افضلیت امام از دیدگاه زیدیه: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

[[زیدیه]] حکایتی عجیب دارند. چرا؟ چون از سویی ارباب [[ملل و نحل]]، معمولاً زیدیه را یکی از فرقه‌های اصلی [[شیعه]] به شمار می‌آورند<ref>محمد بن عبدالکریم شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۷۹-۱۸۰.</ref>؛ از سوی دیگر پیشوای آنها یعنی [[زید بن علی]] را نمی‌توانیم یک شیعه بدانیم! [[تعجب]] نکنید؛ زیرا اگر شاخصه اصلی [[تشیع]] را [[اعتقاد]] به [[امامت بلافصل امام علی]] {{ع}}، از طریق [[وصایت]] و [[نص]] بدانیم، بر اساس گزارش‌های [[تاریخی]]، زید بن علی کسی بود که با تن دادن به جواز [[امامت مفضول]]، [[امامت ابوبکر]] و [[عمر]] را پذیرفت<ref>محمد بن عبدالکریم شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۸۱-۱۸۲.</ref>. زیدیه کسانی هستند که پس از [[امام حسین]] {{ع}} به [[امامت]] زید بن علی (۱۲۲ق) [[معتقد]] شدند. آنها خود به فرقه‌هایی همچون [[جارودیه]]، [[سلیمانیه]] و [[بتریه]] منشعب شدند<ref>ر. ک: ابوالحسن علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۶۷-۷۰؛ محمد بن عبدالکریم شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۸۳؛ ابوسعید بن نشوان حمیری، الحور العین، ص۱۵۵-۱۵۷.</ref>.

امروزه تنها نام و نشانی از فرقه‌های یادشده در کتب باقی است. امروزه [[شیعیان]] [[زیدی]] حضوری فعال در [[کشور]] [[یمن]] دارند. البته این نکته را نیز بیفزایم که در نوع انتساب آنها به زیدبن [[علی]] سخن فراوان است: آیا یک انتساب [[سیاسی]] است یا انتساب [[عقیدتی]] و [[علمی]] و... <ref>عبدالله بن محمد بن اسماعیل حمیدالدین، الزیدیة، ص۱ و ۲. گفتنی است علی بن عبدالکریم فضیل شرف‌الدین در کتابی که مورد تأیید جمعی از دانشمندان زیدی در یمن قرار گرفته، تصریح می‌کند که زیدیه نه در اصول و نه در فروع از زید بن علی تقلید نمی‌کنند، و اساساً بر طبق یک نظر، کاربرد عنوان «زیدی» از سوی حاکمان اموی بوده و آنها این عنوان را برای هر کسی که علیه آنها قیام می‌کرد، به کار می‌بردند. بنابراین نام‌گذاری زیدیه به این عنوان یک نام‌گذاری سیاسی است (ر. ک: علی بن عبدالکریم فضیل شرف‌الدین، الزیدیه نظریة و تطبیق، ص۱۱-۱۳. نیز، ر. ک: مصطفی سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ص۲۱۔ ۲۶). گاهی نیز گفته می‌شود که زیدیه در فروعات فقهی پیرو مذهب حنفی هستند، اما این دیدگاه نیز از سوی زیدیان مورد خدشه قرار گرفته و تأکید کرده‌اند که در این باره آنها حتی از زید بن علی هم تقلید نمی‌کنند، بلکه معتقد به وجوب اجتهاد هستند (عبدالله بن محمد بن اسماعیل حمیدالدین، الزیدیة، ص۱۹ و ۲۰).</ref><ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[افضلیت امام از منظر عقل و نقل (کتاب)|افضلیت امام از منظر عقل و نقل]]، ص ۳۶.</ref>(...)

[[زیدیه]] از فرقه‌های نام‌آشنای [[جهان اسلام]] است که به [[امامت]] زیدبن [[علی]] فرزند [[امام سجاد]] {{ع}} معتقدند. در اغلب کتاب‌های [[ملل و نحل]]، زیدیه را [[معتقد]] به جواز [[امامت مفضول]] دانسته‌اند<ref>برای نمونه، ر. ک: ابن حزم اندلسی، الاصول و الفروع، ص۲۳۴.</ref>. اما من [[تصور]] می‌کنم که [[لزوم]] یا عدم [[لزوم افضلیت امام]] نزد زیدیه از مسائلی است که دستیابی به آن چندان آسان نیست؛ زیرا در آثار برخی [[دانشمندان]] [[زیدی]]، با آنکه در [[مقام]] بیان [[شرایط امام]] بوده‌اند، از شرط [[افضلیت]] سخنی به میان نیامده است<ref>محمد بن علی بن احمد یمانی، البدر المنیر، ص۱۹۵-۲۰۸. این دانشمند زیدی قرن یازدهم، تمام شرایط و صفات امام از دیدگاه زیدیه را بیان کرده، اما اشاره‌ای به مسئله افضلیت نکرده است. نیز، ر. ک: علی بن عبدالکریم فضیل شرف‌الدین، الزیدیة نظریة و تطبیق، ص۱۱۰؛ عبدالله بن محمد بن اسماعیل حمیدالدین، الزیدیة، ص۱۲۹-۱۳۰.</ref>. بعضی دیگر از نویسندگان زیدی هرچند [[امام علی]] {{ع}} را [[افضل]] [[مردم]] بعد از [[رسول خدا]] {{صل}} دانسته‌اند، از [[لزوم افضلیت]] به عنوان [[شرط امامت]] یاد نکرده‌اند<ref>الامام مرتضی محمد بن یحیی الهادی، مجموع کتب و رسائل، ص۷۱۰-۷۱۱.</ref>. یکی از آنها دکتر [[مرتضی]] [[زید]] محطوری است. شاید او را بشناسید. محطوری از دانشمندان معروف زیدیه در دوران معاصر است که از حوثی‌های [[یمن]] به شمار می‌رود. او دوازده شرط را برای [[امام]] بیان می‌کند، اما سخنی از لزوم افضلیت به میان نمی‌آورد<ref>چنان که گفته شد در نگاه او امام باید دارای دوازده صفات باشد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم: مکلف، مذکر، حر، علوی، فاطمی، سلیم الحواس، مجتهد، عادل، حقوق را در جای خود قرار دهد، اغلب دیدگاه‌های او مطابق با واقع باشد، اهل مشورت باشد و... (ر. ک: محمد نمر مدنی، الفرقة الزیدیة الحوثیین، ص۶۴).</ref>.

شاید همین موارد موجب شده تا برخی نویسندگان معاصر آن‌گاه که در مقام تدوین دیدگاه‌های زیدیه بوده‌اند، اشاره‌ای به نظر آنها در خصوص مسئله افضلیت نکرده‌اند<ref>مهدی فرمانیان و سیدعلی موسوی‌نژاد، درسنامه تاریخ و عقاید زیدیه، ص۱۸۱-۱۸۸.</ref>. افزون بر آن، این نکته را نیز نباید دور از [[ذهن]] بدانیم که ممکن است تحولی در [[نظریه]] [[دانشمندان]] این [[مذهب]] در این مسئله و دیگر مسائل رخ داده باشد<ref>در این باره ر. ک: اشواق احمد مهدی غلیس، التجدید فی فکر الإمامة عند الزیدیة فی الیمن، ص۷۱ به بعد.</ref>.

برخی از دانشمندان [[زیدی]] تصریح کرده‌اند که اگر چه امامت افضل اولویت دارد، ولی اگر مفضول نیز دارای [[شرایط امامت]] باشد، می‌توان به [[امامت]] او [[رضایت]] داد<ref>ر. ک: ابراهیم بن محمد مؤیدی، الاصباح علی المصباح، ص۱۸۰.</ref>.