آیه در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

در گفتار [[امام رضا]] {{ع}} واژه آیه در چند مورد به کار رفته است که با مفهوم لغوی آن تشابه نزدیکی دارد. [[امام هشتم]] بارها آیه را به معنای نشانه و دلیل و [[راهنما]] برای چیزی دیگر به کار برده است. مثلاً چیزی که در او نشانه صنع و آفریدگی دیده می‌شود آفریننده نخواهد بود<ref>التوحید، ص۳۸.</ref>. در [[قرآن]] آیه در برابر [[سوره]] به مفهوم مجموعه‌ای از حروف و در بردارنده پیامی ویژه به کار رفته است. امام رضا {{ع}} از بخش‌های کوچک قرآن به آیه و از مجموعه به [[آیات]] تعبیر کرده است<ref>الکافی، ج۲، ص۱۲۸؛ تهذیب الأحکام، ج۲، ص۱۳۸.</ref>. [[امام]] از [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ...}}<ref>«بر شما حرام است (ازدواج با) مادرانتان و دخترانتان و خواهرانتان.».. سوره نساء، آیه ۲۳.</ref> به تناسب گفت‌و‌گو از [[محارم]] نسبی و سببی به [[آیه تحریم]] یاد کرده است<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۳۹.</ref> و نیز از آیه {{متن قرآن|فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ}}<ref>«بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.</ref> به [[آیه]] {{متن قرآن|أَنْفُسَنَا}}<ref>الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۲۰۰.</ref> و در جای دیگر به آیه [[ابتهال]] تعبیر کرده است<ref>الأمالی، صدوق، ص۵۲۵.</ref>. نیز [[آیة الکرسی]]<ref>الکافی، ج۶، ص۵۱۶.</ref> و آیه [[اصطفاء]]<ref>الأمالی، صدوق، ص۵۲۵.</ref> به دلیل وجود این معانی در متن آیه در [[کلام امام]] به کار رفته است.

[[امام رضا]] {{ع}} {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} را در [[سوره حمد]] و دیگر [[سوره‌ها]] بر خلاف دیدگاهی [[مخالف]]<ref>أحکام القرآن، ابن‌عربی، ج۱، ص۲؛ تفسیر البیضاوی، ج۱، ص۲۵.</ref>، آیه‌ای مستقل می‌داند و به [[روایت]] از [[امیرمؤمنان]] {{ع}} فرموده است: [[پیامبر]] {{صل}} {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} را در [[نماز]] [[تلاوت]] می‌کرد و آن را آیه‌ای از سوره حمد می‌شمرد<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۳۰۰-۳۰۱.</ref>. [[امام هشتم]] آیه‌های [[سوره]] [[فاتحة الکتاب]] را هفت آیه شمرده است<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۳۰۲.</ref>. امام رضا {{ع}} [[مداومت]] بر [[تلاوت آیات]] [[قرآن]] را پر [[ارزش]] و دارای [[پاداش]] شمرده و [[شایسته]] دانسته است [[مسلمان]] هر [[روز]] پنجاه آیه از قرآن تلاوت کند<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۲۸.</ref>. در نگاه [[امام]] قرائت آیه‌ای در [[ماه رمضان]] با قرائت همه قرآن در دیگر ماه‌ها [[برابری]] می‌کند<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۹۶.</ref>. در منظر امام در دشواری‌های [[زندگی]] خدای را به [[حق]] و جایگاه [[آیات قرآن]] نزد وی می‌توان [[سوگند]] داد<ref>مکارم الأخلاق، ص۳۲۶-۳۲۷.</ref> و نیز با [[توسل]] به آیات قرآن می‌توان از درگاه [[آفریدگار]] [[جهان]] [[طلب]] شفای [[بیماری]] نمود<ref>الکافی، ج۶، ص۵۱۶.</ref>. در نگاه [[حضرت رضا]] {{ع}} برخی از [[آیات]] [[کتاب خدا]] محکم است<ref>الکافی، ج۵، ص۳۷۳.</ref> و برخی [[متشابه]]. آیه‌های متشابه باید در پرتو [[آیات محکم]] [[تفسیر]] و شرح گردد<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۹۰.</ref>. در نظر [[حضرت]] آیات قرآن به ظاهر و [[باطن]] بخش می‌شود<ref>الأمالی، صدوق، ص۵۲۵.</ref>. در [[فهم]] [[امام]]، اگر مراد از «ید» در کریمه {{متن قرآن|بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنْفِقُ كَيْفَ يَشَاءُ}}<ref>«بلکه دست‌های او باز است و هرگونه بخواهد می‌بخشد» سوره مائده، آیه ۶۴.</ref> دستانی مانند [[آدمی]] باشد، [[خداوند]] مخلوق خواهد بود<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۴، ص۱۶۳.</ref>، اما معنای ید در [[باطن قرآن]]، امام است<ref>اختیار معرفة الرجال، ص۴۵۶.</ref>. برخی از [[آیات]] [[ناسخ]] و منسوخ‌اند و برخی از آیات مانند [[آیه]] {{متن قرآن|وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا}}<ref>«و شما را گروه‌ها کردیم» سوره حجرات، آیه ۱۳.</ref> نسخ‌ناپذیرند<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۲۳۶.</ref>. بخشی از آیات در بردارنده [[احکام]] حلال‌اند و برخی در بردارنده [[حرام]]<ref>{{متن قرآن|حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ * يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللَّهُ فَكُلُوا مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ}} «مردار و خون و گوشت خوک و آنچه جز به نام خداوند ذبح شده باشد و مرده با خفگی و مرده با ضربه و مرده با افتادن از بلندی و مرده از شاخ زدن حیوان دیگر و آنچه درندگان نیم‌خور کرده باشند- جز آن را که (تا زنده است) ذبح کرده‌اید- و آنچه بر روی سنگ‌های مقدّس (برای بت‌ها) قربانی شود و آنچه با تیرهای بخت‌آزمایی قسمت کنید (خوردن گوشت همه اینها) بر شما حرام و آنها (همه) گناه است؛ امروز کافران از دین شما نومید شدند پس، از ایشان مهراسید و از من بهراسید! امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم پس، هر که در قحطی و گرسنگی ناگزیر (از خوردن گوشت حرام) شود بی‌آنکه گراینده به گناه باشد بی‌گمان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است * از تو می‌پرسند که چه بر آنها حلال است؟ بگو (همه) چیزهای پاکیزه بر شما حلال است و (نیز) آنچه با جانوران شکاری دست‌آموز به دست می‌آورید -که از آنچه خداوند به شما آموخته است به آنها می‌آموزید- پس، از آنچه (این جانوران شکاری) برای شما (گرفته و) نگه داشته‌اند بخورید و (هنگام فرستادن حیوان شکاری یا هنگام ذبح) نام خداوند را بر آنها یاد کنید و از خداوند پروا کنید که خداوند حسابرسی سریع است» سوره مائده، آیه ۳-۴.</ref>.

[[امام رضا]] {{ع}} از [[امیرمؤمنان]] {{ع}} حکایت کرده است: برای هر یک از [[مردم قریش]] آیه‌ای نازل شده و [[آیه]] ۱۷ [[سوره هود]]<ref>{{متن قرآن|أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ وَمِنْ قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَامًا وَرَحْمَةً أُولَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَنْ يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الْأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلَا تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ}} «پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست؛ و کتاب موسی به پیشوایی و بخشایش پیش از او بوده است، (مانند کسی است که چنین نیست)؟ آنان (که اهل بینش‌اند) به آن ایمان دارند و از دسته‌ها (ی مشرکان) هر کس بدان کفر ورزد آتش (دوزخ) وعده‌گاه اوست پس نسبت به آن در تردید مباش که آن (کتاب) از سوی پروردگار تو راستین است اما بیشتر (این) مردم ایمان نمی‌آورند» سوره هود، آیه ۱۷.</ref> در [[شأن]] من فرود آمده است<ref>الأمالی، طوسی، ص۳۷۱-۳۷۲.</ref>.

امام رضا {{ع}} صاحبان [[علم]] را در کریمه {{متن قرآن|بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَمَا يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلَّا الظَّالِمُونَ}}<ref>«اما آن (قرآن) آیاتی روشن است در سینه کسانی که به آنان دانش داده‌اند و آیات ما را جز ستمکاران انکار نمی‌کنند» سوره عنکبوت، آیه ۴۹.</ref> به [[ائمه اهل بیت]] {{عم}} [[تفسیر]] کرده است و در پاسخ [[پرسش]] [[محمد بن فضیل]] از [[آیه]] یاد شده یادآور شده، مراد [[ائمه]] [[اهل]] بیت‌اند<ref>بصائر الدرجات، ص۲۰۶.</ref>.  

از اینکه [[امام رضا]] {{ع}} در [[گفت‌وگو]] با [[یهودیان]] آیاتی از [[تورات]] را [[تلاوت]] کرده و [[شگفتی]] آنان را برانگیخته است بر می‌آید تورات نیز همانند [[قرآن]] به صورت آیه تلاوت و از آیاتی جدا از یکدیگر تشکیل می‌شود<ref>التوحید، ص۴۲۲-۴۲۳.</ref>.

معنای دیگر آیه در [[کلام امام]] [[رضا]] {{ع}} از نشانه‌های [[خدا]] است. نشانه‌های وجود و [[قدرت]] [[خالق]] [[جهان]]، [[آیات خدا]] خوانده می‌شوند. امام رضا {{ع}} در خطبه‌ای پس از [[تنزیه]] [[پروردگار]] از [[تشبیه]] به آفریده‌های خود افزوده است: [[خداوند]] با نشانه و [[آیات]] شناخته می‌شود و با علامت [[اثبات]] می‌گردد و جز او خدایی وجود ندارد<ref>التوحید، ص۴۷.</ref>.

در نظر [[امام هشتم]]، آیه‌ها و نشانه‌های خدا در هستی، افزون بر اثبات خالق جهان، نشانه [[توحید]] و یکتایی وی نیز هست. [[اتقان]] و [[استوار]] بودن [[آفرینش]] و دور بودن [[جهان تکوین]] و [[تشریع]] از [[سستی]] و تناقض، نشانه توحید خدا است و [[سرشت]] و [[فطرت]]، [[آدمی]] را به این نکته رهنمون است<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۱۲۱-۱۲۲.</ref>. این [[پیام]] گزارش دیگری است از آیه {{متن قرآن|الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا مَا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْ تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِنْ فُطُورٍ * ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِئًا وَهُوَ حَسِيرٌ}}<ref>«همان که هفت آسمان را تو بر تو آفرید، در آفرینش (خداوند) بخشنده هیچ ناسازواری نمی‌بینی؛ چشم بگردان! آیا هیچ شکاف و رخنه‌ای می‌بینی؟ * سپس بار دیگر چشم بگردان تا چشم، خسته و رنجه به سوی تو بازگردد» سوره ملک، آیه ۳-۴.</ref> که [[اتقان صنع]] و هماهنگی در اجزای آفرینش را نشانه یگانه بودن خدا شمرده و در آیه {{متن قرآن|لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا}}<ref>«اگر در آن دو (- آسمان و زمین) جز خداوند خدایانی می‌بودند، هر دو تباه می‌شدند» سوره انبیاء، آیه ۲۲.</ref> تأکید کرده اگر خدایانی جز [[الله]] در عالم بودند [[جهان]] تباه می‌شد.

[[امام رضا]] {{ع}} در گفتاری دیگر راجع به [[غلو]] و [[تندروی]] درباره [[ائمه]] {{عم}} هشدار می‌دهد و در پاسخ مردی که خواهان شرح بیشتر مسأله [[توحید]] است، [[قیاس]] و [[تشبیه]] [[خداوند]] به موجودات را زمینه [[گمراهی]] می‌شمرد و می‌افزاید: خداوند به حواس و [[وهم]] نمی‌آید و قابل مثال و اشاره نیست. تنها راه رسیدن به وی [[آیات]] و نشانه‌های وی در [[آفرینش]] است. [[خدا]] یگانه و تجزیه ناپذیر است، با آیات شناخته می‌شود و به وسیله علامات [[اثبات]] می‌شود<ref>بحار الأنوار، ج۲۵، ص۲۷۳-۲۷۵.</ref>.

[[امام هشتم]] از کریمه {{متن قرآن|لَقَدْ رَأَى مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَى}}<ref>«بی‌گمان برخی از نشانه‌های بزرگ پروردگارش را دیده است» سوره نجم، آیه ۱۸.</ref> استفاده کرده، نشان دادن نشانه‌های [[ملکوت]] به [[پیامبر]] {{صل}} (در [[معراج]]) برای افزایش [[باور]] [[فرستاده خدا]] بوده و آیه [[گواه]] است. منظور از {{متن قرآن|مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَى}}<ref>«دل، آنچه می‌دید، دروغ نگفت» سوره نجم، آیه ۱۱.</ref>، دیدن [[ذات خدا]] نیست، زیرا آیه و نشانه خدا از ذات وی جدا است و پیامبر {{صل}} خدا را ندیده است<ref>الکافی، ج۱، ص۹۵-۹۶.</ref>. عده‌ای از [[مفسران]] و [[راویان]] به استناد برخی از [[روایات]] رایج در میان [[محدثان]]، بر آن بودند که پیامبر {{صل}} خدا را با چشمان سر دیده است و مقصود از [[رؤیت]] در آیه یاد شده، [[مشاهده]] با دیده ظاهر است<ref>المسند، ابن حنبل، ج۳، ص۱۶؛ جامع البیان، ج۹، ص۳۴-۳۵.</ref>. امام رضا {{ع}} در پاسخ این نظریه ظاهرگرایان به [[ابوقره]] فرمود: باور به دیده شدن خداوند، با صریح [[قرآن]] [[سازش]] ندارد. قرآن به [[صراحت]] فرموده دیدگان وی را نمی‌بینند و [[دل]] دیده را [[تکذیب]] نمی‌کند؛ یعنی دل و درون [[محمد]] {{صل}} آنچه را دیدگان وی دیده [[تصدیق]] می‌کند. نیز [[آیه کریمه]] پرده از مشاهدات [[پیامبر]] {{صل}} بر می‌دارد که محمد {{صل}} [[آیات خدا]] را دیده است. پس [[آیات]] [[خداوند]] از [[ذات خداوند]] جدا است و خداوند به روشنی فرموده [[مردم]] به ذات خداوند نمی‌توانند [[آگاه]] شوند. اگر چشم [[خدا]] را ببیند به وی آگاه می‌شود و می‌تواند درباره وی [[آگاهی]] به دست آورد<ref>الکافی، ج۱، ص۹۵؛ التوحید، ص۱۱۱-۱۱۲.</ref>.

برخی از [[فرق اسلامی]] به استناد ظاهر کریمه {{متن قرآن|وَجَاءَ رَبُّكَ وَالْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا}}<ref>«و (امر) پروردگارت برسد و فرشتگان صف در صف فرا رسند» سوره فجر، آیه ۲۲.</ref> و آیات دیگر، حرکت برای خدا و [[رؤیت]] وی را امری ممکن می‌شمردند<ref>جامع البیان، ج۳۰، ص۱۲۰؛ الدر المنثور، ج۱، ص۲۱۰.</ref>. [[امام رضا]] {{ع}} در جهت [[تنزیه]] خداوند، [[آیه]] {{متن قرآن|وَجَاءَ رَبُّكَ}} را به پیدایی آیات و نشانه‌های [[قدرت خداوند]] [[تفسیر]] فرمود و خدا را از [[تشبیه]] مخلوق تنزیه کرد. چنان که دیگر [[ائمه]] {{عم}} و [[مفسران]] از [[مذاهب اسلامی]] {{متن قرآن|وَجَاءَ رَبُّكَ}} را به {{متن حدیث|جاءَ أَمْرُ رَبِّكَ}} معنا کرده‌اند<ref>تفسیر الصافی، ج۵، ص۳۲۶.</ref>.

آیه در [[نامه]] امام رضا {{ع}} به [[جرجانی]] به معنای نشانه به کار رفته و [[آفرینش انسان]] و [[جهان]] و دیگر پدیده‌های [[خلقت]] [[نشانه]] قدرت خداوند شمرده شده است<ref>التوحید، ص۵۶.</ref>.

[[آفتاب]] و ماه در قرآن آیات و نشانه‌های خداوند و هر دو [[آفریده]] خداوند دانسته شده‌اند<ref>{{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ اللَّيْلُ وَالنَّهَارُ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ لَا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلَا لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَهُنَّ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ}} «و از نشانه‌های او شب و روز و خورشید و ماه است، به خورشید و ماه سجده نبرید و به خداوندی که آنها را آفریده است سجده برید اگر او را می‌پرستید» سوره فصلت، آیه ۳۷.</ref>. امام رضا {{ع}} ماه و [[خورشید]] را از آیات خداوند شمرده است که به [[فرمان]] وی در چرخش‌اند. [[نور]] و [[روشنایی]] آنها از [[نور]] [[عرش]] و حرارت آن دو از گرمای [[جهنم]] است. در [[قیامت]] نور آن دو به عرش و گرمای آن دو به [[آتش]] برمی گردد و [[خورشید]] و ماهی به جا نخواهد ماند<ref>تفسیر القمی، ج۲، ص۳۴۳.</ref>.

در نگاه [[امام رضا]] {{ع}} [[گرفتن خورشید]] ([[کسوف]]) [[آیت]] و [[نشانه]] [[قدرت خداوند]] است. در [[عهد پیامبر]] {{صل}} خورشید گرفت و [[مردم]] [[گمان]] بردند رخ پنهان کردن [[آفتاب]] بازتاب [[مرگ]] [[فرزند پیامبر]] {{صل}} است. [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: [[خورشید و ماه]] نشانه‌های خداوندند. در وقت گرفتن آن دو [[نماز]] به جا آورید. پس از آن با مردم نماز خواند<ref>الکافی، ج۳، ص۲۰۸.</ref>. امام رضا {{ع}} با اشاره به این رویداد درباره [[فلسفه]] نماز کسوف فرمود: برای آفتاب گرفتگی [[نماز واجب]] شده، چون این پدیده از [[آیات]] [[خداوند]] است و [[آدمی]] نمی‌داند به دنبال آن [[رحمت]] خداوند خواهد آمد و یا [[عذاب الهی]]. پیامبر {{صل}} خواهان آن بود که امتش در وقت [[مشاهده]] این آیت و نشان به درگاه خداوند بنالند و از خدای خود بخواهند [[عذاب]] را از آنان برگرداند؛ چنان که خداوند عذاب را با [[تضرع]] و [[زاری]] [[قوم]] [[یونس]] از آنان برگرداند<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۴۱.</ref>.

از گذشته [[مخالفان]] [[پیامبران]] آیات و نشانه‌های [[حقانیت]] آنان را به سخره می‌گرفتند و آن را [[سحر]] و [[جادو]] می‌خواندند<ref>{{متن قرآن|وَإِذَا رَأَوْا آيَةً يَسْتَسْخِرُونَ * وَقَالُوا إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ}} «و چون نشانه‌ای (شگرف) ببینند به ریشخند می‌گیرند * و می‌گویند: این جز جادویی آشکار نیست» سوره صافات، آیه ۱۴-۱۵.</ref>. [[حق]] در برابر [[باطل]]، [[تفسیر]] دیگر [[آیه]] در دید [[امام هشتم]] است. [[خدا]] و برنامه‌های [[تکوینی]] و [[تشریعی]] وی عین حق و [[حقیقت]] و [[ثابت]] و ماندگار است و جز خدا و برنامه‌های وی هر چه هست باطل است و زائل شدنی. امام رضا {{ع}} واژه آیات را در کریمه {{متن قرآن|وَقَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آيَاتِ اللَّهِ يُكْفَرُ بِهَا وَيُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلَا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ إِنَّكُمْ إِذًا مِثْلُهُمْ إِنَّ اللَّهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِينَ وَالْكَافِرِينَ فِي جَهَنَّمَ جَمِيعًا}}<ref>«و (خداوند) در این کتاب بر شما (پیش‌تر آیه‌ای) فرو فرستاده است که چون شنیدید آیات خداوند (از سوی کسانی) انکار و ریشخند می‌شود با آنان منشینید تا در گفت و گویی جز آن درآیند که در آن صورت بی‌گمان شما (نیز) مانند آنان خواهید بود؛ به راستی خداوند همه منافقان و کافران را یک جا در دوزخ فراهم می‌آورد» سوره نساء، آیه ۱۴۰.</ref>، به [[حقیقت]] [[تفسیر]] کرده و با تأکید بر [[ارزش]] [[حق‌پذیری]] افزوده است: وقتی در [[مجلسی]] کسی حقیقت را [[انکار]] می‌کند و به صاحبان [[حق]] [[اهانت]] روا می‌دارد از نزدش برخیزید و با وی [[همنشینی]] نکنید<ref>التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۲۸۱.</ref>. و [[حضرت]] [[مردم]] را از نشست و برخاست با مسخره‌کنندگان [[آیات خدا]] منع فرموده و همنشینان آنان را [[منافق]] شمرده است. [[امام رضا]] {{ع}} مقصود از آیه‌های [[خدا]] در این کریمه را [[ائمه اهل بیت]] {{عم}} معرفی کرده و مراد از استهزاکنندگان و [[منکران]] را منکران و بدخواهان ایشان دانسته و سفارش کرده است مردم خود را از حوزه [[نفوذ]] بدگویان [[ائمه]] {{عم}} دور بدارند<ref>بحار الأنوار، ج۴۸، ص۲۶۹.</ref> تابه [[پلیدی]] حق گریزی آنان [[آلوده]] نشوند و در [[لهیب]] [[آتش]] [[کردار]] آنان نسوزند. پس از درگذشت [[امام کاظم]] {{ع}} گروهی از [[شیعیان]] وی را آخرین [[مرجع]] [[دینی]] شمردند و ادعا کردند [[امام هفتم]] زنده است. اینان شیعیان را در [[امامت ائمه]] {{عم}} پس از [[حضرت کاظم]] {{ع}} به تردید می‌افکندند. با فاصله گرفتن این افراد از [[امام هشتم]]، افزون بر [[فساد]] [[فکری]] و [[اعتقادی]]، درباره [[احکام]] و آیین‌های [[شریعت]] نیز به [[انحراف]] دچار شدند<ref>اختیار معرفة الرجال، ص۶۰۵-۶۰۶.</ref>. [[دنیا‌طلبی]] و ربودن [[اموال]] [[امام زمان]] خود به دعوی زنده بودن وی از زمینه‌های اصلی کژ روی اینان بود<ref>بحار الأنوار، ج۴۸، ص۲۵۳.</ref>. امام رضا {{ع}} این [[فرقه]] را که خود را [[واقفیه]] می‌خوانند، جدا شده از حق<ref>اختیار معرفة الرجال، ص۴۵۶.</ref> و آنان را در ردیف [[نواصب]]<ref>بحار الأنوار، ج۴۸، ص۲۶۷.</ref> می‌داند<ref>بحار الأنوار، ج۴۸، ص۲۶۴.</ref>. [[حضرت رضا]] {{ع}} [[محمد بن عاصم]] را از نشست و برخاست با صاحبان این [[باور]] ناروا برحذر داشت و دلیل آورد آنان [[آیات]] [[خداوند]] و [[اوصیای پیامبر]] را [[استهزا]] می‌کنند<ref>اختیار معرفة الرجال، ص۴۵۷.</ref>.

[[دعبل خزاعی]] در قصیده {{عربی|مَدَارِسُ آيَاتٍ خَلَتْ مِنْ تِلَاوَةٍ *** وَ مَنْزِلُ وَحْيٍ مُقْفِرُ الْعَرَصَاتٍ}} از سراهای [[خاندان رسالت]] در [[مدینه]] به کانون [[تدریس]] آیه‌های خداوند و محل [[نزول وحی]] یاد کرد. این سروده مورد [[تأیید]] [[امام]] قرار گرفت<ref>کشف الغمة، ج۲، ص۲۶۱-۲۶۲.</ref>. نیز دیگر [[شاعران]] آیینی و ولایی از [[امام رضا]] {{ع}} به عنوان [[آیة الله]] و [[نشانه]] [[راه خدا]] یاد کرده‌اند<ref>أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۰۸.</ref>.

امام رضا {{ع}} از [[امیر مؤمنان]] {{ع}} به عنوان [[آیت]] و نشانه یاد نموده است. به [[روایت]] [[امام هشتم]]، [[علی]] {{ع}} در [[تفسیر]] کریمه {{متن قرآن|عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ * عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ * الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ}}<ref>«از همدیگر از چه می‌پرسند؟ * از آن خبر سترگ * همان که آنان در آن اختلاف دارند» سوره نبأ، آیه ۱-۳.</ref> خود را بزرگ‌ترین خبر [[قرآن]] و بزرگ‌ترین آیت در نزد [[خدا]] خوانده است<ref>تفسیر القمی، ج۲، ص۴۰۱.</ref>. به روایت امام رضا {{ع}}، علی {{ع}} خود را [[شاهد]] و [[گواه]] [[رسالت]] [[رسول]] خداوند شمرده است<ref>بحارالأنوار، ج۳۵، ص۱۹۹.</ref>. واقدی، معاصر امام رضا {{ع}}، علی {{ع}} را معجزه‌ای از [[معجزات پیامبر]] {{صل}} خوانده است، مانند آیت بودن [[عصا]] برای [[موسی]] {{ع}} و زنده کردن [[مردگان]] به وسیله [[عیسی]] {{ع}}<ref>المغازی، ج۱، ص۱۶.</ref>.

امام رضا {{ع}} مقصود از {{متن قرآن|آيَةً}} در کریمه {{متن قرآن|إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِمْ مِنَ السَّمَاءِ آيَةً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِينَ}}<ref>«اگر بخواهیم از آسمان بر آنان نشانه ای فرو می‌فرستیم تا فروتنانه بدان گردن نهند» سوره شعراء، آیه ۴.</ref> را [[ندای آسمانی]] [[در آستانه ظهور]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} تفسیر فرموده که [[مردم]] را به [[تسلیم]] در برابر [[آخرین حجت خدا]] فرا می‌خواند<ref>تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص۴۷.</ref>.

امام رضا {{ع}} در پاسخ پرسنده‌ای از دلیل [[هلاکت]] [[فرعون]] پس از اعتراف به خدای موسی، فرمود: [[توبه]] و بازگشت به [[حق]] در وقت دیدن [[آیه]] و نشانه‌های [[عذاب]] [[خداوند]] سودی ندارد<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۷۷.</ref>. [[حضرت]] پس از پاسخ دادن به وی کریمه {{متن قرآن|يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لَا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْرًا}}<ref>«روزی که برخی نشانه‌های پروردگارت آید کسی که از پیش ایمان نیاورده یا در ایمان خویش کار نیکویی انجام نداده باشد ایمانش او را سودی نخواهد داد» سوره انعام، آیه ۱۵۸.</ref> را [[تلاوت]] کرد و [[هلاکت]] [[فرعون]] را آیتی از نشانه‌های [[قدرت خداوند]] شمرد. فرعون لباسی آهنین به تن داشت و به طور طبیعی باید به زیر آب می‌رفت، اما آب وی را بر بلندی افکند تا [[مردم]] به آیه و [[قدرت خدا]] پی ببرند<ref>تفسیر نور الثقلین، ج۲، ص۳۱۶.</ref>.

[[امام هشتم]] {{ع}} به نقل از [[موسی بن جعفر]] {{عم}}، [[نزول]] «من و سلوی» برای [[تغذیه]] [[بنی اسرائیل]] را آیتی از [[معجزات]] [[موسی]] شمرده است<ref>قرب الإسناد، ص۳۱۸.</ref>.

[[امام رضا]] {{ع}} نشانه‌های [[نبوت]] و [[امامت]] را به آیه تعبیر کرده است. طبق روایتی از امام رضا {{ع}} [[ابولهب]] [[پیامبر]] {{صل}} را ترساند و [[رسول خدا]] {{صل}} در پاسخ، کوچک‌ترین خدشه‌ای از سوی وی را [[نشانه]] [[دروغگو]] بودن خود خواند و این نخستین آیه و نشانه نبوت آن حضرت بود. [[امام]] در ادامه فرمود: در صورت کوچک‌ترین خدشه از ناحیه [[هارون]] به من، امام نخواهم بود. این نخستین آیه و [[نشانه امامت]] [[حضرت رضا]] {{ع}} معرفی شد<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۲۱۳.</ref>. امام در گزارشی دیگر [[نزول قرآن]] بر پیامبر {{صل}} را از [[آیات خدا]] شمرده که پیامبر {{صل}} درس ناخوانده و [[امی]]، نمی‌تواند کتابی چنین [[استوار]] و محکم سامان دهد<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۱۶۷.</ref>.

حضرت رضا {{ع}} فرموده است: گروهی از [[یهودیان]] نزد پدرم آمدند و درباره [[آیات]] و [[معجزات پیامبر]] {{صل}} پرسیدند که تردید آنان را از میان ببرد. پدرم پاسخ داد: آیات و نشانه‌های نبوت پیامبر {{صل}} فراوان است: باز داشتن [[جن]] از شنیدن [[اخبار آسمان‌ها]] پس از نبوت پیامبر {{صل}} بازداشتن [[ابوجهل]] از [[کشتن پیامبر]] {{صل}} با چسبیدن سنگ به دست وی؛ [[سخن گفتن]] حیوانات با [[پیامبر]] {{صل}}؛ به زبان آمدن غذای [[مسموم]] شده به وسیله [[همسر]] [[عبدالله بن مشکان یهودی]] و به [[سلامت]] رفتن پیامبر {{صل}}. [[یهودیان]] با دیدن این [[معجزه]] پیامبر [[مسلمان]] شدند<ref>الخرائج و الجرائح، ج۲، ص۵۰۸-۵۰۹.</ref>.

[[امام رضا]] {{ع}} [[ائمه اهل بیت]] {{عم}} را [[آیات]] [[خداوند]] شمرده و می‌فرماید: خداوند به [[موسی]] {{ع}} پس از [[یادآوری]] [[فضائل]] [[محمد]] {{صل}} و [[علی]] {{ع}}، اولیای پس از وی را آیات خداوند دانسته و آنان [[حجت خداوند]] خواهند بود<ref>بحار الأنوار، ج۱۳، ص۳۴۲.</ref>.

معاصران امام رضا {{ع}} نیز چندین مورد از معجزه و کراماتی را که به دست [[امام]] آشکار شده است به [[آیه]] تعبیر کرده‌اند. از جمله [[مردم]] [[نزول]] [[باران]] به [[دعای امام]] [[رضا]] {{ع}} در دوره کم‌بارانی و [[خشکسالی]] را معجزه [[حضرت]] شمردند. برخی از بدخواهان آن را [[انکار]] کردند و خداوند به دست امام نشانه‌های دیگری را بر آنان آشکار نمود که جای انکار نبود<ref>دلائل الإمامة، ص۱۹۷.</ref>.

مفهوم دیگر آیه در نظر امام رضا {{ع}} [[عبرت]] است. امام {{متن قرآن|آيَةً}} را در کریمه {{متن قرآن|فَالْيَوْمَ نُنَجِّيكَ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آيَةً}}<ref>«بنابراین امروز تو را با کالبد بی‌جانت بر ساحل می‌افکنیم تا برای آیندگانت نشانه‌ای باشی» سوره یونس، آیه ۹۲.</ref> به علامت و عبرت برای دیگران [[تفسیر]] فرموده است<ref>النور المبین، ص۲۴۶.</ref>.

مقصود از خیر در آیه {{متن قرآن|مَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَلَا الْمُشْرِكِينَ أَنْ يُنَزَّلَ عَلَيْكُمْ مِنْ خَيْرٍ مِنْ رَبِّكُمْ}}<ref>«کافران از اهل کتاب و مشرکان، خوش ندارند که از پروردگارتان، خیری بر شما فرو فرستاده شود، ولی خداوند هر کس را بخواهد به بخشایش خود، ویژگی می‌دهد و خداوند، دارای بخشش سترگ است» سوره بقره، آیه ۱۰۵.</ref> در منظر امام رضا {{ع}}، آیه‌های نازل شده درباره [[نبوت]] پیامبر {{صل}} و [[امامت علی]] {{ع}} است. امام در این باره ماجرایی از [[ناخشنودی]] یهودیان و [[مشرکان]] از [[نزول آیه]] در [[شأن]] علی {{ع}} نقل کرده که پیامبر {{صل}} با [[استشهاد]] به کریمه {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ حَقَّتْ عَلَيْهِمْ كَلِمَتُ رَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ * وَلَوْ جَاءَتْهُمْ كُلُّ آيَةٍ حَتَّى يَرَوُا الْعَذَابَ الْأَلِيمَ}}<ref>«بی‌گمان کسانی که فرمان (عذاب) پروردگارت بر آنان به حقیقت پیوسته است ایمان نمی‌آورند * هر چند هر نشانه‌ای برای آنان بیاید تا آنگاه که عذاب دردناک را ببینند» سوره یونس، آیه ۹۶-۹۷.</ref> تأکید فرموده آنان دل‌هایشان [[قساوت]] گرفته و در برابر هیچ [[آیه]] و نشانه‌ای سر فرود نمی‌آورند<ref>تفسیر العسکری {{ع}}، ص۴۸۹-۴۹۰.</ref><ref>منابع: أحکام القرآن، محمد بن عبدالله معافری معروف به ابن عربی (۵۴۳ق)، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، لبنان، دار الفکر، بی تا، اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۴۸ش؛ أعیان الشیعة، سید محسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، بی تا، الأمالی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، اول، ۱۴۱۴ق، الأمالی، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۱۳۸۱ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، پنجم، ۱۴۰۰ق؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار خان، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد ولی، محمد بن حسن معروف به صفار قمی (۲۹۰ق)، تحقیق: محسن کوچه باغی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق؛ تفسیر البیضاوی (أنوار التنزیل و أسرار التأویل)، عبدالله بن عمر معروف به بیضاوی (قرن ۷ق)، تحقیق: محمد عبدالرحمن مرعشلی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، اول، ۱۴۱۸ق؛ تفسیر الصافی، محمد محسن بن مرتضی معروف به فیض کاشانی (۱۰۹۱ق)، مشهد، دار المرتضی، بی تا؛ تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی (۳۲۹ق)، تصحیح و تحقیق: طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب الإسلامی، سوم، ۱۴۰۴ق؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، محمد بن محمدرضا قمی مشهدی (قرن ۱۲ق)، تحقیق: حسین درگاهی، تهران، وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، اول، ۱۳۶۸ش؛ تفسیر نور الثقلین، عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی (۱۱۱۲ق)، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، چهارم، ۱۴۱۵ق؛ التفسیر، محمد بن مسعود معروف به عیاشی (۳۲۰ق)، تحقیق و تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة، اول، ۱۳۸۰ق؛ التفسیر، منسوب به امام حسن عسکری (۲۶۰ق)، تحقیق و نشر: مدرسة الإمام المهدی، قم، اول، ۱۴۰۹ق؛ التوحید، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید هاشم حسینی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۳۹۸ق؛ تهذیب الأحکام، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سیدحسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن، محمد بن جریر طبری (۳۱۰ق)، بیروت، دار المعرفة، اول، ۱۴۱۲ق، الخرائج و الجرائح، سعید بن هبة الله معروف به قطب الدین راوندی (۵۷۳ق)، تحقیق زیر نظر: سید محمد باقر ابطحی، قم، مدرسة الإمام المهدی، اول، ۱۴۰۹ق، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، عبدالرحمن بن ابی بکر معروف به جلال الدین سیوطی (۹۱۱ق)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۰۴ق؛ دلائل الإمامة، محمد بن جریر طبری (قرن ۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة البعثة، قم، اول، ۱۴۱۳ق، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، محمد محسن بن علی منزوی معروف به آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق، عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق؛ قرب الإسناد، عبدالله بن جعفر حمیری (قرن ۳ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علیها لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۳ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ کشف الغمة فی معرفة الأئمة طلا، علی بن عیسی اربلی (۶۹۲ق)، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی هاشمی، اول، ۱۳۸۱ق؛ لسان العرب، محمد بن مکرم معروف به ابن منظور (۷۱۱ق)، تحقیق: أحمد فارس، بیروت، دار صادر، سوم، ۱۴۱۴ق، المسند، احمد بن محمد معروف به ابن حنبل (۲۴۱ق)، بیروت، دار الفکر، دوم، ۱۴۱۴ق، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد مقری فیومی (۷۷۰ق)، قم، دار الهجرة، اول، ۱۴۰۵ق؛ معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس قزوینی معروف به ابن فارس (۳۹۵ق)، تحقیق و تصحیح: عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، اول، ۱۴۰۴ق، المغازی، محمد بن عمر واقدی (۲۰۷ق)، تحقیق: مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی، سوم، ۱۴۰۹ق؛ مفردات ألفاظ القرآن، حسین بن محمد معروف به راغب اصفهانی (۵۰۲ق)، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دمشق - بیروت، دار القلم ۔ الدار الشامیة، اول، ۱۴۱۲ق؛ مکارم الأخلاق، حسن بن فضل طبرسی (قرن ۶ق)، قم، منشورات الرضی، چهارم، ۱۴۱۳ق؛ من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۳ق، النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین، سید نعمت الله بن عبدالله جزائری (۱۱۱۲ق)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.</ref><ref>[[سید عباس صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید عباس]]، [[آیه - صادقی فدکی (مقاله)| مقاله «آیه»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۲۱۸-۲۲۵.</ref>