وظایف علما در عصر غیبت: تفاوت میان نسخه‌ها

== [[جایگاه علمای اسلام]] ==

* [[علمای اسلام]] و [[رهبران]] [[فکری]] [[فرهنگی]] [[جامعۀ اسلامی]] مکرر در [[روایات]] مورد تعریف و [[تمجید]] قرار گرفته و [[شأن]] والای آنان گوشزد شده است. [[پیامبر خاتم]] {{صل}} فرمودند<ref>{{متن حدیث|"مَنْزِلَةُ الْفَقِیهِ فِی هَذَا الْوَقْتِ کَمَنْزِلَةِ الْأَنْبِیَاءِ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ"}} بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۳۴۶. </ref>: «[[جایگاه فقیه در وقت غیبت|جایگاه]] و [[منزلت فقیه در وقت غیبت]] مانند [[جایگاه انبیای بنی‌اسرائیل|جایگاه]] و [[منزلت انبیای بنی‌اسرائیل]] است. [[علما]] [[ورثه انبیا]] و [[دژ اسلام]] و [[حجت‌های ائمه بر مردم]] هستند».<ref>ر. ک: [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۳۲۵ و ۳۲۶.</ref> بیان این [[مقام]] حکایت‌گر [[رسالت]] ویژه و [[تکلیف]] حساس و خطیر [[علماء]] به عنوان سکان‌داران [[دین]]، سنگربانان [[عقیده]] و [[ایمان]] و پرچم‌داران [[هدایت مردم]] است. آنان در [[عصر غیبت]] باید جای خالی حضور [[امام غایب]] را به خوبی پر کنند. [[علمای عصر غیبت]] باید [[مردم]] را به سوی [[امام]] بخوانند و بر وجود آن [[امام]] [[راهنمایی]] کنند و از [[دین]] آن [[حضرت]] [[دفاع]] نموده، [[ضعیفان]] از [[بندگان خدا]] را از تورهای‌ شیاطین‌ و [[شبهات]] گمراهان‌ [[نجات]] دهند<ref>ر. ک: [[سید علی موسوی|موسوی، سید علی]]، [[فلسفه انتظار فرج با تأکید بر افضل اعمال بودن آن (مقاله)|فلسفه انتظار فرج با تأکید بر افضل اعمال بودن آن]]، ص ۲۴۵</ref>. همچنین [[علما]] تجسم الگوی [[جامعۀ منتظران]] و [[منتظران]] تجسم [[پیروان]] آنان هستند و این [[الگو]] بودن برای [[ارزش]] دادن به عادت‌ها و [[اعتقادات]] [[اسلامی]] [[منتظران]] است که در غالب‌های مختلفی از جمله [[خطبه]] ها، [[سخنرانی]] ها، تألیف کتاب، تولید وسایل آموزشی و [[فرهنگی]] [[نقل]] متون [[اسلامی]] و انتشار و رواج آن در میان [[منتظران]] است<ref>ر. ک: [[یوسف مدن]]، [[روان‌شناسی انتظار ۱ (کتاب)|روان‌شناسی انتظار]]، ص ۲۱۷-۲۲۱.</ref>.

* بر این اساس [[علما در دوران انتظار]] وظایفی خاص دارند<ref>ر. ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۱۷۹-۱۸۴.</ref>؛ از جمله آن [[وظایف]] عبارت است از:  

# '''[[زهد]]''': [[دنیاطلبی]] و رغبت [[باطنی]] به آنچه وابسته به دنیاست بزرگ‌ترین آفت [[علما]] است<ref>غرر الحکم، ص ۴۸ و بحار الانوار، ج ۲، ص ۵۲.</ref>، از همین رو می‌‌بایست [[علما]] بکوشند تا ملکۀ [[زهد]] و بی‌رغبتی به [[دنیا]] را در خودشان تقویت کنند<ref>ر. ک: [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص ۲۰۶-۲۰۷.</ref>: {{متن حدیث|"وَ تَفَضَّلْ عَلَی عُلَمَائِنَا بِالزُّهْدِ"}}<ref>البلد الامین، ص ۳۴۹.</ref>

# '''[[دعوت]] و [[نصیحت]]''': واژه نُصح به معنی [[خلوص]] کامل و دوری از هرگونه [[پلیدی]] است<ref>ر. ک: [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص ۲۰۶-۲۰۷.</ref>. [[دانشمندان]] باید در [[اندیشه]] و [[قول و فعل]] خویش از هر گونه شبهۀ آلودکننده ای [[پاک]] و منزه باشند<ref>. ر. ک: [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آفتاب ولایت (کتاب)|آفتاب ولایت]]، ص۲۰۹- ۲۱۶.</ref> و با یکرنگی [[خیرخواه]] [[امت]] بوده جز به خیر و [[صلاح]] آنان نیندیشند، چرا که [[امام]] غائبِ آنان در [[زهد]] و [[نصیحت]] کردن [[برترین]] انسان‌های عصر خویش است و عالمی که با امامش سنخیت ندارد، نمی‌توان او را [[منتظر]] نامید<ref>ر. ک:[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص ۲۰۶-۲۰۷.</ref>. باید توجه داشت در [[عصر غیبت]] کانون فعالیت‌های [[فرهنگی]] و [[دینی]] [[عالمان]] گلواژۀ [[انتظار]] است. محور توسعۀ [[فرهنگی]] و [[فرهنگ‌سازی]] آنان، [[دعوت به دین]] [[قائم آل محمد]] {{صل}} و [[فرهنگ انتظار]] است. بنابراین، اساس کار [[عالمان دینی]] در [[عصر غیبت]]، [[مدیریت]] ذهن‌ها و اراده‌ها و جهت‌دهی [[مردمان]] به سوی [[خلیفه]] [[خدا]] و [[حجت]] اوست<ref>ر. ک: [[یحیی صالح‌نیا|صالح‌نیا، یحیی]]؛ [[تنها بر فراز (کتاب)|تنها بر فراز]]، ص ۱۳۸ ـ ۱۴۰. </ref>.

# '''[[جهاد]] همه جانبۀ [[فرهنگی]]، [[اجتماعی]]، [[دینی]]''': یکی از اصلی ترین [[وظایف علما]] در [[عصر غیبت]] [[سکوت]] نکردن در برابر [[شبهه]] افکنان [[عقیده]] و [[ایمان]] و [[مجاهدت]] در عرصۀ [[علمی]] و [[فرهنگی]] و همچنین حل مشکلات، [[اجتماعی]]، [[دینی]] و [[تربیتی]] که [[جامعه منتظران]] با آن روبه‌رو هستند است<ref>ر. ک: [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آفتاب ولایت (کتاب)|آفتاب ولایت]]، ص۲۰۹- ۲۱۶؛ [[یوسف مدن]]، [[روان‌شناسی انتظار ۱ (کتاب)|روان‌شناسی انتظار]]، ص ۲۱۷-۲۲۱</ref>.

# '''[[راهنمایی]] و دستگیری از [[نسل جوان]]'''<ref>ر. ک: [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آفتاب ولایت (کتاب)|آفتاب ولایت]]، ص۲۰۹- ۲۱۶.</ref>: از آنجا که [[علما]] یک نوع [[وابستگی]] خاص به [[امام عصر]] دارند لازم است [[تکالیف]] کلی فرد [[منتظر]] و نیز [[وظایف]] خود نسبت به آن [[حضرت]] را به نحو احسن و اکمل به جا آورند<ref>ر. ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۱۷۹-۱۸۴.</ref>. [[امام زمان]] {{ع}} به ویژه در [[زمان غیبت]]، در جهت [[هدایت]] [[شیعیان]] و جلوگیری از [[گمراهی]] [[جوانان]]، از [[علما]] بسیار [[انتظار]] دارند. چگونه ممکن است [[امام زمان]] {{ع}} [[شاهد]] باشد [[جوانان]] معصومی که در [[خاندان]] [[شیعه]] متولد شده‌اند این گونه طعمه [[شیاطین]] و گرگ صفتان شوند و از [[علما]] انتظاری نداشته باشند؟!<ref>ر. ک: [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آفتاب ولایت (کتاب)|آفتاب ولایت]]، ص۲۰۹- ۲۱۶.</ref>. به عبارتی دیگر [[عالمان دین]] علاوه بر [[فکر]] مهدی‌باوران، با [[قلب]] آنان نیز سر و کار داشته و ارتباط برقرار می‌سازند. آن [[عالمان]] پیوسته به سه حیطه شناختی، [[عاطفی]] و [[رفتاری]] مهدی‌باوران [[عنایت]] دارند تا در هنگامه‌های [[هجوم]] شهوات و [[شبهات]] به کام زهرآگین [[شیاطین]] فرو نغلتند و رشته‌های [[قلوب]] [[مردم]] را به [[عشق]] [[امام]] گره می‌زنند<ref>ر. ک: [[یحیی صالح‌نیا|صالح‌نیا، یحیی]]؛ [[تنها بر فراز (کتاب)|تنها بر فراز]] ص ۱۳۸ ـ ۱۴۰. </ref>.

# '''[[تجهیز علمای دوران انتظار به وسیله علم و حکمت]]'''<ref>ر. ک: [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آفتاب ولایت (کتاب)|آفتاب ولایت]]، ص۲۰۹- ۲۱۶.</ref>: بر [[علما]] لازم است در [[تفقه]] [[دین]] و حل مشکلات [[علمی]] و یا [[پاسخ به شبهات]] به تمام امکانات نرم‌افزاری و [[علوم]] مربوطه مجهز باشند؛ زیرا آنان به عنوان سنگربانان [[دین]] و [[اعتقادات]] [[مردم]] باید خود را از هر گونه [[شبهات]] و [[اشتباهات]] بیمه کنند. [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: «[[انسان]] عالم و [[آگاه]] به زمان خودش، مورد [[هجوم]] خطاها و [[اشتباهات]] قرار نمی‌گیرد».<ref>اصول کافی، ج ۱، ص ۳۱، ح ۲۹: {{متن حدیث|"وَ الْعَالِمُ بِزَمَانِهِ لَا تَهْجُمُ عَلَيْهِ اللَّوَابِس‏"}}</ref> و همینطور بتواند از مرزهای [[عقیدتی]] و عملی [[مردم]] [[دفاع]] نمایند و از آن طرف آنچه از نظر [[علمی]] یاد گرفته است را باید عمل کند تا بتوانند [[مانع]] [[انحراف]] [[جامعه]] شوند. [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند<ref>{{متن حدیث|"إِنَّ الْعَالِمَ إِذَا لَمْ یَعْمَلْ بِعِلْمِهِ زَلَّتْ مَوْعِظَتُهُ عَنِ الْقُلُوبِ کَمَا یَزِلُّ الْمَطَرُ عَنِ الصَّفَا"}} اصول کافی، ج ۱، ص ۵۶، ح ۳.</ref>: «چون عالم به [[علم]] خویش عمل نکند، نصیحتش از دل‌های مخاطبانشان بی اثر می‌‌گذرد، چنانکه [[باران]] از سنگ صاف می‌‌گذرد».<ref>ر. ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۱۷۹-۱۸۴.</ref>  

# '''[[تعلیم دین و تنظیم اندیشه‌ها]]''': در [[عصر غیبت]]، [[جاودانگی اسلام]] اقتضاء دارد [[تعلیم]] [[دین]] و [[اجرای احکام]] تداوم یابد و این وظیفۀ مهم بر عهدۀ [[فقیهان]] [[عادل]] و [[اسلام شناس]] است<ref>ر. ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۱۷۹-۱۸۴.</ref>، به طوری که از [[امام صادق]] {{ع}} دربارۀ رتبه و [[منزلت]] [[شیعه]] که [[احادیث ائمه]] را نشر می‌‌دهد با عابد که فقط [[عبادت]] می‌‌کند سؤال شد، [[حضرت]] فرمودند<ref>{{متن حدیث|"قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} رَجُلٌ رَاوِیَةٌ لِحَدِیثِکُمْ یَبُثُّ ذَلِکَ فِی النَّاسِ وَ یُشَدِّدُهُ فِی قُلُوبِهِمْ وَ قُلُوبِ شِیعَتِکُمْ وَ لَعَلَّ عَابِداً مِنْ شِیعَتِکُمْ لَیْسَتْ لَهُ هَذِهِ الرِّوَایَةُ أَیُّهُمَا أَفْضَلُ قَالَ الرَّاوِیَةُ لِحَدِیثِنَا یَشُدُّ بِهِ قُلُوبَ شِیعَتِنَا أَفْضَلُ مِنْ أَلْفِ عَابِدٍ"}}؛ اصول کافی، ج ۱، ص ۴۰، ح ۹.</ref>: «آنکه [[احادیث]] ما را [[روایت]] می‌‌کند و دل‌های [[شیعیان]] ما را [[استوار]] می‌‌سازد از هزار عابد بهتر است».<ref>ر. ک: [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۳۲۵ و ۳۲۶. </ref>

# '''[[دفاع از دین|دفاع]] و [[حفاظت از دین]]:''' سنگربانان و مرزبانان [[دین]]، بعد از تجهیز به [[علوم]] و [[تفقه]] در [[دین]]، باید به [[حفاظت]] از آن بپردازند. آنان، در [[عصر غیبت]]، نقش [[امام]] را در شعاعی محدود ایفا می‌کنند و از مرزهای [[عقیدتی]] و [[فرهنگی]] پاسداری می‌نمایند، با قرائت‌های نو و بدعت‌آمیز از [[دین]] ـ که در واقع [[مسخ]] [[فرهنگ دینی]] است ـ [[مبارزه]] می‌کنند<ref>ر. ک: [[علی‌ رضا علی‌نوری|علی‌نوری، علی‌ رضا]]، [[فرهنگ مهدویت و انتظار ۱ (کتاب)|فرهنگ مهدویت و انتظار]]، ص ۶۲.</ref> و در این راه، اولاً: باید مبانی [[دین]] را با [[براهین]] [[علمی]] مستحکم کنند و [[دین]] را آنگونه که هست به [[بشریت]] معرفی نمایند ثانیاً؛ در مقابل [[شبهات]] و القائات [[شیاطین]] [[آخرالزمان]] به مقابله و روشنگری برخیزند<ref>ر. ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۱۷۹-۱۸۴؛ [[یحیی صالح‌نیا|صالح‌نیا، یحیی]]؛ [[تنها بر فراز (کتاب)|تنها بر فراز]]، ص ۱۳۸ ـ ۱۴۰.</ref>. [[امام هادی]] فرمودند: «اگر نبودند کسانی از [[علما]] که بعد از [[غیبت]] [[قائم]] [[مردم]] را به سمت او [[دعوت]] کنند و از [[دین]] او با [[دلایل]] [[خداوند]] [[دفاع]] کنند و [[بندگان]] ضعیف [[خداوند]] را از دام‌های [[ابلیس]] و سرکشان او، رهایی سازند و از شبکه ناصبان خلاص نمایند، هیچ کس باقی نمی‌ماند مگر اینکه از [[دین]] برمی‌گشت، ولی اینان هستند که دل‌های [[شیعیان]] ضعیف را به دست می‌گیرند همچنان که ناخدای [[کشتی]] سکان [[کشتی]] را به دست می‌‌گیرد، آنان [[برترین]] کسان نزد [[خدای عزوجل]] هستند»<ref>{{متن حدیث|"قَالَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ {{ع}} لَوْ لَا مَنْ یَبْقَی بَعْدَ غَیْبَةِ قَائِمِنَا {{ع}} مِنَ الْعُلَمَاءِ الدَّاعِینَ إِلَیْهِ وَ الدَّالِّینَ عَلَیْهِ وَ الذَّابِّینَ عَنْ دِینِهِ بِحُجَجِ اللَّهِ وَ الْمُنْقِذِینَ لِضُعَفَاءِ عِبَادِ اللَّهِ مِنْ شِبَاکِ إِبْلِیسَ وَ مَرَدَتِهِ وَ مِنْ فِخَاخِ النَّوَاصِبِ لَمَا بَقِیَ أَحَدٌ إِلَّا ارْتَدَّ عَنْ دِینِ اللَّهِ وَ لَکِنَّهُمُ الَّذِینَ یُمْسِکُونَ أَزِمَّةَ قُلُوبِ ضُعَفَاءِ الشِّیعَةِ کَمَا یُمْسِکُ صَاحِبُ السَّفِینَةِ سُکَّانَهَا أُولَئِکَ هُمُ الْأَفْضَلُونَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ"}}؛ بحارالانوار، ج ۲، ص ۶.</ref>.<ref>ر. ک: [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۳۲۵، ۳۲۶؛ [[علی‌ رضا علی‌نوری|علی‌نوری، علی‌ رضا]]، [[فرهنگ مهدویت و انتظار ۱ (کتاب)|فرهنگ مهدویت و انتظار]]، ص ۶۲؛ [[علی‌ رضا علی‌نوری|علی‌نوری، علی‌ رضا]]، [[فرهنگ مهدویت و انتظار ۱ (کتاب)|فرهنگ مهدویت و انتظار]]، ص ۲۴۵؛ [[محبوبه رجایی|رجایی، محبوبه]]، [[مؤلفه­‌های انتظار توان­مند در قرآن کریم و سنت (مقاله)|مؤلفه­‌های انتظار توان­مند در قرآن کریم و سنت]]، ص؟؟ ؟؛ [[عبدالرحمن انصاری|انصاری، عبدالرحمن]]، [[وظایف منتظران امام عصر (کتاب)|وظایف منتظران امام عصر]]، ص ۳۷ ـ ۳۹؛ [[ابراهیم محمدی|محمدی، ابراهیم]]، [[ضرورت توان­مندی منتظران در قرآن کریم و حدیث (مقاله)|ضرورت توان­مندی منتظران در قرآن کریم و حدیث]]، ص ۱۵۳ ـ ۱۵۴.</ref> همچنین [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند: «علمای [[شیعه]] در مرزهایی که [[شیطان]] و ایادی او در پشت آنها کمین کرده‌اند، پاسداری داده و آنها را از اینکه بر [[شیعیان]] [[ناتوان]] [[هجوم]] برند، بازمی‌‌دارند و اجازه نمی‌دهند که [[شیطان]] و [[پیروان]] او و [[دشمنان اهل بیت]] {{ع}} بر ضعفای [[شیعه]] تسلط یابند. پس هر کس از [[شیعیان]] ما که برای این موضوع [[نصب]] شود، از کسانی که با [[روم]] و تُرک و خزر در جهادند، هزار هزار مرتبه [[برتر]] است؛ زیرا او از [[ادیان]] [[شیعیان]] و دوستداران ما [[دفاع]] می‌‌کند، ولی آنها از بدن‌های آنها»<ref>{{متن حدیث|عُلَمَاءُ شِیعَتِنَا مُرَابِطُونَ فِی الثَّغْرِ الَّذِی یَلِی إِبْلِیسَ وَ عَفَارِیتَهُ یَمْنَعُوهُمْ عَنِ الْخُرُوجِ...}}؛ طبرسی، احمد بن علی، احتجاج، ج۱، ص۸.</ref>.<ref>ر. ک: [[محمد صادق ربانی‌ خوراسگانی|ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق]]، [[بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر (کتاب)|بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر]]، ص ۱۱۳ ـ ۱۱۴.</ref>

# '''[[تربیت]] [[منتظران]] براساس ابزارهای [[تربیتی]] معرفی شده توسط [[امامان]] {{ع}}''': [[امام عصر]] ابزارهای جهت‌دهی [[تربیتی]] را برای شخصیت‌هایی که با [[آرزوها]] و دردهای [[انتظار]] [[زندگی]] می‌‌کند را تعریف کرده است مانند متون، [[ادعیه]]، نامه‌نگاری‌ها، مکاتبه‌ها و پاسخ دادن به سؤالات مختلف و مورد [[ابتلا]]؛ اما نشر و تنظیم این متون برعهده علماست تا به وسیلۀ این عنصر مهم شکل گیری [[منتظران واقعی]] صورت پذیرد و بتوانند خالصانه [[خدا]] را [[عبادت]] کنند تا طبق همان متون [[ثواب]] [[اعمال]] آنها مانند کسانی باشند که [[امام عصر]] را [[درک]] کرده اند<ref>ر. ک: [[یوسف مدن]]، [[روان‌شناسی انتظار ۱ (کتاب)|روان‌شناسی انتظار]]، ص ۲۱۷-۲۲۱.</ref>.

* در مجموع اگر بخواهیم وظیفۀ [[علما]] در قبال [[منتظران]] را در [[زمان غیبت]] و [[زمان ظهور]] تقسیم بندی کنیم، [[وظایف]] به سه بخش تقسیم می‌‌شود:

# [[تربیت]] نسلی که [[بعد از ظهور]] برای [[اطاعت]] و [[یاری امام]] احتیاج به [[کمک]] [[عالمان دینی]] دارند<ref>ر. ک: [[یوسف مدن]]، [[روان‌شناسی انتظار ۱ (کتاب)|روان‌شناسی انتظار]]، ص ۲۱۷-۲۲۱</ref>.  

* بنابراین، [[فقها]] به عنوان سکان دار [[مذهب شیعه]] در تمام اوقات در برابر [[شیعیان]] وظایفی خطیر داشتند منتها در [[زمان غیبت]] [[امام]] به [[علت]] شرایط خاص وظایفی مهم تر وخاص تر بر عهدۀ ایشان قرار می‌‌گیرد<ref>ر. ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۱۷۹-۱۸۴.</ref>.