تقوا در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها

مرتبه دوم تقوا عبارت است از پرهیز از هر آن‌چه مورد رضای [[پروردگار]] نیست - هرچند [[حرام]] نباشد- و عمل به هر آن‌چه مقتضای [[خشنودی]] او است؛ هرچند واجب نباشد. این امور در عرف دینی ما «[[مستحبات]]» و «مکروهات» نامیده شده، مورد [[امر و نهی]] خداوندند. هرچند ترک مستحبات و عمل به مکروهات [[عقوبت]] ندارد، موجب نقصان در مراتب [[سعادت آدمی]] می‌شوند؛ زیرا آن‌چه انسان را در مراتب کمال پیش می‌برد و او را قرین سعادت می‌سازد، احراز [[خشنودی پروردگار]] است و لازمه تقوا در مراتب بالاتر آن، این است که [[آدمی]] از هر آن‌چه مخالف [[رضا]] و خشنودی [[حق]] است، اجتناب ورزد و خویشتن را از آن منزه سازد. پس عمل به مستحبات و پرهیز از مکروهات، مرتبه بالاتری از تقوا است.

=== پرهیز از [[شبهات]] ===

== [[حقیقت]] [[تقوا]] ==

[[حفظ]] و نگهداری خود از [[گناه]] و [[انحراف]] به دو صورت محقق می‌گردد:

ب. داشتن روحیه‌ای [[قوی]] و عالی؛ به گونه‌ای که او را از [[ارتکاب معاصی]] نگه دارد و به او مصونیت [[اخلاقی]] در برابر [[انحرافات]] بخشد. تقوای نوع اول، هرچند موجب دوری [[انسان]] از گناه و [[لغزش]] می‌شود، خود [[ضعف]] است و کمال نیست. این نوع تقوا معمولاً همراه با [[انزواطلبی]] و دوری از محیط [[اجتماع]] و [[محروم]] ماندن از کمالاتی است که جز در سایه [[زندگی اجتماعی]] عاید انسان نمی‌شود. ایجاد اجبارهای عملی برای پرهیز از [[گناهان]] نیز از همین مقوله است. در تمام این موارد، انسان ضعف [[روحی]] و اخلاقی خود را با عقب‌نشینی از صحنه‌های [[اجتماعی]] و [[کناره‌گیری]] از [[زندگی]] جمعی جبران می‌کند. اما تقوای نوع دوم، کمال نفس و [[قدرت]] [[روح]] است و تقوای [[حقیقی]] نیز همان است. چنین فردی با تقویت روح و نفس خود در سایه [[آگاهی]] و [[معرفت]] و تمرین‌های عملی، واجد قدرت مصونیت‌بخشی شده است که او را در برابر [[هوس‌ها]] و وسوسه‌ها و [[لغزش‌ها]] صیانت می‌کند. از این حالت روحی و [[نفسانی]] به «[[ملکه]] تقوا» تعبیر می‌شود و حقیقت تقوا نیز جز همین [[قدرت روحی]] و مصونیت اخلاقی - [[معنوی]] نیست<ref>ر. ک: مطهری، مرتضی، ده گفتار، مقاله تقوا.</ref>. از این رو در [[سخنان امام علی]] {{ع}} از تقوا به [[حرز]] و سپر و حصار مستحکم در برابر خطاها و لغزش‌ها تعبیر شده که نشان دهنده ویژگی مصونیت‌بخشی آن است: {{متن حدیث|التَّقْوَى حِصْنٌ حَصِينٌ لِمَنْ لَجَأَ إِلَيْهِ}}<ref>غررالحکم، ج۲، ص۲، ح۱۵۵۸.</ref>؛ «[[پارسایی]] حصار مستحکمی است برای آن کس که بدان [[پناه]] برد»<ref>همچنین آن حضرت فرموده است: {{متن حدیث|أَمْنَعُ حُصُونِ الدِّينِ التَّقْوَى‌}} (غررالحکم، ج۲، ص۳۹۰، ح۲۹۵۲)؛ {{متن حدیث|أَوْقَى جُنَّةٍ التَّقْوَى‌}} (غررالحکم، ج۲، ص۳۷۸، ح۲۸۹۲).</ref>. پس [[پارسایی]]، هرچند محدودیت‌آور است و حدود و قیودی را بر [[رفتار]] [[آدمی]] [[تحمیل]] می‌کند، این محدودیت زیان‌بار و مانع [[آزادی]] و [[رشد]] استعدادهای آدمی نیست؛ بلکه از نوع مصونیت است؛ مانند مصونیتی که [[انسان]] در برابر [[بیماری]] در خود به وجود می‌آورد و به کمک آن در برابر عوامل بیماری‌زا [[مقاومت]] می‌کند. پس هرگونه مصونیتی که آدمی در برابر امور خلاف و [[آلودگی]] به [[زشتی‌ها]] در خود به وجود آورد، [[تقوا]] است و به همین دلیل، تقوا منحصر به تقوای [[دینی]] نیست. هر کس که بر اساس اصول [[انسانی]] - [[اخلاقی]] یا مکتبی - مرامی، محدودیت‌هایی برای خود قرار می‌دهد و از اصول و [[موازین]] خاصی [[تبعیت]] می‌کند و تخطی از آنها را بر خود روا نمی‌دارد، به نوعی به تقوا دست یافته است. تقوای دینی و [[الهی]] که در [[دین]] آسمانی توصیه و [[الزام]] شده است، تبعیت از اصول و معیارهای الهی و اجتناب از [[مخالفت]] با آنها است که مهم‌ترین ثمره [[ایمان]] و [[یقین]] نیز به شمار می‌آید: {{متن حدیث|التَّقْوَى ثَمَرَةُ الدِّينِ وَ أَمَارَةُ الْيَقِينِ}}<ref>غررالحکم، ج۲، ص۳۲، ح۱۷۱۴.</ref>.

== اهمیت تقوا ==

[[راز]] این همه تأکید بر تقوا از آن‌چه قبلاً گفته شد روشن است: هیچ فضیلت و [[نیکی]] و کمالی جز تقوا، آدمی را در [[رسیدن به کمال]] نهایی او که همانا رسیدن به [[مقام قرب]] [[پروردگار]] است، سود نمی‌بخشد و او را به [[رستگاری]] [[ابدی]] نمی‌رساند. بر این اساس، شیرین‌ترین میوه‌ای که بر درخت [[دیانت]] می‌روید، میوه پارسایی است: {{متن حدیث|التَّقْوَى ثَمَرَةُ الدِّينِ وَ أَمَارَةُ الْيَقِينِ‌}}<ref>غررالحکم، ج۲، ص۳۲، ح۱۷۱۴.</ref>.<ref>[[محمد علی سادات|سادات، محمد علی]]، [[تقوا (مقاله)| مقاله «تقوا»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۳۷۵.</ref>

تأثیر تقوا بر روشن‌بینی و تقویت [[قوه]] تمییز و تشخیص [[انسان]]، از اینجا است که تقوا و [[خویشتن‌داری]] موجب فروکش کردن گرد و غبار نفسانیات در [[ضمیر انسان]] شده، موانع دید و تشخیص را که معمولاً [[آدمی]] را از روشن‌بینی باز می‌دارند، از میان بر می‌دارد و آدمی بهتر می‌تواند [[صلاح]] را از [[فساد]] و راه را از [[چاه]] و [[حق]] را از [[باطل]] و صحیح را از سقیم بازشناسد. زمانی که [[هوا و هوس]] بر وجود انسان چیره شوند یا خودخواهی‌ها و [[تعصبات]] و [[حب]] و بغض‌ها سر برآورند، از [[بینایی]] درونی آدمی می‌کاهند؛ تا آنجا که بینایی او به [[کوری]] و [[روشنایی]] درونی او به [[تاریکی]] بدل می‌شود و از [[درک]] و تشخیص [[حقایق]] باز می‌ماند. این مطلب هم درباره [[عقاید]] و [[افکار]] و هم درباره [[اعمال]] صادق است<ref>ر. ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ذیل آیه ۲۹ از سوره انفال؛ مطهری، مرتضی، ده گفتار، مقاله تقوا.</ref>. از سوی دیگر، [[پاکی]] و صفای درون موجبات [[رشد]] و پرورش [[استعداد]] الهام‌پذیری از [[عوالم غیب]] را فراهم می‌آورد و [[آدمی]] را از [[معارف ربوبی]] و [[حقایق]] قدسی بهره‌مند می‌گرداند. [[راز]] تأکید فراوان عرفا بر [[تزکیه نفس]] و ملازمت [[تقوا]] نیز همین است؛ زیرا بدون چنان [[وارستگی]] درونی، دست یافتن به [[شهود]] [[قلبی]] و [[باطنی]] که پایه و اساس [[عرفان]] است، میسر نیست. علاوه بر آن، مهار نفسانیات و نیل به پاکی درون، موجب تلطیف [[روحی]] [[انسان]] و رقیق و لطیف شدن [[احساسات]] و [[عواطف]] او می‌گردد. احساسات عالی و حساسیت‌های روحی و [[عاطفی]] ویژه‌ای که در نتیجه آن اثرپذیری انسان از زیبایی‌های [[معنوی]] افزون‌تر می‌شود، جز در سایه [[تصفیه]] درون امکان‌پذیر نیست. بعد از این مرحله است که انسان به [[ادراک]] زیبایی‌های فوق [[حسی]] و طبیعی دست می‌یابد و دید او نسبت به [[جهان]] و [[حیات]]، دگرگون می‌شود.

=== [[رهایی]] از تنگناها ===