دوستی در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

* [[انسان‌ها]] برحسب نوع [[آفرینش]] خود موجوداتی [[اجتماعی]] و نیازمند ارتباط با یکدیگرند. آن‌ها نیاز دارند فارغ از نیازهای مادی و معنوی به یکدیگر مهر ورزند و روابط [[عاطفی]] داشته باشند. هر دو نفر که با هم روابط [[عاطفی]] برقرار کنند، در اصطلاح [[دوست]] نامیده می‌شوند و آشنایی آن‌ها، که همراه با مهر و [[محبت]] است، دوستی نام دارد. این مفهوم در [[کلام امام علی]] {{ع}}، به‌عنوان انسانی که از زوایای روحی [[انسان‌ها]] [[آگاهی]] دارد، نمود پیدا کرده‌است. از این‌رو در آخرین سفارش‌های خود به فرزندانش آن‌ها را به دوستی با یکدیگر سفارش می‌کند<ref>نهج البلاغه، نامه ۴۷</ref> و کسی را که دوستی نداشته باشد، [[غریب]] می‌داند<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱</ref> و دوستی ورزیدن را نیمی از [[خرد]] برمی‌شمارد<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۴۲</ref> و می‌فرماید: ناتوان‌ترین [[مردم]] کسی است در یافتن [[دوست]] ناتوان باشد و ناتوان‌تر از او، کسی است که دوستی فراچنگ آرد و ضایعش گذارد<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۱: {{متن حدیث|أَعْجَزُ النَّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنِ اكْتِسَابِ الْإِخْوَانِ، وَ أَعْجَزُ مِنْهُ مَنْ ضَيَّعَ مَنْ ظَفِرَ بِهِ مِنْهُمْ}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 403.</ref>.

با [[نیکان]] بیامیز تا از آنان شمرده شوی<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱: {{متن حدیث|قَارِنْ أَهْلَ الْخَيْرِ تَكُنْ مِنْهُمْ}}</ref>. از دیگر سو، برخی افراد قابل [[اعتماد]] و [[شایسته]] دوستی نیستند، از جمله افراد [[پست]] و حقیر، زیرا کسی که شخصیت خود را پاس نمی‌دارد، نسبت به دیگران نیز تن به [[خیانت]] می‌دهد: در [[یاور]] [[پست]] و حقیر و در [[دوست]] متهم خیری نیست<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱: {{متن حدیث|خَيْرَ فِي مُعِينٍ [مُهِينٍ] مَهِينٍ وَ لَا فِي صَدِيقٍ ظَنِينٍ}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 404.</ref>.

# کسی‌که [[رفتار]] ناپسند دارد، [[انسان]] از [[رفتار]] او آسیب می‌بیند و به [[رفتار]] بد او نزد [[مردم]] متهم می‌شود<ref>نهج البلاغه، نامه ۶۹: وَ {{متن حدیث|احْذَرْ صَحَابَةَ مَنْ يَفِيلُ رَأْيُهُ وَ يُنْكَرُ عَمَلُهُ، فَإِنَّ الصَّاحِبَ مُعْتَبَرٌ بِصَاحِبِهِ}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 404.</ref>.

* از این قبیل افراد که بگذریم [[آدمی]] می‌تواند برای خود دوستانی برگزیند و با توجه به [[شناخت]] هر یک از آن‌ها محدوده مناسبی برای دوستی تعریف کند<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 404.</ref>.

* [[امام]] {{ع}} را امری خارج از [[نفاق]] و دورویی می‌داند. [[دوستان]] باید با یکدیگر صادقانه [[رفتار]] کنند. از این‌رو در کلامی [[دوستان]] را در سه گروه معرفی می‌کند: [[دوستان]] تو سه گروه‌اند... دوستت، [[دوست]] دوستت، [[دشمن]] دشمنت...<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۸۷: {{متن حدیث|أَصْدِقَاؤُكَ ثَلَاثَةٌ وَ أَعْدَاؤُكَ ثَلَاثَةٌ؛ فَأَصْدِقَاؤُكَ: صَدِيقُكَ وَ صَدِيقُ صَدِيقِكَ وَ عَدُوُّ عَدُوِّكَ}}</ref>. آنچه از این [[کلام]] برمی‌آید، آن است‌که انسان‌هایی که در [[زندگی]] [[هدف]] دارند، نمی‌توانند با شخصیت‌های متضاد دوستی گزینند و اگر چنین شد، در [[دل]] یک‌سو و یک جهت نیستند و [[نفاق]] بین آن‌ها به‌وجود می‌آید که عمل به آن‌ موجب ادای برقرار شد، [[التزام]] و حقوقی بین آن‌ها به‌وجود می‌آید که عمل به آن موجب ادای [[حق]] دوستی و گسترش پیوند بین آن‌ها می‌شود. نزد [[امام]]، [[دوست]] به‌مثابه خویشاوند است و [[دوست]] حقیقی کسی است که در [[غیبت]] [[دوست]] نیز پای‌بند به دوستی باشد<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱</ref>. از این‌رو سه [[حق]] را برای دوستی حقیقی برمی‌شمرد: [[دوست]] باید در سه مورد [[حق]] [[دوست]] را نگاه دارد: گرفتاری، غیاب و پس از [[مرگ]]<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۲۹: {{متن حدیث|لَا يَكُونُ الصَّدِيقُ صَدِيقاً حَتَّى يَحْفَظَ أَخَاهُ فِي ثَلَاثٍ: فِي نَكْبَتِهِ وَ غَيْبَتِهِ وَ وَفَاتِهِ}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 404- 405.</ref>.

* در نتیجه اگر [[پیمان]] دوستی و [[برادری]] بین دو تن برقرار شد، این [[حق]] برای آن‌دو همیشه محفوظ است و حتی اگر یکی از آن‌دو از [[جهان]] رخت بربست، باز هم [[حق]] رفاقت ادامه خواهد داشت<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 404- 405.</ref>.

* [[امیرمؤمنان]] {{ع}} در [[نهج البلاغه]] بر حفظ رابطه دوستی تأکید دارد و در فرازی ناتوان‌ترین [[مردم]] را کسی می‌داند که در حفظ [[دوستان]] خود ناتوان است. از بین رفتن دوستی و [[برادری]] پس از برپایی آن مورد [[نکوهش]] [[امام]] قرار گرفته‌است: چه زشت است بریدن (دوستی) پس از پیوند، [[بی‌وفایی]] پس از [[برادری]]، [[دشمنی]] پس از [[صفا]] (و [[صداقت]]) و از میان رفتن الفت و [[صمیمیت]] پس از استحکام و [[استواری]] آن<ref>غررالحکم</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 405.</ref>.

# '''[[صداقت]] و [[راستی]]:'''هنگامی که دوستت تو را به [[برادری]] خویش برگرفت تو برای او (به‌صورت) بنده‌ای باش و [[صداقت]] در [[وفاداری]] و نیکویی [[صفا]] و [[صمیمیت]] را به او اعطا کن<ref>غررالحکم</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 405.</ref>.

# '''[[وفای به عهد]]:''' [[وفای به عهد]] و [[پیمان]] آن‌قدر اهمیت دارد که [[امام]] حتی [[وفای به عهد]] با [[دشمن]] را نیز نیکو می‌شمارد و به آن [[فرمان]] می‌دهد: اگر با [[دشمن]] خود [[پیمان]] بستی یا به او [[امان]] دادی، به [[عهد]] خویش وفا کن<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳: {{متن حدیث|وَإِنْ عَقَدْتَ بَيْنَکَ وَبَيْنَ عَدُوِّکَ عُقْدَةً، أَوْ أَلْبَسْتَهُ مِنْکَ ذِمَّةً، فَحُطْ عَهْدَکَ بِالْوَفَاءِ}}</ref>. اگر چنین است، [[وفای به عهد]] در دوستی اهمیت بسیار دارد: [[برترین]] برادر [[وفادار]] به یار [[پاک]] و پایدار است<ref>غررالحکم</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 405.</ref>.

گله‌گذاری زنده ‌کننده دوستی است<ref>غررالحکم</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 405.</ref>.

# '''[[خوشرویی]] و [[خوش‌رفتاری]]:''' [[خوشرویی]]، کمند دوستی‌هاست<ref>نهج البلاغه، حکمت ۵: {{متن حدیث|وَ الْبَشَاشَةُ حِبَالَةُ الْمَوَدَّةِ}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 405.</ref>.

# '''حفظ [[اعتماد]] و یک‌رنگی:'''[[حق]] برادرت را در [[اعتماد]] و یک‌رنگی و دوستی فی‌مابین ضایع مکن، چه که اگر [[حق]] کسی را ضایع کردی، [[حق]] [[برادری]] را به‌جا نیاوردی<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 405.</ref>.

# '''[[اعتدال]] و [[میانه‌روی]]:''' در عین‌حال در رفت‌وآمدها و روابط افراد، همیشه باید جانب [[اعتدال]] را نگاه داشت و از مرز [[اعتدال]] در دوستی خارج نشد. [[امام]] در فرازی هشدار می‌دهد که: هرگز تمام رازهای خویش را با کسی در میان مگذار، چرا که ممکن است روزی [[اختلاف]] بروز کند و [[دوست]] امروزین [[دشمن]] فردایت شود<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 406.</ref>.

# '''[[وفای به عهد]]:''' پای‌بندی به [[عهد]] و [[پیمان]] در حضور و غیاب [[دوست]] از شروط حفظ دوستی است. [[دوستان]] در هر شرایطی باید حامی و [[پشتیبان]] یکدیگر باشند و هرگز نباید [[عهد]] و [[پیمان]] دوستی را نادیده انگارند<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 406.</ref>.

# '''[[رازداری]]:''' اگر دوستی رازی را با دوستش در میان گذاشت، او موظف است [[حق]] دوستی را به‌جای آورد و در حفظ [[اسرار]] [[دوست]] کوشا باشد<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 406.</ref>.

# '''انعطاف‌پذیری:'''آن‌که درخت وجودش انعطاف‌پذیر باشد، شاخسارش فراوان<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۰۵: {{متن حدیث|مَنْ لَانَ عُودُهُ، كَثُفَتْ أَغْصَانُه}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 406.</ref>.

# '''پرهیز از [[غیبت]] و [[بدگویی]]:''' آن‌که بداند برادرش در [[دین]] ثابت‌قدم و [[استوار]] است و به راه راست می‌رود، نباید به بدگویی‌های [[مردم]] در [[حق]] او گوش فرا دهد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۴۱: {{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ عَرَفَ مِنْ أَخِيهِ وَثِيقَةَ دِينٍ وَ سَدَادَ طَرِيقٍ، فَلَا يَسْمَعَنَّ فِيهِ أَقَاوِيلَ الرِّجَالِ}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 406.</ref>.

# '''[[خلوص]] در دوستی و [[اصلاح]] انگیزه‌ها و نیت‌ها:''' افراد نباد تنها به قصد [[منفعت]] با یکدیگر دوستی گزینند: (در [[نکوهش]] برخی از [[مردم]]) اگر با یکدیگر راه [[صفا]] و دوستی می‌سپرید، انگیزه آن [[آمال]] و آرزوهاست<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۳۳: {{متن حدیث|وَ تَصَافَيْتُمْ عَلَى حُبِّ الْآمَالِ}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 406.</ref>.

# '''پرهیز از توجه به سخن چینان:''' آن‌که به حرف [[سخن‌چین]] رود، دوستانش را از دست دهد<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۰۵: {{متن حدیث|وَ مَنْ أَطَاعَ الْوَاشِيَ ضَيَّعَ الصَّدِيقَ}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 406.</ref>.

# '''پرهیز از به زحمت انداختن [[دوستان]]:''' بدترین [[دوست]] کسی است که [[دوستان]] را به زحمت اندازد<ref>نهج البلاغه، حکمت ۴۷۱: {{متن حدیث|شَرُّ الْإِخْوَانِ، مَنْ تُكُلِّفَ لَه}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 406.</ref>.

* به هر روی، گاه ممکن است میان دو تن [[اختلاف]] ایجاد شود. در این صورت، فرد، خود با [[نیکی]] کردن ارتباط را برقرار کند و اگر با [[نکوهش]]، پرخاشگری و سخت‌گیری [[دوست]] روبه‌رو شد، با [[صبر]] و [[نرمی]] با او [[رفتار]] کند و با [[بخشش]] و گذشت از اشتباه و [[لغزش]] [[دوست]] درگذرد و در برقراری ارتباط پیش‌قدم شود و به محض مشاهده زمینه مناسب، فرصت را [[غنیمت]] شمرد و راهی به‌سوی [[دوست]] و ادامه دوستی باز کند: هرگز مباد که برادرت پس از [[قهر]] تو در پیوستن پیشی گیرد<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱: {{متن حدیث|احْمِلْ نَفْسَكَ مِنْ أَخِيكَ عِنْدَ صَرْمِهِ عَلَى الصِّلَةِ}}</ref>. اما گاهی قطع رابطه اتفاق می‌افتد. در این‌صورت فرد باید راهی برای بازگشت [[دوست]] باقی بگذارد و تمام پل‌های پشت سر را خراب نکند، تا دیگر راهی برای عذرخواهی و بازگشت باقی نماند: اگر خواستی با برادرت قطع رابطه کنی، راهی برای آشتی بگذار تا اگر چنانچه روزی خواست، از آن راه بازگردد<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱: {{متن حدیث|وَ إِنْ أَرَدْتَ قَطِيعَةَ أَخِيكَ فَاسْتَبْقِ لَهُ مِنْ نَفْسِكَ بَقِيَّةً يَرْجِعُ إِلَيْهَا}}</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 407.</ref>.