]] [[پیشوایان]] در صورتی که با [[روایات معتبر]] [[نقل]] شده باشند، موجب سکون نفس و [[آرامش]] [[دل]] می‌شوند و با [[اطمینان]] کامل میتوان بر آنها [[اعتماد]] کرد.
#'''[[سادگی]] گفتار:''' [[احادیث]] رسیده از [[پیشوایان دینی]] به [[دلیل]] صدور از منبع [[حکمت]]، بدون آنکه از حیث محتوا، حتی اندکی از اوج کمال فرود آمده باشد، از نظر ساختار و [[ادبیات]] در طبقات مختلفی قرار دارد و حداقل، اکثر آنها در خور [[فهم]] عموم [[مردم]] طراحی شده است؛ از این روی [[درک]] آنها به طی مراحل و تهیه مقدمات زیادی محتاج نیست<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی، ج۱]]، ص ۵۹-۶۰.</ref>.
#'''[[سادگی]] گفتار:''' [[احادیث]] رسیده از [[پیشوایان دینی]] به [[دلیل]] صدور از منبع [[حکمت]]، بدون آنکه از حیث محتوا، حتی اندکی از اوج کمال فرود آمده باشد، از نظر ساختار و [[ادبیات]] در طبقات مختلفی قرار دارد و حداقل، اکثر آنها در خور [[فهم]] عموم [[مردم]] طراحی شده است؛ از این روی [[درک]] آنها به طی مراحل و تهیه مقدمات زیادی محتاج نیست<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی، ج۱]]، ص ۵۹-۶۰.</ref>.
===کاستی‌های شیوه [[نقلی]]===
=== کاستی‌های شیوه [[نقلی]] ===
*شیوه [[نقلی]] با صرف نظر از اینکه به [[دلیل]] ریشه عریق خود، دلنشین و تأثیرگذار است، کاستی‌هایی به همراه دارد.
* شیوه [[نقلی]] با صرف نظر از اینکه به [[دلیل]] ریشه عریق خود، دلنشین و تأثیرگذار است، کاستی‌هایی به همراه دارد.
#'''ناهمگونی در تدوین:''' ملاحظه کتبی که بر مبنای این مشرب تدوین شده است، نشان می‌دهد که برای تدوین [[اخلاق]] به این شیوه، ترتیبی همه پسند وجود نداشته و مؤثرترین عامل در تبویب و تدوین کتاب‌های [[اخلاق]] [[نقلی]]، ذوق شخصی مؤلفین بوده است.
#'''ناهمگونی در تدوین:''' ملاحظه کتبی که بر مبنای این مشرب تدوین شده است، نشان می‌دهد که برای تدوین [[اخلاق]] به این شیوه، ترتیبی همه پسند وجود نداشته و مؤثرترین عامل در تبویب و تدوین کتاب‌های [[اخلاق]] [[نقلی]]، ذوق شخصی مؤلفین بوده است.
#'''[[گزینش]] مباحث و سرفصل‌ها:''' نویسندگان، به اقتضای ذوق و سلیقه شخصی، اهمیت موضوع و نیازهای [[اخلاقی]] [[جامعه]]، برخی از مباحث [[اخلاق]] را [[گزینش]] کرده و درباره آنها به [[نقل]] [[آیات]] و [[روایات]] میپرداختند و هم از این رو می‌توان گفت کمتر کتابی در این زمینه یافت می‌شود که تمامی ابواب [[اخلاقی]] را در خود جای داده باشد.
#'''[[گزینش]] مباحث و سرفصل‌ها:''' نویسندگان، به اقتضای ذوق و سلیقه شخصی، اهمیت موضوع و نیازهای [[اخلاقی]] [[جامعه]]، برخی از مباحث [[اخلاق]] را [[گزینش]] کرده و درباره آنها به [[نقل]] [[آیات]] و [[روایات]] میپرداختند و هم از این رو می‌توان گفت کمتر کتابی در این زمینه یافت می‌شود که تمامی ابواب [[اخلاقی]] را در خود جای داده باشد.
خط ۲۵: خط ۲۵:
== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
{{مدخل وابسته}}
{{مدخل وابسته}}
===عمومی===
=== عمومی ===
* [[مکارم اخلاق]]
* [[مکارم اخلاق]]
* [[اخلاق اکتسابی]]
* [[اخلاق اکتسابی]]
خط ۴۱: خط ۴۱:
* [[اخلاق منهای دین]]
* [[اخلاق منهای دین]]


===وابسته [[دانش اخلاق]]===
=== وابسته [[دانش اخلاق]] ===
* [[اخلاق نظری]]
* [[اخلاق نظری]]
* [[اخلاق عملی]]
* [[اخلاق عملی]]
خط ۵۲: خط ۵۲:
* [[مکتب اخلاقی]]
* [[مکتب اخلاقی]]


===وابسته [[فلسفه اخلاق]]===
=== وابسته [[فلسفه اخلاق]] ===
* [[اخلاق توصیفی]]
* [[اخلاق توصیفی]]
* [[فرااخلاق]]
* [[فرااخلاق]]
۱۱۸٬۲۸۱

ویرایش