سنت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = سنت

| عنوان مدخل  = سنت

| مداخل مرتبط = [[سنت در لغت]] - [[سنت در قرآن]] - [[سنت در فقه سیاسی]] - [[سنت در کلام اسلامی]] - [[سنت در معارف دعا و زیارات]] - [[سنت در معارف و سیره سجادی]] - [[سنت در معارف و سیره حسینی]] - [[سنت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]

| پرسش مرتبط  =  

}}

 

بعد از [[قرآن عظیم]] مهم‌ترین منبع استنباط احکام شرع و حقوق اسلامی سنت [[نبی اکرم]] {{صل}} و [[معصومین]] {{عم}} است.

[[اهل تسنن]] تنها [[سنت نبوی]] را حجت می‌شمارند؛ ولی [[شیعیان]] به [[حکم]] برخی از [[آیات قرآن]] [[مجید]] و احادیث متواتر از [[رسول اکرم]] {{صل}} که از خود [[اهل تسنن]] نیز [[روایت]] شده به قول و فعل و تقریر [[ائمه اطهار]] {{عم}} نیز به عنوان یک دلیل استناد می‌کنند. در یکی از این [[روایات]] که از منابع [[تشیع]] و [[تسنن]] روایت شده، [[پیامبر اکرم]] {{صل}} می‌فرماید: «دو چیز گران‌بها بعد از خود برای شما باقی می‌گذارم که به آنها [[رجوع]] کنید و مادام که به این دو رجوع نمایید [[گمراه]] نخواهید شد، [[کتاب خدا]] و عترتم»<ref>شیخ طوسی، الأمالی، ص۱۶۲؛ احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۳، ص۱۴ و ۱۷.</ref> و لذا از نظر [[امامیه]]، [[سنت]] [[ائمه]] {{عم}} نه به عنوان یک [[محدث]] و [[راوی]] بلکه به عنوان [[خلیفه]] و [[جانشین پیامبر]] {{صل}} و به [[دلیل عصمت]] آنان [[حجت]] است. [[امام خمینی]] در موارد متعددی بر این امر تأکید می‌ورزیدند و هر قانونی را که مخالف [[سنت پیامبر]] {{صل}} یا ائمه اطهار {{عم}} باشد [[لغو]] و بی‌ارزش می‌دانستند<ref>صحیفه امام، ج۱، ص۱۱۶؛ رساله توضیح المسائل، ص۴۵۷، مسأله ۲۸۳۵.</ref>. امام خمینی در خصوص [[حدیث ثقلین]] [[معتقد]] است: [[حدیث]] «[[ثقلین]]» [[متواتر]] بین جمیع [[مسلمین]] است و در کتب [[اهل سنت]] از «[[صحاح شش‌گانه]]» تا کتب دیگر آنان، با الفاظ مختلفه و موارد مکرر از [[پیغمبر اکرم]] {{صل}} به طور متواتر نقل شده است. این [[حدیث شریف]] حجت [[قاطع]] است بر جمیع [[بشر]] به‌ویژه [[مسلمانان]] [[مذاهب]] مختلف؛ و باید همه مسلمانان که حجت بر آنان تمام است جوابگوی آن باشند؛ و اگر عذری برای [[جاهلان]] بی‌خبر باشد برای علمای مذاهب نیست<ref>امام خمینی، وصیت‌نامه، متن، ص۳.</ref>.<ref>[[حجت‌الله فتحی|فتحی، حجت‌الله]]، [[نظام حقوق اسلامی - فتحی (مقاله)| مقاله «نظام حقوق اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۶۷۵.</ref>

== معناشناسی ==

فرق سنت با [[حدیث]] این است که حدیث تعابیری است که بیان‌کننده گفتار، رفتار و [[تقریر معصوم]]{{ع}} است؛ اما سنت اصل قول، فعل و تقریر معصوم{{ع}} است<ref>آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۹؛ مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایه، ۱/۵۸.</ref>؛ به تعبیر دیگر سنت «مَحکی» و [[احادیث]] «حاکی» و ناقل از سنت است. به سنت، محکی گفته می‌شود؛ چون به وسیله [[راویان حدیث]] از آن حکایت می‌شود<ref>بهایی عاملی، زبدة الاصول، ۸۷؛ میرزای قمی، القوانین، ۲/۳۳۸؛ مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایه، ۱/۵۹.</ref> و اگر [[احادیث]] [[سنت]] نامیده می‌شوند، از باب [[توسعه]] در معنای [[سنت]] است؛ زیرا احادیث سنت را [[اثبات]] می‌کنند.<ref>مظفر، اصول الفقه، ۳/۶۵.</ref> برخی نیز گفته‌اند سنت گاهی به سنت حاکی (احادیث) و گاهی به اعم از سنت حاکی و سنت محکی گفته می‌شود <ref>نایینی، اجود التقریرات، ۲/۱۲۳؛ مشکینی، اصطلاحات الاصول و معظم أبحاثها، ۱۴۱؛ فاضل لنکرانی، ایضاح الکفایه، ۱/۳۶.</ref>؛ البته سنت در [[فقه]] به معنای [[مستحب]]، در برابر [[واجب]]<ref>طوسی، العده، ۲/۵۶۶.</ref> و نیز در برابر [[بدعت]]<ref>ابن‌ماجه، سنن، ۱/۱۷–۲۰؛ سبحانی، البدعة و آثارها الموبقه، ۴۴–۴۵.</ref> به‌کار رفته‌است و مقصود از سنت در برابر بدعت، هر حکمی است که بر اساس [[شریعت]] و [[قواعد]] [[دین اسلام]] قرار دارد و بدعتْ هر حکمی است که برخلاف اصول و [[شریعت اسلامی]] است و موافق سنت نیست.<ref>حکیم طباطبایی، سنت در قانونگذاری، ۶.</ref> مقصود از سنت در اینجا معنای اصولی آن یعنی سخن، عمل و امضای [[معصوم]]{{ع}} است.<ref>[[علی اکبر ذاکری خمی|ذاکری خمی، علی اکبر]]، [[سنت - ذاکری خمی (مقاله)| مقاله «سنت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۶]]، ص۲۵۰ – ۲۵۹.</ref>

گسترش استفاده از [[حدیث]] و [[جعل]] و [[تزویر]] [[حدیث]] (سنت حاکی) به وسیله [[حاکمان]] و افراد سودجو سبب شد که [[ائمه]]{{ع}} راهکارهایی را برای ضبط سنت صحیح ارائه دهند<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۲۷/۱۰۶–۱۳۶.</ref> و نیز در میان [[مسلمانان]] رشته‌هایی دربارهٔ سنت پدید آید<ref>آقابزرگ، الذریعة، ۱۲/۲۳۳.</ref> و از [[قرن دوم]] به بعد ده‌ها کتاب دربارهٔ شرح لغات و [[احادیث]] نگاشته شد. [[فراهیدی]] در العین، [[ازهری]] در [[تهذیب اللغه]]، [[زمخشری]] در [[الفائق فی غریب الحدیث]] و [[ابن‌اثیر]] در [[النهایة فی غریب الحدیث]] و الاثر از این افراد به‌شمار می‌آیند.<ref>ابن‌اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، ۱/۳–۸.</ref> [[امام خمینی]] در مواردی به النهایة فی غریب الحدیث و الاثر استناد کرده‌است.<ref>امام خمینی، مکاسب، ‏۱/۲۷۴؛ امام خمینی، البیع، ‏۳/۲۹۵؛ امام خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۵۹۱.</ref> در دوره معاصر نیز بحث از سنت گسترش زیادی پیدا کرد؛ برای نمونه [[محمود ابوریّه]] از [[اهل سنت]]، در سال ۱۳۶۴ق/ ۱۳۲۴ش کتاب‌ها و مقاله‌هایی دربارهٔ سنت از جمله [[الاضواء علی السنة المحمدیه]] و [[ابوهریره شیخ المضیره]] را نگاشت و آرای نویی دربارهٔ سنت مطرح ساخت که در [[جهان عرب]] بازتاب گسترده‌ای داشت. همچنین در شیعه، [[حیدر حب‌الله]] نیز در دو کتاب [[السنة دورها و مکانتها فی الفکر الاسلامی]] و [[نظریة السنة فی الفکر الامامی الشیعی]] در چندین جلد به بررسی جایگاه سنت در [[اندیشه]] [[اسلامی]] و [[شیعی]] پرداخته است.<ref>[[علی اکبر ذاکری خمی|ذاکری خمی، علی اکبر]]، [[سنت - ذاکری خمی (مقاله)| مقاله «سنت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۶]]، ص۲۵۰ – ۲۵۹.</ref>

امام خمینی، [[سنت نبوی]]{{صل}} را یکی از [[ادله]] [[ضرورت تشکیل حکومت]] خوانده<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ۲۶.</ref> و یکی از علل نیاز به [[حکومت]] را جلوگیری از [[تغییر]] [[سنت]] و [[احکام الهی]] شمرده‌ است.<ref>امام خمینی، البیع، ‏۲/۶۲۱.</ref> ایشان قوانینی را که در مجالس [[قانون‌گذاری]] دوره پهلوی برخلاف صریح قرآن و سنت [[پیغمبر]]{{صل}} تصویب می‌شد، بی‌ارزش می‌دانست و به [[مخالفت]] با آن [[تشویق]] می‌کرد<ref>امام خمینی، توضیح المسائل، ۴۵۷.</ref>؛ چنان‌که از سران [[کشورهای اسلامی]] که برخلاف [[نص قرآن]] و سنت [[نبی اعظم]] عمل می‌کردند، [[انتقاد]] می‌کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ‏۱۵/۴۳۸.</ref> ایشان [[رفتار]] [[علما]] و [[روشنفکران]] [[متعهد]] را در جهت [[اصلاح]] و [[تحول]] [[ملت‌ها]] آن‌گاه سودمند می‌دانست که بر اساس قرآن و سنت [[پیامبر اکرم]]{{صل}} باشد<ref>امام خمینی، صحیفه، ‏۱۸/۳۴۲.</ref> و این موضوع را ننگی برای علمای [[جهان اسلام]] می‌دانست که با داشتن قرآن و سنت پیامبر{{صل}} به دنبال [[قوانین]] دیگر کشورها بروند<ref>امام خمینی، صحیفه، ‏۲۰/۳۳۷.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری خمی|ذاکری خمی، علی اکبر]]، [[سنت - ذاکری خمی (مقاله)| مقاله «سنت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۶]]، ص۲۵۰ – ۲۵۹.</ref>

=== سنت قولی ===

سخنان رسول خدا{{صل}} است که بخش اصلی سنت را تشکیل می‌دهد<ref>زحیلی، الوجیز فی اصول الفقه، ۳۵.</ref> و از طریق [[صحابه]] و [[ائمه معصوم]]{{ع}} رسیده‌ است، شامل سخنان ایشان برای بیان [[عقاید]]، [[تفسیر قرآن]]، [[احکام]] و مسائل [[دینی]] و توصیه‌های [[اجتماعی]] و [[سیاسی]] است. به [[اعتقاد شیعه]] سخنان [[اهل‌بیت]]{{ع}} به دلیل جایگاه و [[عصمت]] خود، نیز مانند سخنان [[پیامبر اکرم]]{{صل}} است.<ref>[[علی اکبر ذاکری خمی|ذاکری خمی، علی اکبر]]، [[سنت - ذاکری خمی (مقاله)| مقاله «سنت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۶]]، ص۲۵۰ – ۲۵۹.</ref>

# [[پیروی]] از [[فعل معصوم]]{{ع}} در آن مورد جایز باشد و از آن [[نهی]] نشده باشد؛ زیرا برخی از افعال مانند [[ازدواج]] با بیش از چهار [[زن]] و داخل‌ شدن [[مکه]] بدون [[احرام]] و [[وجوب نماز شب]] که از [[اختصاصات پیامبر]]{{صل}} است، در این موارد تشریع به‌شمار نمی‌آید و دیگران نمی‌توانند از آن [[پیروی]] کنند.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۴/۲۲۰–۲۲۳؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ جامع فقه، ۷/۳۳۲–۳۳۷؛ جناتی، اجتهاد و سنت، ۵–۶.</ref> اگر فعل معصوم{{ع}} دارای هیچ قرینه‌ای نباشد، برخی آن را بر [[وجوب]] و برخی بر [[استحباب]] حمل کرده‌اند و برخی نیز گفته‌اند بر هیچ‌یک از آن دو دلالت ندارد و تنها بر جواز و [[اباحه]] فعل دلالت دارد.<ref> حلی، محقق، ۱۶۹؛ مجاهد طباطبایی، مفاتیح الاصول، ۲۷۹؛ مظفر، اصول الفقه، ۳/۶۶–۶۷.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری خمی|ذاکری خمی، علی اکبر]]، [[سنت - ذاکری خمی (مقاله)| مقاله «سنت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۶]]، ص۲۵۰ – ۲۵۹.</ref>

=== سنت تقریری ===

سنت ظنی در برابر سنت قطعی است و به معنای خبر و [[حدیثی]] است که از سنت [[واقعی]] (قول، فعل و تقریر معصوم{{ع}}) حکایت می‌کند و از نظر سند یا دلالت ظنی است. بیشتر [[احادیث]] از نظر صدور از معصوم{{ع}} ظنی‌اند؛ زیرا [[اخبار متواتر]] و نیز [[اخبار]] همراه با قرینه قطعی اندک‌اند. احادیثی که در مراد معصوم{{ع}} ظهور دارند، از مصادیق سنت ظنی‌الدلاله و حجت‌اند<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۰/۳۲.</ref>؛ همچنین سنت به [[مسند]] و غیر مسند (یعنی مرسل) تقسیم می‌شود. خبر مسند نیز به معتبر و غیر معتبر و معتبر نیز به صحیح، [[موثق]]، حسن و [[ضعیف]] قابل تقسیم است.<ref>[[علی اکبر ذاکری خمی|ذاکری خمی، علی اکبر]]، [[سنت - ذاکری خمی (مقاله)| مقاله «سنت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۶]]، ص۲۵۰ – ۲۵۹.</ref>

== حجیت سنت ==

در اعتبار و حجیت [[سنت پیامبر]]{{صل}} تردیدی نیست. [[آیات قرآن کریم]] ازجمله [[آیه]] {{متن قرآن|مَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا}}<ref>« آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید » سوره حشر، آیه 7.</ref> و [[آیات]] دیگر {{متن قرآن|بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ}}<ref>«(آنان را) با برهان‌ها (ی روشن) و نوشته‌ها (فرستادیم) و بر تو قرآن  را فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سوی آنان فرو فرستاده‌اند روشن گردانی و باشد که بیندیشند» سوره نحل، آیه ۴۴.</ref>،  {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا}}<ref>«بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای  نیکوست، برای آن کس (از شما) که به خداوند و به روز بازپسین امید دارد و خداوند را بسیار یاد می‌کند» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref>، {{متن قرآن|وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى}}<ref>«و از سر هوا و هوس سخن نمی‌گوید» سوره نجم، آیه ۳.</ref>، {{متن قرآن|إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى}}<ref>«آن (قرآن) جز وحیی نیست که بر او وحی می‌شود» سوره نجم، آیه ۴.</ref> بر این مطلب دلالت دارند.<ref>طباطبایی، المیزان ۱۹/۲۷ و ۲۰۴؛ حکیم طباطبایی، الاصول العامه، ۱۲۰.</ref> از نگاه [[علمای شیعه]] [[سنت]] [[امامان معصوم]]{{ع}} نیز در [[حکم]] سنت پیامبر{{صل}} است.<ref> مظفر، اصول الفقه، ۳/۶۴؛ حکیم طباطبایی، الاصول العامه، ۱۴۱–۱۵۳، ۱۵۸ و ۱۸۱.</ref> [[امام خمینی]] نیز یکی از مدارک [[استنباط احکام شرعی]] را سنت پیامبر{{صل}} و [[روایات اهل بیت]] شمرده‌ است.<ref>امام خمینی، تنقیح الاصول، ‏۴/۴۹۴؛ امام خمینی، صحیفه، ‏۲۱/۳۹۴؛ امام خمینی، استفتائات، ۱/۲۲.</ref> از نگاه [[عالمان شیعه]]، سنت [[ائمه]]{{ع}} نیز به دلیل‌های گوناگون [[قرآنی]] و حدیثی و [[عقلی]] [[اثبات]] شده‌است.<ref> حکیم طباطبایی، الاصول العامه، ۱۴۳، ۱۴۹، ۱۵۳، ۱۵۸ و ۱۸۱؛ حکیم طباطبایی، سنت در قانونگذاری، ۳۸–۱۰۱.</ref>

همه [[علما]] [[حجیت سنت]] [[قطعی]] و [[متواتر]] را پذیرفته‌اند؛ زیرا سنت قطعی، یقین‌آور و موجب [[علم]] و قطع است و قطع به‌خودی‌خود [[حجت]] است و [[حجیت]] آن نیازی به [[جعل]] و [[تعبد شرعی]] ندارد. از نگاه امام خمینی [[تواتر]] یک سنت، هنگامی قابل [[اثبات]] و حجت است که افراد مختلف [[ثقه]] آن را نقل کرده باشند که امکان [[هماهنگی]] آنها در جعل وجود نداشته باشد و این تواتر باید در تمام طبقات ناقلان موجود باشد<ref>امام خمینی، معتمد الاصول، ‏۱/۴۸۳.</ref> و چنانچه تعداد ناقلان زیاد باشد، ولی به حد تواتر نرسد، «[[مستفیض]]» نامیده می‌شود و حجت است. [[اخبار متواتر]] اندک‌اند؛ برای نمونه امام خمینی [[استحباب]] [[ازدواج]] را طبق سنتِ [[مستفیضه]] بلکه متواتر می‌داند<ref>امام خمینی، تعلیقه عروه، ۹۶۱.</ref> و نیز [[حدیث]] ثقَلَین را که [[پیامبر اکرم]]{{صل}}، [[کتاب خدا]] و اهل بیت{{ع}} را یادگار خود معرفی کرده، از [[اخبار متواتر]] نزد [[شیعه]] و [[اهل سنت]] می‌شمارد<ref>امام خمینی، تنقیح الاصول، ‏۴/۴۹۴؛ امام خمینی، صحیفه، ‏۲۱/۳۹۴.</ref> که بنابر آن می‌توان به [[سخنان ائمه]]{{ع}} استناد کرد و آنها را [[حجت]] دانست و فهم آنان را از [[سنت]] پذیرفت.<ref>امام خمینی، تنقیح الاصول، ‏۴/۴۹۴.</ref>

در [[حجیت]] نقل سنت به [[خبر واحد]]، دو دیدگاه نقل شده‌است. برخی مانند [[سید مرتضی]]،<ref>سید مرتضی، الذریعه، ۱/۲۸۱ و ۲/۴۱، ۵۴.</ref> [[ابن‌ براج]]،<ref>ابن‌براج، المهذب، ۲/۵۹۸.</ref> [[ابن‌ زهره]]<ref>ابن‌زهره، غنیة النزوع، ۳۲۸–۳۲۹.</ref> و [[ابن‌ادریس]]<ref>ابن‌ادریس، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱/۵۱.</ref> آن را حجت نمی‌دانند؛ اما گروهی دیگر از اصولیان همانند [[شیخ طوسی]]، بر [[حجیت خبر واحد]] [[ثقه]]، اِدعای [[اجماع]] کرده‌اند.<ref>طوسی، العده، ۱/۱۲۶–۱۲۷؛ میرزای قمی، القوانین، ۲/۴۱۶–۴۱۷؛ انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، ۱/۱۳۷–۱۴۵؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۲۹۳–۳۰۲.</ref> نوع [[عالمان]] پس از [[شیخ طوسی]] مانند [[عاملی]]<ref>عاملی، معالم الدین، ۱۸۹.</ref> و [[مجلسی]]،<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۲/۲۴۵.</ref> به حجیت خبر واحد معتقدند. [[امام خمینی]] در مبحث امارات در [[اصول فقه]]<ref>امام خمینی، انوار الهدایه، ۱/۲۶۷؛ امام خمینی، تهذیب الاصول، ۲/۴۲۹؛ امام خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۱۵۰.</ref> ضمن پذیرش حجیت خبر واحد و ذکر دلیل برای آن، به بررسی [[دلایل]] [[مخالفان]] پرداخته<ref>امام خمینی، انوار الهدایه، ۱/۳۱۲–۳۱۳.</ref> و عمده دلیل حجیت را بنای عقلا دانسته‌است.<ref>امام خمینی، انوار الهدایه، ۱/۳۱۳؛ امام خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۱۹۱.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری خمی|ذاکری خمی، علی اکبر]]، [[سنت - ذاکری خمی (مقاله)| مقاله «سنت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۶]]، ص۲۵۰ – ۲۵۹.</ref>

راه دستیابی به سنت در [[روزگار]] [[پیامبر]]{{صل}} و [[امامان معصوم]]{{ع}} ممکن است از راه [[دیدار]] و شنیدن از آنان صورت گیرد که در این صورت سنت از منبع اصلی دریافت شده و موجب قطع و [[یقین]] است و اگر از این راه ممکن نشد، چه در روزگار حضور و چه در [[روزگار غیبت]]، باید از راه [[روایات]] به سنت دست پیدا کرد.<ref>مظفر، اصول الفقه، ۳/۶۵.</ref> در این صورت راه دستیابی به سنت دو گونه است: [[قطعی]] و غیر قطعی. راه‌های قطعی به روش‌هایی گفته می‌شود که به صورت قطعی نمایانگر دیدگاه [[معصوم]]{{ع}} باشند. مهم‌ترین راه‌های قطعی برای دستیابی به [[سنت]] عبارت‌اند از: [[خبر متواتر]]، [[خبر غیر متواتر]] با قراین و شواهدی که موجب قطع به صدور آن از معصوم{{ع}} شود (خبر موثوق‌الصدور)، [[اجماع]] کاشف از نظر معصوم، بنای عقلا، [[سیره]] متشرعه و ارتکاز و [[فهم]] اولیه متشرعه که کاشف از [[سنت معصوم]]{{ع}} باشد. تنها راه غیر قطعی که به سبب وجود [[دلایل]] قطعی بر [[حجیت]] آن از سوی همه [[فقها]] پذیرفته شده، خبر واحدی است که مورد [[وثوق]] و [[اطمینان]] باشد.<ref>حکیم طباطبایی، الاصول العامه، ۱۸۸–۱۹۹.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری خمی|ذاکری خمی، علی اکبر]]، [[سنت - ذاکری خمی (مقاله)| مقاله «سنت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۶]]، ص۲۵۰ – ۲۵۹.</ref>

[[قرآن کریم]] و سنت دو گوهر گران‌بها و دو گنجینه بی‌پایان‌اند که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} به جدایی‌ناپذیریِ آن دو از یکدیگر و [[لزوم]] [[تمسک]] به هر دو با هم فرا خوانده‌ است.<ref>کلینی، الکافی، ۲/۴۱۵؛ صدوق، کمال الدین، ۱/۶۴ و ۲۳۴–۲۳۵.</ref> افزون بر این، [[پیامبر]]{{صل}} و [[امامان معصوم]]{{ع}}، [[میزان]] سنجش گفتار خویش را [[قرآن]] قلمداد کرده‌اند و انتساب آنچه را با قرآن [[ناسازگاری]] داشته باشد، از خود سلب کرده‌اند<ref>کلینی، الکافی، ۱/۶۹.</ref>. از سوی دیگر، قرآن [[کلام]] [[وحی]] و [[اعجاز]] است و در [[مقام]] [[تحدی]] نازل شده است و نیز قرآن قطعی‌الصدور است که از طریق وحیِ به [[رسول خدا]]{{صل}} و سپس از طریق ایشان به دیگران رسیده و سنت از طریق خبر و [[حدیث]] رسیده‌است که در بسیاری از موارد قطعی نیست و احتمال [[جعل]] در آن وجود دارد.<ref>ابوریه، اضواء علی السنة المحمدیه، ۱۲–۱۳.</ref> [[امام خمینی]] نیز قرآن را قطعی‌الصدور و بخشی از [[اخبار]] را ظنی‌الصدور می‌شمارد.<ref>امام خمینی، تنقیح الاصول، ۲/۴۰۱.</ref> رابطه کتاب و سنت از جهات مختلف قابل بررسی است<ref>[[علی اکبر ذاکری خمی|ذاکری خمی، علی اکبر]]، [[سنت - ذاکری خمی (مقاله)| مقاله «سنت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۶]]، ص۲۵۰ – ۲۵۹.</ref>:

# [[احکام]] تازه‌ای که قرآن دربارهٔ آنها [[سکوت]] کرده‌است، در سنت آمده‌است مانند [[محرومیت]] [[قاتل]] از [[میراث]] مقتول<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۳۹/۳۷.</ref> و [[حرمت]] جمع [[ازدواج]] میان عمه و دختر [[برادر]] او یا خاله و دختر [[خواهر]] او مگر با [[اجازه]] عمه و خاله<ref>کلینی، الکافی، ۵/۴۲۴.</ref> و مانند حرمت [[پوشیدن]] حریر برای مردان.<ref>کلینی، الکافی، ۶/۴۵۳–۴۵۵؛ حکیم طباطبایی، سنت در قانونگذاری، ۱۵۱.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری خمی|ذاکری خمی، علی اکبر]]، [[سنت - ذاکری خمی (مقاله)| مقاله «سنت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۶]]، ص۲۵۰ – ۲۵۹.</ref>

تخصیص عمومات قرآن به وسیله [[خبر متواتر]]<ref>مجاهد طباطبایی، مفاتیح الاصول، ۲۶۴–۲۶۵.</ref> و خبر محفوف به قرائن [[قطعی]] و [[اجماع]] قطعی، جایز است<ref>امام خمینی، جواهر الاصول، ‏۴/۵۰۴.</ref>؛ ولی دربارهٔ تخصیص قرآن به وسیله [[خبر واحد]]، [[علمای شیعه]] و [[اهل سنت]] [[اختلاف]] دارند.<ref>امام خمینی، جواهر الاصول، ‏۴/۵۰۴؛ حکیم طباطبایی، سنت در قانونگذاری، ۱۵۲–۱۵۳؛ حکیم طباطبایی، الاصول العامه، ۲۳۲.</ref> [[شیخ طوسی]] [[معتقد]] به جواز تخصیص کتاب به وسیله سنت است.<ref>طوسی، العده، ۱/۳۴۰.</ref> [[امام خمینی]] نیز در آثار مختلف خود تخصیص [[آیات قرآن]] را با [[احادیث معتبر]] جایز دانسته و به اشکال مطرح‌شده نیز پاسخ داده‌است<ref>امام خمینی، تنقیح الاصول، ۲/۴۰۱؛ امام خمینی، تهذیب الاصول، ۲/۲۴۷.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری خمی|ذاکری خمی، علی اکبر]]، [[سنت - ذاکری خمی (مقاله)| مقاله «سنت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۶]]، ص۲۵۰ – ۲۵۹.</ref>

[[نسخ]] به معنای ازاله چیزی به چیزی پس از آن است؛ مانند نسخ [[آفتاب]] با [[سایه]] و برعکس<ref>راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۸۰۱.</ref> و در اصطلاح نسخ قرآن به معنای برطرف‌ کردن حکمی با حکمی پس از آن است.<ref>طوسی، العده، ۲/۴۸۵–۴۸۶؛ راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۸۰۱.</ref> تردیدی در اصل وقوع نسخ قرآن با [[قرآن]] نیست مانند نسخ [[حکم]] [[نجوا]]<ref>مجادله، ۱۲–۱۳.</ref> و مواردی دیگر.<ref>طباطبایی، المیزان ۱/۳۲۵؛ هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ۳۰/۴۳۲.</ref> از نظر [[امام خمینی]] نیز نسخ در [[احکام جزئی]] و در موارد اندکی واقع شده‌ است <ref>امام خمینی، کشف اسرار، ۳۱۴.</ref>؛ ولی دربارهٔ امکان نسخ حکم قرآن با سنت [[اختلاف]] است. برخی مانند ابن‌سریج بر آن‌اند که نسخ قرآن با سنت هرچند جایز است، واقع نشده‌است<ref> طوسی، العده، ۲/۵۴۹–۵۵۰.</ref>؛ ولی بیشتر [[علما]] نسخ قرآن را با سنت [[متواتر]] روا دانسته‌اند<ref>طوسی، العده، ۲/۵۴۳؛ سید مرتضی، الذریعه، ۱/۴۶۰؛ عاملی، معالم الدین، ۲۱۹.</ref>؛ اما دربارهٔ نسخ با [[خبر واحد]] [[اختلاف]] است. [[سید مرتضی]] جواز نسخ را مبتنی بر جواز تخصیص به خبر واحد می‌داند.<ref>سید مرتضی، الذریعه، ۱/۴۶۰.</ref> امام خمینی در [[نقد]] [[ادله]] جایز نبودن تخصیص کتاب با خبر واحد از [[سید حسین بروجردی]] نقل می‌کند دلیلی بر جایز نبودن نسخ به خبر واحد وجود ندارد.<ref>امام خمینی، جواهر الاصول، ‏۴/۵۰۹–۵۱۰.</ref> در عین حال برخی از [[شاگردان]] امام خمینی بر جایز نبودن نسخ کتاب به خبر واحد، ادعای [[اتفاق نظر]] کرده‌اند.<ref>فاضل، تفصیل الشریعه، ۱۶۱.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری خمی|ذاکری خمی، علی اکبر]]، [[سنت - ذاکری خمی (مقاله)| مقاله «سنت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۶]]، ص۲۵۰ – ۲۵۹.</ref>