اخبات در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

#فتخبت: {{متن قرآن|فَتُخْبِتَ لَهُۥ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَهَادِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ إِلَىٰ صِرَٰطٍۢ مُّسْتَقِيمٍۢ}}<ref> سوره حج، آیه ۵۴.</ref> این آیه، به اِخبات [[قلبی]] [[مؤمنان]] در برابر [[حق]] اشاره دارد. برخی به این نکته توجّه کرده‌اند که کلمه {{متن قرآن|خَبَتْ}} در آیه {{متن قرآن|كُلَّمَا خَبَتْ زِدْنَـٰهُمْ سَعِيرًۭا}}<ref>«هرگاه (زبانه آتش آن) فرو نشیند برای آنان» سوره اسراء، آیه ۹۷.</ref>، از ریشه (خ ب و) است و [[تصوّر]] اینکه برگرفته از ریشه (خ ب ت) باشد، پنداری نادرست است،<ref>الوجوه و النظائر، ج‌۱، ص‌۳۲۶.</ref>. ازاین‌رو، آیه یاد‌شده، داخل بحث نخواهد بود، البتّه اینکه در فصوص‌الحکم، «[[مخبتین]]» به الّذین خبت [[نار]] طبیعتهم (کسانی‌که [[آتش]] طبیعتشان خاموش شده است) وصف شده،<ref>شرح فصوص الحکم، ص‌۵۲۵.</ref>. بیان ریشه لغوی نیست.<ref>[[محمد مهدی خراسانی|خراسانی، محمد مهدی]]، [[اخبات - خراسانی (مقاله)|مقاله «اخبات»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱، ص ۳۲۸.</ref>.

آرای [[مفسّران]] در [[تفسیر آیات]] مربوط به اِخبات به هم نزدیک است، امّا در تعبیرها و برداشت [[آزاد]] آنان از [[آیات]]، با توجّه به معانی اصلی و مجازی اِخبات و نیز قبل و بعد آیات، اندکی تفاوت وجود دارد، بنابراین، مفهومی که از اِخبات ارائه داده‌اند نیز متفاوت‌است: برخی، مقصود از اِخبات در آیات ۲۳ [[هود]]<ref>{{متن قرآن|إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّـٰلِحَـٰتِ وَأَخْبَتُوٓا۟ إِلَىٰ رَبِّهِمْ أُو۟لَـٰٓئِكَ أَصْحَـٰبُ ٱلْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَـٰلِدُونَ}} «بی‌گمان کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند و با فروتنی در برابر پروردگارشان آرامش یافته‌اند بهشتیند؛ آنان در آن جاودانند» سوره هود، آیه ۲۳.</ref> و‌ ۳۴‌ـ‌۳۵ [[حج]]<ref>{{متن قرآن|وَلِكُلِّ أُمَّةٍۢ جَعَلْنَا مَنسَكًۭا لِّيَذْكُرُوا۟ ٱسْمَ ٱللَّهِ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُم مِّنۢ بَهِيمَةِ ٱلْأَنْعَـٰمِ فَإِلَـٰهُكُمْ إِلَـٰهٌۭ وَٰحِدٌۭ فَلَهُۥٓ أَسْلِمُوا۟ وَبَشِّرِ ٱلْمُخْبِتِينَ * ٱلَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ ٱللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَٱلصَّـٰبِرِينَ عَلَىٰ مَآ أَصَابَهُمْ وَٱلْمُقِيمِى ٱلصَّلَوٰةِ وَمِمَّا رَزَقْنَـٰهُمْ يُنفِقُونَ}} «و برای هر امتی آیینی نهاده‌ایم تا نام خداوند را بر آنچه از چارپایان روزی آنان کرده است (به هنگام ذبح) یاد کنند پس خدای شما خدایی یگانه است؛ فرمانبردار او باشید و فروتنان را نوید ده * همان کسان که چون از خداوند یاد شود دل‌هاشان بیمناک می‌شود و بر هر چه به آنها رسد شکیبایند و برپادارندگان نمازند و از آنچه روزیشان کرده‌ایم می‌بخشند» سوره حج، آیه ۳۴-۳۵.</ref> را [[اطمینان]] به [[خدا]] دانسته‌اند، چنان اطمیـنانی که به واسطه آن، [[ایمان]] جای‌گرفته در [[قلب]] [[انسان]] [[متزلزل]] نشود و [[شک]] و [[زیغ]] به آن راه نیابد، هم‌چون [[زمین]] مطمئنّی که آن‌چه بر آن مستقر شود، با [[ثبات]] و بدون [[تزلزل]] نگه‌می‌دارد.<ref>المیزان، ج‌۱۰، ص‌۱۹۳، التبیان، ج‌۵، ص‌۴۶۷، المنار، ج‌۱۲، ص‌۵۷.</ref>. بعضی، اِخبات را [[خضوع]]، [[خشوع]] و [[انابه]] مستمر و مداوم با حالتی یک‌نواخت و یک‌سان و بدون نقصان در برابر [[پروردگار]] و برای [[عبادت]] پروردگار از غیر او بریدن و به‌سوی او منقطع شدن دانسته‌اند.<ref>مجمع‌البیان، ج‌۵، ص‌۲۳۰، التبیان، ج‌۵، ص‌۴۶۶، الکشاف، ج۲، ص‌۳۸۷، تفسیر ابن‌عربی، ج‌۱، ص‌۵۵۸.</ref>. برخی اِخبات را هم چون موارد پیشین به حصول [[طمأنینه]] و خضوع در برابر خدا [[تفسیر]] کرده، امّا آن را نتیجه ایمان و [[عمل صالح]] دانسته‌اند<ref>همان، التحقیق، ج‌۳، ص‌۸.</ref>. گروهی نیز اِخبات را به [[تسلیم]] [[قلبی]] مطلق، بی‌چون و چرا و بدون قید و شرط برای خدا تفسیر کرده و جمله {{متن قرآن|وَأَخْبَتُوٓا۟ إِلَىٰ رَبِّهِمْ}} را در [[مقام]] بیان تأثیر حالات قلبی و [[معنوی]] در [[پاداش]] انسان و نیز قبولی ایمان و عمل دانسته‌اند، بنابراین، اِخبات را شرط کارساز بودن ایمان و‌عمل‌و‌سرانجام ورود و [[خلود]] در [[بهشت]] می‌دانند.<ref>راهنما، ج۸، ص۶۱، تفسیر نور، ج۵، ص۲۹۳، الفرقان، ج۱۱‌ـ‌۱۲، ص۲۶۸.</ref>. به نظر عدّه‌ای، مقصود از اِخبات، همانند مورد پیش گفته همان تسلیم است با این توضیح که تسلیم، از بالاترین [[اخلاق]] [[حمیده]] و حتّی [[برتر]] از [[مقام رضا]] به امور [[تکوینی]] و [[تشریعی]] است. صاحب این نظر یادآور می‌شود که اِخبات در [[کلام]] [[امام صادق]]{{ع}} به [[تسلیم]] [[تفسیر]] شده است<ref>اطیب البیان، ج‌۷، ص‌۳۳.</ref>: {{متن حدیث|أتدرون ما‌التسلیم... هو واللّه الإخبات}}.<ref>الکافی، ج‌۱، ص‌۳۹۱.</ref>. برخی با طرح مباحث [[اخلاقی]] و با نگاه [[عرفانی]]، از [[آیه]] {{متن قرآن|وَبَشِّرِ ٱلْمُخْبِتِينَ}}، بحث کرده و به تبیین اِخبات پرداخته‌اند. اِخبات از دیدگاه یاد‌شده، یکی از ابواب ده‌گانه کمال و [[باطن]] شمرده شده<ref>شرح منازل السائرین، ص‌۲۷ و ۱۰۰.</ref>. که پس از قطع علایق و رفع موانع و [[اصلاح]] [[قوای نفس]]، به روی سالک گشوده می‌شود و نیز از نخستین مراحل [[طمأنینه]] دانسته شده که عبارت از ورود سالک به موضع و [[مقام]] [[امن]]، انس و سکون به [[پروردگار]] است، به‌گونه‌ای که سالک، از برگشت به علایق نفس و [[پریشانی]] احوال و نیز از تردید در قصد و ادامه [[سیر]]، به‌سبب انس و سکون به پروردگار در [[امان]] باشد.<ref>شرح منازل السائرین، ص‌۱۱۶.</ref>. برای اِخبات، سه درجه ذکر شده است: یکم‌اینکه [[عصمت]]، یعنی [[نور الهی]]، جای [[ظلمت]] [[شهوت]]، و [[اراده]] که علقه [[دل]] به [[حق]] و [[اجابت]] خواسته‌های او به [[اختیار]] و [[رغبت]] است، جای [[غفلت]]، و نیز [[حق‌طلبی]] و [[شوق]] شدید به حق، جای [[راحت‌طلبی]] را در دل سالک بگیرد، به‌گونه‌ای که ریشه [[شهوت‌پرستی]] و راحت‌طلبی و غفلت به‌طور کامل از دل او کنده شده، از بین برود. دوم اینکه سالک، اراده‌اش را در حدّ فراوانی تقویت کند تا با هیچ علّت و سببی درهم نشکند و دیگر اینکه هیچ عارضه‌ای انس او را به حق از بین [[نبرد]] و دلش را به غیر حق مشغول نسازد و نیز هیچ فتنه‌ای اعمّ از [[مال]]، [[اولاد]] و به‌طور کلّی [[زینت]] [[دنیا]]، راه بر او نبندد و سیر او را به‌سوی حق قطع نکند. سوم اینکه چون سالک به واسطه [[شهود]] حق، به [[خلق]] التفاتی ندارد به [[مدح]] و ذمّ ایشان درباره خودش نیز توجّهی نمی‌کند و [[ستایش]] و [[بدگویی]] آنان نزد او مساوی است. دیگر اینکه نفسش را همواره ملامت می‌کند؛ زیرا از [[همراهی]] نفس خود [[کراهت]] داشته، آن را مبغوض می‌دارد و نیز با توجّه به اینکه درجه‌اش از دیگران بالاتر است، به نقصان درجه [[خلق]] در مقایسه با خودش توجهی ندارد و آن را ندیده می‌گیرد؛ زیرا با دید الهی‌اش همه خلق را عمّال [[خدا]] و درجات ایشان را منتسب به خدا و داده او می‌داند.<ref>شرح منازل السائرین، ص‌۱۱۷‌ـ‌۱۱۹.</ref>.<ref>[[محمد مهدی خراسانی|خراسانی، محمد مهدی]]، [[اخبات - خراسانی (مقاله)|مقاله «اخبات»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱، ص ۳۳۰.</ref>.

#از آن‌چه خداوند به آنها روزی داده، بخشی از آن را در [[راه خدا]] [[انفاق]] می‌کنند، (اعمّ از انفاق [[واجب]] و [[مستحب]]): {{متن قرآن|وَمِمَّا رَزَقْنَـٰهُمْ يُنفِقُونَ}}<ref>سوره حج، آیه ۳۵.</ref>.<ref>[[محمد مهدی خراسانی|خراسانی، محمد مهدی]]، [[اخبات - خراسانی (مقاله)|مقاله «اخبات»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱، ص ۳۳۱.</ref>.