ابواسحاق سبیعی در رجال و تراجم: تفاوت میان نسخه‌ها

ابواسحاق سبیعی در رجال و تراجم (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۷ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۳۷

۱٬۴۱۴ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۷ دسامبر ۲۰۲۲

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش

@@ خط ۳۹: / خط ۳۹: @@
 | پرسش مرتبط  =
 }}
+==آشنایی اجمالی ==
+اسحاق<ref>مصحّف أبو اسحاق السبیعی است.</ref> السبیعی<ref>ر.ک: أ. منابع شیعی: رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال مع تعلیقات میر داماد الاسترآبادی)، ج۱، ص۱۴۶؛ رجال الطوسی، ص۹۶ (ش ۹۵۶)، ۲۴۸ (ش۳۴۶۵)؛ جامع الرواه، ج۱، ص۶۲۴، ش۴۹۹۰، ج۲، ص۳۶۵، ش۲۵۴۶؛ منتهی المقال، ج۵، ص۱۱۳، ش۲۱۶۴؛ تنقیح المقال، ج۹، ص۱۰۸، ش۱۹۵۶؛ أعیان الشیعه، ج۲، ص۲۸۶، ش۱۰۵۹؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۳۸، ش۱۲۰۷؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۶۴، ش۲۰۲۱، ج۸، ص۳۲۴، ش۱۶۶۲۲؛ قاموس الرجال، ج۸، ص۱۱۷، ش۵۵۰۵.
+ب. منابع سنی: طبقات خلیفه، ص۲۷۵؛ الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۱۴؛ التاریخ الکبیر، ج۶، ص۳۴۷، ش۲۵۹۴؛ معرفة الثقات، ج۲، ص۱۷۹، ش۱۳۹۴؛ الجرح و التعدیل، ج۶، ص۲۴۲، ش۱۳۴۷؛ الثقات (ابن حبان)، ج۵، ص۱۷۷، ش۴۴؛ مشاهیر علماء الأمصار، ص۱۷۸، ش۸۴۷؛ طبقات المحدثین بأصبهان، ج۱، ص۳۳۶، ش۲۸؛ وفیات الأعیان، ج۳، ص۴۵۹، ش۵۰۲؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۶، ص۲۰۴، ش۵۳۶۱؛ تهذیب الکمال، ج۲۲، ص۱۰۲، ش۴۴۰۰؛ المغنی فی الضعفاء، ج۲، ص۱۴۷، ش۴۶۷۱؛ تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۱۴، ش۹۹؛ سیر أعلام النبلاء، ج۵، ص۳۹۲، ش۱۸۰؛ میزان الاعتدال، ج۳، ص۲۷۰، ش۶۳۹۳؛ تقریب التهذیب، ج۱، ص۷۳۹، ش۵۰۸۱؛ تهذیب التهذیب، ج۸، ص۵۶، ش۱۰۰؛ لسان المیزان، ج۷، ص۳۲۶، ش۴۲۶۶.</ref> در سند یک [[روایت]] [[تفسیر کنز الدقائق]] و به نقل از [[سعد السعود]] نقل شده است:
-== نسب ==
+{{متن حدیث|فِي كِتَابِ سَعْدِ اَلسُّعُودِ لاِبْنِ طَاوُسٍ رَحِمَهُ اَللَّهُ نَقْلاً عَنْ كِتَابِ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْعَبَّاسِ بْنِ مَرْوَانَ بِإِسْنَادِهِ إِلَى أَبِي إِسْحَاقَ اَلسَّبِيعِيِّ قَالَ: خَرَجْتُ حَاجّاً فَلَقِيتُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ فَسَأَلْتُهُ عَنِ اَلْآيَةِ {{متن قرآن|ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَيْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ}}<ref>سپس این کتاب را به کسانی از بندگان خویش که برگزیده‌ایم به میراث دادیم و برخی از آنان، ستمکاره با خویشند و برخی میانه‌رو و برخی با اذن خداوند در کارهای نیک پیشتازند؛ این همان بخشش بزرگ است سوره فاطر، آیه ۳۲.</ref>  فَقَالَ: مَا يَقُولُ فِيهَا قَوْمُكَ يَا أَبَا إِسْحَاقَ ؟ يَعْنِي أَهْلَ اَلْكُوفَةِ - قَالَ: قُلْتُ: يَقُولُونَ إِنَّهَا لَهُمْ، قَالَ: فَمَا يُخَوِّفُهُمْ إِذَا كَانُوا فِي اَلْجَنَّةِ؟ قَالَ: فَمَا تَقُولُ أَنْتَ جُعِلْتُ فِدَاكَ؟ فَقَالَ: هِيَ لَنَا خَاصَّةً، يَا أَبَا إِسْحَاقَ أَمَّا اَلسَّابِقُ بِالْخَيْرَاتِ فَعَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَيْنُ وَ اَلشَّهِيدُ مِنَّا وَ اَلْمُقْتَصِدُ فَصَائِمٌ بِالنَّهَارِ وَ قَائِمٌ بِاللَّيْلِ، وَ أَمَّا اَلظَّالِمُ لِنَفْسِهِ فَفِيهِ مَا فِي اَلنَّاسِ وَ هُوَ مَغْفُورٌ لَهُ}}
-[[ابواسحاق السُبیعیُّ]] [[عمرو بن عبد الله]] از [[ذریه]] [[سُبیع بن صَعْبِ بن همدان]]<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۲. سبیع بطن من همدان، نه سبیع و قاعده نیز مقتضی خوانش سبیع است؛ مثل حسین و زبیر و کمیل. (یوسفی غروی).</ref>، و [[سبیع]] نیز قبیله‌ای از [[همدان]] است<ref>الثقات، ابن حبان، ج۵، ص۱۷۷.</ref>.
+<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۱۰، ص۵۶۵ به نقل از سعد السعود، ص۱۰۷.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۳ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۳، ص ۴۵۱-۴۵۲.</ref>
-در کتاب‌های [[رجال]] از وی با عنوان‌های زیر نام برده شده است: [[ابواسحاق السبیعی]] اسمه عمرو بن عبدالله<ref>مقدمة ابن الصلاح، عثمان بن عبد الرحمن، ص۱۹۶.</ref>؛ [[ابو اسحاق السبیعی عمرو بن عبد الله همدانی کوفی]]<ref>تذکرة الحفاظ، ذهبی، ج۱، ص۱۱۶.</ref>، [[ابواسحاق السبیعی عمرو بن عبد الله بن ذی یحمد]]<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۲؛ إمتاع الأسماع، مقریزی، ج۴، ص۳۱۰.</ref>؛ [[ابواسحاق السبیعی عمرو بن عبد الله]]<ref>المعجم الأوسط، طبرانی، ج۲، ص۳۴۵.</ref>؛ [[ابو اسحاق السبیعی]]<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۶، ص۳۱۵؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، نمازی شاهرودی، ج۸، ص۳۲۴.</ref>؛ [[ابواسحاق همدانی سبیعی الکوفی]]<ref>تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ص۵۷۱.</ref>؛ [[عمرو بن عبدالله ابو اسحاق السبیعی]] و [[عمرو بن عبدالله بن أبی شعیرة]]<ref>تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ص۵۷۱.</ref>، [[عمرو بن عبدالله بن علی همدانی کوفی]]<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۲.</ref>، [[عمرو بن عبدالله بن علی احمد بن ذی یحمد]]<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۵؛ وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، ابن خلکان، ج۳، ص۴۵۹؛ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۶، ص۳۱۳؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ص۲۰۴.</ref> و [[عمرو بن عبدالله بن علی بن کلیب همدانی]]<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، نمازی شاهرودی، ج۸، ص۳۲۴.</ref><ref>[[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[عمرو بن عبدالله (مقاله)|مقاله «عمرو بن عبدالله»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۱۷۳-۱۷۴. </ref>.
+==شرح حال [[راوی]]==
+در نام راوی تصحیف رخ داده و عنوان صحیح [[أبو اسحاق السبیعی]]<ref>سمعانی می‌نویسد: {{عربی|"السبيعي بفتح السين المهملة وكسر الباء الموحدة وسكون الياء المنقوطة من تحتها باثنتين وفي آخرها العين المهملة، هذه النسبة إلى سبيع وهو بطن من همدان،... وبالكوفة محلة معروفة يقال لها السبيع لنزول هذه القبيلة بها،... والمشهور من العلماء المنسوبين إلى هذه المحلة أبو إسحاق السبيعي}}؛ (الأنساب (سمعانی)، ج۷، ص۶۸، ش۲۰۳۶).</ref> است؛ زیرا '''اولاً''' در منبع اصلی و منابع دیگر به همین صورت ثبت گردیده<ref>ر.ک: سعد السعود، ص۱۰۷؛ تأویل الآیات الظاهره، ص۴۷۰.</ref> و '''ثانیاً''' صاحب [[تفسیر کنز الدقائق]] همین [[روایت]] را در جایی دیگر نقل کرده و نام راوی را أبو اسحاق السبیعی ذکر کرده است<ref> تفسیر کنز الدقائق، ج۱۰، ص۵۷۰.</ref> و '''ثالثاً''' در متن روایت مذکور، [[امام]]{{ع}} با عبارت یا أبا اسحاق راوی را مخاطب قرار داده است و مراد از أبو اسحاق السبیعی، [[عمرو بن عبدالله بن علی بن ذی حمیر بن السبیع بن یبلع الهمدانی السبیعی الکوفی]] است و از آنجا که وی بیشتر با عنوان أبو اسحاق السبیعی روایت می‌کند و با عنوان عمرو بن عبدالله در تفسیر کنز الدقائق روایت نکرده است.
-== [[ابواسحاق السبیعی]] در [[منابع شیعه]] ==
+در میان [[رجالیان شیعه]]، تنها [[شیخ طوسی]] از وی در کتاب [[رجال طوسی|رجال]] خود با عنوان [[عمرو بن عبدالله بن علی ابو اسحاق الهمدانی السبیعی الکوفی تابعی]]<ref>رجال الطوسی، ص۲۴۸، ش۳۴۶۵.</ref> یاد کرده؛ ولی [[رجالیان اهل سنت]] وی را [[ستوده]] و شرح حالش را به تفصیل در [[کتب رجالی]] خود آوردند:
-[[شیخ طوسی]] در کتاب [[رجال]] خود در باب {{عربی|من عرف بكنيته او بقبيلته}}؛ [[ابواسحاق همدانی]] را جزء أصحاب [[امیر المؤمنین]] {{ع}} <ref>رجال الطوسی، طوسی، ص۸۷ (باب من عرف بکنیته او بقبیلته).</ref> و در باب الکنی، [[ابواسحاق همدانی]] و [[ابواسحاق السبیعی]] را جزء [[اصحاب امام حسن مجتبی]] {{ع}} شمرده است<ref>رجال الطوسی، طوسی، ص۹۶ (باب الکنی).</ref>.
-لازم به [[یادآوری]] است، همان طور که در [[کتاب]] [[اختیار معرفة الرجال]] آمده است: [[ابواسحاق همدانی]] و [[ابواسحاق السبیعی]] نام یک نفر هستند<ref>الاختصاص، شیخ مفید، ص۸۳.</ref>. همچنین [[شیخ طوسی]] در باب العین، در هنگام برشمردن [[اصحاب]] [[ابی عبدالله]] [[جعفر بن محمد]] {{ع}} [[ابواسحاق همدانی]] را از [[یاران امام صادق]] {{ع}} دانسته، درباره او چنین می‌نویسد: [[عمرو بن عبدالله بن علی]]، [[ابواسحاق همدانی]] [[سبیعی کوفی]]، [[تابعی]]<ref>اختیار معرفة الرجال، طوسی، ج۱، ص۱۴۷.</ref>.
+[[ذهبی]]: {{عربی|"أبو إسحاق السبيعي عمرو بن عبدالله بن ذي يحمد، وقيل: عمرو بن عبدالله بن علي الهمداني الكوفي، الحافظ شيخ الكوفة وعالمها ومحدثها... وكان من العلماء العاملين، ومن جلة التابعين"}}<ref>سیر أعلام النبلاء، ج۵، ص۳۹۲، ش۱۸۰.</ref>.
-[[شیخ مفید]] نیز به [[نقل]] از [[محمد بن جعفر المؤدب]] او را از ثقات [[علی بن الحسین]] {{عم}} دانسته، می‌گوید: [[ابا اسحاق]] که اسمش [[عمرو بن عبدالله سبیعی]] است، چهل سال [[نماز صبح]] خود را با وضوی [[نماز]] شبش به جای آورد و هر [[شب]] یک ختم [[قرآن]] داشت و کسی عابد‌تر از او و در میان خاص و عام، موثق‌تر از او نبود <ref>رجال الطوسی، طوسی، ص۲۴۸ (باب العین).</ref>.
+[[ابوحاتم رازی]]: {{عربی|"ثقة، وأحفظ من أبي إسحاق الشيباني، ويشبه بالزهري في كثرة الرواية واتساعه في الرجال"}}<ref>الجرح و التعدیل، ج۶، ص۲۴۳، ش۱۳۴۷.</ref>.
-اما صاحب کتاب [[معجم رجال الحدیث (کتاب)|معجم رجال الحدیث]]، [[ابواسحاق]] را از علمای [[اهل سنت]] دانسته، می‌گوید: وی [[ثقه]] نیست<ref>معجم رجال الحدیث، خویی، ج۱۴، ص۱۲۱.</ref>؛ در حالی که [[شهرستانی]]، از [[علماء]] [[اهل سنت]]، در کتاب الملل و النحل، [[ابواسحاق السبیعی]] را جزء [[امامیه]] و [[شیعه]] شمرده است <ref>الملل والنحل، شهرستانی، ج۱، ص۱۹۰.</ref><ref>[[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[عمرو بن عبدالله (مقاله)|مقاله «عمرو بن عبدالله»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۱۷۴-۱۷۵.</ref>.
+[[عجلی]]: {{عربی|"عمرو بن عبدالله أبو إسحاق السبيعي كوفي تابعي ثقة... وروى أبو إسحاق السبيعي عن ثمانية وثلاثين من أصحاب النبي{{صل}}"}}<ref>معرفة الثقات، ج۲، ص۱۷۹، ش۱۳۹۴.</ref>.
+[[ابن خلکان]] به نقل از [[ابو اسحاق السبیعی]]: {{عربی|"وكان يقول: رفعني أبي حتى رأيت علي بن أبي طالب{{ع}} يخطب وهو أبيض الرأس واللحیة"}}<ref>وفیات الأعیان، ج۳، ص۴۵۹، ش۵۰۲.</ref>.
+[[ابن سعد]]: {{عربی|"... حدثنا زهير قال حدثنا أبو إسحاق: أنه صلى خلف علي الجمعة قال فصلاها بالهاجرة بعدما زالت الشمس و إنه رآه قائماً أبيض اللحية أجلح"}}<ref>الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۱۴.</ref>؛ {{عربی|"... حدثنا يونس بن أبي إسحاق عن أبي إسحاق قال رأيت علياً قال: قال لی أبی: قم يا عمرو! فانظر إلى أميرالمؤمنين، فنظرت إليه فلم أره يخضب لحيته ضخم اللحية"}}<ref>الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۱۴.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۳ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۳، ص ۴۵۲-۴۵۴.</ref>
+==[[طبقه راوی]]==
+[[رجالیان اهل سنت]]، [[سال]] ولادت [[راوی]] را در [[زمان]] [[خلافت عثمان]] و [[تاریخ]] وفاتش را سال ۱۲۶، ۱۲۷ یا ۱۲۹ ق و در سن ۹۸، ۹۹ یا ۱۰۰ سالگی دانسته‌اند و [[عقیده]] دارند که وی [[حضرت علی]]{{ع}} را [[ادراک]] کرده است<ref>ر.ک: التاریخ [[الکبیر]]، ج۶، ص۳۴۷، ش۲۵۹۴؛ الثقات ([[ابن حبان]])، ج۵، ص۱۷۷، ش۴۴؛ مشاهیر [[علماء]] الأمصار، ص۱۷۸، ش۸۴۷؛ [[تاریخ مدینة دمشق]]، ج۴۶، ص۲۰۷: {{عربی|و کان أبو إسحاق یقول ولدت زمن عثمان}}؛ [[سیر]] أعلام النبلاء، ج۵، ص۳۹۳، ش۱۸۰؛ الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۱۴ - ۳۱۵: {{عربی|... سمعت أبابکر بن عیاش یقول مات أبو إسحاق و هو ابن مائة سنة أو مائة غیر سنة... أخبرنا أبو نعیم قال بلغ أبو إسحاق ثمانیاً أو تسعاً و تسعین سنة و مات سنة ثمان وعشرین و مائة}}.
+[[میر داماد]] [[استرآبادی]] می‌نویسد: {{عربی|و قال ابن الأثیر فی جامع الأصول:... ولد لسنتین من خلافة عثمان و مات سنة تسع و عشرین و مائة و قیل: سنة سبع وعشرین}}؛ ([[رجال الکشی]] [[اختیار]] معرفة الرجال مع تعلیقات [[میرداماد]] الأسترآبادی)، ج۱، ص۱۴۷). </ref>.
+[[شیخ طوسی]] [[راوی]] را با عنوان [[عمرو بن عبدالله بن علی أبو إسحاق الهمدانی السبیعی الکوفی]] در [[اصحاب امام صادق]]{{ع}}<ref>ر.ک: رجال الطوسی، ص۲۴۸، ش۳۴۶۵.</ref> و با نام [[ابو اسحاق الهمدانی]] در [[اصحاب امام علی]]{{ع}}<ref>ر.ک: رجال الطوسی، ص۸۷، ش۸۹۰.</ref> و با اسم [[ابو اسحاق الهمدانی السبیعی]] در [[اصحاب امام حسن]]{{ع}} یاد کرده است <ref>ر.ک: رجال الطوسی، ص۹۶، ش۹۵۵.</ref>. و در [[اسناد]] [[روایات از امام علی]]<ref>ر.ک: الکافی، ج۸، ص۲۸۹، ح۴۳۵.</ref>، [[امام حسن]]<ref>ر.ک: الإرشاد، ج۲، ص۷.</ref>، [[امام سجاد]]<ref>ر.ک: تهذیب الأحکام، ج۹، ص۳۴۸، ح۱۲۵۱.</ref>، [[امام باقر]]<ref>ر.ک: تفسیر فرات الکوفی، ص۳۴۸، ح۴۷۴.</ref> و [[امام صادق]]{{عم}}<ref>ر.ک: الکافی، ج۱، ص۲۸۲، ح۴۱۳.</ref> [[روایت]] کرده است.
+بر این پایه، آنچه در الإختصاص منسوب به [[شیخ مفید]] و به نقل از [[محمد بن جعفر المؤدب]] گزارش شده که وی در شب [[شهادت امیرمؤمنان]]{{ع}} به [[دنیا]] آمده و در ۹۰ سالگی [[وفات]] کرده است<ref>{{عربی|و ولد فی اللیلة التی قتل فیها أمیر المؤمنین و قبض و له تسعون سنة}}؛ (الاختصاص، ص۸۳).</ref>، درست نیست.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۳ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۳، ص ۴۵۴-۴۵۵.</ref>
+==[[استادان]] و [[شاگردان راوی]]==
+از استادان وی در [[اسناد روایات]] می‌‌توان [[عبدالله بن عمرو]]، [[عبدالله بن عباس]]، [[براء بن عازب]]، [[عدی بن حاتم]]، [[زید بن أرقم]]، [[رافع بن خدیج]]، [[نعمان بن بشیر]]، [[جابر بن سمرة السوائی]]، [[خالد بن عرفطة العذری]]، [[عروة بن أبی الجعد البارقی]]، [[حارثة بن وهب الخزاعی]]، [[عمرو بن حریث]]، [[أبی جحیفة السوائی]]، [[عمارة بن رویبة]]، [[سلیمان بن صرد]]، [[عبدالرحمن بن أبزی]]، [[عبدالله بن یزید الخطمی]]، [[عبدالله بن الزبیر]]، معاویة و [[جبلة بن حارثة]] أخی زید، [[عمرو بن الحارث المصطلقی]] و [[ذی الجوشن الضبابی]] برشمرد <ref>ر.ک: تاریخ مدینة دمشق، ج۴۶، ص۲۰۴ - ۲۰۵، ش۵۳۶۱.</ref>.
+از [[شاگردان]] وی در اسناد روایات می‌‌توان این اشخاص را یاد کرد: منصور، الأعمش، [[سفیان بن سعید]]، [[سفیان بن عیینة]]، شعبة، [[مسعر]]، [[یونس بن مسعر]]، [[یوسف بن مسعر]]، [[إسرائیل بن یونس]]، [[زهیر بن معاویة]]، [[شریک بن عبدالله النخعی]]، [[أبو الأحوص سلام بن سلیم الخثعمی]] و [[زائدة بن قدامة الثقفی]]<ref>ر.ک: تاریخ مدینة دمشق، ج۴۶، ص۲۰۵، ش۵۳۶۱.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۳ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۳، ص ۴۵۶.</ref>
+==[[مذهب]] [[راوی]]==
+یادکرد نام راوی در کتب [[تاریخی]] و رجالی [[اهل سنت]] از سوی بزرگانی مانند [[قتیبی]]، [[طبری]]، [[مقدسی]]، [[سمعانی]]، [[ذهبی]] و [[ابن حجر]] بی‌هیچ اشاره‌ای به مذهب وی، قرینه‌ای بر [[سنی]] بودن وی است و افزون بر این طبری نوشته است: {{عربی|"ومن فقهائكم أبو إسحاق السبيعي، وقد أخرج بديلاً في من يقاتل الحسين{{ع}}"}}<ref>المسترشد، ص۱۷۷، ش۴۷.</ref> و بدان جهت، محقق تستری وی را از [[راویان]] عامی به شمار آورده<ref>قاموس الرجال، ج۸، ص۱۱۹، ذیل ش۵۵۰۵.</ref>؛ ولی از بعضی قرائن فهمیده می‌شود که وی در آغاز به [[مکتب خلفا]] [[گرایش]] داشته و سپس به [[تشیع]] گرویده؛ برای نمونه از این [[روایت]] که [[شیخ مفید]] آن را در [[الارشاد]] نقل کرده است:
+{{متن حدیث|وَ رَوَى مُخَوَّلُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ قَيْسِ بْنِ اَلرَّبِيعِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِسْحَاقَ عَنِ اَلْمَسْحِ فَقَالَ أَدْرَكْتُ اَلنَّاسَ يَمْسَحُونَ حَتَّى لَقِيتُ رَجُلاً مِنْ بَنِي هَاشِمٍ لَمْ أَرَ مِثْلَهُ قَطُّ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيِّ بْنِ اَلْحُسَيْنِ فَسَأَلْتُهُ عَنِ اَلْمَسْحِ عَلَى اَلْخُفَّيْنِ فَنَهَانِي عَنْهُ وَ قَالَ لَمْ يَكُنْ عَلِيٌّ أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَمْسَحُ وَ كَانَ يَقُولُ سَبَقَ اَلْكِتَابُ اَلْمَسْحَ عَلَى اَلْخُفَّيْنِ. قَالَ أَبُو إِسْحَاقَ فَمَا مَسَحْتُ مُنْذُ نَهَانِي عَنْهُ. قَالَ قَيْسُ بْنُ اَلرَّبِيعِ وَ مَا مَسَحْتُ أَنَا مُنْذُ سَمِعْتُ أَبَا إِسْحَاقَ}}<ref>الإرشاد، ص۲۶۳.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۳ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۳، ص ۴۵۶-۴۵۷.</ref>
+==جایگاه [[حدیثی]] راوی==
+[[شیخ مفید]] نوشته است: {{عربی|"روى محمد بن جعفر المؤدب أن أبا إسحاق و اسمه عمرو بن عبدالله السبيعي أنه صلى أربعين سنة صلاة الغداة بوضوء العتمة وكان يختم القرآن في كل ليلة ولم يكن في زمانه أعبد منه ولا أوثق في الحديث عند الخاص والعام وكان من ثقات علي بن الحسين{{ع}}"}}<ref>الاختصاص، ص۸۳.</ref>.
+[[رجالیان اهل سنت]]، همگی او را [[ثقه]] دانسته‌اند<ref>معرفة الثقات، ج۲، ص۱۷۹، ش۱۳۹۴؛ الجرح و التعدیل، ج۶، ص۲۴۲، ش۱۳۴۷؛ الثقات (ابن حبان)، ج۵، ص۱۷۷، ش۴۴.</ref>، اما [[ابن حبان]] او را به [[تدلیس]] در [[حدیث]] متهم کرده و نوشته است: {{عربی|"وكان مدلساً"}}<ref>الثقات (ابن حبان)، ج۵، ص۱۷۷، ش۴۴.</ref>.
+[[ذهبی]] نیز بعد از تصریح به [[وثاقت]] [[ابواسحاق السبیعی]] او را به [[نسیان]] و اختلاط در [[نقل حدیث]] متهم کرده و می‌نویسد: {{عربی|ثقة نبيل شاخ<ref>از شیخ به معنای پیر شدن؛ {{عربی|شاخَ و نَسِیَ}} یعنی پیر و به فراموشی دچار شده است.</ref> ونسي لم يضعفه أحد وسمع منه ابن عيينة وقد تغير شيئاً}}<ref>المغنی فی الضعفاء، ج۲، ص۱۴۷، ش۴۶۷۱.</ref>؛ {{عربی|من أئمة التابعين بالكوفة وأثباتهم إلا أنه شاخ ونسى ولم يختلط و...، وقد تغير قليلاً. وقال أبوحاتم: ثقة، يشبه الزهري في الكثرة... وروى جرير، عن مغيرة، قال: ما أفسد حديث أهل الكوفة غير أبي إسحاق!... وقال الفسوي: فقال بعض أهل العلم: كان قد اختلط، وإنما تركوه مع ابن عيينة لاختلاطه"}}<ref>میزان الاعتدال، ج۳، ص۲۷۰، ش۶۳۹۳.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۳ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۳، ص ۴۵۷-۴۵۸.</ref>
+==یادآوری==
+علت متهم ساختن ابواسحاق السبیعی به [[تدلیس]]، نسیان و اختلاط از سوی ذهبی [[روایات]] فراوانی است که از وی در مورد [[حضرت علی]]{{ع}} نقل شده است؛ نمونه‌ها:
+# {{متن حدیث|... عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ رَجُلٍ سَمَّاهُ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ السَّبِيعِيِّ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ قَالَ: خَطَبَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} خُطْبَةً بَعْدَ الْعَصْرِ فَعَجِبَ النَّاسُ مِنْ حُسْنِ صِفَتِهِ وَ مَا ذَكَرَهُ مِنْ تَعْظِيمِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ قَالَ أَبُو إِسْحَاقَ فَقُلْتُ لِلْحَارِثِ أَ وَ مَا حَفِظْتَهَا قَالَ قَدْ كَتَبْتُهَا فَأَمْلَاهَا عَلَيْنَا مِنْ كِتَابِهِ:...}}<ref>الکافی، ج۱، ص۱۴۱، ح۷.</ref>.
+#{{متن حدیث| روي عن إسحاق السبيعي، قال: دخلت مسجد الكوفة فإذا أنا بشيخ لا أعرفه و دموعه تسيل على خدّيه، فقلت له: يا شيخ ما يبكيك؟ فقال: إنّي كنت رجلا يهوديّا، و كانت لي ضيعة في ناحية «سورا فدخلت الكوفة بطعام على حمير أريد بيعها، فبينا أنا أسوق الحمير  و إذا فقدتها من بين يدي، و كأنّ‌ الأرض ابتلعتها، فأتيت منزل الحارث الهمدانيّ، و كان لي صديقا، و شكوت إليه ما أصابني، فأخذ بيدي و مضى بي إلى أمير المؤمنين (عليه السلام) فأخبرته الخبر، فقال للحارث: انصرف إلى منزلك فإنّي الضامن للحمير و الطعام. و أخذ أمير المؤمنين (عليه السلام) بيدي فمضى بي حتّى انتهى إلى الموضع الذي فقدت الحمير فيه‌ فوجّه وجهه إلى القبلة و رفع يده إلى السماء، ثمّ سجد و سمعته يقول: و اللّه ما على هذا عاهدتموني، و بايعتموني يا معشر الجنّ، و أيم اللّه لئن لم تردّوا على اليهوديّ حميره و طعامه لأنقضنّ عهدكم و لأجاهدنّكم في اللّه حقّ جهاده. فو اللّه ما فرغ من كلامه حتّى رأيت الحمير و الطعام عليها تتجوّل‌  حولي، فتقدّم إليّ يسوقها فسقتها و هو معي حتّى انتهى بي‌ إلى الرحبة، فقال: يا يهوديّ عليك بقيّة من الليل فضع عن حميرك‌  حتّى تصبح، فوضعت عنها. ثمّ قال لي: ليس عليك بأس، و دخل المسجد، فلمّا فرغ من صلاته و طلعت الشمس، خرج إليّ و عاونني على حمل الطعام، فبعته و استوفيت ثمنه، و قضيت حوائجي، فقلت له- عند فراغي من أمري-: أشهد أن لا إله إلّا اللّه، و أشهد أنّ محمّدا رسول اللّه‌ ، و أشهد أنّك عالم هذه الأمّة و خليفة اللّه على الجنّ و الإنس، فجزاك اللّه عن الإسلام و أهل الذمّة خيرا. ثمّ انطلقت إلى ضيعتي و أقمت بها، ثمّ اشتقت إلى لقائه الآن، فسألت عنه؟ قالوا: قبض، فجلست حيث تراني أبكي عليه (صلوات الله عليه) صلاة دائمة إلى يوم الدين‌}}<ref>نوادر المعجزات، ص۱۵۲ – ۱۵۳.</ref>.
+# {{متن حدیث|عَنِ اَلْحُسَيْنِ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِي عُثْمَانَ اَلدُّورِيِّ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ اَلسَّبِيعِيِّ قَالَ: كُنْتُ عَلَى عُنُقِ أَبِي يَوْمَ اَلْجُمُعَةِ وَ أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَخْطُبُ وَ هُوَ يَتَرَوَّحُ بِكُمِّهِ فَقُلْتُ: يَا أَبَتِ أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ يَجِدُ اَلْحَرَّ؟ فَقَالَ: لاَ يَجِدُ حَرّاً وَ لاَ بَرْداً، وَ لَكِنَّهُ غَسَلَ قَمِيصَهُ وَ هُوَ رَطْبٌ وَ لاَ لَهُ غَيْرُهُ فَهُوَ يَتَرَوَّحُ بِهِ}}<ref>الغارات (ط - الحدیثة)، ج۱، ص۹۸ - ۹۹.</ref>.
+#{{متن حدیث|محمد بن منصور عن عباد بن يعقوب عن عمرو بن ثابت : عن أبي إسحاق السبيعي عن زيد بن يثيع و سعيد بن وهب و عمرو ذي مرّ و حبة قالوا: نشد عليّ الناس في الرحبة : أنشد اللّه من سمع رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم يقول يوم غدير خم ما قال إلاّ قام يشهد. فقام اثنا عشر فشهدوا أنهم سمعوا رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم يقول لعلي يوم غدير خم: من كنت مولاه فعلي مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه}}<ref>مناقب الإمام أمیرالمؤمنین{{ع}} (محمد بن سلیمان الکوفی)، ج۲، ص۳۶۷، ح۸۴۳.</ref>.
+#{{متن حدیث|عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ السَّبِيعِيِّ وَ غَيْرِهِ قَالُوا: خَطَبَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ{{ع}} صَبِيحَةَ اللَّيْلَةِ الَّتِي قُبِضَ فِيهَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ وَ صَلَّى عَلَى رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} ثُمَّ قَالَ: لَقَدْ قُبِضَ فِي هَذِهِ اللَّيْلَةِ رَجُلٌ لَمْ يَسْبِقْهُ الْأَوَّلُونَ بِعَمَلٍ وَ لَا يُدْرِكُهُ الْآخِرُونَ بِعَمَلٍ لَقَدْ كَانَ يُجَاهِدُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ فَيَقِيهِ بِنَفْسِهِ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يُوَجِّهُهُ بِرَايَتِهِ فَيَكْنُفُهُ جَبْرَئِيلُ عَنْ يَمِينِهِ وَ مِيكَائِيلُ عَنْ يَسَارِهِ فَلَا يَرْجِعُ حَتَّى يَفْتَحَ اللَّهُ عَلَى يَدَيْهِ وَ لَقَدْ تُوُفِّيَ{{ع}} فِي اللَّيْلَةِ الَّتِي عُرِجَ فِيهَا بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ{{ع}} وَ فِيهَا قُبِضَ يُوشَعُ بْنُ نُونٍ وَصِيُّ مُوسَى وَ مَا خَلَّفَ صَفْرَاءَ وَ لَا بَيْضَاءَ إِلَّا سَبْعَمِائَةِ دِرْهَمٍ فَضَلَتْ مِنْ عَطَائِهِ أَرَادَ أَنْ يَبْتَاعَ بِهَا خَادِماً لِأَهْلِهِ ثُمَّ خَنَقَتْهُ الْعَبْرَةُ فَبَكَى وَ بَكَى النَّاسُ مَعَهُ}}<ref>الإرشاد، ج۲، ص۷ - ۸.</ref>.
+از [[روایات]] نقل شده از این [[راوی]]، [[خطبه]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} در [[الکافی]] و در باب [[جوامع]] [[توحیدی]] است<ref>ر.ک: الکافی، ج۱، ص۱۴۱، ح۷.</ref>ز<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۳ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۳، ص ۴۵۸-۴۶۱.</ref>
-== [[ابواسحاق السبیعی]] در منابع [[اهل‌سنت]] ==
-در منابع [[اهل‌سنت]] به [[ابواسحاق السبیعی]] بیشتر از [[منابع شیعه]] پرداخته شده و او از [[راویان]] کتب شش‌گانه [[اهل‌سنت]] شمرده شده است و [[بخاری]]، [[مسلم]]، [[ابوداوود]]، [[ترمذی]]، [[نسائی]] و [[ابن ماجه]] از وی [[روایت]] [[نقل]] کرده‌اند. در ادامه، نظرات برخی علمای [[اهل‌سنت]] درباره "[[ابواسحاق السبیعی]]" [[نقل]] خواهد شد.
-=== تصریح بر [[وثاقت]] ===
-بسیاری از [[علمای رجال]] [[اهل‌سنت]] [[ابواسحاق السبیعی]] را توثیق کرده‌اند، مانند افراد زیر:
-# [[یحیی بن معین]]: [[ابواسحاق السبیعی]] [[ثقه]] است<ref>تهذیب الکمال، مزی، ج۲۲، ص۱۰۳؛ سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۲؛ إمتاع الأسماع، مقریزی، ج۴، ص۳۱۰.</ref>؛
-# [[العجلی]]: [[ابواسحاق السبیعی]]، [[کوفی]]، [[تابعی]] و [[ثقه]] است<ref>معرفة الثقات، عجلی، ج۲، ص۱۷۹؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر ۴۶، ص۲۱۷؛ تهذیب الکمال، مزی ۲۲، ص۱۰۳؛ عمدة القاری، عینی، ج۱، ص۲۴۱.</ref>؛
-# [[ذهبی]]: [[ابواسحاق السبیعی]] را شیخ، عالم و [[محدث]] [[کوفه]] دانسته است و می‌گوید: وی از [[علماء]] عامل، و از [[تابعین]] و از طالبان [[علم]] و دارای [[شأن]] بزرگی است<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۲؛ إمتاع الاسماع، مقریزی، ج۴، ص۳۱۰.</ref>.
-# [[ابوحاتم]] [[معتقد]] است که [[ابواسحاق السبیعی]]، [[ثقه]] بوده و أحفظ از أبی إسحاق، [[شیبانی]] است و در [[کثرت]] [[روایت]] نیز شبیه [[زهری]] است<ref>تهذیب الکمال، مزی، ۲۲، ص۱۰۳؛ سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۲؛ تذکرة الحفاظ، ذهبی، ج۱، ص۱۱۶؛ میزان الاعتدال، ذهبی، ج۳، ص۲۷۰.</ref>؛
-# شعبه [[معتقد]] است که [[حدیث]] [[ابواسحاق السبیعی]] از [[مجاهد]] و [[حسن]] و [[ابن سیرین]] بهتر است <ref>تهذیب الکمال، مزی، ۲۲، ص۱۰۳؛ سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۲.</ref>؛
-# [[احمد بن عبده]] می‌گوید: از [[اباداوود طیالسی]] شنیدم که می‌گفت: ما [[حدیث]] را نزد چهار نفر "[[زهری]] و [[قتادة]] و [[ابواسحاق السبیعی|أبی إسحاق]] و [[اعمش]]" یافتیم<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۲؛ تذکرة الحفاظ، ذهبی، ج۱، ص۱۱۶.</ref>؛
-# [[علی بن المدینی]]: [[ابواسحاق السبیعی]] را هم جزء حافظان [[علم]] [[امت]] دانسته است<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۲؛ تاریخ أسماء الثقات، عمر بن شاهین، ص۱۴؛ تاریخ بغداد، خطیب بغدادی ۹، ص۱۱.</ref> و هم وی را از کسانی می‌داند که سندهای [[احادیث]] حول آنها می‌چرخد<ref>الجرح و التعدیل، رازی، ج۱، ص۳۴، ۵۹، ۱۲۹، ۱۸۷ و ۲۳۴؛ تهذیب الکمال، مزی ۲۸، ص۳۰۶ (شرح حال معمر راشد الحدانی) و تذکرة الحفاظ، ذهبی، ج۱، ص۳۶۰ (شرح حال یحیی بن آدم الحافظ).</ref>؛
-# [[أبوبکر بن عیاش]] می‌گوید: هیچ وقت نشنیدم که [[ابواسحاق السبیعی]] [[عیب]] کسی را بگوید<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۲.</ref>؛
-# [[علائی]] می‌گوید: عمرو بن عبدالله [[ابواسحاق السبیعی]]، از [[ائمه]] [[تابعین]] است که همه به سخنان او [[احتجاج]] کرده‌اند<ref>المختلطین، أبوسعید العلائی، ص۹۳.</ref>.
-# [[ابن خلکان]] [[معتقد]] است، [[ابواسحاق السبیعی]] از اعیان [[تابعین]] و کثیر الروایة است<ref>وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان، ابن خلکان، ج۳، ص۴۵۹.</ref><ref>[[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[عمرو بن عبدالله (مقاله)|مقاله «عمرو بن عبدالله»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۱۵۶. </ref><ref>[[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[عمرو بن عبدالله (مقاله)|مقاله «عمرو بن عبدالله»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۱۷۵-۱۷۶. </ref>.
-=== اهتمام به [[عبادات]] و [[تلاوت قرآن]] ===
-# [[ابو الاحوص|أبُو الأحْوَص]] می‌گوید: [[ابواسحاق السبیعی]] خطاب به [[جوانان]] گفته است: "ای گروه [[جوانان]]! [[قدرت]] و [[جوانی]] خود را [[غنیمت]] شمارید؛ هیچ شبی بر من نگذشت مگر اینکه در آن [[شب]]، هزار [[آیه]] از [[قرآن]] و در هر رکعت از [[نماز]]، [[سوره بقره]] را [[تلاوت]] کردم و تمام [[ماه‌های حرام]] و سه روز از هر ماه و روزهای [[دوشنبه]] و [[پنج‌شنبه]] هر ماه را، [[روزه]] گرفتم"<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۳ و تهذیب التهذیب، ابن حجر ۸:.۶۵.</ref>؛
-# [[ابوبکر بن عیاش|أبُوبکر بنُ عَیَّاش]] گوید: از [[ابواسحاق السبیعی]] شنیدم که می‌گفت: چهل سال است که در شب‌ها یک لحظه چشم‌هایم را روی هم نگذاشته‌ام<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۳؛ تذکرة الحفاظ، ذهبی، ج۱، ص۱۱۶؛ تهذیب التهذیب، ج۸، ص۶۵.</ref>؛
-# [[یونس]]، [[فرزند]] [[ابواسحاق السبیعی|ابا اسحاق]] می‌گوید: "پدرم در هر [[شب]]، هزار [[آیه]] از [[قرآن]] را [[تلاوت]] می‌کرد"<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۳؛ تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۸، ص۶۵.</ref>؛
-# [[احمد بن عمران|أحمدُ بنُ عمران]]، می‌گوید: از [[ابابکر]] شنیدم که می‌گفت: [[ابواسحاق السبیعی]] در هنگام [[پیری]] می‌گفت: ضعیف شده‌ام و [[توانایی]] به جا آوردن [[نماز]] زیاد را ندارم و من [[نماز]] به جای نمی‌آورم مگر اینکه [[سوره بقره]] و [[آل عمران]] را در آن [[تلاوت]] می‌کنم<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۳؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر ۴۶، ص۲۱۳.</ref>؛
-# [[اخنسی|أخْنسیُّ]] از [[علاءُ بن سالم العَبدی]] [[نقل]] می‌کند که [[ابواسحاق السبیعی]] در دو سال آخر عمرش چنان پیر شده بود که توان ایستادن را نداشت، مگر اینکه کسی او را بلند کند و زمانی هم که او را از جایش برای [[نماز خواندن]] بلند می‌کردند، در حالی که [[ایستاده]] بود، هزار [[آیه]] از [[قرآن]] را [[تلاوت]] می‌کرد<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۳؛ تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۸، ص۶۵.</ref>؛
-# [[فضیل بن غزوان]] می‌گوید: [[ابواسحاق السبیعی]] همیشه در هر سه روز، یک ختم [[قرآن]] داشت. و بعضی‌ها نیز گفته‌اند که وی همیشه در حال [[روزه]] و [[قیام]] بود<ref>تذکرة الحفاظ، ذهبی، ج۱، ص۱۱۶؛ میزان الاعتدال، ذهبی، ج۳، ص۲۷۰.</ref>؛
-# [[أبوالأحوص]] از [[ابواسحاق السبیعی|أبی إسحاق]] [[نقل]] می‌کند که وی در سن [[پیری]] می‌گفت: به [[درستی]] که پیر شدم و قوتی در من نیست، لذا فقط سه روز از هر ماه و روزهای [[دوشنبه]] و [[پنج شنبه]] و [[ماه‌های حرام]] را [[روزه]] می‌گیرم<ref>تذکرة الحفاظ، ذهبی، ج۱، ص۱۱۶.</ref>؛
-# [[ابن فضیل]]، از پدرش [[نقل]] می‌کند که [[ابواسحاق السبیعی]] هر سه روز یک بار [[قرآن]] را ختم می‌کرد <ref>تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۸، ص۶۵.</ref><ref>[[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[عمرو بن عبدالله (مقاله)|مقاله «عمرو بن عبدالله»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۱۷۶-۱۷۷. </ref>.
-=== تصریح بر [[جرح]] و [[ذم]] ===
-گرچه بعضی از رجال‌شناسان [[اهل سنت]] [[ابواسحاق السبیعی]] را توثیق کرده‌اند؛ اما بعضی دیگر نیز وی را به تدلیس در [[احادیث]] و [[فراموشی]] و اختلاط متهم کرده‌اند<ref>[[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[عمرو بن عبدالله (مقاله)|مقاله «عمرو بن عبدالله»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۱۷۸. </ref>.
-==== [[فراموشی]] و ضعیف شدن حافظه ====
-بعضی‌ها معتقدند که [[ابواسحاق السبیعی|ابو اسحاق]] در بزرگ‌ سالی به [[ضعف]] حافظه دچار شده، ولی به اختلاط گرفتار نشده بود <ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی ۵: ۳۹۲و إمتاع الأسماع، مقریزی۴: ۳۱۰.</ref>.
-[[ذهبی]] در [[میزان]] الاعتدال می‌گوید که عمرو بن عبدالله [[ابو اسحاق السبیعی]]، در [[پیری]] به [[فراموشی]] دچار شده بود، ولی به اختلاط گرفتار نبود <ref>میزان الاعتدال، ذهبی ۳: ۲۷۰.</ref>.
-بعضی نیز می‌گویند حافظه او اندکی ضعیف شده بود <ref>میزان الاعتدال، [[ذهبی]] ۳: ۲۷۰ و [[تهذیب]] التهذیب، [[ابن حجر]] ۸: ۵۶.</ref>.
-[[ذهبی]] در جای دیگر می‌گوید: [[ابو اسحاق السبیعی]]، عمرو بن عبدالله، [[ثقه]] است ولی قبل از مرگش حافظه‌اش ضعیف و به [[فراموشی]] دچار شد<ref>ذکر أسماء من تلکم فیه وهو موثق، ذهبی: ۲۰۸.</ref><ref>[[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[عمرو بن عبدالله (مقاله)|مقاله «عمرو بن عبدالله»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۱۷۸. </ref>.
-==== دچار شدن به اختلاط در آخر [[عمر]] ====
-[[فسوی]] از بعضی از [[اهل]] [[علم]] [[نقل]] می‌کند که [[ابواسحاق السبیعی|ابو اسحاق]] به اختلاط دچار شده بود و به همین سبب، من و [[ابن عیینه]] او را ترک کردیم <ref>میزان الاعتدال، ذهبی ۳: ۲۷۰ و دعوة إلی سبیل المؤمنین، طارق زین العابدین: ۱۳۸.</ref>.
-[[ابن حجر]] نیز در تقریب التهذیب بعد از توثیق [[ابواسحاق السبیعی]]، می‌گوید: وی در آخر [[عمر]] به [[مرض]] اختلاط گرفتار شد <ref>تقریب التهذیب، ابن حجر۱: ۷۳۹.</ref>.
-بعضی هم معتقدند که [[ابن عیینة]] و [[أبی خیثمة زهیر بن معاویة]] بعد از اینکه [[ابواسحاق السبیعی]] به اختلاط گرفتار شد، از وی [[حدیث]] شنیده‌اند<ref>المختلطین، علائی، ص۹۳.</ref><ref>[[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[عمرو بن عبدالله (مقاله)|مقاله «عمرو بن عبدالله»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۱۷۸-۱۷۹. </ref>.
-==== [[مدلس]] بودن ====
-[[ابواسحاق السبیعی]] به تدلیس هم متهم و با عباراتی همانند: {{عربی|كان يدلس}}<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۲؛ تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۸، ص۵۶.</ref>، {{عربی|مكثر من التدليس}}<ref>جامع التحصیل فی أحکام المراسیل، علائی، ص۴۵.</ref>، {{عربی|مشهور بالتدليس}}<ref>تعریف اهل التقدیس بمراتب الموصوفین بالتدلیس، ابن حجر، ص۴۲.</ref> {{عربی|وكان مدلسا}}<ref>الثقات، ابن حبان، ج۵، ص۱۷۷؛ دعوة إلی سبیل المؤمنین، طارق زین العابدین، ص۱۳۸.</ref> از او یاد شده است.
-[[ابواسحاق الجوزجانی]]<ref>اسم او «إبراهیم بن یعقوب بن إسحاق السعدی أبو إسحاق الجوزجانی» است. ر. ک: تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۱، ص۱۵۹</ref>، از علمای [[اهل‌سنت]] در [[جرح]] و تعدیل، [[ابواسحاق السبیعی]] را جزء [[محدثان]] بزرگ [[کوفه]] دانسته است و ضمن [[شیعه]] دانستن او می‌گوید: [[مذهب]] ([[تشیع]]) گروهی از [[اهل کوفه]]، همانند [[ابواسحاق السبیعی|أبی إسحاق]]، [[الأعمش]]، [[منصور]]، [[زبید]] و دیگران را نمی‌توان ستود؛ [[مردم]] به سبب [[راستگو]] بودن آنها حرفشان را می‌پذیرند و هر جا که آنها [[حدیثی]] را به صورت مرسل [[نقل]] کرده باشند، توقف می‌کنند<ref>تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۸، ص۵۶.</ref>.
-[[جریر]] از [[مغیرة]] [[نقل]] می‌کند که [[ابواسحاق السبیعی|ابو اسحاق]] و [[اعمش]] [[حدیث]] [[اهل کوفه]] را [[فاسد]] کرده‌اند<ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۲؛ میزان الاعتدال، ذهبی، ج۳، ص۲۷۰؛ تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۸، ص۵۶.</ref>!
-[[ابن حجر]] در توضیح این سخن گفته است: یعنی للتدلیس<ref>تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۸، ص۵۹.</ref>؛ یعنی علت اینکه [[مغیره]] می‌گوید، [[ابواسحاق السبیعی|ابواسحاق]] و [[اعمش]] باعث [[فاسد]] شدن [[حدیث]] [[اهل کوفه]] شده‌اند، [[مدلس]] بودن آن دو است. ولی احتمال دارد، به [[عقیده]] [[ابواسحاق الجوزجانی]]، [[فاسد]] شدن [[حدیث]] [[اهل کوفه]] با حضور [[ابواسحاق السبیعی|ابواسحاق]] و [[اعمش،]] به خاطر [[شیعه]] بودن آن دو باشد و نه [[مدلس]] بودن آنها؛ زیرا [[ابواسحاق الجوزجانی]] به [[مذهب]] [[شام]]، [[گرایش]] و نسبت به [[حضرت علی]] {{ع}} بسیار [[کینه]] دارد و [[دشمن]] آن [[حضرت]] است<ref>ذهبی در شرح حال وی می‌نویسد: {{عربی|... و قال ابن عدي، صكان شديد الميل إلى مذهب أهل دمشق فس المسل على علیّ و قال السلمی عن الدارقطنی بعد ان ذکر توثیقه، صلکن فیه انحراف عن علیّ {{ع}}، اجتمع علی بابه أصحاب الحدیث، فأخرجت جاریة له فرّوجة لتذبحها، فلم تجد من یذبحها، فقال، صسبحان اللّه!! فرّوجة لا یوجد من یذبحها، و علیّ یذبح فی ضحوة نیفا و عشرین ألف مسلم}}؛ ابن عدی می‌گوید، صجوزجانی در انحراف از حضرت علی {{ع}} به شدت به مذهب اهل شام گرایش داشت؛ سلمی بعد از توثیق جوزجانی به نقل از دار قطنی میگوید، صلکن جوزجانی از حضرت علی {{ع}} منحرف بود؛ یک روز عده‌ای از اهل حدیث به در خانه او رفتند، در حالی که جاریه وی قصد داشت جوجه‌ای را بکشد، اما کسی نبود که آن جوجه را بکشد؛ پس جوزجانی گفت، صسبحان الله! کسی نیست که یک جوجه را ببرد، در حالی که علی بن ابی طالب از صبح تا ظهر بیست هزار مسلمان را کشت! (تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۱، ص۱۵۹). </ref> و با [[اهل کوفه]] که به [[پیروی]] از [[اهل‌بیت]] {{عم}} مشهور هستند، نسبت خوبی ندارد و آنها را [[جرح]] می‌کند؛ [[ابن حجر]] در این باره می‌نویسد: زمانی که در [[عیب]] گرفتن [[ابواسحاق الجوزجانی]] نسبت به [[اهل کوفه]] دقت کنی، با جرح‌های عجیبی روبه‌رو خواهی شد، و علت آن هم شدت [[انحراف]] و [[دشمنی]] او نسبت به [[حضرت علی]] {{ع}} و مشهور بودن [[اهل کوفه]] به [[شیعه]] بودن است<ref>{{عربی| إذا تأمل ثلب أبی إسحاق الجوزجانی لأهل الكوفه رأی العجب و ذلك لشدة انحرافه في النصب و شهرة أهلها بالتشیع}}؛ (تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۱، ص۱۶). </ref><ref>[[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[عمرو بن عبدالله (مقاله)|مقاله «عمرو بن عبدالله»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۱۷۹-۱۸۰. </ref>.
-==== [[نقل روایت]] از [[قاتلان امام حسین]] {{ع}} ====
-از [[دلایل]] [[ذم]] [[ابواسحاق السبیعی|ابواسحاق]] آن است که وی از [[عمر بن سعد]]، [[قاتل]] [[امام حسین]] {{ع}} و از [[شمر بن ذی الجوشن]]، کسی که [[سر امام حسین]] {{ع}} را جدا کرد، [[حدیث]] [[نقل]] کرده است <ref>سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۵، ص۳۹۲؛ دعوة إلی سبیل المؤمنین، طارق زین العابدین، ص۱۳۸. شمر بن ذی الجوشن فرمانده چهار هزار پیاده نظام بود که با امام حسین {{ع}} به مبارزه پرداختند و سنان بن انس کسی بود که امام را به شهادت رساند. (نک: وقعه الطف، یوسفی غروی، ص۲۵۵).</ref><ref>[[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[عمرو بن عبدالله (مقاله)|مقاله «عمرو بن عبدالله»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۱۸۰. </ref>.
 == منابع رجال و تراجم شیعه ==