برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[ابوحنیفه در تاریخ اسلامی]] - [[ابوحنیفه در معارف و سیره رضوی]]| پرسش مرتبط = }}
| | #تغییر_مسیر [[ابوحنیفه نعمان]] |
| == آشنایی اجمالی ==
| |
| [[ابوحنیفه نعمان بن ثابت بن مرزبان بن کامکار کوفی خزاز تیمی سلمی]] [[فقیه]] و [[متکلم]] نامدار [[کوفه]] و پایه‌گذار [[مذهب حنفی]] از [[مذاهب چهارگانه اهل سنت]] است. [[حنفیان]] او را [[امام اعظم]] و [[سراج الائمه]] [[لقب]] داده‌اند. وی به سال ۸۰هـ <ref>تاریخ ابی زرعه ۱/۲۹۸ المنتظم ۸/۱۲۹.</ref> در کوفه زاده شد<ref> الاعلام ۸/۳۶.</ref> و در [[خانواده]]ای [[مسلمان]] نشأت یافت و [[رشد]] کرد.<ref>تاریخ بغداد ۱۳/۳۲۵ وفیات الاعیان ۵/۴۰۵.</ref> در اصل و [[نسب]] [[ابوحنیفه]] [[اختلاف]] بسیار است. [[روایات]] مختلف و بسیاری در دست است که اصل وی را به شهرهای نسا، کابل، [[بابل]]، ترمذ، [[قریه]] أنبار [[خراسان]] و غیره باز می‌‌گرداند.<ref>تاریخ بغداد ۱۳/۳۲۴ ـ ۳۲۶ سیر اعلام النبلاء ۶/۳۹۴ و۳۹۵.</ref> از [[زندگی]] شخص ابوحنیفه نیز [[آگاهی]] چندانی در دست نیست. آورده‌اند که او برای گذراندن معاش به [[تجارت]] خزّ، نوعی پارچه ابریشمی می‌‌پرداخت و دارای دکّانی معروف در یکی از محله‌های کوفه بوده است.<ref>تاریخ الاسلام ۹/۳۰۶ تاریخ بغداد ۱۳/۳۲۴.</ref> | |
| | |
| او از بسیاری از [[فقیهان]] و [[عالمان]] کوفه [[دانش]] آموخت، ولی استاد ویژه‌اش [[حماد بن ابی سلیمان]] بود که مدت هجده سال در حلقه درسش شرکت می‌‌جست و تا هنگام [[وفات]]، بهره‌گیری از او را ترک نگفت.<ref>تاریخ بغداد ۱۳/۳۳۳.</ref> از جمله [[استادان]] دیگر وی می‌‌توان [[عامر شعبی]]، [[ابواسحاق سبیعی]]، [[عاصم بن ابی النجود]] و [[قیس بن مسلم]] را برشمرد.<ref>تهذیب الکمال ۲۹/۴۱۹.</ref> ایشان در [[زمان]] تحصیل، [[سفر]] یا سفرهایی به [[حجاز]] داشته و در [[مدینه]] چندی در درس [[ربیعة بن عبدالرحمان]] حاضر می‌‌شد<ref> تاریخ ابی زرعه ۱/۴۲۸، ۵۰۷ و۵۰۸.</ref> و از بزرگانی چون [[امام باقر]]{{ع}} و نافع، مولای [[ابن عمر]] بهره برد.<ref> تهذیب الکمال ۲۹/۴۱۹.</ref> در [[مکه]] نیز مدتی ملازم مجلس [[عطاء بن ابی رباح]]، فقیه بزرگ آن [[دیار]] بود.<ref>السنن (ترمذی) ۵/۷۴۱.</ref> [[شیخ طوسی]] نیز نام او را در زمره [[اصحاب امام صادق]]{{ع}} آورده است.<ref>رجال الطوسی ۳۱۵.</ref> ابوحنیفه پس از درگذشت [[حماد بن ابی سلیمان]]، در سال ۱۲۰هـ به عنوان برجسته‌ترین [[شاگرد]] حلقه او و [[مرجع]] صدور [[فتوا]] و [[تدریس]] [[فقه]] در کوفه گردید و از جایگاه ویژه ای برخوردار گشت.<ref>اخبار ابی حنیفه و اصحابه ۷ و ۸.</ref> در جریان [[قیام زید بن علی]]{{ع}} در سال‌های ۱۲۱ ـ ۱۲۲هـ، ابوحنیفه پنهانی او را [[یاری]] نمود و [[مال]] و [[جنگ]] افزار در اختیارش قرار داد.<ref> انساب الاشراف ۳/۲۳۹ مقاتل الطالبیین ۹۹ و ۱۰۰.</ref> در میان شمار بسیاری از فقیهان [[قرن دوم]]، تنها فقیهانی که [[نظام]] [[فقهی]] آنان در طول سده‌های متمادی ریشه دوانیده، [[ابوحنیفه]] و مالک و در طبقه‌ای متأخرتر [[شافعی]] را باید نام برد، که از همان [[قرن دوم]]، ابوحنیفه [[فقیه]] شاخص [[کوفه]] شناخته می‌‌شد. چنان که از مطالعه انبوه اسانید ابوحنیفه آشکار می‌‌گردد برگرفته‌های او از [[حماد]]، و حماد از [[ابراهیم نخعی]]، بخش عمده‌ای از منابع [[نقلی]] [[فقه]] او را تشکیل می‌‌دهد، اما در حکایتی که از شخص او نقل گردیده ابوحنیفه فقه خویش را برگرفته از [[عمر]]، [[امام علی]]{{ع}} و [[ابن مسعود]] می‌‌داند. بنابر [[روایت]] مهم و جامعی که از [[یحیی بن ضریس]] نقل شده، ابوحنیفه منابع فقه و ادلّه نقلی آن را چنین نمایانده است: نخست [[کتاب خدا]] دوم [[سنت پیامبر]]{{صل}} و [[روایات صحیح]] از آن حضرت به نقل [[ثقات]] از ثقات سوم قول [[صحابه]] و در صورت دست نیافتن به [[حکم]] در منابع یاد شده، عمل به [[اجتهاد]] و [[رأی]].<ref>تاریخ بغداد ۱۳/۳۳۴ و۳۶۸.</ref>
| |
| | |
| ابوحنیفه پس از درگذشت استاد خود حمّاد، بر جایگاه وی تکیه زد و مدت سی سال در رأس یکی از مهم‌ترین حلقه‌های فقه کوفه به تبیین نظریات و شیوه‌های [[استنباط]] خود در [[فروع فقهی]] پرداخت و جذابیت حلقه او بسیاری از طالبان [[علم]] را از اقصی نقاط [[سرزمین‌های اسلامی]] به گرد وی آورد که در میان این شاگردان، [[ابویوسف یعقوب بن ابراهیم]] و [[محمد بن حسن شیبانی]] منزلتی ممتاز داشتند.<ref>[[تهذیب الکمال]] ۲۹/۴۲۱ و۴۲۲ [[دائرة المعارف بزرگ اسلامی]] ۵/۴۰۰.</ref> از دیگر شاگردان وی کسانی چون [[عبدالله بن فروخ فارسی]] و [[عبدالله بن غانم افریقی]] را می‌‌توان یاد کرد که از [[آفریقا]] و [[مغرب]] به کوفه آمده بودند و در درس ابوحنیفه حاضر می‌‌شدند و نقش مؤثری در رساندن [[تعالیم]] ابوحنیفه بدان [[دیار]] ایفا نمودند.<ref>ترتیب المدارک ۱/۳۱۷، ۳۳۹ و ۳۴۰.</ref>
| |
| | |
| وی در [[مسائل اعتقادی]] مانند [[ایمان]] و [[کفر]]، به [[ارجاء]] [[اعتقاد]] داشت و در زمره [[مرجئه]] بود.<ref> التاریخ الکبیر ۸/۸۱ الضعفاء الکبیر ۴/۲۸۳.</ref> در مسئله [[امامت]]، به برحق بودن [[علی]]{{ع}} در تمام [[جنگ]]هایش قائل بود و پس از آن، [[امام حسن]]{{ع}} را [[خلیفه]] و [[امام]] برحق می‌‌شناخت. در مسئله قَدَر، موضعی میان [[جبریّه]] و قدریّه داشت.<ref> دائرة المعارف بزرگ اسلامی ۵/۳۸۳.</ref> وی به سان یک نظریه پرداز، نظریات متفکران عصر خود را نقد کرده و خود از جانب آنان مورد نقد قرار گرفته است. گویا بیشتر این حملات از جانب [[اصحاب]] [[حدیث]] بوده است که به شدت با او به [[مخالفت]] برخاستند و در [[نکوهش]] او تا [[نسبت کفر]] و زندقه پیش رفتند.<ref>المعرفة والتاریخ ۲/۷۸۶ الضعفاء الکبیر ۴/۲۸۲.</ref> در برخی [[روایات]] امامی از [[امام صادق]]{{ع}} ذمّ [[ابوحنیفه]] نقل گردیده<ref> اختیار معرفة الرجال ۱۴۵، ۱۴۶ و۱۴۹.</ref> و گاه فردی کم علاقه به علی{{ع}}معرفی شده است.<ref>الامالی (مفید) ۲۶ ـ ۲۸.</ref> در ارتباط [[ابو حنیفه]] با [[شیعه]] می‌‌توان به روایات بسیاری اشاره کرد که مناظراتی را در بر دارند که بین ابوحنیفه، امام صادق و [[امام کاظم]] ({{ع}})و [[عالمان امامی]] [[کوفه]] چون [[محمد بن علی صاحب الطاق]]، [[فضال بن حسن]] و [[هیثم بن حبیب صیرفی]] واقع شده است، در این [[مناظرات]]، مسائل مختلف [[اعتقادی]] از [[امامت]]، [[ایمان]] و قَدَر مورد بحث قرار گرفته است.<ref>التوحید ۹۶ الامالی (مفید) ۲۲ و۲۶ اختیار معرفة الرجال ۱۹۰.</ref> البته باید در نظر داشت که ابوحنیفه در فرصت‌های حضور خود در [[مدینه]] از محضر [[امامان]] [[امام باقر]] و [[امام صادق]]{{ع}} بهره گرفته و روایات وی از ایشان در جای جای مسانید روایاتش دیده می‌‌شود. برخی روایات [[حنفی]] حکایت از [[روابط دوستانه]] بین ابوحنیفه و امام صادق{{ع}} دارد.<ref>جامع مسانید ابی حنیفه ۱/۳۸۸ و ۲/۸۳، ۸۴ و۳۰۵.</ref> [[قاضی نعمان مغربی]]، [[فقیه]] برجسته [[اسماعیلی]] بر آن است که ابوحنیفه به رغم [[اختلافات]] اعتقادی، با [[شیعیان]] روابط نزدیکی داشته است. <ref>دعائم الاسلام ۱/۹۶.</ref>
| |
| | |
| آثار منتسب به ابوحنیفه بسیار است. در منابع کهن گزارش‌های متعددی دیده می‌‌شود که همگی از وجود نوشته‌هایی با عنوان کُتُب [[أبوحنیفه]] [[سخن]] می‌‌گویند که موضوع آنها [[فقه]] بوده است. این گونه گزارش‌ها را می‌‌توان در آثاری چون [[اخبار]] [[ابی حنیفه]] و اصحابه و [[تاریخ بغداد]] یافت. از جمله آثار او العالم و المتعلّم، کتاب الفقه الاکبر، رسالة الی عثمان البستی و کتاب الردّ علی القدریّه می‌‌باشد.<ref> الفهرست (الندیم) ۲۵۶.</ref>
| |
| | |
| ابوحنیفه آخرین روزهای [[زندگی]] را می‌‌گذارند که منصور [[خلیفه عباسی]] او را به بغداد فراخواند و به وی پیشنهاد [[قضاوت]] داد، ولی او نپذیرفت و قسم یاد کرد که هرگز آن را نخواهد پذیرفت. همین امر باعث شد [[خلیفه]] او را به [[زندان]] افکند. پس از چند [[روز]] [[حبس]]،<ref>تاریخ بغداد ۱۳/۳۲۷ و۳۲۸.</ref> در سال ۱۵۰هـ فوت کرد.<ref> التاریخ الکبیر ۸/۸۱ تاریخ الاسلام ۹/۳۱۳.</ref> [[زفر بن هذیل]] بر آن بود که [[ابوحنیفه]] را در زندان، زهر خورانیدند.<ref> تاریخ بغداد ۱۳/۳۲۹ و۳۳۰.</ref> پیکر ابوحنیفه پس از آنکه [[حسن بن عمارة بجلی]]، [[محدث]] [[کوفی]] بر آن [[نماز]] گزارد،<ref> الفهرست (الندیم) ۲۵۶.</ref> در [[مقبره]] [[خیزران]] [[بغداد]] [[دفن]] گردید<ref>تاریخ بغداد ۱۳/۳۲۴ وفیات الاعیان ۵/۴۱۴.</ref> و اکنون محله ای که مقبره در آن واقع است، به نام «حیّ الاعظمیه» خوانده می‌‌شود.<ref>جمعی از پژوهشگران، [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی (کتاب)|فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی]] ج۱، ص 804 - 806.</ref>
| |
| | |
| == منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| # [[پرونده: IM009687.jpg|22px]] جمعی از پژوهشگران، [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱''']]
| |
| {{پایان منابع}}
| |
| | |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| [[رده:رجال تفسیری]]
| |
| [[رده:اعلام]]
| |
