بنی‌خزاعه در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط = [[بنی‌خزاعه در قرآن]] - [[بنی‌خزاعه در تاریخ اسلامی]]

'''[[قبیله خزاعه]]''' از قبایل عرب و از شاخه‌های بزرگ قحطانی است که در بخشی از یمن سکونت داشتند. آنان به دنبال انحطاط [[تمدن]] مأرب و [[تغییر]] اوضاع و شرایط زیست محیطی به [[مکه]] [[مهاجرت]] کردند. قبیله خزاعه نخستین کسانی بودند که امور مکه و [[حجاز]] را [[نظام]] بخشیدند و [[وظایف]] مهمی چون [[سرپرستی]] [[مناسک حج]]، [[قضاوت]] در بازار [[عکاظ]] را برعهده داشتند. خزاعی‌ها در تحولات پیش از [[اسلام]] و دوران [[رسول خدا]] {{صل}} نقش کلیدی و مؤثر ایفا کردند. [[رجال]] [[سیاسی]] ـ نظامی بسیار این [[قبیله]] ضمن نقش‌آفرینی در حوادث دوران رسول خدا {{صل}} همچون [[صلح حدیبیه]]، [[جنگ خیبر]]، در بسیاری دیگر از حوادث و وقایع پس از ایشان بخصوص حوادث ایام [[امام علی]] {{ع}} و بعد از آن نقش مهمی داشتند. رویکردهای برخی از رجال [[خزاعه]] در [[پیروی از اهل بیت]] {{عم}} در [[سیر]] [[تاریخی]] [[تشیع]] نقش مهمی ایفا کرده است. [[سلیمان]] بن صُرَد [[خزاعی]]، [[دعبل]] خزایی شاعر معروف، [[جویریه]] بنت الحارث [[همسر]] [[پیامبر اسلام]] {{صل}} از چهره‌های بنام قبیله خزاعه هستند.

قبیله [[خزاعه]] از [[قبایل]] بزرگ [[عرب]] و از شاخه‌های [[قحطانی]] است که در بخشی از [[یمن]] [[سکونت]] داشتند. آنان به دنبال [[انحطاط]] [[تمدن]] مأرب و [[تغییر]] اوضاع و شرایط زیست محیطی به [[مکه]] [[مهاجرت]] کردند و با استفاده از [[ضعف]] و [[فساد]] [[جرهم]]، [[قدرت]] [[شهر مکه]] را به دست گرفتند. خزاعی‌ها در تحولات پیش از [[اسلام]] و دوران [[رسول خدا]] {{صل}} نقش کلیدی و مؤثر ایفا کردند. [[رجال]] [[سیاسی]] ـ نظامی بسیار این [[قبیله]] ضمن نقش‌آفرینی در حوادث دوران رسول خدا {{صل}} و [[ثبات]] آن، در بسیاری دیگر از حوادث و وقایع پس از ایشان بخصوص حوادث ایام [[امام علی]] {{ع}} و بعد از آن نقش مهمی داشتند. رویکردهای برخی از رجال خزاعه در [[پیروی از اهل بیت]] {{ع}} در [[سیر]] [[تاریخی]] [[تشیع]] نقش مهمی ایفا کرده است. [[شناخت]] نقش این قبیله می‌تواند به بازشناسی [[سیره رسول خدا]] {{صل}} و [[تاریخ اسلام]] و تشیع کمک کند و نقاط تاریک تاریخ اسلام را بیشتر روشن سازد.

پس از جریان افتراق بزرگ [[ازد]]، طوایفی از آنان در تهامه باقی ماندند. این گروه که از [[فرزندان]] [[ربیعه]]<ref> ربیعه همان لحیّ است. و فرزند او عمر نخستین کسی بود که با تحریف دین حنیف ابراهیم {{ع}}، بت پرستی را در مکه رواج داد. هشام بن محمد کلبی، الاصنام، ص۸.</ref> و أفصی پسران [[حارثة بن عمرو بن عامر]] بودند<ref> هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۱۱۶.</ref> و به واسطه [[امتناع]] از [[همراهی]] سایر ازدی‌ها و جدایی از [[قبیله]] اصلی‌شان در امر [[مهاجرت]] به خزاعه خوانده شده‌اند، در مرّ الظهران –در نزدیکی [[مکه]]- اقامت گزیدند.<ref> خامسی پور، لیلا؛ قبیله ازد و نقش آن در تاریخ اسلام و ایران، ص۱۶.</ref> آنان با [[همکاری]] قبیله [[بنی‌بکر]] و با استفاده از [[ضعف]] و [[فساد]] جُرهم و [[نارضایتی]] فرزندان اسماعیل، که در مکه [[روز]] به ‌روز زیادتر می‌شدند،<ref> ابن هشام، السیرة النبویه، ج‌۱، ص۲۴۵</ref> موفق شدند در پی درگیری‌هایی، مکه را از [[تصرف]] [[جرهمیان]] خارج کنند و منطقه تحت [[نفوذ]] خود را تا شهر مهم دیگر منطقه یعنی [[طائف]] گسترش دهند. [[خزاعه]] با [[شکست]] قبیله [[جرهم]] در مکه، [[حاکمیت]] خود را بر این شهر و نواحی اطراف آن تثبیت کردند و سپس قبیله هم‌پیمان خود -بنی‌بکر- را کنار زده، از نیمه دوم سده سوم میلادی، خود، پرده‌داری و اداره [[رسوم]] [[خانه کعبه]] را که پیش از آن در دست [[جرهمیان]] بود در [[اختیار]] گرفتند.<ref> ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج۱، ص۹۰ به بعد؛ بلاذری، فتوح البلدان، ص۳۰؛ یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۰۳-۲۰۴</ref> آنان این [[چیرگی]] را به مدت ۳۰۰<ref> مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۳۲.</ref> و به [[نقلی]] ۵۰۰ سال<ref> رک. ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج۱،ص۵۹</ref> یعنی تا آغاز [[اقتدار]] [[قریش]] در [[مکه]] در نیمه نخست سده پنج میلادی ادامه دادند. گفته شده نخستین کس از [[خزاعه]] که عهده‌دار تولیت [[کعبه]] گردید، [[عمرو بن لحّی]] بود و همو بود که [[دین ابراهیم]] و [[اسماعیل]] را [[تغییر]] داد و [[آیین]] [[بت‌پرستی]] را در میان [[اعراب]] رایج گردانید.<ref> ابن کلبی، الاصنام، ص۸</ref> او با بخشش‌های زیاد به آوازه و [[منزلت]] بسیار دست یافت آن سان که سخنانش در مکه همچون [[شرع]] و [[قانون]] پذیرفته می‌شد.<ref> ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج۱، ص۵۶.</ref> وی در میان [[عرب]] به چنان [[مقام]] و منزلت و شرفی رسید که در تمام [[دوران جاهلیت]]، کسی پیش از او و پس از او به این [[شرافت]] و بزرگی نرسیده بود.<ref> ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج‌۱، ص۵۶</ref> به نظر می‌رسد [[خزاعیان]] نخستین کسانی بودند که امور مکه و [[حجاز]] را [[نظام]] بخشیدند و [[وظایف]] مهمی چون [[سرپرستی]] [[مناسک حج]]، [[قضاوت]] در بازار [[عکاظ]]، اجازه حرکت [[حجاج]] از [[عرفات]] و [[منا]]، [[نسیء]] ([[جابجایی]] [[ماه‌های حرام]])، امور کاروان‌ها و امور [[تجاری]] را میان بزرگان [[قبایل]] تقسیم کردند.<ref> عرفان حمور، مواسم العرب، ج۱، ص۱۹۳-۱۹۴.</ref>[[خزاعه]] پرده‌دار، [[نگهبان]] ارکان کعبه و [[زمامدار]] و آبادکننده مکه بودند. آنان در این مدت چیزی از کعبه به [[سرقت]] نبردند و جایی را [[تخریب]] نکردند و همواره آن را [[تعظیم]]، و از [[مکه]] به خوبی [[دفاع]] کردند؛ حتی در دفاع از آن با برخی [[ملوک]] تُبَّع که قصد [[تخریب]] مکه را داشتند به شدت جنگیدند و آنان را وادار به عقبنشینی کردند.<ref> ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج‌۱، ص۶۰</ref>-<ref> دانشنامه جهان اسلام، مدخل خزاعه، ستار عودی، ج۱۵، ص۴۴۹.</ref>  

به نظر می‌رسد که اسلام‌پذیری [[بنی‌خزاعه]] نیز بمانند برخی دیگر از قبایل طی مراحل و گونه‌های مختلفی اتفاق افتاده باشد. با توجه به اینکه موطن خزاعه، [[مکه]] و اطراف آن بوده و خزاعیان [[ارتباط]] وثیقی با اهالی مکه و امورات این [[شهر]] داشتند، بی‌تردید [[مردم]] این [[قبیله]] بسیار زودتر از دیگر قبایل [[جاهلی]] [[عرب]] با [[پیامبر]] {{صل}} و [[دین]] نوظهورش آشنا شده بودند؛ از این‌رو جای [[شگفتی]] نخواهد بود که در نخستین سال‌های [[بعثت نبی اکرم]] {{صل}}، برخی از افراد این قبیله به اسلام گرویده باشند. وجود چهره‌های پیشتاز این [[قوم]] در اسلام از جمله [[معتب بن عوف بن عامر]]<ref> ابن‌اسحاق، کتاب السیر و المغازی، ص۱۷۷؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۷۷. </ref> و نیز أُمَینة دختر [[خلف بن اسعد بن عامر]] و [[أم‌حرمله دختر عبدالاسود بن جذیمه]] و ذکر آنان در شمار [[مهاجران به حبشه]]<ref> ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۷۴-۲۷۵.</ref> تأییدی بر این سخن است. همچنین حضور هشت تن از خزاعیان در جمع ۳۱۳ نفره [[سپاه اسلام]] در [[جنگ بدر]]<ref> واقدی، المغازی، ج‌۱، ص۱۵۵</ref> و [[شهادت]] یکی از آنان به نام [[ذوالشمالین]] [[عمیرة بن عبد عمرو خزاعی]] در این [[جنگ]]<ref> ابن‌اثیر، الکامل فی‌التاریخ، ج‌۲، ص۲۳</ref> و نیز حضور [[ابوحدرد]] [[سلامة بن عمیر اسلمی]] -نخستین [[شهید]] [[جنگ احد]]-<ref> ابن‌حزم؛ جمهرة انساب العرب، ص۲۴۱؛ خیرالدین زرکلی، الأعلام، ج۱، ص۳۰۴.</ref> و مالک و [[نعمان]] [[فرزندان]] [[خلف]] از [[بنی‌اسلم]] در [[جنگ احد]] و شهادتشان در این [[روز]] را می‌توان دلیل دیگر بر [[اسلام]] برخی از [[خزاعیان]] پیش از [[پذیرش عمومی]] آنان دانست. علاوه بر [[بدر]] و [[احد]]، حمراء الاسد، [[سریه بئر معونه]] و [[غزوه احزاب]] نیز از مواقعی است که خبر از حضور خزاعیان در کنار [[رسول گرامی اسلام]] {{صل}} می‌دهد. اما نخستین پذیرش جمعی خزاعیان به اسلام را باید در [[غزوه]] [[بنی‌المصطلق]] جست. این [[جنگ]]، اولین [[رویارویی]] [[خزاعه]] با [[پیامبر]] {{صل}} و در عین حال افروزنده نخستین جرقه‌های [[مسلمان]] شدن این [[قبیله]] بود. «بنی‌المصطلق» از تیره‌های [[خزاعه]] بود که به [[فرماندهی]] [[رییس]] خود [[حارث بن ابی‌ضرار]] در [[شعبان]] سال پنجم<ref> ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۴۸.</ref> یا [[ششم هجری]]<ref> محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۲، ص۶۰۴-۶۰۵؛ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۳۵.</ref> در [[مریسیع]] با [[رسول خدا]] {{صل}} به [[نبرد]] پرداختند اما [[شکست]] خورده، بسیاری از آنان از جمله «[[جویریه]]» دختر [[حارث]] به [[اسارت]] در آمدند. جویریه جهت دریافت کمک برای پرداخت مبلغ مقرر شده‌ای که منجر به [[آزادی]] او می‌شد به رسول خدا {{صل}} [[پناه]] برد. پیامبر {{صل}} این مبلغ را بدو پرداخت و پس از آزادی جویریه با [[رضایت]] وی، با او [[ازدواج]] کرد. بدین ترتیب با انتشار خبر ازدواج رسول خدا {{صل}}، [[مسلمانان]] اسرایی را که در [[تصرف]] خود داشتند، به دلیل [[خویشاوندی]] آنان با [[حضرت]]، [[آزاد]] نمودند. به دنبال این ماجرا، [[حارث بن ابی‌ضرار]] -رییس بنی‌المصطلق- نزد رسول خدا {{صل}} رفت و اسلام آورد. پس از او فرزندان و سپس [[مردم]] قومش نیز به [[تبعیت]] از او اسلام آوردند.<ref> ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۳، ص۲۲۶-۲۳۲؛ واقدی، مغازی، ترجمه محمود مهدی دامغانی، ج۱، ص۳۰۶-۳۰۷.</ref>  

تیره «[[اسلم]]» هم، دیگر [[طایفه]] خزاعه بودند که قبل از [[فتح مکه]] اسلام پذیرفتند.<ref> شهاب‌الدین احمد نویری، نهایة الارب فی فنون ادب، ج۳، ص۲۵.</ref> نقل است که [[عمیرة بن افصی]] در این سال به همراه گروهی از اسلمیان به [[مدینه]] نزد [[پیامبر]] {{صل}} رفتند و پس از اظهار [[اطاعت]] از آن [[حضرت]]، [[اسلام]] آوردند و خود را [[برادران]] [[انصار]] نامیدند. [[رسول خدا]] {{صل}} به درخواست آنان نامه‌ای مکتوب فرمودند و در آن احکامی از [[صدقات]] و [[زکات]] مربوط به دام‌ها مرقوم فرمودند. <ref> ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۵۴؛ شهاب‌الدین احمد نویری، نهایة الارب فی فنون ادب، ج۳، ص۳۵.</ref> آن حضرت همچنین مقرر کردند که در صورت [[پذیرش اسلام]] از سوی اسلمیان آنان را در مواقعی که مورد [[ظلم و ستم]] قرار گرفتند [[یاری]] دهد و از آنان نیز [[تعهد]] گرفتند که در صورت نیاز به کمک [[مسلمین]] بشتابند<ref> ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۷۱.</ref><ref> خامسی پور، لیلا؛ قبیله ازد و نقش آن در تاریخ اسلام و ایران، ص۵۲-۵۳.</ref>

در جمادی‌الثانی سال هشتم هجری هم پس از اسلام [[علقمة بن علاثه]] و دو پسرش و [[هجرت]] به سوی آن حضرت، پیامبر {{صل}} با ارسال [[نامه]] به برخی سران [[خزاعی]] این خبر را به اطلاع آن حضرت رساند. در این نامه که به منظور [[دعوت]] [[قبیله خزاعه]] به [[آیین اسلام]] و خطاب به [[بُدیل بن ورقاء]] و [[بسر بن سفیان خزاعی]] [[نگارش]] یافته بود، حضرت پس از ذکر [[سلام]] و اشاره به [[صفات پروردگار]]، به [[سپاس]] و [[ستایش]] از [[قوم]] [[خزاعه]] پرداخته، خزاعی‌ها را گرامی‌ترین [[مردم]] تهامه نامیدند. رسول خدا {{صل}} در این نامه، آنها را به عنوان [[نماینده]] خود در میان قبایل‌شان تعیین کردند و [[حمایت]] خویش را از ایشان اعلام فرمود. <ref> طبرانی، المعجم الکبیر، ج۲، ص۳۰</ref> در پی این نامه، آن دو اسلام آوردند.<ref> ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۹۴.</ref> بنابراین، از یک‌سو انگیزه‌های [[معنوی]] و جذابیت‌های اسلام و [[مصلحت‌اندیشی]] و [[تدابیر]] رسول خدا {{صل}} و از سوی دیگر استفاده از یکی از مؤثرترین راه‌های [[ارتباط]] [[حکومت اسلامی]] مدینه با خزاعه یعنی نامه‌نگاری‌های فراوان بین حضرت و [[کارگزاران]] خزاعی و نیز وجود [[مشکلات]] و [[فتنه‌ها]] و پیکارهایی که [[عرب جاهلی]] با آن دست و پنجه نرم می‌کرد، سهم عمده‌ای را در اسلام‌پذیری [[خزاعیان]] ایفا کرد. همچنین در [[اسلام آوردن]] [[خزاعه]] ـکه [[همکاری]] و [[روابط]] دیرینه‌ای با [[پیامبر خدا]] {{صل}} داشتندـ نه‌تنها نامة [[پیامبر]] به بُدَیل بن وَرقاءِ خُزاعی و [[دعوت]] او به [[اسلام]]، بلکه اسلام آوردن تیره‌های مهمی از [[خزاعه]] همچون [[بنی‌مصطلق]] و [[اسلم]] نیز قابل توجه است.

=== [[صلح حدیبیه]] و هم‌پیمانی خزاعه با پیامبر {{صل}} ===

در ذی‌القعده سال ششم هجری، پیامبر {{صل}} به قصد انجام [[حج]] [[عمره]] رهسپار [[مکه]] شدند. ایشان در ابتدای [[سفر]] از [[بسر بن سفیان سلولی خزاعی]] خواستند تا جهت انجام [[مناسک حج]] تعدادی [[قربانی]] برایشان [[تدارک]] ببیند.<ref> ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۲۳۹.</ref> بسر نیز ایشان را از [[عزم]] [[قریش]] برای ممانعت از ورود [[مسلمین]] به مکه [[آگاه]] کرد.<ref> محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۲، ص۶۲۲.</ref> [[رسول خدا]] {{صل}} همراه با [[یاران]] خود -که [[بُریدة بن حُصیب اسلمی]] و [[عمرو بن عبد نهم اسلمی]] از جمله آنان بودند-،<ref> واقدی، المغازی، ج۲، ص۵۸۳-۵۸۴.</ref> به [[حدیبیه]] وارد شدند و مورد استقبال دو تن از سران خزاعه یعنی [[عمرو بن سالم]] و [[بسر بن سفیان]] قرار گرفتند.<ref> واقدی، المغازی، ج۲، ص۵۹۱-۵۹۲.</ref> پس از استقرار رسول خدا {{صل}} در حدیبیه، [[بدیل بن ورقاء خزاعی]] و گروهی از [[مردم]] قبیله خزاعه نزد [[حضرت]] رفتند<ref> ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۲۰۱.</ref> و پس از [[آگاهی]] از علت آمدن ایشان به مکه، نزد قریش رفتند تا آنان را از قصد رسول خدا {{صل}} با خبر سازند. اما قریش آنها را متهم کرده، سخنان [[زشتی]] به آنها گفتند.<ref> ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۴، ص۲۷۸-۲۷۹.</ref> در این واقعه «[[خِراش بن امیه خزاعی]]» به عنوان نخستین پیک حضرت، سوار بر شتر، به مکه نزد قریش رفت تا [[پیام]] رسول خدا {{صل}} را به آنها برساند اما قریشان با او درگیر شده شترش را کشتند و او به [[زحمت]] از این واقعه [[جان]] سالم به در برد.<ref> ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۲۰۳.</ref>  

پس از آنکه [[صلح حدیبیه]] بین [[پیامبر]] {{صل}} و [[مشرکان قریش]] به [[امضا]] رسید، بر اساس یکی از مفاد این [[صلحنامه]]، مقرر شد تا افراد و [[قبایل]] در [[همپیمانی]] با محمد {{صل}} یا سرسپاری به [[پیمان]] با [[قریش]] [[آزاد]] باشند. از این‌رو [[خزاعیان]] با [[پیامبراکرم]] {{صل}} و [[قبیله]] [[بنی‌بَکر بن عبدمَناة بن کنانه]] با قریش هم پیمان شدند. <ref> ابن هشام، السیرة النبویه، ج‌۴، صص۲۸۶ـ۲۸۵</ref> خُزاعی‌ها در این [[روز]]، [[پیمان‌نامه]] خود با [[عبدالمطلب]] را نزد پیامبر {{صل}} آوردند و [[ابی بن کعب]] آن را برای [[حضرت]] خواند. پیامبر {{صل}} با [[تأیید]] دوباره این پیمان، بر آن تأکید دوباره کرد. از نتایج درخشان این پیمان، [[گسترش اسلام]] در میان [[اعراب جاهلی]] و [[تشرف]] بسیاری از آنان از جمله خزاعیان به [[دین مبین اسلام]] است.<ref> اصغر منتظرالقائم و [[زهرا]] حسین هاشمی، نقش قبیله خزاعه در تغییرات اجتماعی سیاسی و فرهنگی جهان اسلام تا سال ۲۶۰ قمری، ص۱۱۲-۱۱۵.</ref>

[[یهودیان]] [[خیبر]] به واسطه [[ارتباط]] [[اقتصادی]] و اشتراک [[دینی]] که با [[یهودیان بنی‌نضیر]] داشتند، آنان را در قلعه‌های خود [[پناه]] داده بودند و با تحریک قریش جهت [[جنگ]] با رسول‌ [[خدا]] {{صل}} [[جنگ احزاب]] را به راه انداخته بودند، از این‌رو پیامبر {{صل}}، علی {{ع}} را در سال ششم هجری، جهت سرکوبی یهودیان خیبر به آن منطقه فرستاد. <ref> منتظرالقائم، تاریخ اسلام تا سال چهلم هجری، ص۲۰۳.</ref> در این جنگ، ۱۷۰ تن از أسلمیان که از شاخه‌های [[خزاعه]] بودند به [[فرماندهی]] فردی به نام [[بُریدة بن حصیب]]، حضور داشتند. بر اساس یکی از این گزارشات حضور، از [[معتب أسلمی]] نقل شده که: «ما گروه أسلم، هنگامی که در جنگ خیبر بودیم، یک مشکل اساسی داشتیم. ده روز حصارهای منطقه نطاه را در محاصره داشتیم و هیچ جایی را نگشودیم که خوراکی در آن باشد. أسلمیان [[تصمیم]] گرفتند که [[أسماء بن حارثه اسلمی]] را به حضور [[پیامبر]] {{صل}} بفرستند تا در [[حق]] ایشان [[دعا]] کند. وی نزد [[حضرت]] رفت و [[سلام]] بنوأسلم را به ایشان رساند و [[گرسنگی]] و [[ناتوانی]] ایشان را یادآور شد. پیامبر {{صل}} برای آنها دعا فرمود: خدایا! بزرگ‌ترین حصار را، که از همیشه بیشتر [[خوراک]] و خواروبار داشته باشد، برای ایشان بگشای». <ref> واقدی، المغازی، ج۲، ص۶۵۸-۷۰۰. نیز ر. ک. محمد بن یوسف شامی، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، ج‌۵، ص۱۲۱.</ref>

[[ام‌مطاع أسلمی]] هم از جمله بانوانی بود که همراه با [[بانوان]] دیگر، در [[جنگ خیبر]] حضور داشت. وی از حضور خود نزد پیامبر {{صل}} به هنگام [[شکایت]] بنی‌أسلم از [[سختی]] حال خود و [[تشویق]] آنان به ادامه [[جنگ]] از سوی پیامبر {{صل}} خبر داده، از [[فتح]] حصار [[صعب بن معاذ]] با پانصد جنگجوی [[یهودی]] توسط أسلمیان خبر داده است <ref> واقدی، المغازی، ج‌۲، ص۶۶۱.</ref><ref> فصلنامه علمی ترویجی میقات حج، مقاله قبیله خزاعه و نقش سیاسی ـ اجتماعی آن در آغاز گسترش اسلام، نویسندگان: [[زهرا]] حسین هاشمی، اصغر منتظر القائم، فرشته بوسعیدی.</ref>

در جریان [[صلح حدیبیه]] در سال ششم، [[قبیله خزاعه]] با [[پیامبراکرم]] {{صل}} و [[قبیله]] [[بنی‌بَکر بن عبدمَناة بن کنانه]] با [[قریش]] هم [[پیمان]] شدند. دو سال بعد از [[انعقاد پیمان]] [[حدیبیه]]، مردی از قبیله [[بنوبکر]] به نام «[[انس بن زنیم دئلی]]»، شعری در [[مذمت]] پیامبر {{صل}} سرود. [[نوجوانی]] از [[خزاعه]] آن را شنید و به انس [[حمله]] برد و سر او را [[شکست]]. این حادثه، با توجه به سوابقی که میان خزاعه و [[بنی‌بکر]] در ایام [[جاهلیت]] وجود داشت، [[آتش]] جنگ را میانشان شعله‌ور گرداند.<ref> طبرسی، اعلام الوری، ج‌۱، ص۲۱۵.</ref> از این‌رو بنی‌بکر به کمک گروهی از قریش، شبانه بر [[خزاعیان]] ساکن در وَتیر، در جنوب [[مکه]] تاختند و به روایتی بیست تن از افراد آنان را کشتند. قبیله خزاعه هم که توان مقابله نداشتند، به مکه فرار کردند و به خانه [[بدیل بن ورقاء]] و [[رافع خزاعی]]، [[بنده]] آزاد شده خودشان، وارد شدند<ref> واقدی، المغازی، ج‌۲، ص۷۸۳-۷۸۶.</ref> در پی این واقعه، که به منزله [[نقض]] [[صلح حدیبیه]] بود، [[عمرو بن سالم]] [[رئیس]] [[خزاعیان]] به همراه چهل نفر ـ که [[بدیل بن ورقاء]] نیز همراهشان بود ـ برای [[دادخواهی]] و [[طلب یاری]] به حضور [[پیامبر]] {{صل}} رفتند و شرح ماوقع کردند<ref> واقدی، المغازی، ج‌۲، ص۷۸۹.</ref> و ضمن یادآوری [[پیمان]] کهن [[خزاعه]] و [[عبدالمطلب]] در [[جاهلیت]]، از [[حضرت]] استمداد‌ طلبیدند.<ref> واقدی، المغازی، ج۲، ص۷۸۰ـ۷۸۹؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۴، ص۳۱ـ۳۳، ۳۶ـ۳۷؛ محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۳، ص۴۴ـ۴۵.</ref>  

با اعلام عمومی [[جنگ]] از سوی پیامبر {{صل}}، به تمام [[مسلمانان]] در همه [[قبایل]] [[نامه]] نوشته شد و از آنان خواسته شد تا مردان [[جنگی]] خود را به [[مدینه]] بفرستند. بر پایه برخی گزارشات، در این هنگام، [[رسول خدا]] {{صل}} [[أسماء بن حارثه اسلمی]] را [[مأمور]] کرد تا نزد قبیله خود برود و به آنها [[ابلاغ]] نماید که به [[فرمان پیامبر]] {{صل}}، [[ماه رمضان]] در مدینه حاضر باشند<ref> واقدی، المغازی، ج‌۲، ص۷۹۹.</ref> [[بسر بن سفیان]] نیز از سوی حضرت مأمور شد تا به قبیله خود -بنی‌کعب از خزاعه- رفته، آنان را برای [[نبرد]] با [[مردم]] [[مکه]] فراخواند و به آنان دستور دهد ماه رمضان در مدینه حاضر باشند.<ref> واقدی، المغازی، ج‌۲، ص۸۰.</ref> پیرو دستور رسول خدا {{صل}}، نیروهایی از برخی قبایل، از جمله [[قبیله]] [[اسلم]] و [[بنی‌عمرو بن کعب]] –از شاخه‌های خزاعه- در مدینه حضور یافتند و سپس به به سوی مکه حرکت کردند.<ref> مقریزی، الامتاع الأسماع بما للنبی من احوال و الاموال الحفدة و المتاع، ج‌۸، ص۳۸۵.</ref> پیش از [[فتح مکه]]، [[سپاه]] [[عظیم]] [[اسلام]] در منطقه مرّالظهران به [[فرمان]] [[نبی خاتم]] {{صل}} همراه با قبایل خود، تکبیرگویان در برابر [[ابوسفیان]] رژه رفتند که گروه چهارصد نفره اسلم با دو [[پرچم]] که حمل آنها را [[بریدة بن حصیب]] و [[ناجیة بن اعجم]] بر عهده داشتند و نیز قبیله [[بنی‌عمرو بن کعب]] با [[لشکر]] پانصد نفره خود، در حالی که پرچمشان را [[بسر بن سفیان]] حمل می‌کرد، از جمله آنان بودند.<ref> واقدی، المغازی، ج‌۲، ص۸۱۹.</ref> در این [[فتح]]، [[خزاعه]] سه [[پرچم]] در دست داشتند که [[ابوشریح خزاعی|ابوشریح کعبی خزاعی]]<ref> ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۲۱؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۴، ص۱۶۸۸.</ref> و [[عمرو بن سالم]]<ref> واقدی، المغازی، ج‌۲، ص۸۰.</ref> دو تن از پرچمداران آنان بودند. به روایتی، [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در [[فتح مکه]] فقط به [[خزاعه]] اجازه داد ساعتی تا [[نماز عصر]]، در [[حرم]] مسلح باشند و به تعقیب [[بنی‌بکر]] بپردازند.<ref> واقدی، المغازی، ج۲، ص۸۳۹؛ بحشل، تاریخ واسط، ص۱۶۴؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۴، ص۵۶ـ۵۸.</ref> [[حضرت]] برای خزاعه منزلتی قائل شد که تا آن [[زمان]] برای کسی قائل نشده بود تا حدی که [[خزاعیان]] را در [[سرزمین]] خودشان [[مهاجر]] اعلام کرد و در این باره برایشان [[گواهی]] نوشت.<ref> ابن‌عبدالبرّ، الانباه علی قبائل الرواة، ص۸۵.</ref> فتح مکه آغازی نو را در [[تاریخ]] [[عرب]] رقم زد؛ چراکه با در هم پیچیده شدن طومار [[بت‌پرستی]]، قبایلی که تا آن زمان [[اسلام]] نیاورده بودند، از جمله تعداد زیادی از [[قبیله خزاعه]] به اسلام گرویدند.

در سال نهم هجری با ورود بازرگانان شامی به [[مدینه]] و [[اطلاع‌رسانی]] آنان مبنی بر این که هرقل نیروی وسیعی را با خود همراه ساخته است تا به مدینه [[حمله]] کند، [[رسول خدا]] {{صل}} [[مردم]] را برای [[جنگ]] با [[رومیان]] فرا خواند. ایشان افرادی را به برخی از [[قبایل]] اعزام نمود تا با فراخوان آنها، سپاهی جهت [[نبرد با رومیان]] مهیا گردد. از جمله [[بریدة بن حصیب]] را به [[قبیله]] أسلم روانه فرمود و به او دستور داد تا «فرع»<ref> نام قریه‌ای است در شانزده فرسخی مدینه.</ref> پیش برود. همچنین [[بُدیل بن ورقاء]]، [[عمرو بن سالم]] و [[بُسر بن سفیان]] را نیز جهت جمع‌آوری نیرو به قبیله [[کعب بن عمرو]] –از [[طوایف]] قبیله خزاعه- گسیل داشت.<ref> واقدی، المغازی، ج‌۳، ص۹۹۰.</ref>

در [[غزوه طائف]] هم خزاعی‌ها حضور داشتند. در این جنگ [[پیامبر]] {{صل}}، [[بدیل بن ورقاء خزاعی]] را به [[سرپرستی]] اسرای این جنگ که در جعرانه گرد آمده بودند، [[منصوب]] فرمود و دستور داد تا [[غنائم]] و اسباب و اثاثیه را هم به جعرانه منتقل کنند.<ref> واقدی، المغازی، ج‌۳، ص۹۲۳.</ref>

== تعاملات [[خزاعه]] و [[رسول خدا]] {{صل}} ==

[[حُبّی خزاعی]] از اجداد [[مادری]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} بود؛ شاید از همین‌رو بود که در [[حدیثی]] منسوب به آن [[حضرت]]، ایشان خود را از خزاعه و خزاعه را از خود دانسته بودند.<ref> ابن‌عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۱، ص۱۷۰.</ref> همه افراد خزاعه در تهامه، اعم از [[مؤمن]] و [[کافر]]، پیامبر {{صل}} را رازدار خود می‌دانستند و هیچ خبری را از وی پنهان نمی‌کردند.<ref> واقدی، المغازی، ج۲، ص۵۹۳؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۳، ص۱۰۸.</ref> در یک نگاه اجمالی در باب تعاملات رسول خدا {{صل}} با [[قبیله خزاعه]] می‌توان گفت اگر از [[غزوه]] [[بنی‌المصطلق]] (سال پنجم) که یکی از تیره‌های خزاعه به [[رهبری]] [[حارث بن ابی ضرار خزاعی]] که در آن علیه رسول خدا {{صل}} شرکت کرد بگذریم، از [[حدیبیه]] به این سو و شاید با زمینه‌های قبلی، [[خزاعه]] به [[همپیمانی]] با حضرت محمد‌{{صل}} و به عبارتی [[بنی‌عبدالمطلب]] پای بند ماندند. به همین دلیل، خزاعه در [[پیمان]] حدیبیه بر اساس همان پیمان گذشته با [[عبدالمطلب]]، با محمد‌{{صل}} [[پیمان]] بست و [[دشمنان]] آنان که [[بنی‌بکر]] بودند، با [[قریش]] همپیمان شدند. البته باید ماجرای بنی‌المصطلق را که در سال پنجم [[جنگی]] با [[مسلمانان]] کردند یک استثناء بدانیم. با این حال [[رسول]] خدا‌{{صل}} پس از خاتمه غزوه بنی‌المصطلق با [[جویریه دختر حارث بن ابی ضرار]] [[ازدواج]] کرد که این هم باید در [[استواری]] [[روابط]] بعدی مؤثر بوده باشد؛ زیرا بلافاصله پس از این [[ازدواج]]، [[مسلمانان]] دیگر اسرای خود را هم [[آزاد]] کردند. در این وقت بود که [[خزاعه]]، [[مسلمان]] و کافرشان متمایل به [[رسول خدا]] {{صل}} و علیه [[قریش]] بودند: {{عربی|"وكانت خزاعة مسلمها ومشركها يميلون الى النبي {{صل}} على قريش"}}<ref> حرفوش، قبیلة خزاعة فی الجاهلیة و الاسلام، ص۱۱۷.</ref><ref> رسول جعفریان، خزاعی‌ها و نقش آنان در تشیع ایران.</ref>

در پی [[رحلت]] [[نبی مکرم اسلام]] {{صل}} و برپایی [[سقیفه بنی‌ساعده]]، [[قبیله]] [[اسلم]] که جهت تهیه خواربار و آذوقه خود، وارد [[مدینه]] شده بودند با [[وعده]] دریافت آذوقه رایگان از سوی [[غاصبین]] [[خلافت]]، کوچه‌های مدینه را از افراد خود پر کردند و هر که را می‌دیدند جهت [[بیعت با ابوبکر]] نزد او می‌آوردند.<ref> شیخ مفید، الجمل، ص۴۳.</ref> بدین ترتیب اسلمیان نقشی کلیدی در به [[قدرت]] رسیدن [[غاصبان خلافت]] ایفا نمودند و با حضورشان در مدینه و [[یاری]] آنان، [[ابوبکر]] و دیگر یارانش را به [[پیروزی]] [[اطمینان]] داد.<ref> ابن‌مسکویه، تجارب الامم فی تعاقب الهم، ج۳، ص۲۲۲.</ref> این اطمینان به پیروزی از این بابت بود که با [[پیوستن]] آنان، سپاهی فراهم شد که می‌توانستند به کمک آنان با [[اصحاب]] [[سعد بن عباده]]، [[بنی‌هاشم]] و دیگر [[انصار]] علی {{ع}} مقابله کنند و کار را به نفع خود پایان دهند.  

پس از به خلافت رسیدن [[عثمان]] و همراه شدن آن با دگرگونی سنت‌های [[رسول خدا]] {{صل}} و [[تغییر]] [[احکام الهی]] و نیز [[بدرفتاری]] با برخی [[اصحاب پیامبر]] {{صل}}، [[اعتراض]] شدید [[مردم]] را در شهرهای مختلف برانگیخت چندان که برخی گروه‌های معترض -از جمله خزاعی‌ها- از [[مصر]] و [[کوفه]] و بصره به [[مدینه]] سرازیر شدند.<ref>نمیری، تاریخ مدینة المنوره، ج۴، ص۱۲۸۱.</ref> در این اعتراض، جمعی از [[مردم مصر]] به سرکردگی [[عمرو بن حمق خزاعی]] و [[عبدالله بن عدیس بلوی]]<ref> مقریزی، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، ج۱، ص۲۹۷.</ref>و نیز آزادگانی از بصره بمانند [[عمران بن حصین خزاعی]] و [[انس بن مالک]] و برخی دیگر از [[صحابه]] حضور یافتند. [[ابوعمرو بن بدیل بن ورقاء خزاعی]] نیز یکی از رؤسای معترضان [[مصر]] علیه [[عثمان]] بود. آنان در [[مدینه]] جمع شدند و پس از [[محاصره]] عثمان، او را در عصر [[روز]] هیجدهم دیحجه سال ۳۵ هجری به [[قتل]] رساندند.<ref> نویری، نهایة الارب فی فنون ادب، ج۵۶، ص۷۷.</ref>  

با [[کشته شدن عثمان]]، [[مسلمانان]] با [[اشتیاق]] نزد علی {{ع}} رفته خواستار [[بیعت]] با ایشان شدند.<ref> محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۴، ص۴۲۷.</ref>در این بین [[تمایل]] و اشتیاق یمنی‌ها به [[خلافت امام]] به سبب [[بی‌عدالتی‌ها]] و تضییع حقوق‌شان در [[روزگار]] عثمان بیش از دیگران بود<ref>اصغر منتظر القائم، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت {{ع}}، ص۱۸۷.</ref> و در این میان، [[قبیله خزاعه]] با کمال [[رضایت]] خواستار [[حکومت امام علی]] {{ع}} و [[دوستدار]] آن [[حضرت]] بودند. [[عمرو بن حمق خزاعی]]،<ref>شیخ مفید، الجمل، ص۱۰۴.</ref> [[محمد بن بدیل خزاعی]] و [[عبدالله بن بدیل خزاعی]]<ref>شیخ مفید، الجمل، ص۱۰۸-۱۰۹.</ref> از جمله بزرگان و نام‌آوران [[خزاعه]] بودند که در مدینه با آن علی {{ع}} [[بیعت]] کردند. آنان با حضرت بیعت کردند که با هر که جنگید، بجنگند و با هرکس [[صلح]] کرد، ایشان نیز صلح کنند و در [[جنگ]]، هرگز به آن حضرت پشت نکنند و در همه جنگ‌های [[امیرالمؤمنین]] همراهش باشند و حتی یک تن از ایشان از شرکت در جنگ خودداری نکند.<ref>شیخ مفید، الجمل، ص۱۰۸-۱۰۹.</ref>  

== [[خزاعه]] و نقش آنان در ایام [[خلافت علی]] {{ع}} ==

هنوز از خلافت علی {{ع}} دیری نپاییده بود که نخستین [[شورش]] علیه حکومتش به سردمداری [[عایشه]] و [[طلحه]] و [[زبیر]] و همراهی گروه [[ناکثین]] شکل گرفت. علی {{ع}} با آنان به مقابله برخاست و در این راه گروه‌هایی از [[قبایل کوفه]] از جمله [[قبایل]] [[ازد]]، [[بجیله]]، [[خثعم]]، [[انصار]] و خزاعه به [[فرماندهی]] [[مخنف بن سلیم ازدی]] یاری‌گر ایشان بودند.<ref>محمد حسن رجبی، کوفه و نقش آن در قرون اسلامی، ص۱۸۵.</ref> بدین ترتیب [[امام علی]] {{ع}} [[لشکریان]] خود را آماده ساخت و بر سواران خزاعه و دیگر یمنی‌ها، [[عبدالله بن زید خزاعی]] و بر پیادگان خزاعه و [[افناء]] [[یمن]]، [[عمرو بن حمق خزاعی]] را گماشت.<ref>شیخ مفید، الجمل، ص۳۲۰.</ref> [[عبدالله بن بدیل بن ورقاء خزاعی]] و برادرش محمد<ref> شیخ مفید، الجمل، ص۵۰.</ref> هم از دیگر [[یاران]] [[حضرت]] و از چهره‌های سرشناس خزاعه در این [[پیکار]] بودند. در مقابل ناکثین نیز [[عبدالله بن خلف خزاعی]] را به فرماندهی [[مردم مدینه]] گماشتند.<ref>دینوری، اخبار الطوال، ص۱۴۷.</ref>پیش از آن دو تن از بزرگان [[بصره]] به نام [[عمران بن حصین خزاعی]] و [[ابوالأسود دوئلی]] به [[دیدار]] [[پیمان‌شکنان]] رفتند تا از علت حضورشان در [[مدینه]] اطلاع یابند. [[عمران بن حصین]] در این دیدار، طلحه را از عاملان [[قتل عثمان]] نامید و او را بواسطه پیمان‌شکنی‌اش، سخت ملامت نمود.<ref>ابن‌مسکویه، تجارب الامم، ج۱، ص۴۷۴.</ref> دو طرف، با آغاز [[جنگ]] سخت جنگیدند؛ در این سوی میدان عمرو بن حمق خزاعی و همراهان پارسی او سخت جنگیدند طوری که شمشیرش [[شکست]] و نزد برادرش [[ریاح]] بازگشت <ref>ابن‌اعثم، الفتوح، ج۲، ص۴۷۸.</ref> و در آن سوی میدان هم، عبدالله بن خلف خزاعی همراه با یارانش سخت جنگید.<ref>ر. ک. ابن‌اعثم، الفتوح، ج۲، ص۴۷۸ و ابن‌مسکویه، تجارب الامم فی تعاقب الهم، ج۱، ص۵۰۴.</ref>تا اینکه جنگ با کشته شدن عبدالله بن خلف و پی شدن شتر عایشه توسط [[عبدالله بن بدیل خزاعی]]، [[مالک اشتر]] و دیگر بزرگان [[سپاه علی]] {{ع}} با [[شکست]] [[ناکثین]] خاتمه یافت.<ref>دینوری، اخبار الطوال، ص۱۵۱.</ref> در این [[جنگ]]، غالب سران [[قبیله خزاعه]] شرکت داشتند؛ و از آنجا که اقتضای ساختار قبیله‌ای در آن [[زمان]] بر [[اطاعت]] و [[متابعت]] از رؤسا و بزرگان [[قبایل]] [[استوار]] بود، می‌توان گستردگی مشارکت خزاعی‌ها را با وجود رؤسای آنها تخمین زد. از نکات حایز اهمیت در این جنگ عدم حضور چهره بزرگ [[خزاعه]] [[سلیمان بن صرد خزاعی]] است که بواسطه قرار گرفتن در شمار گروه [[قاعدین]] از حضور در این جنگ و [[یاری]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} سر باز زد و بدین جهت مورد [[سرزنش]] [[حضرت]] قرار گرفت<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۲، ص۳۲.</ref><ref> اصغر منتظرالقائم و [[زهرا]] حسین هاشمی، نقش قبیله خزاعه در تغییرات اجتماعی سیاسی و فرهنگی جهان اسلام تا سال ۲۶۰ قمری، ص۱۴۶-۱۴۹.</ref>  

در [[جنگ صفین]] نیز که به سال ۳۷ هجری به وقوع پیوست شمار زیادی از [[خزاعیان]] همراه با رهبرانشان که بسیاری از آنان از [[صحابه]] [[رسول]] خدا‌{{صل}} بودند، حضور یافتند. تا حدی که می‌توان اوج [[حمایت]] آنان از [[امام علی]] {{ع}} در [[پیکار]] [[صفین]] دانست. عدد خزاعیان در این جنگ به قدری چشمگیر بود که برخی منابع در [[وصف]] خزاعیانی که در این [[نبرد]] حضور داشتند از عبارت {{عربی|"حاربت خزاعة مع علي بن ابي‌طالب سنة ۳۷"}}. استفاده کردند<ref> عمر رضا کحّاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۳۳۹.</ref> و برخی دیگر نیز خزاعیان همراه [[عمرو بن حمق]] را با عبارت {{عربی|"ومعه من خزاعة عدد حسن"}} توصیف کرده‌اند. <ref> نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۲۳۳.</ref> در این جنگ خزاعه با چهره‌های سرشناس خود به میدان آمدند که از جمله آنان می‌توان به نام [[عبدالله بن بُدَیل]] و [[سلیمان بن صُرَد بن جون خزاعی]] نام برد. [[سلیمان بن صرد‌]]، [[فرمانده]] [[جناح چپ]] پیاده [[نظام]] [[لشکر امیرالمؤمنین]] {{ع}} <ref> نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۲۰۵.</ref> و [[عبدالله بن بدیل بن ورقاء خزاعی]] (فاتح [[اصفهان]] و [[همدان]] در سال ۲۳) <ref> بنگرید: یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۵۷.</ref> [[فرمانده]] پیاده [[نظام]] [[سپاه کوفه]] در [[صفین]] بود<ref> نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۲۰۵ و ۲۰۸.</ref> و [[ریاست]] همه [[خزاعه]] با [[عمرو بن حَمِق]] بود<ref> نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۲۰۵.</ref> که در صفین [[حماسه‌ها]] آفرید.<ref> نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۳۸۱.</ref> [[عبدالله بن بدیل]] هم با آغاز [[جنگ]]، رشادت‌ها به [[خرج]] داد؛ او در حالی که دو [[زره]] پوشیده و دو [[شمشیر]] آویخته بود، دلیرانه به [[دشمن]] [[حمله]] می‌برد و در حالی که [[رجز]] می‌خواند آنان را به تیغ می‌زد. <ref> نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۲۴۵.</ref> از حضور پُر رنگ و فعالانه او در صفین و نیز سخنان او در این جنگ در منابع سخن‌ها گفته شده است.<ref>ر. ک. نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ج۴، ص۲۴۵-۲۴۶؛ دینوری، اخبار الطوال، ص۱۷۵-۱۷۶.</ref> عبدالله در صفین در حالی که به [[معاویه]] و یارانش حمله برده بود و کسی را یارای هم‌آوردی با او نبود سنگباران کردند تا آنکه به [[شهادت]] رسید. شهادت [[عبدالله بن بدیل بن ورقاء]]، معاویه را بسیار شاد کرد. او عبدالله را شیری از شیران خزاعه می‌خواند و از این که کبش [[قوم]] یعنی پهلوان [[سپاه امام]] را کشته اظهار [[خوشحالی]] و مسرت‌کرد و [در [[ستایش]] خزاعه و [[همراهی]] مقتدرانه و قلبیشان با علی {{ع}}] گفت: {{عربی|"مع ان نساء خزاعة لو قدرت علی ان تقاتلني فضلا عن رجالها فعلت"}}؛ «مردان خزاعه که هیچ، اگر [[زنان]] خزاعه هم قدرت جنگ با من را داشتند چنین می‌کردند». <ref> نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۲۴۷.</ref> برادرش، [[محمد بن بدیل‌]] را هم از دیگر [[خزاعیان]] حاضر در [[جنگ صفین]] و از شهدای این جنگ گفته‌اند. <ref>شیخ مفید، الجمل، ص۵۰. ؛ شیخ طوسی، رجال، ص۴۹.</ref> [[ابوشریح خزاعی]] نیز از چهره‌های سرشناس خزاعیان در صفین بود.<ref> نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۳۸۲.</ref> آنان با رجزها و اشعاری که در میدان [[نبرد]] می‌خواندند، نقش مؤثری در [[تشویق]] عراقی‌ها به [[پایداری]] در [[جنگ]] و تشجیع آنان و نیز انتقال [[افکار]] خود داشتند. [[خزاعیان]] در این جنگ، همراه با دو [[قبیله]] [[یمنی]] دیگر یعنی [[نخع]] و [[همدان]] کاملاً پیرو برنامه‌های علی {{ع}} بودند<ref> ابراهیم بیضون، رفتارشناسی امام علی {{ع}} در آیینه تاریخ، ص۸۶.</ref> برای همین در جریان قائله [[حکمیت]]، طرفدار ادامه جنگ بودند.<ref>ر. ک. نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۵۰۷.</ref> مع الوصف عوامل [[توطئه‌گر]] داخلی و خارجی توانستند با اجرای برنامه‌های خود جنگ را به حکمیت کشانده جنگ مغلوبه را به [[سود]] [[معاویه]] و اذنابش فاتحانه به پایان ببرند.

علاوه بر نبردهای نظامی افرادی از این قبیله [[یار]] و مددکار علی {{ع}} در امر [[امارت]] و کارپردازی‌های آن حضرت در [[امور سیاسی]] و [[اجتماعی]] بودند. از جمله این کارگزاران، [[سعد بن حارث خزاعی]] است که حضرت او را به کارگزاری [[آذربایجان]] گماشت. وی همچنین مدتی عهده‌دار [[مسئولیت]] «[[شرطة الخمیس]]» بود. <ref> مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲، ص۱۲.</ref> [[سلیمان بن صرد خزاعی]] هم عامل حضرت بر جَبُّل بود. حضرت در نامه‌ای خطاب به او که در [[جبل]] بود از وی خواستند تا پس از پرداخت [[حق]] صاحبان حق از [[بیت‌المال]] [[جبل]]، باقیمانده آن را به [[کوفه]] بفرستد.<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۶۶.</ref> [[عبدالرحمن بن ابزی خزاعی]] نیز بنا به اعتمادی که حضرت بدو داشت، پس از بازگشت از [[صفین]] عهده‌دار امارت [[خراسان]] گردید.<ref> بلاذری، فتوح البلدان، ص۳۹۵.</ref> از [[عبدالرحمن بن بدیل خزاعی]] نیز به عنوان یکی از [[کارگزاران علی]] {{ع}} یاد شده است. بنا بر نقل منابع، [[حضرت]] او را در سال ۳۶ هجری به هنگام حرکت از [[مدینه]] به سوی [[عراق]] به استانداری [[سرزمین]] ماهان (دینور و [[نهاوند]]) اعزام کرد<ref>ابن‌اعثم، الفتوح، ج۲، ص۴۴۸.</ref><ref> اصغر منتظرالقائم و [[زهرا]] حسین هاشمی، نقش قبیله خزاعه در تغییرات اجتماعی سیاسی و فرهنگی جهان اسلام تا سال ۲۶۰ قمری، ص۱۴۳-۱۴۵.</ref>

علاوه بر [[جنگ‌ها]] و مددکاری [[خزاعه]] در امر کارگزاری، [[شهادت]] بسیاری از [[مردم]] [[قبیله خزاعه]] در مدینه در سال ۴۰ قمری، در جریان غارات [[معاویه]] و در پی [[حمله]] [[بُسر بن أرطاة]] عامری (از امرای معاویه) به این [[شهر]] از دیگر مواضعی است که از خزاعه در ایام [[خلافت امیرالمؤمنین]] {{ع}} نامی به میان آمده است.<ref>مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۲۱۱.</ref>

از حضور خزاعه در [[واقعه عاشورا]] خبر چندانی منتشر نشده است. حضور [[شیعیان کوفه]] -از جمله [[خزاعیان]]- پس از [[آگاهی]] از عدم [[بیعت]] [[امام حسین]] {{ع}} و آمدنشان به عراق، در [[خانه]] [[سلیمان بن صرد]] و [[نوشتن]] [[نامه]] به آن حضرت و درخواست از ایشان جهت آمدن به [[کوفه]] و در دست گرفتن [[رهبری]] [[شیعیان]]<ref> ابن‌قتیبه، الامامه و السیاسه، ج۲، ص۷-۸.</ref> و نیز گزارشاتی از حضور خزاعیان در قیام [[مسلم بن عقیل]] و نیز مشارکت هر چند اندک آنان در [[حماسه کربلا]] معدود گزارشاتی است که به نقش خزاعه در این واقعه [[عظیم]] پرداخته است.<ref> اصغر منتظرالقائم و [[زهرا]] حسین هاشمی، نقش قبیله خزاعه در تغییرات اجتماعی سیاسی و فرهنگی جهان اسلام تا سال ۲۶۰ قمری، ص۱۷۹.</ref> اما آنچه مشهود است این است که خزاعیان نیز در جریان [[واقعه کربلا]] و در هر دو سوی میدان، نقشی بیشتر و پر رنگ‌تر از دیگر [[قبایل]] ایفا نکردند. به طوری که در میان [[شهدای کربلا]]، تنها نسبت یک تن از آنها [[خزاعی]] عنوان شده و آن هم، [[سعد بن حارث خزاعی]] –از [[فرمانداران]] علی {{ع}}- است.<ref> در میان شهدای کربلا تنها یک تن از آنها به خزاعه منتسب شده است و آن هم سعد بن حارث خزاعی –از فرمانداران علی {{ع}}- است. سماوی، ابصار العین، ص۹۶. </ref> در [[سپاه اموی]] نیز منابع تنها به ذکر نام فردی به نام [[عبدالرحمن بن ابزی خزاعی]] در [[کربلا]] اشاره کرده آورده‌اند که مختار در پی تعقیب حاضران در کربلا به وی دست یافت. نقل است که او در پاسخ به [[پرسش]] مختار که آیا علیه [[حضرت]] جنگیده است یا نه؟ تنها حضور خود در کربلا را [[تأیید]] و از پذیرش [[جنگ با امام حسین]] {{ع}} [[امتناع]] کرد<ref> دینوری، اخبار الطوال، ص۲۹۸؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۹۵.</ref><ref> بلاذری از عبدالرحمن بن ابزی خزاعی در شمار کارگزاران و افراد مورد اعتماد علی {{ع}} یاد کرده است. بلاذری، فتوح البلدان، ص۳۹۵.</ref>

[[شهادت]] مظلومانه [[اباعبدالله الحسین]] {{ع}} [[شیعیان]] را سخت تکان داد و آنان را از [[یاری]] نکردن [[امام]] {{ع}} پشیمان ساخت؛ از این‌رو وسیله‌ای نمی‌یافتند تا این کوتاهی را بپوشانند و از این [[گناه بزرگ]]، نزد [[خدا]] [[توبه]] کنند مگر [[خونخواهی امام حسین]] {{ع}}. پس به [[خروش]] آمدند و از میان خود پنج نفر از جمله [[سلیمان بن صرد خزاعی]] را به [[رهبری]] خود برگزیدند.<ref> مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۱۱۰.</ref> آنان پس از [[اجتماع]] در [[خانه]] [[سلیمان]]، ضمن [[بیعت]] با او، [[آمادگی]] خود را جهت [[خونخواهی]] [[سید]] و [[سالار شهیدان]] {{ع}} اعلام نمودند.<ref> محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۵۵۲-۵۶۰.</ref> سلیمان بن صرد خزاعی همراه با چهار هزار نفر از [[توابین]] در [[عین الورده]] به [[جنگ با سپاهیان شام]] رفت و در این [[نبرد]] نابرابر، همراه با بسیاری از توابین به شهادت رسید.<ref> دینوری، اخبار الطوال، ص۲۹۸.</ref>  

از خاندان‌های مشهور [[شیعی]] [[خزاعی]] که در [[ایران]] حضور داشتند می‌توان به [[خاندان]] [[دعبل بن علی خزاعی]] که [[نسب]] از [[عبدالله بن بدیل بن ورقاء]]<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۶۱.</ref> -[[صحابی]] گرانقدر [[رسول خدا]] {{صل}} و [[یار]] [[مخلص]] علی {{ع}} و [[شهید]] در [[صفین]]- می‌بردند، اشاره کرد. خاندان خزاعی [[نیشابور]] و [[ری]] هم که مؤلف [[تاریخ]] بیهق از آنان تحت عنوان بدیلیان بیهق یاد کرده نیز از دیگر خاندان‌های شیعی معروف در ایران بوده‌اند که نسب از [[عبدالله بن بدیل]] می‌بردند. <ref> رسول جعفریان، خزاعی‌ها و نقش آنان در تشیع ایران.</ref>

از رجال و مشاهیر بسیار خزاعه در [[جاهلیت]] و [[اسلام]] علاوه بر چهره‌های ممتاز و بزرگی همچون [[بُدیل بن وَرقاء]]،<ref>شیخ طوسی، رجال، ص۲۹.</ref> [[عبداللّه بن بدیل]]، <ref>ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۲۳۹؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۱۵۰.</ref> [[عمرو بن حَمِق خزاعی]]،<ref> ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۲، ص۵۱۶.</ref>[[سلیمان بن صُرَد خزاعی]]<ref>شیخ طوسی، رجال، ص۴.</ref> و [[دِعْبِل خزاعی]] –شاعر بنام شیعی و معاصر با دوران [[امامت امام رضا]] {{ع}}-<ref>رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۰، ص۱۲۰ـ۱۸۶.</ref> که همگی در زمره [[اصحاب پیامبر اکرم]] و [[ائمه]] {{عم}} قرار داشتند، می‌توان به نام [[قیس بن منقذ بن عمرو]] معروف به [[ابن الحُدادیَه]]،<ref>ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۲، ص۲۷۱؛ ابن کلبی، نسب مَعدّ و الیمن الکبیر، ج۲، ص۱۲۳.</ref> [[امیة بن خلف خزاعی]]،<ref>عبدالقادر حرفوش، قبیلة خزاعه فی الجاهلیة و الاسلام، ص۱۳۷.</ref> [[مطرود بن کعب خزاعی]] -از شعرای [[جاهلی]]-<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۱۳۸-۱۳۹؛ یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۲۳.</ref> و [[کرْز بن عَلقَمه بن هلال خزاعی]] که در جریان [[هجرت]] [[رسول اکرم]] {{صل}}، رد پای آن [[حضرت]] را تا [[غار ثور]] دنبال کرد، <ref>ابن‌کلبی، نسب مَعدّ و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۴۴.</ref> [[ابورُمح عمیر بن مالک بن حنظل خزاعی]] –از شعرای [[مخضرم]] و صاحب اشعار بسیار در [[رثای امام حسین]] {{ع}}-<ref> ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۲۵-۱۲۶؛ دانشنامه امام حسین {{ع}}، ج۱۰، ص۲۱۷.</ref> [[عمیر بن عبدعمرو]] ملقب به «[[ذوالشمالین]]» -از [[اصحاب]] و شرکت کنندگان در [[جنگ بدر]]-،<ref> ابن‌اثیر، الکامل فی‌التاریخ، ج‌۲، ص۲۳</ref> [[ابوحدرد]] [[سلامة بن عمیر اسلمی]] -نخستین [[شهید]] [[جنگ احد]]-،<ref> ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۲۴۱؛ خیرالدین زرکلی، الأعلام، ج۱، ص۳۰۴.</ref> [[کُثَیِّر بن عبدالرحمن]] -از أساطین و بزرگان [[شعر]] [[اسلامی]] در عصر خود-<ref> ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۹، ص۶-۷.</ref> و [[مالک بن هیثم]] و [[سلیمان بن کَثیر]] از نُقباء بنی‌العبّاس<ref>دینوری، اخبار الطوال، ص۳۳۷؛ اخبار الدولة العباسیه و فیه اخبار العباس و ولده، ص۲۱۶.</ref> اشاره کرد. <ref>موسوعه عربیه، مقاله خزاعه، عامر الأحمدی. </ref> [[جویریه بنت الحارث]] –همسر [[نبی مکرم اسلام]] {{صل}}-، <ref>ابن‌عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۱، ص۴۵.</ref> [[عاتکه]] دختر [[خالد بن خُلَیف]] معروف به [[امّ‌مُعبد خزاعی]] –از صحابیات بنام [[خزاعه]]-،<ref>ابن‌حبیب، المُحَبَّر، ص۴۱۰.</ref> و همسرش [[اَکثَم بن جَوْن خزاعی]] [[صحابی رسول خدا]] {{صل}}،<ref>ابن‌اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۱، ص۱۳۳.</ref> [[عمران بن حصین]] –از [[اصحاب پیامبر]] {{صل}}-، <ref>ابن‌اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۳، ص۷۷۸.</ref> [[ابوبرزه اسلمی]] –از اصحاب-،<ref> ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۶، س۳۴۱.</ref> [[ابوالشیص محمد بن علی بن عبداللّه بن رزین خزاعی]] -شاعر [[عرب]] و از [[خویشاوندان]] [[دعبل]]-،<ref>ابن‌کثیر؛ البدایه و النهایه، ج۱۰، ص۲۳۸.</ref>[[احمد بن نصر خزاعی]]، [[محدث]] و از اشراف [[بغداد]] و نوه [[مالک بن هیثم]] (از نخستین نقبای [[دعوت عباسی]]) که بر [[واثق]] [[خلیفه عباسی]] خروج کرد<ref>رجوع کنید به محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۹، ص۱۳۵ـ۱۳۸؛ خطیب بغدادی، ج۶، ص۳۹۷ـ۴۰۵؛ نیز رجوع کنید به اخبار الدولة العباسیه و فیه اخبار العباس و ولده، ص۲۰۲ و ۲۱۶.</ref> و [[محمد بن عبدالرحمان]] معروف به «شیخ خزاعی» که در [[اندلس]] بر [[خلیفه]] [[عبدالرحمان الناصر]] [[شورش]] کرد،<ref> خیرالدین زرکلی، الأعلام، ج۶، ص۱۹۰.</ref> نیز از دیگر چهره‌های شاخص و ممتاز خزاعی به شمار رفته‌اند.