امام در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

امام در کلام اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۷ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۳۲

۱۴٬۲۹۶ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۷ مهٔ ۲۰۲۳

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۳٬۳۶۸

ویرایش

@@ خط ۹۰: / خط ۹۰: @@
 علمای دیگر به ترتیب قرن، هر کدام تعریفی کرده‌اند؛ مانند [[شیخ طوسی]]<ref>شیخ طوسی، تلخیص الشافی، ج۱، ص۲۰۱ و۲۰۲.</ref>، [[محقق حلی]]<ref>علامه حلی، المسلک، ص۱۸۷.</ref>، [[بحرانی]]<ref>بحرانی، قواعد المرام، ص۱۷۴.</ref>، [[فاضل مقداد]]<ref>فاضل مقداد، ارشاد الطالبین، ص۳۲۵.</ref> و.... آنچه می‌توان از جمع آنها برداشت کرد، تأکید امر [[خلافت]] و نیابت از پیامبر {{صل}} است.
 منظور از «امام» در نوشتار حاضر، [[پیشوا]] و [[رئیس]] [[مسلمانان]] در امر دین و دنیاست که شامل [[امامان دوازده‌گانه]] می‌باشد و [[قرآن]] و [[نبی]] را در بر نمی‌گیرد.<ref>[[زهرا یوسفی|یوسفی، زهرا]]، [[علم امام از دیدگاه شیخ مفید و آیت‌الله جوادی آملی (کتاب)|علم امام از دیدگاه شیخ مفید و آیت‌الله جوادی آملی]]، ص ۲۱.</ref>
+==مفهوم اصطلاحی [[امام]]==
+بیشتر [[متکلمان]]، [[حقیقت امامت]] را بر پایه شاخص‌های آن تعریف کرده‌اند:
+===[[جانشینی پیامبر]]{{صل}}===
+[[شیخ مفید]] می‌نویسد: «امام کسی است که در [[امور دینی]] و [[دنیایی]] [[مردم]]، به [[جانشینی]] از [[پیامبر]]{{صل}} [[ریاست]] فراگیر و عام دارد.»..<ref>{{عربی|الإمام هو الإنسان الذي له رئاسة عامة في أمور الدين و الدنيا نيابة عن النبي}}؛ النکت الاعتقادیة، أبوعبدالله محمد بن محمد بن النعمان الشیخ المفید، ج۱۰، ص۳۹.</ref>. از دید خواجه این تعریف کامل‌تر از دیگر تعاریف و بر معنای اصطلاحی و [[کلامی]] [[امامت]] منطبق است. [[علامه حلی]] می‌گوید: «امامت ریاست فراگیر در امور دینی و دنیایی است که برای یکی از افراد [[بشر]] به [[نیابت]] از پیامبر{{صل}} ثابت است»<ref>{{عربی|الإمام هو الإنسان الذي له الرياسة العامة في أمور الدين و الدنيا بالأصالة في دار التكليف...}}. الالفین، أبومنصور الحسن بن یوسف بن المطهر الأسدی الحلّی، و ر.ک: الباب الحادی عشر حلی، ص۳۹؛ ارشاد الطالبین، فاضل مقداد، ص۲۲۵؛ قواعد المرام فی علم الکلام، میثم بن علی البحرانی، (المخطوطة)، ص۱۷۴.</ref>.
+برخی از علمای [[اهل سنت]]، همچون علمای شعیه، امامت را به جانشینی پیامبر{{صل}} تعریف کرده‌اند:
+[[ابن خلدون]]: «جانشینی پیامبر{{صل}} در [[حراست]] و پاس‌داشت [[دین]] و [[سیاست]] [[دنیا]]»<ref>مقدمة ابن خلدون، عبدالرحمان بن محمد إبن خلدون الحضرمی، ج۱، ص۱۹۱ {{عربی|خِلاَفَةٌ عَنْ صَاحِبِ الشَّرْعِ فِي حِرَاسَةِ الدِّينِ}}.</ref> است.
+[[ایجی]]: «امامت، [[خلافت]] [[رسول]] در [[اقامه دین]] و حوزه [[شریعت]] است که [[پیروی]] از او بر همه [[امت]] [[واجب]] است»<ref>کتاب المواقف، عضدالدین عبد الرحمان الشافعی الإیجی، ص۲۴۵. {{عربی|الإمامة... و حفظ حوزة الملّة، بحيث يجب اتّباعه على كافّة الأمّة}}.</ref>. نویسنده القاموس الفقهی می‌گوید: «[[امامت کبرا]] در نظر علمای [[حنفی]]، [[استحقاق]] [[تصرف]] عام بر [[خلق]] و ریاست دین و دنیا به جانشینی از پیامبر{{صل}} است»<ref>القاموس الفقهی، ابوحبیب سعدی، ص۲۴. {{عربی|الإمامة الكبرى عند الحنفية: استحقاق تصرف عام على الأنام. و رياسة عامة في الدين و الدنيا خلافة عن النبي{{صل}}}}.</ref>.
+بر پایه این تعاریف، امامت در کاربرد اصطلاحی‌اش، حوزه دین و و دنیا را دربرمی‌گیرد؛ یعنی امامت ریاست و [[مرجعیت]] عام در [[امور دینی]] و [[دنیایی]] است.<ref>[[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلایل انتصابی بودن آن (کتاب)|امامت و دلایل انتصابی بودن آن]]، ص۲۱.</ref>
+===[[ریاست عام دینی]]===
+[[خواجه نصیرالدین طوسی]]: «[[امام]] کسی است که [[ریاست]] فراگیر در [[امور دینی]] و دنیایی را اصالتاً [نه به [[نیابت]] از دیگری] در این [[دنیا]] به عهده دارد»<ref>تلخیص المحصل، خواجه نصیر الدین طوسی، ص۲. {{عربی|و هذا الحدّ أتمّ ممّا ذكر في بعض الكتب}}.</ref>. [[سید مرتضی]]: «[[امامت]] [[ریاست عام]] و فراگیر [[دینی]] است که اصالتاً و ابتدائاً برای شخص ثابت است، نه اینکه از سوی دیگری و به [[نمایندگی]] از شخصی که در این دنیا [[زندگی]] می‌کنند، ثابت شود»<ref>الرسائل العشر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن الشیخ الطوسی، ج۲، ص۲۶۴. {{عربی|الإمامة: رئاسة عامة في الدين بالأصالة لا بالنيابة عمن هو في دار التكليف}}.</ref>.
+[[ابن میثم بحرانی]]: «امامت عبارت است از ریاست تمام [[جامعه]] برای شخصی از [[مردم]] در امور [[دین]] و دنیای آنها»<ref>النجاة من القیامة فی تحقیق أمر الإمامة، ابن میثم البحرانی، ص۴۱. {{عربی|الإمامة: رئاسة عامة لشخص من الناس في أمور الدين و الدنيا}}.</ref>. [[محقق حلی]] گفته است: «امامت ریاست بر همه افراد جامعه برای شخصی از اشخاص [[جامعه اسلامی]]، به شکل اصلی نه نیابتی از فرد [[مکلف]] به [[تکلیف]] است»<ref>المسلک فی أصول الدین، المحقق الحلی، ص۱۸۷. {{عربی|الإمامة رئاسة عامة لشخص من الأشخاص بحق الأصالة لا نيابة عن غير هو في دار التكليف}}.</ref>.
+برخی از علمای [[اهل سنت]] نیز امامت را چنین تعریف کرده‌اند؛ برای نمونه، [[جرجانی]] می‌نویسد: «امامت مقامی شخصی است که ریاست عام دین و دنیا را دارد»<ref>التعریفات، علی بن محمد القاضی الجرجانی، ص۱۶. {{عربی|الإمام هو الذي له الرئاسة العامة فى الدين و الدنيا جميعا}}.</ref>. [[عبد الجبار]] نیز گفته است: «امام از نظر [[شرع]]، کسی است که بر [[امت]] [[ولایت]] دارد و در امور آنان [[تصرف]] می‌کند؛ آن‌گونه که بالای دست او دستی نباشد»<ref>شرح الاصول الخمسة، عبدالجبار بن أحمد الهمدانی القاضی، ص۵۰۹.</ref>.
+سید مرتضی می‌نویسد:
+امامت نزد ما نوعی [[لطف]] در دین است. چیزی که بر این دلالت می‌کند، این [[استدلال]] است که ما به [[تجربه]] فراوان یافته‌ایم: هنگامی که [[مردم]] بدون [[رئیس]] و مِهتر باشند، اوضاع آنها دگرگون و [[زندگی]] آنان تلخ و مکدر می‌شود،... و هنگامی که مردم دارای رئیس یا سرپرستانی باشند که به کارهای آنان رسیدگی کنند، به [[صلاح]] نزدیک‌تر و از [[فساد]] دورتر می‌شوند.... بنابراین، ثابت می‌شود که وجود رئیس [[لطف]] است<ref>الشافی الإمامة، أبی القاسم علی بن الحسین الموسوی العلم الهدی، ج۱، ص۴۷. {{عربی|فالإمامة عندنا لطف في الدين، و الذي يدل على ذلك أنا وجدنا أن الناس متى خلوا من الرؤساء و من يفزعون إليه في تدبيرهم و سياستهم اضطربت أحوالهم، و تكدرت عيشتهم... و أنهم متى كان لهم رئيس أو رؤساء يرجعون إليهم في أمورهم كانوا إلى الصلاح أقرب، و من الفساد أبعد}}.</ref>.
+[[حمصی]] درباره این تعریف، چنین پرسشی را مطرح کرده است:
+آیا این‌گونه نیست که با [[سیاست]] و [[تدبیر]]، راه‌ها ایمن شده و رفت و آمد کاروان‌های [[تجاری]] به [[کشور]] زیاد می‌شود و کالاهای زیاد وارد شده... و همه این [[کارها]] و [[منافع دنیوی]] است و با سیاست و [[شوکت]] وی [[هرج و مرج]] و [[تعدی]] و [[تجاوز]] از میان برداشته شده، مردم در [[صفا]] و [[عافیت]] زندگی می‌کنند و این نیز منافع دنیوی است؟
+او خود در پاسخ این [[پرسش]] گفته است:
+آری تمام این [[منافع]] و اهداف [[دنیوی]] با سیاست وی حاصل می‌شود. لیکن اینها مقصود اصلی نیست؛ بلکه مقصود ثانوی به تبع غرض اصلی از [[نصب امام]] است و آن [[دفع ظلم]] و تعدی و کوتاه کردن دست [[ظالمان]] نسبت به [[جان]] و [[مال]] [[مظلومان]] است... و تمام این [[اهداف]] [[امور دینی]] است<ref>المنقذ من التقلید، سدید الدین محمود الحمصی الرازی، ج۲، صص ۲۳۶ و ۲۳۷.</ref>.<ref>[[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلایل انتصابی بودن آن (کتاب)|امامت و دلایل انتصابی بودن آن]]، ص۲۲.</ref>
+===[[منصب الهی]]===
+[[شیعه]] [[معتقد]] است که [[امامت]] مقامی [[دینی]] و تابع [[تشریع]] و [[نصب الاهی]] است، نه سلطنتی دنیوی و تابع عوامل [[اجتماعی]]. [[مورخان]] و [[سیره‌نویسان]] [[اهل سنت]] نوشته‌اند: «[[رسول خدا]]{{صل}} هنگامی که نزد [[قبیله]] [[بنی عامر بن صعصعه]] رفتند تا آنها را به [[دین اسلام]] [[دعوت]] نمایند و از آنان بخواهند تا ایشان را در اجرای [[رسالت]] خود [[یاری]] دهند، یکی از افراد آن قبیله به نام بیحرة بن [[فراس]] در پاسخ [[پیامبر]]{{صل}} گفت: اگر از تو [[پیروی]] کنیم و [[خدا]] تو را بر مخالفانت [[پیروز]] نماید، آیا امر [[خلافت]] را پس از خود به ما واگذار خواهید کرد؟ پیامبر{{صل}} در پاسخ فرمودند: {{متن حدیث|اَلْاَمْرُ اِلَى اللَّهِ یَضَعُهُ حَیْثُ یَشَاءُ}}<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۲، ص۲۸۹؛ الثقات، ابن حبان، ج۱، ص۹۰؛ تاریخ الاسلام، الذهبی، ج۱، ص۲۸۶؛ البدایة والنهایة، ابن کثیر، ج۳، ص۱۷۱.</ref>؛ «امر خلافت در دست خداست و هر کجا که بخواهد آن را قرار می‌دهد».
+بنابر تعریف‌های یادشده، [[متکلمان شیعه]] و [[سنی]] در مفهوم [[امامت]]، [[اختلاف]] بسیاری با یکدیگر ندارند؛ یعنی برپایه ظاهر عبارات آنان، نمی‌توان گفت که [[علمای شیعه]] و سنی در [[تعریف امامت]]، دو تصویر متمایز و متخالف عرضه کرده‌اند؛ چنان‌که کسانی با استناد به یکسانی و تشابه الفاظ آنان، [[گمان]] کرده‌اند که [[شیعه]] و سنی درحقیقت امامت و چیستی آن، اختلاف [[عقیده]] ندارند و اختلافشان در این باره، تنها درباره مصداق و کیستی [[امام]] است.
+باری، تفاوت دیدگاه [[تشیع]] با دیدگاه [[تسنن]] درحقیقت امامت، نه تنها آشکار، که اساس اختلاف این دو گروه است. آنان در همه مسائل امامت همچون [[وجوب]] [[نصب]]، فرایند نصب، شروط و [[ویژگی‌های امام]]، با یکدیگر متخالفند. [[لاهیجی]] می‌گوید:
+و از عجایب امور، آن است که تعریف امامت میان ما و مخالفان ما (شیعه و سنی) متفق‌علیه است و حال آن‌که هیچ یک از [[خلفا]] و [[ائمه]] که ایشان مختصند به قول به امامت ایشان به مجموع امور مقیده در مفهوم امامت در تعریف مذکور متصف نیستند؛ چه [[ریاست]] در [[امور دینی]]، لامحاله موقوف است به [[معرفت]] امور دینیه و ایشان [[عالم بودن]] امام را در امامت شرط نمی‌دانند و مدعی هم نیستند که [[ائمه]] ایشان، عالم به جمیع [[امور دینی]] بوده‌اند و نیز [[ریاست]] در امور [[دین]]، موقوف است به [[عدالت]]، و ایشان آن را نیز شرط ندانسته‌اند و تصریح به عدم اشتراط [[دینی]] دو امر در اکثر کتب ایشان موجود است. از جمله، [[تفتازانی]] در شرح مقاصد گفته که یکی از اسباب [[انعقاد خلافت]]، [[قهر و غلبه]] است و هر که متصدی [[امامت]] به قهر و غلبه شود، بدون [[بیعت]]، اگرچه [[فاسق]] یا [[جاهل]] باشد، [[خلافت]] برای او منعقد می‌شود... و نیز [[خلیفگی]] از [[پیامبر]]{{صل}} موقوف است به [[اذن پیامبر]]{{صل}} بالضروره و از آنچه از شرح مقاصد نقل شد عدم اعتبار این شرط نیز ظاهر است...<ref>گوهر مراد، عبد الرزاق فیاضی لاهیجی، صص ۲۸۹-۲۹۰.</ref>.<ref>[[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلایل انتصابی بودن آن (کتاب)|امامت و دلایل انتصابی بودن آن]]، ص۲۴.</ref>
 == منابع ==
@@ خط ۱۰۵: / خط ۱۳۷: @@
 # [[پرونده:1100841.jpg|22px]] [[زهرا یوسفی|یوسفی، زهرا]]، [[علم امام از دیدگاه شیخ مفید و آیت‌الله جوادی آملی (کتاب)|'''علم امام از دیدگاه شیخ مفید و آیت‌الله جوادی آملی''']]
 # [[پرونده:440259451.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت - ربانی گلپایگانی (مقاله)|مقاله «امامت»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی ج۱''']]
+# [[پرونده:IM010560.jpg|22px]] [[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلایل انتصابی بودن آن (کتاب)|'''امامت و دلایل انتصابی بودن آن''']]
 {{پایان منابع}}