آموزه‌های اسلام: تفاوت میان نسخه‌ها

# عملی: [[شریعت]] و [[مناسک]] از قبیل مقررات [[عبادی]]، [[حقوقی]] و [[اجتماعی]]؛  

# [[اخلاق]] که شامل [[فضائل]] و [[رذائل اخلاقی]] است<ref>کشاف اصطلاحات‌، ج۱، ص۷۵۹؛ شرح مواقف‌، ج۱، ص۳۸.</ref><ref>جمعی از نویسندگان، [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص۲۴۷-۲۴۸.</ref>.

[[اصول دین]] یا همان بخش نظری [[پایه‌های اعتقادی دین]] است در مقابل [[فروع دین]] که مربوط به عمل و [[تعبد]] در حوزه عمل و مسائل [[اخلاقی]] است. [[اعتقاد]] به اصول دین در [[اسلام]] باید از روی [[فکر]] و تحقیق و [[یقینی]] باشد بر خلاف [[مسیحیت]] که [[عقل]] و فکر در اصول دین جایی ندارد و فقط باید [[تسلیم]] بود<ref>ر. ک: [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص۳۰.</ref>.

ترسیمی که [[قرآن]] از [[جهان هستی]] و [[نظام آفرینش]] می‌کند بسیار دقیق و حساب‌شده است؛ [[توحید]] را به [[کامل‌ترین]] شکل ارائه می‌دهد و [[اسرار]] [[آفرینش]] [[زمین]] و [[آسمان]] و [[خلقت]] [[شب]] و روز و [[خورشید و ماه]] و نباتات و گیاهان و وجود [[انسان]]، هر یک را به‌عنوان آیت و نشانه‌ای از خدای واحد و یکتا برمی‌شمرد: {{متن قرآن|فَإِذَا رَكِبُوا فِي الْفُلْكِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذَا هُمْ يُشْرِكُونَ}}<ref> و چون در کشتی سوار می‌شوند خداوند را می‌خوانند در حالی که دین (خویش) را برای او ناب می‌گردانند و چون آنان را رهاند (و) به خشکی (رساند) ناگاه شرک می‌ورزند؛ سوره عنکبوت، آیه:۶۵.</ref>

* هنگامی‌ که سخن از [[معاد]] و [[رستاخیز]] به میان می‌آورد در برابر تعجب و [[انکار]] [[مشرکان]] می‌گوید: "آنها گفتند: [[خدا]] چگونه استخوان‌های پوسیده را زنده می‌کند، بگو: همان کسی که روز اول آنها را آفرید به [[حیات]] نوین بازمی‌گرداند، و او بر همه‌چیز [[آگاه]] است. همان خدایی که از چوب درخت سبز [[آتش]] بیرون می‌فرستد و شما با آن [[آتش]] می‌افروزید همان خدایی که شعله [[آتش]] را در کنار [[آب]] قرار داده [[قادر]] است [[حیات]] را بعد از [[مرگ]] تجدید کند. ! آیا کسی که آسمآنها و [[زمین]] را با آن‌همه [[عظمت]] [[آفریده]] است [[قادر]] نیست همانند آن را بیافریند، آری [[قادر]] است، او آفریننده داناست! قدرتش تا آن پایه است که هر چیزی را [[اراده]] کند، [[فرمان]] می‌دهد موجود باش! آن نیز فوراً موجود می‌شود" <ref>سوره یس، آیه:۷۸ - ۸۲.</ref>.

* [[ارزش]] [[معارف قرآن]] و [[عظمت]] محتوای آن و همچنین [[پاک]] بودن این [[معارف]] از [[خرافات]] هنگامی روشن می‌شود که در کنار [[تورات]] و [[انجیل]] کنونی قرار داده شود، و دو بحث از این دو باهم مقایسه گردد. نگرش [[تورات]] درباره [[آفرینش آدم]] را باید با [[قرآن]] سنجید، همچنین داستان [[انبیا|انبیای الهی]] در [[تورات]] با [[قرآن]] قابل‌مقایسه است. نیز باید دید که [[تورات]] و [[انجیل]] [[خدا]] را چگونه توصیف می‌کنند و [[قرآن]] چگونه توصیف می‌کند. در این صورت به‌روشنی فرق میان این دو آشکار خواهد شد.

== [[عدالت‌پروری]] و [[ظلم‌ستیزی]] ==  

[[فطرت]] [[پاک]] همه [[انسان‌ها]] از [[ظلم و ستم]] بیزار است و [[مبارزه]] با [[ستمگران]] را لازم و ضروری می‌داند. به همین جهت [[عدالت‌گستری]] و [[ظلم‌ستیزی]] در سرلوحه [[دستورات]] و برنامه‌های [[پیامبران]] [[خدا]] قرار گرفته است.

* [[کتاب آسمانی]] [[پیامبر خاتم|پیامبر مکرم اسلام]] نیز هرگونه [[ستم]] و ستم‌پذیری را مردود می‌شمارد. [[قرآن مجید]] در این رابطه چنین می‌فرماید: {{متن قرآن|لاَ تَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ}}<ref> نه ستم کنید و نه زیر بار ظلم بروید؛ سوره بقره، آیه:۲۷۹.</ref>

* [[مسلمان]] نه‌ تنها باید با [[ستمگران]] به [[مبارزه]] برخیزند، بلکه از هرگونه [[همکاری]] با آنان نیز باید خودداری نمایند. چنانچه [[رسول اکرم]] {{صل}} می‌فرماید: "کسی که به‌ سوی ظالمی برود تا به او کمک کند در حالی که می‌داند او [[ظالم]] است، از [[اسلام]] خارج شده است"<ref>{{عربی|"مَنْ‏ مَشَى‏ إِلَى‏ ظَالِمٍ‏ لِيُعِينَهُ‏ وَ هُوَ يَعْلَمُ أَنَّهُ ظَالِمٌ، فَقَدْ خَرَجَ مِنَ الْإِسْلَامِ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۱۸۲.</ref>

* همچنین [[پیامبر اکرم]] {{صل}} می‌فرماید: "آنگاه که [[روز قیامت]] برپا شود ندادهنده‌ای فریاد می‌کند که [[ستمگران]] و [[یاران]] آنها کجایند؟ حتی کسی که برای آنها قلمی تراشیده باشد، یا در دوات آنها لیقه<ref>تکه نخ یا ابریشم به‌هم‌پیچیده که در دوات می‌گذارند و مرکب روی آن می‌ریزند (فرهنگ عمید).</ref> ریخته باشد از جمله ندا شوندگان خواهد بود. سپس [[پیامبر اکرم]] {{صل}} فرمود: آنها را در تابوتی از آهن جمع می‌کنند سپس همگی آنها را در [[جهنم]] می‌افکنند"<ref>{{عربی|" إِذَا كَانَ‏ يَوْمُ‏ الْقِيَامَةِ نَادَى‏ مُنَادٍ أَيْنَ‏ الظَّلَمَةُ وَ أَعْوَانُ‏ الظَّلَمَةِ وَ أَشْبَاهُ‏ الظَّلَمَةِ حَتَّى مَنْ بَرَى لَهُمْ قَلَماً أَوْ لَاقَ لَهُمْ دَوَاتاً قَالَ فَيُجْمَعُونَ فِي تَابُوتٍ مِنْ حَدِيدٍ ثُمَّ يُرْمَى بِهِمْ فِي جَهَنَّمَ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ ارشاد القلوب، ج۱، ص۱۸۶.</ref>.

* باید توجه داشت که تا [[حاکمیت]] گردنکشان و [[طاغوت‌ها]] بر جامعه‌ای باقی است امکان [[اجرای عدالت]] در آن [[جامعه]] وجود ندارد؛ زیرا این افراد برای جلب [[منافع]] [[نامشروع]] خود به هر صورت ممکن مانع [[گسترش عدالت]] در [[جامعه]] خواهند شد و در نتیجه، [[ظلم و ستم]] همچنان بر [[مردم]] [[مظلوم]] ادامه می‌یابد. لذا [[پیامبر اکرم|پیامبر اسلام]] در جهت [[اجرای عدالت]] در [[جامعه]] با [[ستمگران]] زمان خود به [[مبارزه]] برخاستند و به این طریق با از میان برداشتن این موانع موفق به [[اجرای عدالت]] شدند و بی‌گمان در هر جامعه‌ای که [[مصلحان]] آن درصدد برپائی [[عدالت]] هستند باید ابتدا موانع بر سر راه خود را از میان بردارند.

[[انسان]] از دو بعد مادی و [[معنوی]] [[آفریده]] شده است و فرآیند [[تکامل]] وی باید به‌گونه‌ای باشد که هر دو جنبه وجودی او به [[رشد]] و [[تکامل]] لازم خود برسد.

* هر [[مکتب]] [[اخلاقی]] که تنها به بخشی از وجود [[انسان]] توجه کرده و از بخشی دیگر [[غافل]] بماند جز نادیده گرفتن جنبه‌های طبیعی وجود [[انسان]] نتیجه‌ای به همراه ندارد و سرانجام یکی از دو بال [[انسان]] را قطع کرده و سنگینی را بر یک بال می‌افکند.

* [[اسلام]] نه‌ تنها به ارائه یک [[نظام اخلاقی]] هماهنگ پرداخته، بلکه اسوه‌های [[نیکو]] و [[جاودانی]] را عرضه داشته است که در [[تاریخ]] [[بشریت]]، نمونه و نشانی از آن به چشم نمی‌آید. [[ارزش‌های اخلاقی]] در [[اسلام]] علاوه بر اوج و تعالی آن، از دو ویژگی هماهنگی درونی و کارآمدی [[عینی]] برخوردار است، به‌طوری‌که به‌سادگی به همه انسان‌های پاک‌فطرت قابل توصیه است.

== [[توسعه فرهنگ]] و [[دانش]] ==

پیش‌تر [[گذشت]] که [[پیامبر اکرم|پیامبر اسلام]] در سرزمینی برانگیخته شد که کمترین آثار [[علم]] و [[فرهنگ]] را با خود داشت و اثری از شخصیت‌های [[علمی]] و نهادهای [[آموزشی]] پیدا نبود. اما [[قرآن کریم]] با [[شعار]] [[علم]] و [[معرفت]] آغاز کرد و نخستین [[پیام الهی]] را با خواندن و [[آموختن]] همراه ساخت{{متن قرآن|اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ خَلَقَ الإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَرَبُّكَ الأَكْرَمُ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ}}<ref> بخوان به نام پروردگار خویش که آفرید. آدمی را از خونپاره‌ای فروبسته آفرید. بخوان و (بدان که) پروردگار تو گرامی‌ترین است. همان که با قلم آموزش داد؛ سوره علق، آیه: ۱- ۴.</ref>

* آری، [[مکتب اسلام]] دانشوری را جایگاهی والا بخشید، چنان‌که به قلم و [[نگارش]] قسم یاد می‌کند و [[دانشمندان]] و دانش‌پژوهان را در ردیف [[مجاهدان]] می‌نشاند و قلم آنان را بر [[خون]] [[شهیدان]] [[برتری]] می‌دهد{{متن قرآن|ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ}}<ref> نون؛ سوگند به قلم و آنچه برنگارند؛ سوره قلم، آیه:۱.</ref>.

* [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرمایند: "[[روز قیامت]] [[خداوند]] همه [[مردم]] را در یک بیابان هموار جمع می‌کند و ترازوهای [[عدل و داد]] را می‌گذارد، در این هنگام [[خون]] [[شهیدان]] را با مداد [[علما]] وزن می‌کنند و مداد [[علماء]] بر [[خون]] [[شهیدان]] سنگینی می‌کند"<ref>{{عربی|" إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ جَمَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّاسَ فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ وَ وُضِعَتِ‏ الْمَوَازِينُ‏ فَتُوزَنُ‏ دِمَاءُ الشُّهَدَاءِ مَعَ مِدَادِ الْعُلَمَاءِ فَيَرْجَحُ مِدَادُ الْعُلَمَاءِ عَلَى دِمَاءِ الشُّهَدَاءِ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۹۹.</ref>. بر اساس همین [[بینش]] و برنامه بود که [[جامعه]] [[جاهلی]] در زمان اندکی به چنان [[منزلت]] [[علمی]] دست‌یافت که نه‌ تنها سرآمد فرهنگ‌های بشری گردید، بلکه دیری نگذشت که دیگران را [[نیازمند]] و [[دنباله‌روی]] خود ساخت.

* نکته جالب در این خصوص آن است که دانش‌پروری در [[اسلام]] بر یادگیری صرف [[استوار]] نیست، بلکه بر پایه [[خردورزی]]، آزاداندیشی و نقد منصفانه بنا شده است. البته این بحث خود [[نیازمند]] بحث مستقل و مفصلی است.

* به همین ترتیب، می‌توان ابعاد دیگری از [[مکتب اسلام]] را به نمایش گذاشت و سرّ ماندگاری و [[سرافرازی]] آن را بر سایر مکاتب به‌خوبی توضیح داد.

<ref>[[محمد تقی سبحانی|سبحانی، محمد تقی]] و [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[معارف و عقاید ۱ (کتاب)|معارف و عقاید]]، ج۱، ص۲۴۵ - ۲۵۳.</ref>.