کشف و شهود در حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

== [[روایات پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[اميرالمؤمنين]] {{ع}} ==

روایاتی که [[ائمه]] {{عم}} را مصداق «[[متوسمين]]» در [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ}}<ref>«همانا در این (داستان) برای نشانه‌شناسان نشانه‌هاست» سوره حجر، آیه ۷۵.</ref>. معرفی می‌کنند، از شواهدی هستند که بر [[شهود]] ائمه {{عم}} تصریح دارند. «توسم»، به معنای [[فراست]] و [[زیرکی]] است<ref>ر. ک: حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، ص۸۷۱؛ فخر الدین بن محمد طریحی، مجمع البحرین، ج۶، ص۱۸۳، در روایتی از آن حضرت، فراست به توسم تطبيق شده است: {{متن حدیث|اتَّقُوا فِرَاسَةَ الْمُؤْمِنِ فَإِنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ ثُمَّ تَلَا: {{متن قرآن|إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ}}}} (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۴۱). سند این روایت، صحیح است.</ref>؛ اما در [[روایات]]، ضمن معرفی [[اهل بیت]] {{ع}} به متوسمين، شهود [[ایمان]]، [[نفاق]] یا [[کفر]] افراد، مصداقی از توسم آنان دانسته شده. در روایتی از اميرالمؤمنین {{ع}} نقل شده است که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} از متوسمان بود و پس از ایشان، خود آن [[حضرت]] و [[امامان]] پس از او، مصداق «المتوسمين» در آیه شریفه یاد شده‌اند. در این [[روایت]] آمده است که آن حضرت، [[شناخت]] ایمان یا کفر و خوبی یا [[بدی]] افراد را از مواردی دانستند که در چهره افراد می‌بینند<ref>ر. ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۳۵۴-۳۵۵ و ۳۵۷. در این صفحات، چهار روایت از آن حضرت این محتوا را تأیید می‌کنند.</ref>. ظاهر تعابیر این روایات این است که ائمه {{عم}} از طریق [[مشاهده]] [[حقایق پنهان]]، به ایمان یا کفر افراد [[آگاه]] می‌شوند؛ نه از طریق آزمودن و [[استنباط]] از حالات و [[رفتار]] آنها.

در برخی روایات، چنين [[شهودی]] روشن‌تر گزارش شده است. در یکی از این نقل‌ها آمده است روزی [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} بیان کردند که ایشان [[دوستان]] و [[دشمنان]] خود را می‌شناسند. فردی برخاست و ادعا کرد که آن حضرت را در پیدا و پنهان [[دوست]] می‌دارد. [[امام]] {{ع}} فرمود: [[دروغ]] می‌گویی! به [[خدا]] نام تو در میان نام‌های (شیعیانم) نیست و چهره تو در میان چهره‌های (آنان) نیست و [[سرشت]] تو از غیر آن سرشت است. آن مرد نشست. مرد دیگری برخاست و عرض کرد: أي امير [[مؤمنان]]! من [[خدا]] را با [[ولایت]] شما می‌پرستم و شما را در پنهان همان گونه [[دوست]] می‌دارم که در پیدا دوست می‌دارم. [[امام]] {{ع}} فرمود: راست می‌گویی! سرشت تو از آن سرشت ([[شیعیان]]) است. بر ولایت ما از تو [[میثاق]] گرفته شده و [[روح]] تو از [[ارواح مؤمنان]] است<ref>ر. ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۳۹۰؛ محمدبن محمد مفید، الاختصاص، ص۳۱۰. سند این روایت، صحيح است.</ref>. ظاهر تعابیر این [[روایت]] نشان می‌دهد که ایشان در همان لحظه، روح و سرشت آن افراد را می‌دیدند.<ref>[[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص ۲۷۰.</ref>

== [[روایات امام حسن]]، [[امام حسین]] و [[امام سجاد]] {{ع}} ==

در روایتی از [[امام حسن مجتبی]] {{ع}} نقل شده است که فرمودند: {{متن حدیث|إِنَّا لَنَعْرِفُ الرَّجُلَ إِذَا رَأَيْنَاهُ بِحَقِيقَةِ الْإِيمَانِ وَ حَقِيقَةِ النِّفَاقِ}}<ref>فرات بن ابراهیم فرات کوفی، تفسیر فرات الكوفی، ص۲۸۵: «ما حقیقت ایمان با نفاق افراد را زمانی که می‌بینیم، می‌شناسیم».</ref>؛ از امام سجاد {{ع}} نیز همین نکته نقل شده است: «ما زمانی که فردی را می‌بینیم، [[حقیقت ایمان]] یا نفاقش را می‌شناسیم»<ref>محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۱۱۸-۱۱۹ و ۲۸۸. سند این روایت، صحیح است. همچنین ر. ک: فرات بن ابراهیم فرات کوفی، تفسیر فرات الكوفي، ص۲۸۳؛ محمد بن على بن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب {{ع}}، ج۴، ص۱۵۹.</ref>. [[روایات]] در این دوره، اندک و اغلب گرفتار [[ضعف]] سندی‌اند؛ اما محتوای آنها با [[روایات معتبر]] نقل شده از دیگر [[ائمه]] {{عم}} قابل [[تأیید]] است.<ref>[[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص ۲۷۱.</ref>

== [[روایات امام باقر]] و [[امام صادق]] {{ع}} ==

در روایات متعددی از [[امام باقر]] و امام صادق {{ع}} نیز مصداق متوسمان (افراد [[زیرک]] و دارای [[فراست]]) در [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ}}<ref>«همانا در این (داستان) برای نشانه‌شناسان نشانه‌هاست» سوره حجر، آیه ۷۵.</ref>. ائمه {{عم}} معرفی شده‌اند و در برخی از این روایات توضیح داده شده است که آنان هنگام دیدن افراد، وضعیت [[ایمان]]، [[کفر]] یا دیگر حالت [[معنوی]] آنان را در چهره ایشان می‌بینند<ref>ر. ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۳۵۴-۳۶۱. در این منبع بیش از ده روایت از این دو امام در این زمینه نقل شده است که در تعدادی از آنها بر مشاهدة حالات باطنی افراد توسط ائمه تصریح شده است. همچنین ر. ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۴۲-۵۴۰. روایات ۱، ۲، ۳ و ۴ این صفحات، دارای سند صحیح‌اند. البته در این روایات، از شهود باطن افراد سخن به میان نیامده است و فقط ائمه {{ع}} مصداق «المتوسمين» معرفی شده‌اند.</ref>.

از [[امام باقر]] {{ع}} به [[صراحت]] نقل شده است: «ما [[حقیقت ایمان]] يانفاق هرکس را می‌شناسیم، زمانی که او را می‌بینیم»<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۴۳۰؛ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۲۸۸؛ محمد بن محمد مفید، الاختصاص، ص۲۷۸؛ محمد بن علی بن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب {{ع}}، ج۲، ص۲۶۰.</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} نیز فرموده اند: «شما بر ما وارد می‌شوید و ما خوبانتان را از بدانتان می‌شناسیم»<ref>محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۱۴۲.</ref>. [[روایات]] دیگری نیز این محتوا را [[تأیید]] می‌کنند<ref>ر. ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۲۸۹-۲۹۰.</ref>. در یکی از این روایات آمده است که امام صادق {{ع}} از اصحابش درباره وضعیت [[اعتقادی]] و [[معنوی]] فردی پرسیدند. آنان شروع کردند به تعریف و [[تمجید]] از آن فرد. [[امام]] {{ع}} به آنان فرمود: شما [[مردم]] را خوب نمی‌شناسید. من به یک لحظه دیدن شخص اكتفا می‌کنم (یعنی در همان یک لحظه کاملا وضعیت او را می‌شناسم). امام صادق {{ع}} در ادامه، آن فرد را از خبیث‌ترین افراد معرفی کردند. [[زراره]] و دیگر [[اصحاب]]، بعدها با [[مشاهده]] کارهای آن فرد، [[درستی]] [[سخن امام]] {{ع}} را به طور واضح دریافتند<ref>ر. ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۲۸۹.</ref>. این گونه [[شناخت‌ها]] نیز گویا به همان [[شناخت]] [[شهودی]] مربوط است.

در روایتی از [[ابوبصیر]] نقل شده است که هنگام مشاهده [[حاجیان]] [[بیت الله الحرام]]، به امام باقر {{ع}} عرض کرد: چقدر حاجیان و ناله کنندگان زیادند! امام به او فرمود: {{متن حدیث|بَلْ مَا أَكْثَرَ الضَّجِيجَ وَ أَقَلَ الْحَجِيجَ‌}}<ref>«بلکه چقدر ناله کنندگان زیادند و حاجیان کم».</ref>؛ سپس آن [[حضرت]] در برابر [[تعجب]] [[ابوبصیر]]، بر دیدگان او دست کشید و او بیشتر آن جمیعت را به شکل حیواناتی [[مشاهده]] کرد<ref>ر. ک: حسین بن عبدالوهاب، عيون المعجزات، ص۷۶؛ محمد بن علی بن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب،{{ع}}، ج۴، ص۱۸۴.</ref>. مشابه این [[روایت]] را ابوبصیر از [[امام صادق]] {{ع}} نیز نقل کرده که به نظر می‌رسد یک رخداد بوده است<ref>ر. ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۲۷۰. سند این روایت، موثق است. همچنین ر. ک: محمد بن على بن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۱۸۴؛ قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۲، ص۸۲۱.</ref>. در روایت دیگر، این محتوا از [[عبدالرحمن]] بن کثیر از امام صادق {{ع}} نقل شده است<ref>ر. ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۳۵۸.</ref>.<ref>[[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص ۲۷۲.</ref>

== [[روایات امام کاظم]] و [[امام رضا]] {{ع}} ==

از امام رضا {{ع}} نقل شده است که ما وقتی فردی را می‌بینیم، [[حقیقت ایمان]] يانفاقش را می‌شناسیم<ref>ر. ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۱۲۰ و ۲۸۸؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۵۵. سند این دو روایت، صحیح است.</ref>. در روایتی دیگر، هنگامی که از آن حضرت درباره چگونگی خبر دادن ایشان از قلب‌های [[مردم]] (ضمایر) پرسیده شد، آن را به [[فراست]] و تیز بینی [[الهی]] منسوب دانستند که [[خداوند متعال]] به [[اهل بیت]] {{ع}} عطا کرده است و آن را مصداق [[آیه]] شريفة {{متن قرآن|إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ}}، دانستند و [[پیامبر]] و [[امامان]] بعد از ایشان {{ع}} را مصداق متوسمان (زیرکان) در این آیه معرفی کردند<ref>ر. ک: محمد بن علی صدوق، عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۲۰۰.</ref>.

همچنین از آن حضرت نقل شده است: ما چشمانی داریم که شبیه چشمان مردم نیست و در آن نوری است که [[شیطان]] [[نصیبی]] از آن ندارد<ref>ر. ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۴۱۹؛ محمد بن حسن طوسی، الأمالی، ص۲۴۵.</ref>. به نظر می‌رسد این روایت محتوای روایت پیشین را [[تأیید]] می‌کند که [[ائمه]] {{عم}} به [[اذن الهی]] حقایقی را می‌بینند که دیگران نمی‌توانند ببینند.<ref>[[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص ۲۷۴.</ref>

== [[روایات امام جواد]]، [[امام هادی]]، [[امام عسکری]] و [[امام زمان]] {{ع}} ==

در [[روایات]] متعددی، خبرهای امام هادی {{ع}} از ضمایر و حالات پنهان افراد نقل شده است<ref>ر. ک: ابوالقاسم خزعلی، موسوعة الإمام الهادي {{ع}}، ج۱، ص۱۹۴ و ۲۰۴.</ref>.<ref>[[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص ۲۷۴.</ref>