علم غیب امام در حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

* [[امام علی]] {{ع}} برای شخصی که [[شایستگی]] [[امامت]] را دارد، نشانه‌هایی ذکر می‌کند: «باید معلوم باشد او از همه [[گناهان]] [[خرد]] و درشت [[معصوم]] بوده، در [[مقام]] [[فتوا]] نلغزد، در پاسخ به سؤال به [[خطا]] نیفتد و دچار [[سهو]] و [[نسیان]] نشود»<ref>بحارالأنوار، ج۲۵، ص۱۶۴.</ref>.

* [[امام رضا]] {{ع}} به اتصال [[امام]] با منبع ماورایی و [[عنایات]] همیشگی [[حق تعالی]] به [[حجت]] خویش تصریح دارد: «امام، معصوم و مؤید و موفق و مورد [[تسدید]] [[الهی]] است که از خطاها و [[لغزش‌ها]] و [[انحراف]] در [[امان]] می‌ماند. [[خداوند]] این توانایی‌ها را به وی می‌دهد تا حجت بر [[بندگان]] و [[شاهد]] بر مخلوقاتش شود»<ref>الکافی، ج۱، ص۲۰۳.</ref>.

* [[معیّت]] [[اهل بیت]] {{عم}} با [[قرآن]] که به گونه‌ای [[قطعی]] از [[رسول خدا]] {{صل}} گزارش شده و مقبول میان [[مذاهب اسلامی]] است، [[علم الهی]] و [[غیبی]] را برای آنان تثبیت و [[تأیید]] می‌کند. [[حاکم نیشابوری]] و دیگر [[محدثان]] [[اهل سنت]] از امّ [[سلمه]] نقل کرده‌اند که [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: «[[علی]] با قرآن و قرآن با علی است، هرگز از یکدیگر جدا نمی‌شوند تا در کنار [[حوض]] بر من وارد شوند»<ref>المستدرک، ج۳، ص۱۲۴؛ کنزالعمال، ج۱۱، ص۶۰۳؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۳۴.</ref>. از آنجا که [[علوم]] و داده‌های قرآن، قطعی و [[یقینی]] است و خطا در آن مجال عرض اندام ندارد، ناگزیر مساوی و ملازم و همراه آن، یعنی امام نیز همین شاخص‌ها را داراست. به دیگر سخن، علوم [[پیشوایان معصوم]] همانند قرآن، از سنخ علم الهی و مصون از [[نقص]] و خطا خواهد بود. [[علم]] جامع به قرآن و هم‌وزن و همراه همیشگی و جدایی‌ناپذیر با قرآن بودن تا به [[قیامت]]، یعنی علم به «تبیان کل شیئ»؛ زیرا قرآن {{متن قرآن|وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ}}<ref>«و بر تو این کتاب را فرو فرستادیم که بیانگر هر چیز و رهنمود و بخشایش و نویدبخشی برای مسلمانان است» سوره نحل، آیه ۸۹.</ref> است. تبیین همه چیز و احاطه بر تمام امور، جز از علم فراطبیعی و فرابشری برنمی‌آید. از جنس [[علوم]] بشری و عادی دانستن [[دانش]] [[ائمه]]، برابر با احتمال [[خطا]] در [[قرآن]] است، که ظاهراً شبهه افکنان نیز به چنین پیامدی تن نمی‌دهند. گزارش [[معیّت]] تمام قامت و تمام [[هویت]] و تمام [[شئون]] قرآن با [[اهل بیت]] {{عم}} و از زبان و قلم [[عالمان]] غیرشیعی، چنان بر [[صحت]] و [[قوّت]] گزاره‌ها می‌افزاید که به مرز قطعیت می‌رساند؛ زیرا [[جان]] سالم به در بردن این [[روایات]] از سانسورهای شدید مُغرضان و عبور از فیلترهای قدرتمند [[مخالفان]] و [[معاندان]] [[شیعه]] در ادوار [[تاریخ]]، [[اقتدار]] کمّی و کیفی این [[احادیث]] را حکایت می‌کند. چگونه می‌توان بر این [[خورشید]] درخشان چشم پوشید؟

* [[پیامبر اکرم]] {{صل}} بارها هم‌سانی و هم‌سنگی [[معرفت]] [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} با معرفت خود را بر زبان راند و با گذشت ۱۵ قرن، هنوز در منابع متعدد شیعه و [[سنی]] حضوری جدی و جاندار دارد: {{متن حدیث|إِنَّكَ‏ تَسْمَعُ‏ مَا أَسْمَعُ‏ وَ تَرَى مَا أَرَى إِلَّا أَنَّكَ لَسْتَ بِنَبِيٍّ وَ لَكِنَّكَ لَوَزِيرٌ}}<ref>این روایت با واژگانی مشابه در منابع متعدد شیعه و سنی آمده: نهج البلاغه، ص۳۰۱؛ شرح نهج البلاغة، ج۱۳، ص۱۹۷؛ مشارق أنوار الیقین، ص۳۷ و ۱۷۵؛ بحارالأنوار، ج۱۴، ص۴۷۶.</ref>؛ ای [[علی]]! همانا هر آنچه را که من می‌شنوم، تو هم می‌شنوی و هر آنچه را که من می‌بینم، تو هم می‌بینی و تفاوت من با تو این است که پس از من [[پیامبر]] نیستی و [[وزیر]] من هستی. بی‌گمان [[علم]] [[نبوی]] که علی بهره کامل از آن داشت، [[وحیانی]] و فراتر از [[دانش بشری]] بود؛ مگر آن‌که شبهه افکنان، علم نبوی را نیز عُرفی و عادی بشمارند که به [[تکذیب]] [[نبوت]] و [[نزول وحی]] و مانند آن می‌انجامد. [[بدیهی]] است که با تکذیب اصل بزرگ‌تر [[عصمت]] نبوی از سوی شبهه افکنان<ref>شاخص‌های بازخوانی تشیع؛ ادامه نبوت منهای وحی، محسن کدیور، ۱۴/۱۲/۲۰۰۵: www.kadivar.com/?p=۵۸۳۶.</ref> و با توجه به ملازمه [[قطعی]] عصمت و [[علم غیب]]، آن تکذیب با [[نقی]] [[علم الهی]] برابر خواهد بود.

* [[امام رضا]] {{ع}} می‌فرماید: «همانا [[خداوند]] [[پیامبران]] و [[ائمه]] را [[یاری]] می‌رساند واز مخازن [[علم]] و حکمتش به آنان بخششی می‌کند که به غیر آنان نمی‌دهد. در نتیجه علم آنان بالاتر از همه [[علوم]] معاصران وی است. هرگاه خدای عزّوجل کسی را برای تصدّی امور بندگانش برگزیند، قلبش را برای آن وسعت می‌دهد و چشمه‌های [[حکمت]] را در سینه‌اش به [[امانت]] می‌نهد و علم را به گونه‌ای بر وی [[الهام]] می‌کند که در جواب هیچ مشکلی درنمی‌ماند و در تشخیص صواب متحیر نمی‌شود»...<ref>الکافی، ج۱، ص۲۰۲؛ عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۲۲۱.</ref>. علم اعطا شده از مخازن علم و حکمت [[پروردگار]] بی‌گمان بیرون از [[تعلیم]] و تعلّم‌های متعارف است.

* [[کلینی]] در کافی بابی مستقل سامان داده با نام «همانا ائمه {{عم}} به همه علومی که در [[اختیار]] [[ملائکه]] و [[انبیا]] و [[رسولان]] قرار داده شده، [[آگاهی]] دارند»<ref>الکافی، ج۱، ص۲۲۵.</ref>. حتی اگر شبهه افکنانی [[علم غیبی]] پیامبران را نیز [[تکذیب]] کند، راهی برای تکذیب علم غیبی ملائکه ندارد که در اختیار ائمه نیز هست؛ زیرا زمینی نامیدن علوم ملائکه مضحک خواهد بود.

* [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرماید: [[پیامبر]] {{صل}} در [[مرض]] وفاتش [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} را خواست و با او سخن گفت. چون امیرالمؤمنین بیرون آمد، فرمود: {{متن حدیث|حَدَّثَنِي‏ أَلْفَ‏ بَابٍ‏، يَفْتَحُ‏ كُلُّ‏ بَابٍ‏ أَلْفَ‏ بَابٍ}}<ref>الکافی، ج۱، ص۲۹۶؛ الخصال، ج۲، ص۶۴۶.</ref>؛ از [[هزار باب]] با من سخن گفت که از هر باب هزار باب دیگر باز می‌شود. آنچه [[رسول خدا]] {{صل}} به [[امام علی]] {{ع}} آموخت، ماهیت و شیوه انتقال آن از علوم مفهومی نبود؛ بلکه ماهیت فرازمینی و فرازمانی و شیوه [[شهودی]] و از راه [[ولایت باطنی]] بوده است<ref>فصلنامه مربیان، شماره ۳۳، مقاله ولایت باطنی امامان معصوم {{عم}}، سید قوام الدین حسینی، ص۲۷.</ref>. کمّ‌وکیف این [[آموزش]] و گستره و ابزار آن قابل سنجش با علوم رایج نیست. در روایتی مشابه، [[ابوبصیر]] می‌گوید: «به امام صادق {{ع}} گفتم: رسول خدا {{صل}} یک باب از [[علم]] به [[علی]] {{ع}} یاد داد که از آن [[هزار باب]] باز می‌شد؟ فرمود: نه یک باب، بلکه هزار باب که از هر کدام هزار باب باز می‌شد. گفتم: به [[خدا]] [[سوگند]]، علم همین است. فرمود: این علم است؛ اما علم ما فقط همین نیست، در [[اختیار]] ما [[جامعه]] ([[صحیفه]]) نیز هست که... گفتم: به خدا سوگند، علم همین است. فرمود: این علم است، لیکن علم ما محدود به آن هم نیست. همچنین سخن از [[جفر]]، صحیفه [[حضرت فاطمه]] {{س}} رفت. گفتم: پس علم شما چیست؟ فرمود: [[علمی]] است که شبانه [[روز]] در افزایش است»<ref>الکافی، ج۱، ص۲۳۸.</ref>.

* اصولاً با تکیه بر [[علم غیبی]] و اعطایی [[حق تعالی]] است که علی {{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|لَوْ كُشِفَ‏ الْغِطَاءُ مَا ازْدَدْتُ يَقِيناً}}<ref>عیون الحکم، ص۴۱۵؛ مناقب آل أبی طالب {{ع}}، ج۲، ص۳۸؛ شرح نهج البلاغة، ج۷، ص۲۵۳؛ کشف الغمة، ج۱، ص۱۷۰؛ إرشاد القلوب (للدیلمی)، ج۲، ص۲۱۲.</ref>؛ اگر همه پرده‌ها کنار برود، بر یقینم افزوده نمی‌شود. با پشتوانه [[علم اکتسابی]] و بشری، چنین ادعایی، بی‌پشتوانه و [[باطل]] خواهد بود و [[ساحت]] [[حجت الهی]] [[بیگانه]] است از این بطلان‌ها.

* افزون بر [[قرآن]]، [[روایات]] متعددی نیز مظهریت و حاملیت [[اهل بیت]] {{عم}} برای [[اسماء الله]] را آشکارا بیان داشته‌اند. بر پایه روایات، [[اسم اعظم]] مراتبی دارد که بالاترین آن نزد اهل بیت {{عم}} است. [[امام باقر]] {{ع}} می‌فرماید: «اسم اعظم خدا هفتاد و سه حرف است و تنها یک حرف آن نزد [[آصف بن برخیا]] ([[وزیر]] [[حضرت سلیمان]] {{ع}}) بود. [[آصف]] آن یک حرف را گفت و [[زمین]] میان خود و [[تخت بلقیس]] را در هم نوردید تا تخت را حاضر ساخت و این عمل در کمتر از یک چشم به هم زدن انجام گرفت. و ما هفتاد و دو حرف از اسم اعظم را داریم»...<ref>الکافی، ج۱، ص۲۳۰.</ref>. [[علم اسماء]] و حاملیت اسم اعظم فراتر از توش و توان [[علوم]] [[آموزشی]] است.

* در کتاب«کافی» و تنها در بخش «[[کتاب الحجة]]» بیش از ۷۰۰ [[حدیث]] داریم که همگی به طور مطابق و مستقیم یا ملازم و غیرمستقیم، بر [[علم غیب امام]] دلالت دارند و در ۹۶ باب تنظیم یافته‌اند؛ مانند:

#{{عربی|باب أن الأئمة {{عم}} ولاة امرالله و خزنة علمه}}<ref>الکافی، ج۱، ص۱۹۲.</ref> صاحب [[علم]] بشری چگونه می‌تواند [[خزانه]] و [[معدن]] [[علم الهی]] گردد؟ علم خزانه‌دار و [[نگهبان]] علم الهی، از سنخ همان علم الهی خواهد بود.

#{{عربی|باب عرض الأعمال علی النبی {{صل}} و الائمة {{عم}}}}<ref>الکافی، ج۱، ص۲۱۹.</ref> [[عرضه اعمال]] همه خلایق از ابتدا تا انتهای [[خلقت]]، به دارنده علم بشری ناممکن و [[لغو]] خواهد بود. همچنین عرضه اعمال به فاقد [[عصمت]] که خود صاحب [[خطا]] و [[لغزش]] است بی‌معناست. کسی که خودش لغزیده و [[جهل]] به [[حقیقت]] دارد، چگونه می‌تواند لغزش دیگران را تشخیص دهد و پیش گیرد با [[نظارت]] و [[حسابرسی]] کند. [[اعمال]] به [[میزان]] مستقیم و [[مصون از خطا]] عرضه می‌شود.

#{{عربی|باب فی ان الائمة {{عم}} یزدادون فی لیلة الجمعة}}<ref>الکافی، ج۱، ص۲۵۳.</ref> که بیرون از حوزه درس و شاگردی و آموختن‌های بشری است، مقصود برپایی کلاس درس نیست؛ بلکه [[الهام]] واشراق و دریافت‌های فرازمینی و [[علوم]] آسمانی است.

#{{عربی|الباب أن الائمة {{عم}} إذا شاؤوا أن یعلموا علموا}}<ref>الکافی، ج۱، ص۲۵۸.</ref> پُر واضح است که منشأ و مبدأ این‌گونه دانستن‌ها، علم و [[افاضه]] [[غیبی]] است، نه [[آموختن]] بشری. در علوم بشری به محض اینکه [[اراده]] کند مجهولی را معلوم نماید، فی‌البداهه برایش علم حاصل نمی‌شود و [[نیازمند]] مقدماتی گاه طولانی است و با خطا همراه است و گاه هرگز معلوم نمی‌شود، مانند بسیاری از ابهامات و پرسش‌هایی که الآن [[بشر]] و و [[دانشمندان]] با آن مواجهند.

#{{عربی|الباب أن الأئمة {{عم}} لوستر علیهم لأخبروا کل [[امرء]] بما له و علیه}}<ref>الکافی، ج۱، ص۲۶۴.</ref> علم به کنه اشیاء و اِشراف و احاطه بر پیدا و پنهان آنها و [[علم]] به ماهیت و [[هویت]] همه [[انسان‌ها]] بیرون از [[علم عادی]] است.

#{{عربی|باب أن الأئمة {{عم}} یعلمون جمیع العلوم التی خرجت إلی الملائکة و الأنبیاء و الرسل}}<ref>الکافی، ج۱، ۲۵۵.</ref> [[ائمه]] به همه [[علوم]] [[ملائکه]] و [[انبیا]] و [[رسولان]] دانایند. نمی‌توان علوم [[فرشتگان]] را بشری و آمیخته با [[جهل]] و [[آزمون]] و [[خطا]] دانست.

در تمام نمونه‌های یادشده: جوهره، خاستگاه، ابزار، کمّ‌و‌کیف و گستره [[علمی]] که از آن سخن رفته و برای ائمه {{عم}} ذکر شده، بیرون از [[عالم طبیعت]] و دانایی‌ها و توانایی‌های [[بشر]] است. شالوده و شاکله این ابواب [[روایی]] به گونه‌ای است که علم فرازمینی و فرازمانی را در هسته [[امامت]] و کانون مرکزی [[فضایل]] [[امام]] و جداناپذیر از آن معرفی می‌کند. بر پایه [[دلالت احادیث]] مذکور و امثال آن، [[علم ائمه]] محدود به ابزارهای متعارف و محدود به [[تعلم]] از همدیگر نیست.  

* [[امام علی]] {{ع}} به [[صراحت]] می‌فرماید: {{متن حدیث|أَرَى نُورَ الْوَحْيِ‏ وَ الرِّسَالَةِ وَ أَشُمُّ رِيحَ النُّبُوَّةِ}}<ref>نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۲، ص۳۰۱.</ref>؛ من [[نور]] [[وحی]] و [[رسالت]] را می‌بینم و رایحه [[نبوت]] را استشمام می‌نمایم.

* در فرازهای مختلفی از [[نهج‌البلاغه]]، که مورد اهتمام ایشان است، به وجود [[علم الهی]] نزد امام اشاره شده: «به [[خدا]] قسم اگر بخواهم می‌توانم هر یک از شما را به آغاز و پایان کارش و تمام [[شئون]] زندگی‌اش خبر دهم؛ ولی از آن می‌ترسم که این کار موجب [[کافر]] شدن شما به [[رسول خدا]] {{صل}} شود»<ref>نهج‌البلاغه، ص۲۵۰.</ref>.

* همچنین می‌فرماید: به [[خدا]] [[سوگند]] [[تبلیغ]] [[رسالت‌ها]]، [[وفا به عهد]] و [[پیمان‌ها]]، و [[تفسیر]] کلمات به من آموخته شده است و درهای [[دانش]] و [[روشنایی]] امور نزد ما [[اهل بیت]] است»<ref>نهج‌البلاغه، ص۱۷۶.</ref>.

* [[سیدالساجدین]] {{ع}} اهل بیت {{عم}} را به عنوان [[خزانه‌داران علم الهی]] معرفی می‌کند: «بارالها! بر [[پاکان]] از [[خاندان]] پیامبرت [[درود]] بفرست، آنها را که برای امر خود برگزیدی و خزانه‌دار [[علم]] خود قرارشان دادی»<ref>الصحیفة السجادیة، ص۲۱۶.</ref>»<ref>[[حسن علی‌پور وحید|علی‌پور وحید، حسن]]، [[مکتب در فرآیند نواندیشی (کتاب)|مکتب در فرآیند نواندیشی]]، ص ۶۰-۶۶.</ref>

== پرسش مستقیم ==