وقف در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخهها
جز
جایگزینی متن - '-،' به '-'
جز (جایگزینی متن - 'احداث' به 'احداث') |
جز (جایگزینی متن - '-،' به '-') |
||
خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
چهار عنصر اصلی را برای وقف میتوان برشمرد: | چهار عنصر اصلی را برای وقف میتوان برشمرد: | ||
* [[بانی]] و مؤسس (واقِف)؛ واقفان نوعاً از بین [[صاحب منصبان]] و [[رجال]] [[حکومتی]]، علما، تجار و متدینین متمول بودهاند. البته تنوع موضوعات و سیالیت قالب وقف که هیچ محدودیتی از نظر [[ارزش]] [[مالی]] موقوفه بر آن مترتب نیست، امکان انجام وقفهای کوچک را برای طبقات [[پایینتر]] نیز فراهم کرده است. از نکات جالب توجه آنکه بخش مهمی از [[موقوفات]]، خصوصاً در دوره [[صفویه]] توسط [[زنان]]، به ویژه زنان [[صاحب منصب]] یا [[همسران]] [[رجال]] [[حکومتی]] صورت گرفته است که نشان از [[استقلال]] [[مالی]] ایشان دارد. از مشهورترین زنان واقف میتوان گوهرشاد آغا ۔ همسرشاهرخ تیموری- | * [[بانی]] و مؤسس (واقِف)؛ واقفان نوعاً از بین [[صاحب منصبان]] و [[رجال]] [[حکومتی]]، علما، تجار و متدینین متمول بودهاند. البته تنوع موضوعات و سیالیت قالب وقف که هیچ محدودیتی از نظر [[ارزش]] [[مالی]] موقوفه بر آن مترتب نیست، امکان انجام وقفهای کوچک را برای طبقات [[پایینتر]] نیز فراهم کرده است. از نکات جالب توجه آنکه بخش مهمی از [[موقوفات]]، خصوصاً در دوره [[صفویه]] توسط [[زنان]]، به ویژه زنان [[صاحب منصب]] یا [[همسران]] [[رجال]] [[حکومتی]] صورت گرفته است که نشان از [[استقلال]] [[مالی]] ایشان دارد. از مشهورترین زنان واقف میتوان گوهرشاد آغا ۔ همسرشاهرخ تیموری- ترکان خاتون - [[ملکه]] ایلخانی- دلارام خانم - همسرشاه [[عباس]] اول - و [[زینب]] بیگم - دختر امیرمحمد اردستانی [[شیخ الاسلام]] - را نام برد. واقفان انگیزههای مختلفی برای [[وقف]] [[دارایی]] خود داشته و دارند؛ اعم از انگیزههای مذهبی (مانند کسب [[رضای خدا]] و [[اهلبیت]] و ابراز [[محبت]] به بزرگان [[دینی]])، [[اقتصادی]] (مانند [[حمایت]] از [[اولاد]] و [[خانواده]])، [[اجتماعی]] (مانند کسب [[شهرت]] و وجهه)، [[سیاسی]] (مانند تثبیت [[قدرت]]) و شخصی (مانند ایجاد پشتوانه مالی [[خانوادگی]]). | ||
* مدیر وقف (تولیت)؛ [[مدیریت]] امور مربوط به هر موقفه، با متولی با تولیت آن است که توسط واقف یا طبق شرایط مندرج در وقفنامه مشخص شده است. معمولاً از محل وقف، بخش مشخصی جهت اجرت متولی و در صورت نیاز دیگر [[خادمان]] موقوفه اختصاص داده میشود. تولیت موقوفات، به [[دلایل]] اقتصادی و سیاسی، در طول [[تاریخ]] از مسائل پر مناقشه بوده است. به ویژه در مقاطعی که [[حکومتها]] و [[دولتها]] سعی در بسط کنترل و [[مدیریت خود]] بر موقوفات داشتهاند. رایجترین نوع تولیت، تولیت موروثی است که در آن واقفان معمولاً تولیت موقوفات خود را تا پایان [[عمر]] خود برعهده دارند و پس از خود، این کار را به [[فرزندان]] و نسلهای بعدی خود میسپارند. در گذشته برخی واقفان، از [[علما]] و [[روحانیان]] میخواستند که تولیت موقوفاتشان را عهدهدار شوند. همین امر یکی از پشتوانههای اقتصادی بخشی از [[روحانیت]] محسوب میشد. اما در دوره رضاشاه با تصویب [[قانون]] جدید [[اوقاف]]، [[دولت]] جایگزین روحانیان متولی شد و روحانیت از این پشتوانه مالی مهم [[محروم]] شد. | * مدیر وقف (تولیت)؛ [[مدیریت]] امور مربوط به هر موقفه، با متولی با تولیت آن است که توسط واقف یا طبق شرایط مندرج در وقفنامه مشخص شده است. معمولاً از محل وقف، بخش مشخصی جهت اجرت متولی و در صورت نیاز دیگر [[خادمان]] موقوفه اختصاص داده میشود. تولیت موقوفات، به [[دلایل]] اقتصادی و سیاسی، در طول [[تاریخ]] از مسائل پر مناقشه بوده است. به ویژه در مقاطعی که [[حکومتها]] و [[دولتها]] سعی در بسط کنترل و [[مدیریت خود]] بر موقوفات داشتهاند. رایجترین نوع تولیت، تولیت موروثی است که در آن واقفان معمولاً تولیت موقوفات خود را تا پایان [[عمر]] خود برعهده دارند و پس از خود، این کار را به [[فرزندان]] و نسلهای بعدی خود میسپارند. در گذشته برخی واقفان، از [[علما]] و [[روحانیان]] میخواستند که تولیت موقوفاتشان را عهدهدار شوند. همین امر یکی از پشتوانههای اقتصادی بخشی از [[روحانیت]] محسوب میشد. اما در دوره رضاشاه با تصویب [[قانون]] جدید [[اوقاف]]، [[دولت]] جایگزین روحانیان متولی شد و روحانیت از این پشتوانه مالی مهم [[محروم]] شد. | ||
* موضوع وقف (موقوفه)؛ نوع و جنس موقوفات طیف متنوعی را شامل میشود که نتیجه تفاوت [[تفسیر]] و رویکرد به [[وقف]] در مقاطع مختلف بوده است. اغلب [[موقوفات]] در قالب [[زمین]]، مِلک و ساختمان بودهاند، اما در وقفهای کوچک گاه یک شیء هم موضوع وقف است. همچنین در کنار موقوفات دارای [[ارزش مادی]]، با توسعه مفهوم وقف به ویژه در دوره معاصر، موقوفات [[معنوی]] هم به گستره وقف افزوده شدهاند؛ نظیر وقف یک رسم و [[آیین]] یا حتی یک قطعه [[شعر]]. به عنوان مثال در روستای قورتان - حوالی زواره [[اصفهان]] – در [[دهه محرم]]، آیین [[عزاداری]] منحصر به فردی برگزار میشود که طبق [[باور]] اهالی، وقف آن روستا شده است و [[عزاداران]]، در پایان آن آیین، با خواندن شعری، بر کسی که آیین وقفی را به جای دیگری ببرد، [[لعن]] میفرستند. | * موضوع وقف (موقوفه)؛ نوع و جنس موقوفات طیف متنوعی را شامل میشود که نتیجه تفاوت [[تفسیر]] و رویکرد به [[وقف]] در مقاطع مختلف بوده است. اغلب [[موقوفات]] در قالب [[زمین]]، مِلک و ساختمان بودهاند، اما در وقفهای کوچک گاه یک شیء هم موضوع وقف است. همچنین در کنار موقوفات دارای [[ارزش مادی]]، با توسعه مفهوم وقف به ویژه در دوره معاصر، موقوفات [[معنوی]] هم به گستره وقف افزوده شدهاند؛ نظیر وقف یک رسم و [[آیین]] یا حتی یک قطعه [[شعر]]. به عنوان مثال در روستای قورتان - حوالی زواره [[اصفهان]] – در [[دهه محرم]]، آیین [[عزاداری]] منحصر به فردی برگزار میشود که طبق [[باور]] اهالی، وقف آن روستا شده است و [[عزاداران]]، در پایان آن آیین، با خواندن شعری، بر کسی که آیین وقفی را به جای دیگری ببرد، [[لعن]] میفرستند. |