عزاداری: تفاوت میان نسخه‌ها

یکی از سنت‌های دینی برپا کردن [[مراسم عزاداری]] برای [[وفات]] و شهادت پیشوایان دینی است که مظلومانه به شهادت رسیده‌اند. در میان [[شیعه]]، [[ماه محرم]] و [[روز عاشورا]] و ایام شهادت ائمه، روزهای [[ماتم]] به شمار می‌‌رود و طبق رهنمود [[پیشوایان]]، به برپایی مجالس و محافل عزاداری می‌‌پردازند. [[نوحه‌خواندن]]، [[مرثیه‌خوانی]]، [[سینه‌زنی]] و گریستن بر مصیبت‌ها و مظلومیت‌های اهل‌بیت پیامبر، از این برنامه‌هاست.  

[[هدف]] از عزاداری، علاوه بر همدردی با مظلومان و ابراز [[محبت نسبت به دودمان پیامبر اسلام]]، زنده نگه داشتن یاد آن [[شهدا]] و الهام گرفتن از [[زندگی]] و شهادت آنان و افشای ستم‌های [[جباران]] است. [[شیفتگان اهل‌بیت]] {{عم}}، داوطلبانه چنین مراسمی را برپا می‌‌کنند و با علاقه در این راه، [[پول]] [[خرج]] می‌‌کنند و این کار را موجب نزدیک شدن به [[ائمه اطهار]] می‌‌دانند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]].</ref>.

== معناشناسی ==

«عزاء» به معنای [[صبر]] و [[شکیبایی]] بر [[مصیبت]] و [[اندوه]]<ref>مسعود، الرائد فرهنگ الفبایی عربی ـ فارسی، ۲/۱۱۸۴.</ref> و [[عزاداری]] به معنای ماتم‌داری، [[ذکر مصیبت]]، [[تعزیت]]، [[زاری]] و [[سوگواری]]<ref>دهخدا، لغتنامه، ۱۰/۱۳۹۸۵.</ref> است. مراد از عزاداری در [[فرهنگ دینی]]، طلب [[تسلی]] از [[مصائب]] و صبرکردن بر [[حزن]] به سبب اسناد دادن امر به سوی [[خدای عزوجل]] است<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱/۱۷۵؛ معلوف، المنجد فی اللغه، ۱/۵۰۴.</ref>. عزاداری در عرف [[شیعی]] به همان معنای لغوی و عمدتاً در سوگواری [[شهادت]] [[معصومان]]{{ع}}، به‌ویژه شهادت [[امام حسین]]{{ع}} و [[شهدای کربلا]] به کار می‌رود<ref>علوی، عزاداری رسانه پایدار شیعه، ۸۷.</ref>.<ref>[[صدیقه درویش‌زاده کاخکی|درویش‌زاده کاخکی، صدیقه]]، [[عزاداری (مقاله)| مقاله «عزاداری»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۷]]، ص۳۰۷–۳۱۵.</ref>

عزاداری در عرف عام به دو معنا اطلاق می‌شود: الف) داغ دیدگی و عزاداری شخصی و بالفعل؛ ب) [[مراسم عزاداری]] که به صورت سنتی برای بزرگان [[دینی]] و دیگران برگزار می‌شود. این دو، از دیدگاه [[روان‌شناسی]] کاملا متفاوت هستند. داغ دیدگی [[واقعی]] امری است غیر اختیاری و افراد داغ‌دار از مدار [[زندگی]] عادی خارج می‌شوند و باید به تدریج به زندگی عادی برگردند. اما مراسم عزاداری، کاملاً اختیاری و [[برنامه‌ریزی]] شده است و بخشی از برنامه‌های زندگی عادی افراد محسوب می‌شود. داغ‌داری حالتی روانی و درونی است، ولی مراسم عزاداری معمولاً به صورت [[اجتماعی]] صورت می‌گیرد. برای عادی شدن زندگی فرد داغ دار، عواملی به کمک می‌آیند که از جمله آنها مراسم عزاداری است.

داغ دیدگی ممکن است به صورت ناگهانی و بدون آمادگی باشد؛ مثل اینکه عزیزی را در تصادف اتومبیل از دست بدهند و ممکن است با پیش بینی و آمادگی قبلی باشد، مثل این که عزیزی پس از یک دوره سخت [[بیماری]] لاعلاج، از [[دنیا]] برود. در هر دو صورت، داغ‌دیدگی [[صدق]] می‌کند، اما ناگهانی بودن سخت‌تر است<ref>[[محمد کاویانی|کاویانی، محمد]]، [[روان‌شناسی عزاداری (مقاله)|مقاله «روان‌شناسی عزاداری»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۴ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۴]]، ص ۲۳.</ref>.

سوگواری برای افرادِ ازدست‌رفته امری غریزی و طبیعی است و در طول [[تاریخ]] رواج داشته است<ref>باقری بیدهندی، بایدها و نبایدهای عزاداری، ۴۰۵.</ref>. در [[تاریخ اسلام]] نیز شواهد بسیاری از عزاداری و سوگواری در مصائب دیده می‌شود. [[گریه]] [[رسول اکرم]]{{صل}} در شهادت [[حضرت حمزه]]{{ع}} و نیز در سوگ فرزند خود ابراهیم و نیز گریه بسیار حضرت [[فاطمه]]{{س}} در [[فراق]] [[پیامبر]]{{صل}}، از این موارد است<ref>مجلسی، محمدتقی، کیفیت تأثیر نهضت کربلا در انقلاب، ۲/۴۸۲؛ مطهری، مجموعه آثار، ۲۲/۶۳۲ و ۲۴/۴۶۶.</ref>. در [[سنت]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[ائمه]]{{ع}} بر تعزیت و [[تسلیت]] مصیبت‌دیدگان و خواندن [[آیه استرجاع]]<ref>سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref> و [[تسلیم]] قضای الهی‌ بودن تأکید و نیز به دوری از [[جزع]] و [[نوحه‌گری]] بر [[باطل]] و توأم با [[بدعت در عزاداری]]، سفارش شده است<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱/۱۷۳–۱۷۵؛ مجلسی، محمدتقی، کیفیت تأثیر نهضت کربلا در انقلاب، ۲/۲۰۲، ۳۷۲ و ۴۳۲.</ref>.

بر اساس برخی [[روایات]]، موضوع [[عزاداری]] برای [[امام حسین]]{{ع}}، پیش از [[شهادت]] ایشان مطرح بوده است<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴/۳۳۱؛ طیب، اطیب البیان، ۱۲/۳۴۰.</ref>. چگونگی [[واقعه عاشورا]] و تأکید بسیار ائمه{{ع}} بر زنده نگه‌ داشتن آن، موجب شد تا با وجود [[تهدید]] و سخت‌گیری خلفای اموی و عباسی و حتی تخریب چندین‌باره مرقد [[سیدالشهدا]]{{ع}}، [[مسلمانان]] و گاه غیر مسلمانان به [[زیارت کربلا]] و برگزاری عزاداری [[عاشورا]]، هرچه بیشتر [[ترغیب]] شوند<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۷/۳۱ و ۲۵/۳۳۹.</ref>.

برگزاری [[مراسم عزاداری]] پس از شهادت امام حسین{{ع}}، دوره‌های مختلفی را طی کرده است. نخستین عزاداری، اشک‌ها و [[نوحه]] [[امام زین العابدین]]{{ع}} و [[حضرت زینب]]{{س}} هنگام واقعه و پس از آن در [[مسیر کربلا]] تا [[مدینه]] بود<ref>واعظ‌زاده خراسانی، انقلاب اسلامی و نهضت حسینی، ۱/۱۴۲؛ حسینی، رهبری و انقلاب، ۸۰.</ref>؛ سپس عزاداری و [[مرثیه‌سرایی]] برای [[شهدای کربلا]] را برخی صحابه در همان روزهای نخستین پس از شهادت امام حسین{{ع}} انجام دادند<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ۹۸/۳۲۹؛ محرمی، تاریخ عزاداری، ۲۶۴.</ref>. پس از آن عزاداری، از عصر [[امام باقر]]{{ع}} به بعد عینیت یافت<ref>گلی زواره، آبشارهای عاشورایی، ۳۷–۴۵؛ محرمی، تاریخ عزاداری، ۲۵۶ و ۲۶۸.</ref>.

رسمیت‌ یافتن عزاداری و ادامه آن از سال ۳۵۲ق، [[عزاداری]] [[سیدالشهدا]]{{ع}} را به یکی از [[مناسک]] [[فرهنگی]] و رسمی در [[ایران]] تبدیل کرد<ref>واعظ‌زاده خراسانی، انقلاب اسلامی و نهضت حسینی، ۱/۱۴۳؛ علوی، عزاداری رسانه پایدار شیعه، ۸۸.</ref>. در نهایت عزاداری [[حسینی]] از عصر [[صفویه]] به بعد گسترش شکلی یافت و شاهان صفوی که خود را ملزم به ترویج [[تشیع]] می‌دانستند، یاد و ذکر سیدالشهدا{{ع}} را هم از نظر گستردگی و هم از نظر شکلی به کمال رساندند<ref>گلی زواره، آبشارهای عاشورایی، ۱۳۹–۱۴۰.</ref>. شکل‌های عزاداری در این دوره به شیوه [[روضه‌خوانی]]، دسته‌های سینه‌زنی، [[تعزیه]] و شبیه‌خوانی بود که تا امروز هم ادامه دارد<ref>محرمی، تاریخ عزاداری، ۲۵۷ و ۲۹۵–۲۹۹.</ref>.<ref>[[صدیقه درویش‌زاده کاخکی|درویش‌زاده کاخکی، صدیقه]]، [[عزاداری (مقاله)| مقاله «عزاداری»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۷]]، ص۳۰۷–۳۱۵.</ref>

== [[فلسفه]] عزاداری ==

[[فلسفه عزاداری]]، همان فلسفه [[قیام]] [[امام حسین]]{{ع}} است<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۵/۳۹۱.</ref> فلسفه عزاداری سیدالشهدا{{ع}} را می‌توان [[اصلاح‌گری]]، احیای آموزه‌ها و [[معارف دینی]]، [[تربیت]] [[انسان]]، زنده‌کردن نام و [[قیام]] [[امام حسین]]{{ع}} و تداوم [[بینش]] [[حسینی]] در [[مبارزه با ستم]] برشمرد<ref>علوی، عزاداری رسانه پایدار شیعه، ۸۸–۹۰.</ref>. [[واقعه عاشورا]] در سال ۶۱ ق و جوّ [[خفقان]] [[حاکم]] بر [[جامعه]] اموی، موجب شد تا بازماندگان این واقعه، [[عزاداری]] را به صورت رسانه‌ای برای [[ابلاغ]] [[پیام عاشورا]] برگزینند<ref>علوی، عزاداری رسانه پایدار شیعه، ۸۶.</ref>؛ عزاداری یک واقعه [[تاریخی]] ([[عاشورا]]) را با وجود همه فشارها و محدودیت‌ها، قرن‌ها زنده نگه داشت و با انتقال [[پیام]] آن به نسل‌های بعد<ref>علوی، عزاداری رسانه پایدار شیعه، ۸۷.</ref>، نقش مهمی در قیام و [[اقدام]] [[شیعه]] علیه [[طاغوت]]، در طول تاریخ داشت<ref>آذری قمی، شرحی بر وصیتنامه سیاسی الهی حضرت امام‌ خمینی، ۱/۱۳۸؛ منافی اناری، جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، ۲۱۲.</ref>.<ref>[[صدیقه درویش‌زاده کاخکی|درویش‌زاده کاخکی، صدیقه]]، [[عزاداری (مقاله)| مقاله «عزاداری»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۷]]، ص۳۰۷–۳۱۵.</ref>

# موجب [[تقرّب]] به خداست؛

# [[روز قیامت]] با [[اهل بیت]] {{ع}} و در [[درجه]] آنهاست<ref>{{متن حدیث|كَانَ مَعَنَا فِي دَرَجَتِنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ}}.</ref>؛

== عزاداری از دیدگاه فقه ==

بر پایی [[مجالس عزا]] در مصائب [[اهل بیت]] {{عم}}؛ به‌ویژه [[مصائب]] وارد بر [[سید الشهداء]]، [[حضرت امام حسین]] {{ع}}؛ به‌خصوص در [[روز عاشورا]] و شرکت در آن مجالس، [[مستحب]] مؤکد است<ref>وسائل الشیعة، ج ۱۴، ص۵۰۰؛ توضیح المسائل مراجع، ج ۲، ص۱۰۲۴.</ref>. چنان که [[گریستن]] در مصائب آنان و نیز گریاندن دیگران با خواندن اشعار و بازگو کردن مصائب آن بزرگواران، مستحب مؤکد و دارای [[پاداش]] بی‌شمار است<ref>وسائل الشیعة، ج ۱۴، ص۵۹۳ ـ ۵۹۷؛ مستدرک الوسائل، ج ۱۰، ص۳۱۱ و ۳۸۵.</ref>.

جزع و [[ناشکیبایی]] در مصائب غیر [[معصومان]] با لطمه زدن بر سر و صورت و داد زدن و حرکاتی از این قبیل، جایز نیست لکن در مصائب اباعبداللّه‏{{ع}} و به تصریح برخی در مصائب سایر [[اهل بیت]] {{عم}} جایز است<ref>جواهر الکلام، ج ۴، ص۳۷۱؛ التنقیح (الطهارة)، ج ۹، ص۲۳۵؛ صراط النجاة (تبریزی)، ج ۵، ص۳۰۰.</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۵، ص ۳۸۳-۳۸۴.</ref>

در عصر حاضر، آشنایی با آفاتی که هدف و حکمت [[عزاداری]] [[سالار شهیدان]] را [[تهدید]] می‌کنند، مهم‌ترین و اساسی‌ترین گام در راه تحقّق [[اهداف]] ارزشمند این [[دستور]] العمل سازنده [[اهل بیت]] [[عصمت]] و [[طهارت]] است. اکنون باید دید که: چگونه [[فرهنگ]] اصیل [[عاشورا]]، به وسیله [[دشمنان]] [[آگاه]] و [[دوستان]] [[ناآگاه]]، [[تحریف]] می‌شود؟ و چه آفاتی، مجالس عزاداری سالار شهیدان را تهدید می‌کند؟ برخی از این آسیب‌ها عبارت‌اند از:

# تحریفِ هدف عزاداری: خطرناک‌ترین آفت عزاداری امام حسین {{ع}}، تحریف هدف آن است. حکمت عزاداری امام حسین {{ع}} با حکمت شهادت ایشان، یکی است. بنا بر این، [[تحریف]] [[هدف]] [[عزاداری]]، تحریف هدف [[شهادت]] آن بزرگوار نیز هست. این تحریف، به دو گونه می‌تواند تجلّی یابد: یکی آنکه به جای روشنی بخشی و [[احیاگری]]، تنها به درخواست [[آمرزش گناهان]] و [[پاک‌سازی]] معنوی خلاصه گردد و دیگر، آنکه به جای تأکید بر بُعد حماسی آن، به [[جنایت]] [[یزیدیان]] و [[ستمگران]] در این حادثه پرداخته شود.

# استناد به منابع غیر معتبر: یکی از آسیب‌هایی که خصوصا در قرن‌های اخیر، [[عزاداری امام حسین]] {{ع}} را [[تهدید]] می‌کند، استناد [[اهل]] [[منبر]] و [[مرثیه‌سرایان]]، به منابع غیر معتبر و غیر قابل استناد است<ref>برای اطّلاع از منابع قابل استناد و منابع غیر قابل استناد تاریخ عاشورا، ر. ک: دانش نامه امام حسین {{ع}}، ج۱، ص۵۲ (پیش گفتار / منابع قابل استناد) و، ص۹۱ (منابع غیرقابل استناد).</ref>. نکته قابل توجّه، اینکه [[تاریخ عاشورا]]، بیشتر از بسیاری موضوعات دیگر، دارای منابع معتبر و قابل استناد است و [[مرثیه‌سرایان]] متعهّد و [[آگاه]]، اصولاً نیازی به استفاده از منابع غیر قابل استناد ندارند.

# گزارش‌های ذلّت‌بار: [[حسین بن علی]] {{ع}}، مظهر [[عزّت]] [[الهی]] و [[عاشورا]]، جلوه‌گاه حماسه و عزّت [[حسینی]] و [[شعار]] [[دشمن]] شکن «هَیهاتَ مِنّا الذّلة!»، [[میراث]] گران بهای اوست، بنا بر این، هر گزارشی از [[تاریخ عاشورا]] که حاکی از پذیرش [[ذلّت]] توسّط [[امام حسین]] {{ع}} باشد، [[دروغ]] بوده و ساخته و پرداخته [[دشمنان]] اوست.

# غُلُوْ: گزارش‌های ذلّت بار، پایین آوردن اهل بیت {{عم}} از جایگاه [[واقعی]] آنها، و [[غلو]]، بالاتر بُردن آنان از جایگاه واقعی آنهاست که متأسّفانه، هر دو آفت، در برخی مجالس [[مرثیه‌سرایی]] مشاهده می‌شود. باید دانست، کسانی که در مجالس عزاداری، اهل بیت {{عم}} را جایگزین خدا می‌کنند و به جای خدامحور کردنِ مجالس [[امام حسین]] {{ع}} و پیوند دادن [[دل‌ها]] به خدا از طریق اهل بیت {{عم}} - که ابواب [[الهی]] هستند - [[مردم]] را به «حسینُ اللّهی» و «زینبُ اللّهی» شدن، [[دعوت]] می‌نمایند، آگاهانه یا ناخودآگاه، در خدمت [[اهداف]] دشمنان اهل بیت {{عم}} قرار گرفته‌اند و سید الشهدا {{ع}} هم از آنان، بیزار است<ref>برای آگاهی بیشتر درباره خطر غلو درباره اهل بیت {{عم}} (ر. ک: اهل بیت {{عم}} در قرآن و حدیث: بخش سیزدهم: غلو کردن درباره اهل بیت {{عم}} و جامعه‌شناسی تحریفات عاشورا).</ref>.

# [[دروغ]]: زشت‌ترین و خطرناک‌ترین [[دروغ‌ها]]<ref>برای آشنایی با اقسام دروغ، ر. ک: لؤلؤ و مرجان: مقام چهارم.</ref>، دروغ بستن به خداوند متعال، [[پیامبر خدا]] {{صل}} و [[اهل بیت]] {{عم}} است که از [[گناهان کبیره]] شمرده شده، موجب بطلان [[روزه]] می‌گردد<ref>الکافی، ج۲، ص۳۴۰، ح۹.</ref>. مرثیه‌سرایانی که بدون [[حجّت شرعی]]، سخنی را به [[خدا]] و اهل بیت {{عم}} نسبت می‌دهند، نه تنها [[خادم]] و [[ذاکر]] [[امام حسین]] {{ع}} نیستند، بلکه باید بدانند که کار آنها، [[گناه کبیره]] است.

# [[بدعت]] در نحوه [[عزاداری]]: شماری از آفات، مربوط به شیوه و چگونگی عزاداری می‌شوند. از نظر [[فقهی]]، [[عبادات]]، اعم از [[واجب]] یا [[مستحب]]، توقیفی هستند، بدین معنا که اصل [[عبادت]] و چگونگی آن، باید توسّط ادلّه [[شرعی]] [[اثبات]] شود. در غیر این صورت، عملی که به عنوان عبادت انجام می‌شود، بدعت محسوب می‌گردد و نه تنها مطلوب نیست، بلکه [[ممنوع]] و [[حرام]] است. [[استحباب]] عزاداری برای [[سالار شهیدان]]، بر پایه ادلّه [[قطعی]]، ثابت است و با [[عنایت]] به آثار و [[برکات]] فردی و [[اجتماعی]] آن، از بزرگ‌ترین عبادات محسوب می‌گردد؛ اما درباره چگونگی انجام گرفتن این عبادت، معیار، عزاداری‌های مرسوم در عصر صدور روایاتِ مربوط به این عزاداری است؛ بلکه می‌توان گفت: اطلاق این [[روایات]]، شامل انواع عزاداری‌های مرسوم در اعصار مختلف نیز می‌گردد، مشروط به این که آنچه رایج شده، برای [[عزاداری]] [[صدق]] کند و موجب وَهْن [[مکتب اهل بیت]] {{عم}} نگردد و یا همراه با انجام دادن عملی [[نامشروع]] نباشد. بنا بر این، آنچه در شماری از مجالس عزاداری، به تدریج مرسوم شده است (مانند: استفاده از ابزارهای موسیقی و آهنگ‌های مبتذل، تشبّه مرد به [[زن]]، و همچنین کارهایی چون قمه زدن)، [[بدعت]] در عزاداری محسوب می‌شود، به‌ویژه قمه زدن که در عصر حاضر، زمینه‌ساز [[تبلیغات سوء]] بر ضدّ [[پیروان اهل بیت]] {{عم}} و موجب وَهْن [[مکتب]] [[تشیّع]] است<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]]، ص ۷۷۶ ـ ۷۸۱.</ref>.