نخع: تفاوت میان نسخه‌ها

'''نخع''' قبیله‌ای قحطانی از شاخه‌های قبیله‌ بزرگ [[مذحج]] است که در چند مرحله مخصوصا در [[سریه]] [[امام علی]] {{ع}} [[اسلام]] آوردند. این [[قبیله]] که از شریف‌ترین قبایل یمنی به شمار می‌آمدند، با وجود عناصر بسیار تأثیرگذار خود همچون [[مالک اشتر]] و [[کمیل بن زیاد]] و... نقشی به سزا در وقایع و حوادث قرن نخست [[اسلامی]] به خصوص وقایعی که به نوعی مرتبط با [[اهل بیت]] [[پیامبر]] {{صل}} بودند، ایفا نمودند، حوادثی همانند فتوحات [[اسلامی]]، وقایع دوران [[امامت علی]] {{ع}}، [[قیام امام حسین]] {{ع}}، حضور در [[قیام مختار]] و... .

=== تعاملات سیاسی ـ اجتماعی نخعیان با دیگر قبایل در عصر جاهلی ===

این قبیله به واسطه برخورداری از نیروهای بسیار قبیله‌ای و قرار گرفتن در مناطق مهم و متعدد [[یمن]]، [[روابط سیاسی]]، [[پیمان‌ها]] و درگیری‌های فراوانی را با دیگر [[قبایل یمنی]] و دولت‌های خارجی تجربه کردند<ref>ابو الفرج اصفهانی؛ الأغانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق، ج۱۶، ص۴۵۶-۴۵۷؛ عسکری، حسن بن عبدالله؛ دیوان المعانی، تحقیق احمد سلیم غانم، بیروت، دار الغرب الاسلامی، ۱۴۲۴ق. ، ج۱، ص۳۶۴-۳۶۵.</ref>. این قبیله بواسطه گستردگی تعاملات و مناسبات خود با حکومت‌های جنوب و دیگر قبایل و [[اقوام]]، مقامی به نام "رائد" کسب کرده بودند. این [[مقام]] به آنها امکان معرفی [[قبیله]] خود به دیگران را می‌داد و بهره‌مندی آنان را از توانمندی‌های این قبیله را فراهم می‌آورد. همچنین در مواقع اختلاف‌، آنان را به میانجیگرانی کاردان بین [[اقوام]] و [[طوایف]] دیگر بدل می‌کرد<ref>قالی، ابوعلی اسماعیل بن قاسم؛ امالی، تحقیق صلاج بن فتحی و سید بن عباس، بیروت، دار الکتب الثقافیه، بی‌تا، ص۱۷۶-۱۷۷.</ref>.<ref>[[مریم سعیدیان جزی|سعیدیان جزی، مریم]]، [[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[قبیله نخع در تاریخ اسلام و تشیع تا پایان قرن سوم هجری (کتاب)|قبیله نخع در تاریخ اسلام و تشیع تا پایان قرن سوم هجری]]، ص۳۴-۳۵؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]</ref>

پیشنه اسلام برخی از [[اعراب]] یمنی به پیش از حضور نمایندگان قبایل [[عرب]] در [[مدینه]] ([[عام الوفود]]) بر می‌گردد؛ چراکه [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در آن [[زمان]]، با اعزام [[مبلغان]]، [[کارگزاران]] و [[فرماندهان]] خویش به یمن، زمینه‌ی پذیرش عمومی اسلام را در این منطقه فراهم آورده بود. بر این اساس، اسلام‌پذیری نخع طی مراحل و گونه‌های مختلفی انجام گرفت.

در [[سال دهم هجرت]]، [[معاذ بن جبل]] از جانب [[رسول خدا]] {{صل}} [[مأموریت]] یافت تا زمینه نشر اسلام و عمل به [[آموزه‌های دینی]] را در [[یمن]] فراهم کند<ref>ابن حبیب، المحبر، ص۱۲۶.</ref>، وی پس از ورود و استقرار در صنعاء، اقدامات متعددی انجام داد که ساخت [[مسجد]]<ref>علی عماره یمنی، تاریخ یمن، ص۷۲-۷۴.</ref> و [[دعوت به اسلام]] و [[تعلیم]] [[احکام]] و [[قرآن]] از آن جمله است<ref>ر. ک. یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۲۲.</ref>. او هیأتی از [[رجال]] [[یمنی]] از جمله دو نفر از افراد قبیله نخع به نام‌های [[ارقم بن یزید]] و [[ارطاة بن کعب]] (جهیش) را به مدینه فرستاد. در این حضور که با انگیزه [[اعلان]] اسلام‌پذیری خود و [[اطاعت از حکومت]] اسلامی و تفحص در مورد دین اسلام صورت گرفت، ارقم بن یزید و ارطاة بن کعب در کسوت [[مسلمانی]] درآمدند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۶۰.</ref>.<ref>[[مریم سعیدیان جزی|سعیدیان جزی، مریم]]، [[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبیله نخع در تاریخ اسلام در قرن نخست هجری (مقاله)|نقش قبیله نخع در تاریخ اسلام در قرن نخست هجری]].</ref>

[[سریه]] [[امام علی بن ابیطالب]] {{ع}} در [[یمن]] در [[رمضان]] [[سال دهم هجری]]<ref>خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۴۸.</ref> هم مرحله دیگر از [[اسلام]] نخعیان را رقم زد. به موجب این سریه ـ که آن را از جمله عوامل تأثیرگذار بر [[پذیرش اسلام]] مذحجیان گفته‌اند ـ، نخستین گروه از [[سپاهیان]] اسلام وارد بلاد [[مذحج]] شدند. در این [[مأموریت]] نظامی، علی {{ع}} [[مردم]] را به اسلام [[دعوت]] کرد و [[احکام دین]] و [[قرآن]] به آنها آموخت و صدقات‌شان را جمع‌آوری نمود<ref>یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۷۶.</ref>. در پی این سریه، بسیاری از مردم نخع از جمله [[مالک بن حارث نخعی]] اسلام آوردند و با آن حضرت [[همکاری]] کردند<ref>واقدی، فتوح الشام، ص۶۲.</ref>. از سوی دیگر [[حضور امام]] علی {{ع}} در یمن و [[همراهی]] برخی بزرگان [[قبایل]] مانند نخع با آن حضرت نقش مهمی در گرایشات [[سیاسی]] – مذهبی نخعیان به آن حضرت داشت. [[رفتار]] رسول خدا {{صل}} با مردم [[قبیله نخع]] نیز سهم بسزایی در [[گرایش]] آنان به اسلام و همراهی با آن داشت. <ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۸، ص۳۴۹.</ref>.<ref>[[مریم سعیدیان جزی|سعیدیان جزی، مریم]]، [[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[قبیله نخع در تاریخ اسلام و تشیع تا پایان قرن سوم هجری (کتاب)|قبیله نخع در تاریخ اسلام و تشیع تا پایان قرن سوم هجری]]، ص۴۹؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>

جریان [[ادعای نبوت]] توسط [[اسود عنسی]] از مهمترین حوادث اواخر حیات [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و نخستین رده در اسلام<ref>ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۴۹، ص۴۸۲.</ref> به شمار رفته است. وی که کاهنی از قبیله «[[عنس]]» از تیره‌های قبیله [[مذحج]] بود، در ذی‌الحجه سال دهم هجری، دعوی خود را اظهار و مناطق بین [[نجران]] تا [[صنعاء]] ([[سکونت‌گاه]] قبیله نخع) را [[تصرف]] نمود<ref>ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۴۹، ص۴۸۲.</ref>. با [[همراهی]] مردمانی از [[قبیله مذحج]] و [[همدان]] و دیگر [[قبایل]] ساکن [[صنعا]] با اسود عنسی<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۱۰.</ref> کار او بالا گرفت و رفته رفته برای [[جامعه]] نوپای [[اسلامی]] مشکل‌ساز شد.

== نخع و اسکان در مناطق جدید [[اسلامی]] ==  

== نقش نخعی‌ها در اعتراضات مردمی علیه [[عثمان]] ==

در ایام [[حکومت]] عثمان، بسیاری از مبانی اسلامی در حوزه های مختلف اجتماعی کمرنگ و یا حتی حذف گردید. والیان و [[کارگزاران]] خلیفه که در اداره مناطق تحت اختیارشان صلاحیت و [[اقتدار]] لازم را نداشتند، به [[اجحاف]] و [[ستم]] بر [[مردم]] روی آوردند. به علاوه بی‌حرمتی [[دستگاه خلافت]] نسبت به [[صحابه رسول خدا]] {{صل}} برای گروه‌های مختلف قابل [[تحمل]] نبود؛ بر همین اساس نارضایتی و اعلام [[انزجار]] عمومی از [[رفتار]] و [[سلوک]] [[کارگزاران]] خلیفه در شهرهای [[مصر]]، [[کوفه]] و [[بصره]] شدت گرفت و [[دستگاه خلافت]] که نتوانسته بود معترضان را راضی و مجاب نماید، با [[هجوم]] گروه‌های مختلف [[مردم]] به سوی مدینه، محاصره شد و خلیفه به [[قتل]] رسید. نخستین کسی که در کوفه والی [[عثمان]] را [[خلع]] کرد، [[عمرو بن زراره]] نخعی بود<ref>ابن ابی‌شیبه، المصنف، ج۳، ص۱۱۴۵-۱۱۴۶.</ref> علت این امر، لاابالی‌گری و [[اعمال]] [[ضد]] [[اسلام]] [[ولید بن عقبه]]، والی کوفه بود.  

پس از قتل عثمان، شمار کثیری از [[مهاجران]] و [[انصار]] و دیگر [[مردمان]] مدینه از جمله تنی چند از بزرگان نخعی که در جمع [[مردم]] حضور داشتند، با علی {{ع}} بیعت کردند<ref>مفید، محمد، الجمل، قم: مکتبه الداوری، [بی تا]، ص۱۰۸.</ref>. [[مالک اشتر]] در بین حاضران به ذکر فضایل علی {{ع}} و [[مراتب علم]] و تقوای آن حضرت و جایگاه ایشان نزد [[رسول خدا]] {{صل}} پرداخت<ref>[[مریم سعیدیان جزی|سعیدیان جزی، مریم]]، [[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبیله نخع در تاریخ اسلام در قرن نخست هجری (مقاله)|نقش قبیله نخع در تاریخ اسلام در قرن نخست هجری]]؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>.

بسیاری از نخعیان [[اسلام]] خود را از علی {{ع}} گرفته بودند. پس از سریه علی {{ع}} در [[سال دهم بعثت]] بسیاری از نخعیان با [[اسلام]] آشنا شدند و گروهی از [[رجال]] نخع اسلام آوردند و با آن حضرت [[همکاری]] کردند<ref>واقدی، فتوح الشام، ص۶۲.</ref>.

افراد و قبایلی که با [[حضور امام]] علی {{ع}} در [[یمن]] [[مسلمان]] شدند، عمدتاً دارای گرایشات [[شیعی]] بودند و در حوادث مرتبط با [[تاریخ]] [[تشیع]] موضع [[همگرایی]] و [[همراهی]] داشتند؛ چراکه سریه علی {{ع}} به یمن ابعاد مختلفی داشت و از مهمترین ویژگی‌های آن نشر صحیح آموزه‌های [[وحیانی]] و عمل منطبق بر [[سنت رسول خدا]] {{صل}} و آشنایی یمنی‌ها با [[اسلام ناب]] بود. در نتیجه تازه [[مسلمانان]] [[یمنی]] اسلام را همراه با [[محبت اهل بیت]] {{ع}} [[درک]] کرده، با [[منزلت]] و مرتبه [[اهل بیت]] {{ع}} آشنا شدند و همواره بر این [[محبت]] [[پایدار]] ماندند<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۲، ص۵۴۰؛ ابن خلدون، تاریخ، ج۲، ص۶۶-۶۷.</ref>.

آنان با انحاء و شیوه‌های مختلف یاری‌رسان [[حکومت]] نوپای حضرت گردیدند که در دو محور اصلی حضور نظامی و کارگزاری [[نظام]] [[علوی]] {{ع}} قابل بحث است:

# [[جنگ جمل]]: از جمله [[قبایل]] [[کوفی]] که در جنگ جمل به یاری [[امام علی]] {{ع}} شتافتند، قبیله [[مذحج]] و [[طوایف]] آن بود<ref>بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۳۵؛ محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۳، ص۵۱۳.</ref>. در این جنگ، [[مالک اشتر]] عهده‌دار [[ریاست]] نخع و [[فرماندهی]] میمنه [[سپاه امام]] {{ع}} بود<ref>بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ۲۳۵-۲۳۷.</ref>. علاوه بر آن، گروهی از نخعیان به همراه جمعی از [[همدانیان]] جهت پراکنده ساختن مردم از اطراف شتر [[عایشه]] [[مأموریت]] یافتند. آنان با [[حمله]] به این شتر و پی کردن آن، مردم را از اطراف آن پراکنده ساختند<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، بی‌جا، دارالاحیاء الکتب العربیه، بی‌تا، ج ۱، ص۲۶۵. نیز ر. ک. کورانی عاملی، علی؛ سلسلة القبائل العربیه فی العراق(۱۰)، چاپ اول، ۱۴۳۱، ص۲۷-۲۸.</ref>.

# [[جنگ صفین]]: پس از آنکه علی {{ع}} به [[خلافت]] رسید، گروهی چون [[معاویه]] [[قتل عثمان]] را بهانه کردند و در سال ۳۷ هجری [[نبرد صفین]] را با [[شعار]] [[خونخواهی عثمان]] به راه انداختند. با آغاز جنگ، علی {{ع}} بر اساس تقسیم‌بندی [[قبایل کوفه]]، آنها را در هفت [[لشکر]] جای داد و برای هر کدام فرماندهی تعیین نمود و فرماندهی [[قبیله مذحج]] و اشعر را به [[نضر بن زیاد حارثی]] سپرد<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۳، ص۵۶۶.</ref> و [[مالک بن حارث نخعی]] را به عنوان [[فرمانده]] [[میمنه]] و [[پرچمدار]] مذحجیان [[سپاه]] تعیین کرد<ref>ابن خلدون، محمد، تاریخ، ج۲، ص۱۷۲-۱۷۴.</ref>. قبیله نخع در «[[لیلة الهریر]]» سرسختانه همراه علی {{ع}} جنگیدند<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۲۲۵.</ref>و شجاعت‌های بی‌مانندی از خود نشان دادند. در این [[زمان]] مالک در مقدمه<ref>منقری، نصربن مزاحم، وقعه صفین، ص۴۸۹-۴۹۰.</ref> و به قولی میمنه سپاه بود و یارانش را به [[شهادت در راه خدا]] و [[مبارزه]] [[دعوت]] می‌کرد<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۴، ص۲۴.</ref> [[ابراهیم بن مالک اشتر]] نیز که [[نوجوانی]] بیش نبود در این جنگ حضور داشت<ref>ابن‌اعثم، الفتوح، ج۳، ص۴۹۴.</ref>، او در این جنگ لواء به دست گرفته بود و [[رجز]] می‌خواند<ref>منقری، نصربن مزاحم، وقعه صفین، ص۴۴۱.</ref>.

# [[جنگ نهروان]]: این جنگ در سال ۳۸ هجری، آخرین برخورد نظامی [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} در دوران خلافتشان است که با گروه خوارج صورت گرفت. در این جنگ، در ترکیب قبیله‌ای سپاه خوارج نامی از [[قبیله نخع]] به ثبت نرسیده است<ref>بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۷۱.</ref>، لیکن به حضور گروهی از نخعیان در [[سپاه علی]] {{ع}} پرداخته شده است<ref>منقری، نصربن مزاحم، وقعه صفین، ص۲۸۶-۲۸۷؛ محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۴، ص۶۴.</ref>.<ref>[[مریم سعیدیان جزی|سعیدیان جزی، مریم]]، [[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبیله نخع در تاریخ اسلام در قرن نخست هجری (مقاله)|نقش قبیله نخع در تاریخ اسلام در قرن نخست هجری]]؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]</ref>

مشارکت نخع در [[حکومت]] علی {{ع}} محدود به عرصه‌های نظامی نبود و تنی چند از مشاهیر این [[خاندان]] در زمره کارگزاران آن حضرت به شمار آمده‌اند.

# '''[[مالک اشتر]]''': [[مالک بن حارث بن عبد یغوث سلمی نخعی حارثی]]، یکی از بزرگان [[تاریخ اسلام]] و [[تشیع]] و از [[فرماندهان]] و دلاوران [[سپاه علی]] {{ع}} در جنگ‌های [[جمل]] و [[صفین]] و [[نهروان]] بود<ref>ابن حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد دکن: مؤسسه الکتب الثقافه، ۱۳۹۳ق، ج۵، ص۳۸۹.</ref>. مالک [[والی]] [[امام]] {{ع}} در [[سرزمین]] جزیره گردید<ref>ابن خیاط، [بی تا]، «الف»، ص۱۵۱.</ref> و پس از [[جنگ صفین]] به [[اصفهان]] رفت<ref>سمعانی، الانساب، ج۵، ص۴۷۶.</ref> و سپس در سال ۳۸ قمری به [[دستور امام]] {{ع}} به [[امارت مصر]] [[منصوب]] گردید. اما در میانه راه بر اثر [[دسیسه]] [[معاویه]] در نزدیکی «قلزم» به [[شهادت]] رسید<ref>ابن حبان، محمد، الثقات، ج۵، ص۳۸۹؛ ابن خیاط، [بی تا]، «ب»، ص۲۴۸؛ اصبهانی، ابونعیم، ذکر اخبار اصبهان، مطبعه لیدن، ۱۹۳۴م، ج۲، ص۳۱۸.</ref>.<ref>[[مریم سعیدیان جزی|سعیدیان جزی، مریم]]، [[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبیله نخع در تاریخ اسلام در قرن نخست هجری (مقاله)|نقش قبیله نخع در تاریخ اسلام در قرن نخست هجری]].</ref>

# '''[[هانی بن هوذه نخعی]]''': او در [[جنگ نهروان]]، [[جانشین]] [[امام]] {{ع}} در [[کوفه]] بود<ref>ابن خیاط، [بی تا]، «الف»، ص۱۵۲.</ref>.

# '''[[کمیل بن زیاد نخعی]]''': [[کمیل بن زیاد بن نهیک صهبانی نخعی]] مکنی به «ابن عبدالله» را از مشاهیر نخعی، و از [[تابعین]]<ref>ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییزالصحابه، ج۸، ص۴۰۲.</ref> و از [[عبّاد]] [[شهر کوفه]] گفته‌اند<ref>مزی، یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد، الطبعه الرابعه، بی‌جا، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۶ق، ج۲۴، ص۲۱۸.</ref>. [[کمیل]] از شرکت کنندگان در [[جنگ صفین]] و [[والی امام علی]] {{ع}} بر [[هیت]] بود. کمیل از رؤسای شیعی‌ای بود که در واقعه «دیر [[جماجم]]» شرکت داشت و پس از [[جنگ]]، به دستور [[حجاج ثقفی]] در سال ۸۳ هجری در سن هفتاد سالگی به [[شهادت]] رسید<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۱۷۹؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۷، ص۱۵۰.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>

مواضع فردی و قبیله‌ای نخع نسبت به [[قیام کربلا]] در پرده‌ای از ابهام قرار دارد و منابع از نقش مستقل قبیله نخع در قیام امام حسین {{ع}} خبر چندانی نقل نکرده‌اند. این منابع تنها به حضور مذحجیان در واقعه برخورد نظامی مسلم با عمال [[اموی]] [[کوفه]] و [[فرماندهی]] [[مسلم بن عوسجه اسدی]] بر دو قبیله أسد و [[مذحج]] در این واقعه خبر داده‌<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۴، ص۲۷۵.</ref>، از [[دستگیری]] [[هانی بن عروه مرادی]]، [[رئیس]] مذحجیان کوفه، به سبب [[همکاری]] با مسلم و کشته شدنش پس از [[شهادت]] مسلم سخن گفته‌اند<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۴، ص۲۸۴.</ref>. در [[سپاه]] مقابل هم جز یک نام مشهور، خبری از حضور مردان این [[قبیله]] گزارش نشده است. شاید بتوان تنها چهره شاخص این قبیله در کربلا را "[[سنان بن انس نخعی]]" دانست که به عنوان یکی از [[قاتلان امام حسین]] {{ع}}، بارها نام او در مواقع مختلف تکرار شده است و حتی از او به عنوان یکی از افرادی که سر [[مبارک]] [[اباعبدالله الحسین]] {{ع}} را از [[بدن]] جدا نمود، یاد کرده‌اند<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۴۵۳؛ شیخ مفید؛ الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ص۱۴۱۳؛ ج۲، ص۱۱۲.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>

# '''نخعیان و قیام حجر بن عدی:''' [[حجر]] از [[اصحاب رسول خدا]] {{صل}} و از [[یاران مخلص]] [[امیرالؤمنین]] {{ع}} بود<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۴، ص۱۹۰ و ج۶، ص۲۰۵و۲۱۸.</ref>. در سال ۴۹ ه. ق، وقتى [[مغیره]] والى [[کوفه]] شد، ناسزاگویی‌های او از [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} را تاب نیاورد و پس از [[مرگ]] مغیره و به [[امارت]] رسیدن [[زیاد بن ابیه]] در کوفه، حجر آشكارا با [[یاران]] خود، [[معاویه]] را در [[مسجد]] [[لعن]] مى‌کرد. زیاد بن ابیه با حجر به مقابله برخاسته در پی [[دستگیری]] وی برآمد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۲۴۲-۲۴۸؛ محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۲۵۳-۲۶۱.</ref>. حجر به ناچار از قبیله‌ای به [[قبیله]] دیگر می‌رفت تا اینکه به ناچار به [[قبیله نخع]] [[پناه]] برد<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۴۷۶-۴۷۷. </ref> و در [[منزل]] [[عبدالله بن حارث]] [[برادر]] [[مالک اشتر]] مخفی شد.<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۲۵۹-۲۶۶؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۴۷۶-۴۷۷.</ref> عبدالله با [[خوشرویی]] او را پذیرفت<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، ص۲۴۹.</ref>، اما وقتی عمال [[اموی]] درباره محل اختفای او به جستجو برخاستند، کنیزی از نخع، [[حجر]] را لو داد و عبدالله مجبور به بدرقه او تا محل [[ازد]] شد<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۲۵۹-۲۶۶.</ref>. در این [[زمان]] صاحب [[شرطه]] زیاد، [[شداد بن هیثم هلالی نخعی]] بود. شداد، رؤسا و جنگجویان [[قبایل]] را برای [[نبرد]] با حجر و [[یاران]] اندکش [[بسیج]] کرد و سرانجام توانست با [[دستگیری]] حجر و یارانش آنان را روانه [[زندان]] سازد<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۲۶۵-۲۶۶.</ref>.

# '''نقش نخعیان در قیام مختار بن ابی عبیده ثقفی:''' مختار پس از آغاز قیام خود، ابراهیم بن اشتر را با نامه‌ای که ادعا می‌کرد از جانب [[محمد بن حنفیه]] آمده، با خود همراه ساخت. ابراهیم در طی نبردهای مکرر، [[والی]] [[عراق]] را مغلوب ساخت<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۴، ص۵۶۰.</ref> و زمینه تشکیل دولتی کوچک را برای مختار در [[کوفه]] و نواحی اطراف آن فراهم آورد. مختار بر اساس [[کتاب خدا]]، [[سنت]]، [[حمایت]] از [[اهل بیت]] {{ع}} و بیان وعده‌هایی، از [[مردم]] [[بیعت]] گرفت<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۴، ص۵۶۱.</ref>. در این [[جنگ]]، ابراهیم بن اشتر در [[جنگی]] موسوم به "خازر" همراه با [[عبدالرحمن بن عبدالله نخعی]] [[فرمانده]] خیل (سواران) و [[طفیل بن لقیط نخعی]] فرمانده پیادگان [[سپاه]] مختار، ضمن [[شکست]] [[سپاه شام]]، موفق شد [[عبیدالله بن زیاد]] را به [[هلاکت]] برساند. پس از کشته شدن مختار، ابراهیم به زبیریون پیوست تا این که در جنگ "[[مسکن]]" در کنار زبیریان و در مقابله با [[امویان]] کشته شد. در این جنگ، مصعب توسط ورقاء نخعی به [[قتل]] رسید<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۴، ص۵۶۶.</ref>.<ref>[[مریم سعیدیان جزی|سعیدیان جزی، مریم]]، [[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبیله نخع در تاریخ اسلام در قرن نخست هجری (مقاله)|نقش قبیله نخع در تاریخ اسلام در قرن نخست هجری]].</ref>.

# '''نخعیان و حضور در [[شورش ابن اشعث]] (۸۶ق):''' واقعه موسوم به «[[دیر جماجم]]»، واپسین باری است که منابع و متون [[تاریخی]] از نقش نخع در تحولات [[قرن نخست هجری]] [[سخن]] به میان آورده‌اند. [[عبدالرحمن بن اشعث بن قیس کندی]] که پیشتر از سردار [[دولت اموی]] بود، [[امیر]] [[عراق]] و [[خلیفه]] [[اموی]] را [[خلع]] نمود و برای مدتی امور قسمت‌هایی از [[ایران]] و عراق به دست گرفت. این امر، مورد توجه برخی از بزرگان و مشاهیر [[علمی]] و مذهبی عراق قرار گرفت از این رو به او پیوستند و با او همراه شدند. تا اینکه سرانجام، ابن اشعث و سپاهیانش در مقابل [[حجاج بن یوسف ثقفی]] در [[نبرد]] دیر جماجم [[شکست]] خوردند و ابن اشعث در این واقعه کشته شد<ref>ابن‌اعثم، احمد (م ۳۱۴)، الفتوح، تحقیق على شیرى، بیروت، دار الاضواء، چاپ اول، ۱۴۱۱، ج۷، ص۹۱-۹۳.</ref>. به دستور [[حجاج]]، بسیاری از بازماندگان این واقعه که [[کمیل بن زیاد نخعی]] نیز یکی از آنان بود، تحت تعقیب قرار گرفته، کشته شدند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۱۷۹.</ref>.<ref>[[مریم سعیدیان جزی|سعیدیان جزی، مریم]]، [[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبیله نخع در تاریخ اسلام در قرن نخست هجری (مقاله)|نقش قبیله نخع در تاریخ اسلام در قرن نخست هجری]]؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>