قناعت: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

* قناعت به‌معنای [[خشنودی]]، [[خرسندی]]، [[رضا]] و [[تسلیم]] و صرفه‌جویی از [[نشانه‌ها]] و ثمرات [[پارسایی]] و از [[برترین]] فضلیت‌های انسانی است. در سایه [[فضیلت]] قناعت، [[آدمی]] در مسیر [[زندگی]]، به حد کفاف و قوام اکتفا می‌کند و دامن [[آرزو]] از خواسته‌های مادی برمی‌چیند. بنابراین احساس [[بی‌نیازی]] به [[انسان]] دست می‌دهد که این خود، کلید [[زندگی پاک]] و حفظ و صیانت از [[کرامت انسانی]] و [[آزادی]] معنوی است. [[امام]] {{ع}} می‌فرماید: قناعت، گونه‌ای [[پادشاهی]] است...<ref>{{متن حدیث|كَفَى بِالْقَنَاعَةِ مُلْكاً}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۲۲۰</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص۶۴۵.</ref>.

* بسندگی به کفاف و [[نیاز]] که مورد نظر [[امام]] است، به‌معنای [[زندگی]] فقیرانه و در زحمت نیست، بلکه بدین معناست که [[آدمی]] به‌اندازه معقول و متعادل در [[زندگی]] بسنده کند و خود را [[اسیر]] تجملات دنیوی نگرداند. [[امام علی]] {{ع}} بیان می‌دارد که قناعت به حد کفاف [[آدمی]] را به [[زندگی پاک]] و با [[سعادت]] می‌رساند و او را از زنجیر از و [[طمع]] می‌رهاند. آن‌که به [[زندگی]] ساده آبرومندانه بسنده کند، [[آسایش]] را به دست آورَد و در سایه [[آرامش]] و خوشی [[زندگی]] کند<ref>نهج البلاغه، حکمت ۴۱</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۶۴۵- ۶۴۶.</ref>.

* از این‌رو [[انسان]] قناعت‌پیشه انسانی سخت‌کوش و مولد است که نیازهای خود را در سایه [[میانه‌روی]] و [[عقل]] فراهم می‌سازد و [[زندگی]] آبرومند را برمی‌گزیند. [[امام]] {{ع}} در بیانی خباب بن ارت (از [[یاران]] خویش) را مورد [[ستایش]] قرار می‌دهد و او را که صنعتگری فعال در عرصه [[زندگی]] بود، این‌گونه می‌ستاید: [[خدا]] [[رحمت]] کند خباب را که از صمیم [[دل]] [[اسلام]] آورد و هجرتش از روی [[اطاعت]] بود، به‌قدر [[حاجت]] قناعت می‌کرد و از [[خداوند]] [[خشنود]] و [[زندگی]] او [[جهاد]] بود<ref>.«{{متن حدیث|[رَحِمَ] يَرْحَمُ اللَّهُ خَبَّابَ بْنَ الْأَرَتِّ، فَلَقَدْ أَسْلَمَ رَاغِباً، وَ هَاجَرَ طَائِعاً، وَ قَنِعَ بِالْكَفَافِ، وَ رَضِيَ عَنِ اللَّهِ، وَ عَاشَ مُجَاهِداً}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۴۱</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۶۴۶.</ref>

== چیستی قناعت در [[کلام نبوی]] {{صل}} ==

* از [[رسول اکرم]] {{صل}} [[نقل]] شده است که آن [[حضرت]]، مواردی را از [[جبرئیل]] پرسیدند که یکی از آنها چیستی قناعت بود و [[جبرئیل]] در پاسخ، چنین به [[پیامبر اکرم]] {{صل}} گفت: "... و قناعت، آن است که ([[انسان]]) به آن‌چه از (روزی) [[دنیا]] به او می‌رسد، اکتفا کند و با چیز کم بسازد و بر عطای اندک ([[خدا]]) [[سپاس]] گزارد"<ref>معانی الاخبار، ص ۲۶۱؛ ابوالفضل علی بن حسن طبرسی، مشکاة الانوار، ص ۲۴۱ و ابن فهد حلی، عدة الداعی، ص ۹۴.</ref>. همچنین ایشان در [[روایات]] متعددی از قناعت با عنوان‌های: [[برکت]]<ref>محمد بن محمد کوفی، الجعفریات، ص ۱۶۰ و محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۵، ص ۲۳۲.</ref>؛ گنجی پایان‌ناپذیر<ref>حسن بن أبی الحسن دیلمی، ارشاد القلوب، ج ۱، ص ۱۱۸؛ محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج ۲، ص ۴۵۶؛ مشکاة الانوار، ص ۱۳۲ و جلال الدین سیوطی، الدر المنثور، ج ۱، ص ۳۶۱.</ref>؛ دریایی از [[مال]] که کرانه ندارد<ref>محمد محمدی ری شهری و همکاران، حکمت‌نامه پیامبر اعظم {{صل}}، ج ۱۳، ص ۱۸۱.</ref>؛ سواری‌ دهنده‌ای که [[رضایت]] [[خدای متعال]] را به همراه دارد و سوار خویش را به سرای [[خدا]] می‌رساند<ref>امام صادق {{ع}}، مصباح الشریعه، ص ۲۰۳.</ref> و... یاد فرموده است<ref>[[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۷۱.</ref>.

* همچنین آن [[حضرت]] در جای دیگری قناعت را اکتفا کردن به مقدار [[نیاز]] هم دانسته‌اند. [[نقل]] شده است که [[پیامبر خدا]] {{صل}} در این باره به [[ابوذر]] فرمود: "به آن [[توانگری]] که [[خدا]] به تو می‌دهد، توانگر شو"![[ابوذر]] گفت: "ای [[پیامبر خدا]] {{صل}}! آن چیست؟" فرمود: "صبحانه یک روز و [[شام]] یک شب (منظور دو [[وعده]] [[غذا]] در هر روز است)<ref>مشابه همین مطلب در روایت دیگری آمده است که [[پیغمبر]] {{صل}} فرمود: «... و قناعت کردن به خوراک صبح و شب؛ هر کس به روزی خدا قناعت کند، او بی‌نیازترین مردم است». (حسن بن أبی الحسن دیلمی، اعلام الدین، ص ۲۰۰؛ شیخ طوسی، الامالی، ص ۵۳۶ و ورام بن ابی فراس، مجموعه ورام، ج ۲، ص ۶۴.</ref>. پس هر که به آن‌چه [[خدا]] روزی‌اش کرده است، قناعت ورزد، توانگرترین [[مردم]] است"<ref>حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، ص ۴۶۹؛ مجموعه ورام، ج ۲، ص ۶۴؛ امالی طوسی، ص ۵۳۶ و اعلام الدیم، ص ۲۰۰.</ref><ref>[[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۷۱-۵۷۲.</ref>.

== یاد کردن از قناعت [[پیامبر]] {{صل}}، در دیگر [[ادیان]] ==

* در [[روایات]] ما از آن [[حضرت]] [[نقل]] شده که فرموده است: "[[پیش از ظهور]] ([[نبی اکرم]] {{صل}}) [[یهودیان]] به [[اعراب]] می‌گفتند: "ای [[اعراب]]! الان عصری است که در آن، [[پیامبری]] از [[مکه]]، [[ظهور]] و به این [[شهر]] (یثرب) [[هجرت]] می‌کند و او [[خاتم انبیا]] و [[بهترین]] آنهاست. در چشمانش لکه سرخ‌رنگ و در بین کتف‌هایش مهر [[پیامبری]] هست و [[لباس خشن]] می‌پوشد و به مقداری نان خشک و خرما قناعت می‌کند"<ref>طبرسی، اعلام‌الوری، ص ۶۹؛ علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج ۱، ص ۳۳ و شیخ صدوق، کمال الدین، ج۱، ص۱۹۸.</ref><ref>[[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۷۲.</ref>.

== قناعت؛ هدیه‌ای الهی‌==

* از [[پیامبر]] {{صل}} [[نقل]] شده است که روزی [[جبرئیل]] نزد ایشان آمد و گفت: "ای [[رسول خدا]] {{صل}}![[خداوند]] مرا همراه هدیه‌ای به سوی تو فرستاده است که این هدیه به کسی پیش از تو داده نشده است"؛ ‌ [[نبی خاتم]] {{صل}} فرمود: "آن چیست؟"‌ [[جبرئیل]] گفت: "[[صبر]] و بهتر از آن!" [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: "بهتر از آن ([[صبر]]) چیست؟" [[جبرئیل]] پاسخ داد: "آن، قناعت است..."<ref>مشکاة الانوار، ص ۲۴۱.</ref>‌<ref>[[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۷۲.</ref>.

== قناعت؛ از صفات بارز [[رسول اکرم]] {{صل}} ==

* [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} درباره [[سیره رسول اکرم]] {{صل}} فرموده است: "او - که [[درود]] [[خدا]] بر وی و خاندانش [[باد]]! - روی [[زمین]] [[غذا]] می‌خورد؛ همچون [[بندگان]] می‌نشست؛ با دست خود پای‌افزار خویش را می‌دوخت؛ جامه خود را وصله می‌کرد؛ بر خر بی‌پالان سوار می‌شد و دیگری را بر ترک خود سوار می‌کرد. روزی پرده‌ای بر در خانه او آویخته شده بود که نقش و نگار داشت؛ پس، به یکی از [[زنان]] خویش گفت: "این پرده را از نظرم پنهان کن که هرگاه بدان می‌نگرم، دنیاو زیورهای آن را به یاد می‌آورم". ‌ آن [[حضرت]] با تمام [[قلب]] خویش از [[دنیا]] روی گرداند و یاد آن را از وجود خود راند و [[دوست]] داشت که زینت [[دنیا]] از او [[نهان]] ماند تا زیوری از آن برندارد. [[دنیا]] را پایدار نمی‌دانست و در آن [[امید]] ماندن نداشت. پس، آن را از وجود خود بیرون کرد و [[دل]] از آن برداشت و دیده از آن برگرفت. آری؛ کسی که چیزی را [[دشمن]] دارد، خوش ندارد بدان بنگرد یا نام آن نزد وی بر زبان [[رود]]"<ref>نهج البلاغه، ص ۲۲۸.</ref><ref>[[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۷۲-۵۷۳.</ref>.

* [[امام صادق]] {{ع}} نیز در این‌ باره می‌فرماید: "[[خداوند]] [[رسول]] خویش را به [[[اخلاق نیک]] و [[پسندیده]] مخصوص کرد؛ شما هم خود را بیازمایید؛ اگر آن [[[اخلاق نیک]] در شما بود، خدای را [[سپاس]] بگویید و از او بخواهید تا آن را در شما بیفزاید". سپس [[امام]] {{ع}} آنها ([[[اخلاق نیک]] و [[پسندیده]] [[پیامبر]] {{صل}}) را بدین ترتیب، در ده [[خصلت]] برشمرد: "[[یقین]]، قناعت، [[صبر]]، [[شکر]]، [[بردباری]]، [[خوش‌خلقی]]، [[سخاوت]]، [[غیرت]]، [[شجاعت]] و [[جوانمردی]]"<ref>شیخ صدوق، الامالی، ص ۲۲۱؛ معانی الأخبار، ص ۱۹۱ - ۱۹۲؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۵۵۴ - ۵۵۵؛ الکافی، ج ۲، ص ۵۶ و شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۱۸۰.</ref>‌<ref>[[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۷۳.</ref>.

== قناعت؛ از بایستگی‌های [[ایمان‌]]==

* [[نقل]] شده که [[پیامبر]] {{صل}} فرموده است: "سزاوار است که [[مؤمن]]، هشت [[خصلت]] داشته باشد: داشتن [[وقار]] در ناملایمات؛ [[شکیبایی]] در [[بلا]]؛ [[شکر]] در هنگام [[گشایش]]؛ قناعت به آن‌چه [[خداوند متعال]] به او داده است؛ [[ستم]] نکردن به [[دشمنان]]؛ مزاحم [[دوستان]] نشدن؛ در [[رنج]] بودن تن و در [[آسایش]] بودن [[مردم]] از او"<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۵۴؛ شیخ صدوق، الخصال، ج ۲، ص ۴۰۶؛ مکارم الاخلاق، ص ۴۳۴ و محمد بن ادریس حلی، مستطرفات السرائر، ص ۶۱۶.</ref><ref>[[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۷۳.</ref>.

* همچنین آن [[حضرت]] فرموده است: "... [[مالی]] سودمندتر از قناعت نیست و [[آدمی]] باید با [[مال]] اندکی که [[زندگی]] را [[کفایت]] می‌کند، بسازد و از زیاده خواهی دست باز دارد..."<ref>الهیثمی، مجمع الزوائد، ج ۱۰، ص ۲۵۶؛ الطبرانی، المعجم الاوسط، ج ۷، ص ۸۴: المتقی الهندی، کنز العمال، ج ۳، ص ۳۹۳ و جلال الدین سیوطی، الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۱۷۱.</ref>. و همچنین از ایشان [[نقل]] شده است: "قانع باش تا [[شکر]] گزارترین [[مردم]] باشی"<ref>مجموعه ورام، ج ۱، ص ۱۶۳؛ ارشاد القلوب، ج ۱، ص ۱۱۸ و کنزالعمال، ج ۱۵، ص ۸۸۲.</ref>‌<ref>[[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۷۴.</ref>.

== قناعت، از ویژگی‌های [[عقل]] ==

* [[پیامبر خاتم]] {{صل}} فرموده‌اند: "[[خداوند]]، [[عقل]] را از نوری [[ذخیره]] و پنهان در [[علم]] ازلیِ خود آفرید و هیچ [[پیامبر]] فرستاده شده و [[فرشته]] مقرّبی را بر آن [[آگاه]] نساخت؛ مگر آنکه [[دانش]] را [[جان]] آن؛ [[فهم]] را روحش؛ [[زهد]] را سرش؛ [[حیا]] را چشمانش؛ [[حکمت]] را زبانش؛ مهر را همّتش؛ و [[رحمت]] را دلش قرار داد و آن گاه ده چیز را در وی جا داد و او را به سبب آنها [[توانایی]] بخشید: [[یقین]]، [[ایمان]]، [[راستی]]، [[آرامش]]، [[اخلاص]]، [[مدارا]]، [[بخشش]]، قناعت، [[تسلیم]] بودن و سپاسگزاری"<ref>ارشاد القلوب، ج ۱، ص ۱۹۷؛ امالی طوسی، ص ۵۴۲؛ روضة الواعظین، ج ۱، ص ۳ و معانی الاخبار، ص ۳۱۲.</ref><ref>[[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۷۴.</ref>.

== آثار قناعت ==  

# '''در [[دنیا]] :''' آن [[حضرت]] در این باره فرموده است: "کسی که به اندک قناعت کند، از بسیار (و زیاد) بی‌نیاز شود و کسی که به بسیار بی‌نیاز نشود، به چیز اندک و پست [[نیازمند]] شود"<ref>شیخ مفید، الارشاد، ج ۱، ص ۳۰۱؛ علامه حلی، کشف الیقین، ص ۱۸۲ - ۱۸۳ و بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۴۲۲.</ref>‌. همچنین آن [[حضرت]]، درباره [[روحیه]] [[آزمندی]] در برخی [[انسان‌ها]] فرموده است: "دو آزمند، (هیچ گاه) سیر نمی‌شوند: جویای [[دنیا]] و جویای [[دانش]]؛ پس، کسی که از [[دنیا]] به آن‌چه [[خداوند]] برایش [[حلال]] کرده است، قناعت کند، سالم می‌ماند"<ref>الکافی، ج ۱، ص ۴۶؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۳۲۸؛ ابن ابی جمهور، عوالی اللآلی، ج ۴، ص ۷۷ و شهید ثانی، منیة المرید، ص ۱۳۸.</ref>‌. [[نبی گرامی اسلام]] {{صل}} در [[روایت]] دیگری، از آثار ([[دنیایی]]) قناعت این چنین یاد می‌فرماید: "هر کس به [[زندگی]] اندک قناعت کند، [[خداوند]] به عمل‌اند ک او [[راضی]] خواهد شد و هر کس دنبال [[مال]] [[حلال]] برود، [[زندگی]] بر او آسان می‌شود و [[دنیا]] را به [[خوشی]] می‌گذراند"<ref>بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۶۳؛ علی بن عیسی اربلی، کشف الغمه، ج ۲، ص ۱۳۵ و حرانی، حسن بن شعبه، تحف العقول، ص ۵۷.</ref>‌. آن [[حضرت]] قناعت را مایه آسودگی [[انسان]] می‌دانست<ref>اعلام الدین، ص ۳۴۱ و بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۸۵.</ref><ref>[[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۷۴-۵۷۵.</ref>.

# '''در عقبی ([[آخرت]])‌:''' [[ابوذر]] می‌گوید: "روزی به [[پیامبر اسلام]] گفتم: ای [[رسول خدا]]! آیا آن کسانی که از [[خدا]] ترسان‌اند و در مقابل وی [[فروتنی]] می‌ورزند و ذکر [[خدا]] را بسیار می‌گویند؛ آنان به سوی [[بهشت]] [[سبقت]] می‌گیرند؟ [[پیغمبر]] {{صل}} فرمود: "نه! بلکه آنان فقرای مسلمین‌اند. مراد از فقرای [[مسلمین]]، آن مؤمنی است که به [[حلال]] اندک قناعت می‌کند و آنها پای بر گردن [[مردم]] می‌گذارند تا به [[بهشت]] می‌رسند؛ پس نگهبانان جنّت به آنها می‌گویند: آیا به حساب شما رسیدگی شده است؟"‌ می‌گویند: "ما به چه چیز [[محاسبه]] شویم؟ [[مالی]] نداشتیم تا با آن [[ستم]] یا [[عدالت]] کنیم و از [[دنیا]] چیزی به دست ما نرسیده بود تا امساک کرده، آن را نگه داریم یا آن را میان [[مردم]] پخش کنیم؛ ما فقط پروردگارمان را می‌پرستیدیم تا آن زمان که ما را به سرای جاودان خواند و ما هم او را [[اجابت]] کردیم و بدین [[جهان]] آمدیم"<ref>اعلام الدین، ص ۱۹۵؛ امالی طوسی، ص ۵۳۲، مجموعه ورام، ج ۲، ص ۵۷ و مکارم الاخلاق، ص ۴۶۳.</ref>. ‌ " همچنین آن [[حضرت]] روزی خطاب به [[راوی]] این [[حدیث]] فرمود: "به آن‌چه به تو داده شده است، قناعت کن تا [[حسابرسی]]، بر تو آسان شود"<ref>بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۸۹؛ ارشاد القلوب، ج ۱، ص ۶۲ و اعلام الدین، ۳۴۴.</ref>‌<ref>[[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۷۵.</ref>.

== [[جایگاه]] شخص قانع نزد [[خداوند متعال‌]]==

* [[پیامبر خدا]] {{صل}} فرموده است، [[خداوند]] می‌فرماید: "[[جوان]] [[معتقد]] به [[قضا و قدر]] من؛ [[خشنود]] از کتاب من؛ قناعت کننده به روزی من و رها کننده خواسته‌های [[نفس]] به خاطر من، یکی از [[فرشتگان]] من است"<ref>مجموعه ورام، ج ۱، ص ۳۷ و کنزالعمال، ج ۱۵، ص ۷۸۶.</ref><ref>[[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۷۵.</ref>.