خویشان: تفاوت میان نسخه‌ها

خویشان به‌معنای، [[نزدیکان]]، [[اقارب]]، [[اقوام]]، [[منسوبان]]، [[عشیره]] و آل در [[فرهنگ دینی]] مورد توجه قرار گرفته است. در [[سنّت]] [[دین]] از روابط [[خویشاوندی]] با تعبیر "[[صله رحم]]" یاد شده است. پیوند با خویشان از [[فضایل]] [[اخلاقی]] و دستورهای [[اسلامی]] است. [[خداوند سبحان]] به همگان [[فرمان]] داده است که آن را گرامی بدارند و عامل به آن را مشمول [[لطف]] و [[مرحمت]] خود می‌گرداند. قطع کننده پیوند [[خویشاوندی]] نیز مستحق [[کیفر]] و [[عذاب]] است. [[قرآن کریم]] نیز در فرازهایی چند بر موضوع [[صله رحم]] تأکید ورزیده است: ای [[مردم]]، بترسید از پروردگارتان، آن‌ که شما را از یک تن بیافرید و از آن یک تن [[همسر]] او را و از آن دو، مردان و زنان بسیار پدید آورد؛ و بترسید از آن خدایی که با [[سوگند]] به نام او از یکدیگر چیزی می‌خواهید و زنهار از [[خویشاوندان]] مبرید، هر آینه [[خدا]] مراقب شماست<ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا }}؛ سوره نساء، آیه ۱</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 383.</ref>.

[[امام]] {{ع}} با اشاره به [[آیه]] فوق بر پیوند [[خویشاوندی]] ولو با یک [[سلام]] تأکید می‌ورزد. و نیز در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: آنان که آنچه را [[خدا]] به پیوستن آن [[فرمان]] [[فرمان]] داده است پیوند می‌دهند و از پروردگارشان می‌ترسند و از سختیِ بازخواست [[خداوند]] بیمناک‌اند<ref>{{متن قرآن|وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ}}؛ سوره رعد، آیه ۲۱</ref>. [[آیه]] فوق دلالت می‌کند بر هر صله و پیوندی که [[خدا]] به آن امر فرموده که از معروف‌ترین مصادیق آن، [[صله رحم]] است. در نتیجه ترک [[صله رحم]] مخالف امر خداست، پس [[مردم]] باید از [[خدا]] بترسند و آن را ترک نکنند که ترک آن عملی زشت و ناپسند است. این موضوع از نظر [[امام]] {{ع}} چنان اهمیت دارد که ایشان در فرازی از سخنان خویش در معرفی خود به [[مردمان]] در کنار دیگر فضیلت‌های فراوانش می‌فرماید: هیچ‌کس پیش از من [[دعوت]] [[حق]] را [[پاسخ]] نگفته و با خویشان نپیوسته و دست کرَم نگشاده<ref>{{متن حدیث|لَنْ يُسْرِعَ أَحَدٌ قَبْلِي إِلَى دَعْوَةِ حَقٍّ وَ صِلَةِ رَحِمٍ وَ عَائِدَةِ كَرَمٍ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۴۹</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 383- 384.</ref>.

[[امام علی]] {{ع}} روابط [[خویشاوندی]] را لازمه [[زندگی اجتماعی]] دانسته و بر آن تأکید داشته‌اند، چنان‌که در سفارش به [[فرزند]] خویش [[صله رحم]] را در کنار اعمالی چون [[نماز]]، [[زکات]]، فروخوردن [[خشم]] و [[دوری از گناه]] مورد سفارش قرار می‌دهد<ref>{{متن حدیث|وَ عَلَيْكُمْ بِالتَّوَاصُلِ وَ التَّبَاذُلِ وَ إِيَّاكُمْ وَ التَّدَابُرَ وَ التَّقَاطُعَ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۳۱</ref> و آن را موجب [[حسابرسی]] آسان در [[روز قیامت]] برمی‌شمرد<ref>غررالحکم</ref>. بدیهی است در سایه پیوندهای صحیح [[خانوادگی]] و [[خویشاوندی]]، [[زندگی اجتماعی]] [[انسان]] قوام می‌یابد و فضیلت‌های [[اجتماعی]] از قبیل [[برادری]]، [[برابری]]، [[مواسات]]، [[تعاون]] و... با شکل‌گیری در محیط کوچک [[خانواده]] و [[خویشاوندی]] به محیط‌های بزرگ [[اجتماعی]] نیز سرایت می‌کند. [[امام علی]] {{ع}} می‌فرماید: ای [[مردم]]، هیچ‌کس هر چند توانگر باشد، از خویشان خویش و [[حمایت]] و [[دفاع]] آنان با دست و یا زبان بی‌نیاز نیست و آنان بیش از هر کس هوای او را دارند و پشتیبان و [[غم]] خوار و یاور اویند و آن‌گاه که مشکلی برای او پیش آید مهربان‌ترین‌اند. آری، [[نام نیک]] و ذکر خیر [[آدمی]] در بین [[مردم]] که [[خدا]] برای او قرار می‌دهد، از [[مالی]] که به [[ارث]] می‌گذارد، بهتر است... به هوش باشید هرگز نباید هیچ‌یک از شما خویشان نیازمند را از یاد ببرد تا هنگامی که مشکل او را حل کند با سرمایه‌ای که اگر نگه دارد و امساک کند، [[برکت]] نیابد و اگر ببخشد، کاستی نبیند؛ و آن کس که دست مساعدت از خویشان خود ببُرَد، آنان تنها یک نفر را از دست داده‌اند، در حالی که او افراد زیادی را از خود رانده است؛ و کسی که درِ خانه‌اش به روی خویشان باز باشد، مشمول [[مودّت]] دائمی آنان خواهد بود<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۳: {{متن حدیث|"أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَا يَسْتَغْنِي الرَّجُلُ وَ إِنْ كَانَ ذَا مَالٍ عَنْ [عَشِيرَتِهِ] عِتْرَتِهِ وَ دِفَاعِهِمْ عَنْهُ بِأَيْدِيهِمْ وَ أَلْسِنَتِهِمْ وَ هُمْ أَعْظَمُ النَّاسِ حَيْطَةً مِنْ وَرَائِهِ وَ أَلَمُّهُمْ لِشَعَثِهِ وَ أَعْطَفُهُمْ عَلَيْهِ عِنْدَ نَازِلَةٍ إِذَا نَزَلَتْ بِهِ وَ لِسَانُ الصِّدْقِ يَجْعَلُهُ اللَّهُ لِلْمَرْءِ فِي النَّاسِ خَيْرٌ لَهُ مِنَ الْمَالِ [يُوَرِّثُهُ غَيْرَهُ] يَرِثُهُ غَيْرُهُ لَا يَعْدِلَنَّ أَحَدُكُمْ عَنِ الْقَرَابَةِ يَرَى بِهَا الْخَصَاصَةَ أَنْ يَسُدَّهَا بِالَّذِي لَا يَزِيدُهُ إِنْ أَمْسَكَهُ وَ لَا يَنْقُصُهُ إِنْ أَهْلَكَهُ وَ مَنْ يَقْبِضْ يَدَهُ عَنْ عَشِيرَتِهِ فَإِنَّمَا تُقْبَضُ مِنْهُ عَنْهُمْ يَدٌ وَاحِدَةٌ وَ تُقْبَضُ مِنْهُمْ عَنْهُ أَيْدٍ كَثِيرَةٌ وَ مَنْ تَلِنْ حَاشِيَتُهُ يَسْتَدِمْ مِنْ قَوْمِهِ الْمَوَدَّةَ"}}</ref>. این فراز از [[کلام امام]] [[دلیل]] است بر [[وجوب]] حمایت‌های [[مالی]] در [[پیوندهای خویشاوندی]] و رسیدگی به وضعیت نابسامان درون [[خانواده]]. مطابق با این فراز، [[وظیفه]] [[خویشاوندان]] ثروتمند در مورد خویشان گرفتار و [[تنگ‌دست]] بیشتر می‌شود. آنچه از [[مطالعه]] [[نهج البلاغه]] به‌دست می‌آید، [[وظیفه]] ثروتمندان در [[پیوندهای خویشاوندی]] عبارت است از: استحکام پیوند با دیگر [[خویشاوندان]]، انجام مهمانی نیکو و به‌دور از تکلّف، کمک به [[گرفتاران]] و [[خویشاوندان]] [[تنگ‌دست]]، [[صبر]] در [[ادای حقوق]] و دِینی که نسبت به دیگران دارند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۴۲: {{متن حدیث|"فَمَنْ آتَاهُ اللَّهُ مَالًا، فَلْيَصِلْ بِهِ الْقَرَابَةَ، وَ لْيُحْسِنْ مِنْهُ الضِّيَافَةَ، وَ لْيَفُكَّ بِهِ الْأَسِيرَ وَ الْعَانِيَ، وَ لْيُعْطِ مِنْهُ الْفَقِيرَ وَ الْغَارِمَ، وَ لْيَصْبِرْ نَفْسَهُ عَلَى الْحُقُوقِ وَ النَّوَائِبِ ابْتِغَاءَ الثَّوَابِ، فَإِنَّ فَوْزاً بِهَذِهِ الْخِصَالِ شَرَفُ مَكَارِمِ الدُّنْيَا وَ دَرْكُ فَضَائِلِ الْآخِرَةِ، إِنْ شَاءَ اللَّه"}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 383- 384.</ref>.

[[امام]] {{ع}} در فرازی از [[نهج البلاغه]] با عنوان بال‌های [[آدمی]] یاد می‌کند و می‌فرماید: خویشانت را گرامی‌دار که بال‌های تواند و به نیروی آنان پرواز توانی کرد، و هم ریشه‌ات که بدان بازمی‌گردی، و همدستت که با ان یورش به [[دشمن]] را می‌توانی<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱: {{متن حدیث|"وَ أَكْرِمْ عَشِيرَتَكَ فَإِنَّهُمْ جَنَاحُكَ الَّذِي بِهِ تَطِيرُ وَ أَصْلُكَ الَّذِي إِلَيْهِ تَصِيرُ وَ يَدُكَ الَّتِي بِهَا تَصُولُ"}}</ref>. پیوند [[خویشاوندی]] در [[فرهنگ دینی]] آن‌چنان جدی و عمیق است که حتی اگر میان افراد اختلاف‌های [[عقیدتی]] و مسلکی شدید [[حاکم]] باشد، اجازه قطع‌رحم صادر نشده است. [[امام علی]] {{ع}} در فرازهای گوناگونی بر موضوع [[صله رحم]] اشاره داشته و بر آن تأکید کرده‌اند. برخی از مصادیق عمل به [[صله رحم]] عبارت‌اند از: نشانه [[بزرگواری]] [[آدمی]]<ref>غررالحکم، ۱/۳۳</ref>؛ [[برترین]] [[خصلت]]<ref>غررالحکم، ۲۰۷</ref>؛ موجب [[پایداری]] نعمت‌ها<ref>غررالحکم، ۳۸۴</ref>؛ موجب [[سلامتی]] [[آدمی]]<ref>غررالحکم، ۴۲۵</ref>؛ موجب [[حفظ نعمت‌ها]]<ref>غررالحکم، ۲/۵۱۳</ref>؛ [[برترین]] روش‌های [[مردان نیک]]<ref>غررالحکم، ۴۵۹</ref>؛ ثمره [[ایمان]]<ref>غررالحکم، ۵۰۵</ref>؛ موجب [[بخشش گناهان]]<ref>غررالحکم، ۵۱۳</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 384- 385.</ref>.

[[امام علی]] {{ع}} در فرازی می‌فرماید: بر شما باد به [[نیکوکاری‌ها]] و [[خوش‌رفتاری]] با خویشان و [[همسایگان]]، زیرا که این دو کار عمرها را می‌افزاید و خانه‌ها را آباد می‌دارند<ref>غررالحکم، ۴۸۶</ref>. هم‌چنین [[امام]] در فرازهایی، [[ترک رحم]] را مورد [[نکوهش]] قرار می‌دهد و برخی آثار سوء آن را برمی‌شمرد، با این تعبیرها: بدترین [[گناهان]]<ref>غررالحکم، ۲۰۱</ref>، موجب [[نزول]] [[گرفتاری‌ها]] و [[بلایا]]<ref>غررالحکم، ۳۸۴</ref>، موجب [[نزول]] [[گرفتاری‌ها]] و [[خشم]] [[خداوند]]<ref>غررالحکم، ۲ / ۵۱۳</ref>، [[ستم]] بر خویشان و نکوهیده‌ترین [[ستم‌ها]]<ref>غررالحکم، ۱۸۳</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 385.</ref>.