بداء در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
←بداء در روایات
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
== [[بداء]] در [[روایات]] == | == [[بداء]] در [[روایات]] == | ||
[[بداء]] در جوامع روایی [[شیعه]]، به گونه‌ای مورد توجه خاصّ قرار گرفته است تا جایی که یکی از باب‌های کتب [[روایی]]، بدین موضوع می‌پردازد<ref>کافی، ج ۱ ص ۱۴۶؛ التوحید، باب ۵۴، باب البداء.</ref>. [[اهل سنت]] نیز به رغم عدم پذیرش [[بداء]] و توهم [[مخالفت]] آن با [[علم الهی]] و نسبت دادن انحصار [[اعتقاد]] آن به [[شیعه]]، [[روایات]] [[بداء]] را بیش از [[امامیه]] در کتب خود [[نقل]] کرده‌اند<ref>ر.ک: [[حسین دیبا|دیبا، حسین]]، [[بداء - دیبا (مقاله)|بداء]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵]]، ص ۳۷۴ ـ ۳۷۸؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۲ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۲]]، ص ۵۵.</ref>. به رغم تصریح به [[مسئله بداء]] در [[صحاح]] معروف<ref>صحیح البخاری، ج۴، ص۱۷۶؛ ج۷، ص۹۶.</ref> برخی از ایشان [[بداء]] را ملازم با [[جهل]] [[خداوند]] دانسته‌اند<ref>التفسیر الکبیر، ج۱۹، ص۶۶.</ref>. در حالی که [[بداء]] به هیچ وجه [[علم الهی]] را محدود نمی‌کند و ناشی از [[جهل]] نیست<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ {{ع}}قَالَ: إِنَّ اللَّهَ لَمْ یَبْدُ لَهُ مِنْ جَهْلٍ}}. الکافی ج ۱ ص ۱۴۸.</ref>. توهم تلازم [[بداء]] با [[جهل]] و نقصان [[علم]] [[خدا]] موجب گردیده تا برخی عالمان شیعه نیز از به کار بردن [[بداء]] در مورد [[خداوند]] خودداری کرده و حتی آن را [[انکار]] کنند<ref>تلخیص المحصل، ص۴۲۱ـ۴۲۲.</ref>، یا اینکه [[بداء]] را [[تأویل]] برده، آن را به معنای اظهار و ابداء بدانند<ref>المسائل العکبریه، ص۹۹ـ۱۰۰.</ref><ref>ر.ک: [[حسین دیبا|دیبا، حسین]]، [[بداء - دیبا (مقاله)|بداء]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵]]، ص ۳۷۴ ـ ۳۷۸؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، فرهنگ شیعه]]، ص ۱۵۰.</ref> | [[بداء]] در جوامع روایی [[شیعه]]، به گونه‌ای مورد توجه خاصّ قرار گرفته است تا جایی که یکی از باب‌های کتب [[روایی]]، بدین موضوع می‌پردازد<ref>کافی، ج ۱ ص ۱۴۶؛ التوحید، باب ۵۴، باب البداء.</ref>. [[اهل سنت]] نیز به رغم عدم پذیرش [[بداء]] و توهم [[مخالفت]] آن با [[علم الهی]] و نسبت دادن انحصار [[اعتقاد]] آن به [[شیعه]]، [[روایات]] [[بداء]] را بیش از [[امامیه]] در کتب خود [[نقل]] کرده‌اند<ref>ر.ک: [[حسین دیبا|دیبا، حسین]]، [[بداء - دیبا (مقاله)|بداء]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵]]، ص ۳۷۴ ـ ۳۷۸؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۲ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۲]]، ص ۵۵.</ref>. به رغم تصریح به [[مسئله بداء]] در [[صحاح]] معروف<ref>صحیح البخاری، ج۴، ص۱۷۶؛ ج۷، ص۹۶.</ref> برخی از ایشان [[بداء]] را ملازم با [[جهل]] [[خداوند]] دانسته‌اند<ref>التفسیر الکبیر، ج۱۹، ص۶۶.</ref>. در حالی که [[بداء]] به هیچ وجه [[علم الهی]] را محدود نمی‌کند و ناشی از [[جهل]] نیست<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ {{ع}}قَالَ: إِنَّ اللَّهَ لَمْ یَبْدُ لَهُ مِنْ جَهْلٍ}}. الکافی ج ۱ ص ۱۴۸.</ref>. توهم تلازم [[بداء]] با [[جهل]] و نقصان [[علم]] [[خدا]] موجب گردیده تا برخی عالمان شیعه نیز از به کار بردن [[بداء]] در مورد [[خداوند]] خودداری کرده و حتی آن را [[انکار]] کنند<ref>تلخیص المحصل، ص۴۲۱ـ۴۲۲.</ref>، یا اینکه [[بداء]] را [[تأویل]] برده، آن را به معنای اظهار و ابداء بدانند<ref>المسائل العکبریه، ص۹۹ـ۱۰۰.</ref>.<ref>ر.ک: [[حسین دیبا|دیبا، حسین]]، [[بداء - دیبا (مقاله)|بداء]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵]]، ص ۳۷۴ ـ ۳۷۸؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، فرهنگ شیعه]]، ص ۱۵۰.</ref> | ||
[[امام صادق]] {{ع}} در چندین [[روایت]] فرمودند: «[[خداوند]] به چیزی همانند [[بداء]] بزرگ شمرده نشده است»<ref>{{متن حدیث|مَا عُظِّمَ اللَّهُ بِمِثْلِ الْبَدَاءِ}}. الکافی، ج۱، ص۱۴۶؛ التوحید، باب البداء، ح۲.</ref>؛ «[[خداوند]] با چیزی مانند [[بدا]] عبادت نشده است»<ref>{{متن حدیث|مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ‌ءٍ مِثْلِ الْبَدَاءِ}}؛ الکافی، ج۱، ص۱۴۶، باب البداء، ح۱؛ التوحید، باب البداء، ح۱.</ref> و «اگر [[مردم]] [[پاداش]] [[اعتقاد]] به [[بداء]] را می‌دانستند در [[سخن گفتن]] از آن [[سستی]] نمی‌کردند»<ref>{{متن حدیث|لَوْ عَلِمَ النَّاسُ مَا فِی الْقَوْلِ بِالْبَدَاءِ مِنَ الْأَجْرِ مَا فَتَرُوا عَنِ الْکَلَامِ فِیهِ}}. الکافی، ص۱۴۸؛ التوحید، باب البداء، ح ۷.</ref>. [[ائمه]] {{ع}} [[اعتقاد]] به [[بدا]] را بالاترین نشان اعتقاد به [[توحید]] و [[تنزیه]] [[پروردگار]] می‌دانند و آن را یکی از آموزه‌های مشترک ادیان معرفی می‌کنند. [[امام رضا]] {{ع}} فرمود: «هیچ [[پیامبری]] [[مبعوث]] نشد مگر به حرام بودن شراب و [[اقرار]] به [[بدا]] برای [[خداوند]]»<ref>{{متن حدیث|عَنِ الرِّضَا {{ع}} قَالَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا بِتَحْرِیمِ الْخَمْرِ وَ أَنْ یُقِرَّ لَهُ بِالْبَدَاء}}؛ ابن بابویه، محمد بن علی، توحید، ص ۳۳۴.</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} می‌‌فرماید: «کسی که [[گمان]] کند برای [[خداوند]] در چیزی [[بداء]] حاصل میشود که روز قبل آن را نمی‌دانست، از او [[بیزاری]] بجویید»<ref>{{متن حدیث|مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَبْدُو لَهُ فِی شَیْءٍ لَمْ یَعْلَمْهُ أَمْسِ فَابْرَءُوا مِنْهُ}}؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴، ص۱۱۱.</ref>. در [[حدیث]] دیگری آمده است: «برای [[خدا]] در چیزی [[بداء]] حاصل نمی‌شود، مگر اینکه پیش از آن به آن [[علم]] داشته است»<ref>{{متن حدیث|مَا بَدَا لِلَّهِ فِی شَیْءٍ إِلَّا کَانَ فِی عِلْمِهِ قَبْلَ أَنْ یَبْدُوَ لَهُ}}؛ کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۱۴۸، ح۹.</ref>.<ref>ر.ک: [[حسین دیبا|دیبا، حسین]]، [[بداء - دیبا (مقاله)|بداء]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵]]، ص ۳۷۴ ـ ۳۷۸؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۲ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۲]]، ص ۵۵؛ [[یعقوب جعفری|جعفری، یعقوب]]، [[بحثى در باره لوح محفوظ و لوح محو و اثبات (مقاله)|بحثى در باره لوح محفوظ و لوح محو و اثبات]]، [[کلام اسلامی (نشریه)|فصلنامه کلام اسلامی]]، ش ۳۴، ص ۹۵؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، فرهنگ شیعه]]، ص ۱۵۰؛ [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۴۹-۵۰.</ref> | [[امام صادق]] {{ع}} در چندین [[روایت]] فرمودند: «[[خداوند]] به چیزی همانند [[بداء]] بزرگ شمرده نشده است»<ref>{{متن حدیث|مَا عُظِّمَ اللَّهُ بِمِثْلِ الْبَدَاءِ}}. الکافی، ج۱، ص۱۴۶؛ التوحید، باب البداء، ح۲.</ref>؛ «[[خداوند]] با چیزی مانند [[بدا]] عبادت نشده است»<ref>{{متن حدیث|مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ‌ءٍ مِثْلِ الْبَدَاءِ}}؛ الکافی، ج۱، ص۱۴۶، باب البداء، ح۱؛ التوحید، باب البداء، ح۱.</ref> و «اگر [[مردم]] [[پاداش]] [[اعتقاد]] به [[بداء]] را می‌دانستند در [[سخن گفتن]] از آن [[سستی]] نمی‌کردند»<ref>{{متن حدیث|لَوْ عَلِمَ النَّاسُ مَا فِی الْقَوْلِ بِالْبَدَاءِ مِنَ الْأَجْرِ مَا فَتَرُوا عَنِ الْکَلَامِ فِیهِ}}. الکافی، ص۱۴۸؛ التوحید، باب البداء، ح ۷.</ref>. [[ائمه]] {{ع}} [[اعتقاد]] به [[بدا]] را بالاترین نشان اعتقاد به [[توحید]] و [[تنزیه]] [[پروردگار]] می‌دانند و آن را یکی از آموزه‌های مشترک ادیان معرفی می‌کنند. [[امام رضا]] {{ع}} فرمود: «هیچ [[پیامبری]] [[مبعوث]] نشد مگر به حرام بودن شراب و [[اقرار]] به [[بدا]] برای [[خداوند]]»<ref>{{متن حدیث|عَنِ الرِّضَا {{ع}} قَالَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا بِتَحْرِیمِ الْخَمْرِ وَ أَنْ یُقِرَّ لَهُ بِالْبَدَاء}}؛ ابن بابویه، محمد بن علی، توحید، ص ۳۳۴.</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} می‌‌فرماید: «کسی که [[گمان]] کند برای [[خداوند]] در چیزی [[بداء]] حاصل میشود که روز قبل آن را نمی‌دانست، از او [[بیزاری]] بجویید»<ref>{{متن حدیث|مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَبْدُو لَهُ فِی شَیْءٍ لَمْ یَعْلَمْهُ أَمْسِ فَابْرَءُوا مِنْهُ}}؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴، ص۱۱۱.</ref>. در [[حدیث]] دیگری آمده است: «برای [[خدا]] در چیزی [[بداء]] حاصل نمی‌شود، مگر اینکه پیش از آن به آن [[علم]] داشته است»<ref>{{متن حدیث|مَا بَدَا لِلَّهِ فِی شَیْءٍ إِلَّا کَانَ فِی عِلْمِهِ قَبْلَ أَنْ یَبْدُوَ لَهُ}}؛ کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۱۴۸، ح۹.</ref>.<ref>ر.ک: [[حسین دیبا|دیبا، حسین]]، [[بداء - دیبا (مقاله)|بداء]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵]]، ص ۳۷۴ ـ ۳۷۸؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۲ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۲]]، ص ۵۵؛ [[یعقوب جعفری|جعفری، یعقوب]]، [[بحثى در باره لوح محفوظ و لوح محو و اثبات (مقاله)|بحثى در باره لوح محفوظ و لوح محو و اثبات]]، [[کلام اسلامی (نشریه)|فصلنامه کلام اسلامی]]، ش ۳۴، ص ۹۵؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، فرهنگ شیعه]]، ص ۱۵۰؛ [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۴۹-۵۰.</ref> | ||
از مجموع [[روایات]] به دست می‌آید [[بدا]] ناظر به دو اصل مهم در [[جهان‌بینی توحیدی]] و [[اسلامی]] است: اول اینکه [[قدرت خداوند]] مطلق و نامحدود است و آنچه را که بر اساس [[علم]] و [[حکمت]] خود احسن و [[اصلح]] بداند، محقق خواهد ساخت، بر خلاف عقیدۀ [[یهود]] که دست خدا را بسته دانسته و تصور می‌کردند در عالم [[تکوین]] هیچ‌گونه تحولی رخ نخواهد داد {{متن قرآن|وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ}}<ref>«و یهودیان گفتند که دست خداوند بسته است» سوره مائده، آیه ۶۴.</ref>. دوم اینکه [[اعمال]] خوب و بد [[انسان]] در [[سرنوشت]] او تأثیر می‌گذارد. از باب مثال [[صله رحم]] [[عمر]] را طولانی و [[قطع رحم]] عمر را کوتاه می‌کند<ref>تفسیر عیاشی، ج۲، ص۲۲۰؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج۴، ص۱۲۱.</ref>، همچنین [[دادگری]] [[سلطان]] سبب طولانی شدن و [[ستمگری]] وی، سبب کوتاه شدن [[زمامداری]] او میشود<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج۴، ص۱۰۳.</ref><ref>ر.ک: [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۲ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۲]]، ص ۵۵.</ref> | از مجموع [[روایات]] به دست می‌آید [[بدا]] ناظر به دو اصل مهم در [[جهان‌بینی توحیدی]] و [[اسلامی]] است: اول اینکه [[قدرت خداوند]] مطلق و نامحدود است و آنچه را که بر اساس [[علم]] و [[حکمت]] خود احسن و [[اصلح]] بداند، محقق خواهد ساخت، بر خلاف عقیدۀ [[یهود]] که دست خدا را بسته دانسته و تصور می‌کردند در عالم [[تکوین]] هیچ‌گونه تحولی رخ نخواهد داد {{متن قرآن|وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ}}<ref>«و یهودیان گفتند که دست خداوند بسته است» سوره مائده، آیه ۶۴.</ref>. دوم اینکه [[اعمال]] خوب و بد [[انسان]] در [[سرنوشت]] او تأثیر می‌گذارد. از باب مثال [[صله رحم]] [[عمر]] را طولانی و [[قطع رحم]] عمر را کوتاه می‌کند<ref>تفسیر عیاشی، ج۲، ص۲۲۰؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج۴، ص۱۲۱.</ref>، همچنین [[دادگری]] [[سلطان]] سبب طولانی شدن و [[ستمگری]] وی، سبب کوتاه شدن [[زمامداری]] او میشود<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج۴، ص۱۰۳.</ref>.<ref>ر.ک: [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۲ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۲]]، ص ۵۵.</ref> | ||
برخی از نکاتی که از [[روایات]] [[بداء]] استفاده میشود | برخی از نکاتی که از [[روایات]] [[بداء]] استفاده میشود عبارت‌اند از: | ||
# [[اقرار]] [[انبیاء]] و [[ستایش]] [[اعتقاد]] به [[بداء]] از طرف [[ائمه]] بیانگر این است که [[شناخت خداوند]] بدون [[اعتقاد]] به [[بداء]] کامل نیست. | # [[اقرار]] [[انبیاء]] و [[ستایش]] [[اعتقاد]] به [[بداء]] از طرف [[ائمه]] بیانگر این است که [[شناخت خداوند]] بدون [[اعتقاد]] به [[بداء]] کامل نیست. | ||
# نسبت [[بداء]] به [[خداوند]] به معنای آن است که [[خداوند]] [[سرنوشت انسان]] را بر اساس [[اعمال]] او [[تغییر]] می‌دهد. [[انسان]] می‌تواند با کار خوب یا بد [[آینده]] خود را رقم زند. [[اعمال انسان]] حتی در حوادث طبیعی نیز مؤثرند؛ مثلًا گاهی موجب نزول [[بلا]] می‌شوند و گاه، بلایی را دور می‌کنند و یا مایه [[برکات]] آسمانی و [[الهی]] می‌شوند. اعمالی همانند [[استغفار]]، [[توبه]]، [[شکر نعمت]]، [[صدقه]]، [[احسان]]، [[صله ارحام]] و [[نیکی]] به والدین موجب [[تغییر]] [[سرنوشت انسان]] و نزول برکات‌اند و در مقابل، [[کفر]] و [[گناهان]] موجب [[بلا]] و [[عذاب الهی]]. | # نسبت [[بداء]] به [[خداوند]] به معنای آن است که [[خداوند]] [[سرنوشت انسان]] را بر اساس [[اعمال]] او [[تغییر]] می‌دهد. [[انسان]] می‌تواند با کار خوب یا بد [[آینده]] خود را رقم زند. [[اعمال انسان]] حتی در حوادث طبیعی نیز مؤثرند؛ مثلًا گاهی موجب نزول [[بلا]] می‌شوند و گاه، بلایی را دور می‌کنند و یا مایه [[برکات]] آسمانی و [[الهی]] می‌شوند. اعمالی همانند [[استغفار]]، [[توبه]]، [[شکر نعمت]]، [[صدقه]]، [[احسان]]، [[صله ارحام]] و [[نیکی]] به والدین موجب [[تغییر]] [[سرنوشت انسان]] و نزول برکات‌اند و در مقابل، [[کفر]] و [[گناهان]] موجب [[بلا]] و [[عذاب الهی]]. | ||