علم معصوم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(←منابع) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
# از جمله [[دلایل]] امامیه بر اینکه امام باید به جمیع احکام شریعت عالم باشد آن است که او [[حافظ شریعت]] است و [[حفظ شریعت]] بدون آگاهی جامع و کامل از آن ممکن نخواهد بود. | # از جمله [[دلایل]] امامیه بر اینکه امام باید به جمیع احکام شریعت عالم باشد آن است که او [[حافظ شریعت]] است و [[حفظ شریعت]] بدون آگاهی جامع و کامل از آن ممکن نخواهد بود. | ||
# [[استدلال]] دیگر آنان استناد به [[سیره]] عقلای بشر است زیرا از نظر عقلای بشر روا نیست که [[زمامدار]]، افرادی را به [[وزارت]] و [[سرپرستی]] امور مملکت برگزیند که به امور مربوط به وزارت و منصب خود؛ علم کافی ندارند. هرگاه این شرط را رعایت نکند مورد نکوهش عقلا واقع خواهد شد. همین گونه است اگر فردی، [[اداره امور]] مربوط به [[فرزندان]] یا [[اموال]] و [[شئون]] دیگرش را به [[فرد]] [[ناآگاه]] بسپارد<ref>الشافی فی الامامة، ج۱، ص۱۹۳-۱۶۵؛ الذخیرة فی علم الکلام، ص۴۳۳-۴۳۴؛ الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، ص۳۱۰؛ المنقذ من التقلید، ج۲، ص۲۹۰-۲۹۵؛ تلخیص الشافی، ج۱، ص۲۴۵-۲۶۶.</ref>. این سیره عقلایی، اولاً: ریشه در [[عقل]] دارد و ثانیاً: از سوی [[شرع]] رد نشده است، پس اعتبار [[عقلی]] و [[شرعی]] دارد. مضافا بر اینکه [[آیات]] و [[روایات]] نیز مؤید آن است. بنابراین، کسی که از مسائل مربوط به [[امامت]]، [[آگاه]] است، با [[ناآگاهان]] یکسان نیست، و او شایسته احراز [[مقام امامت]] است<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[براهین و نصوص امامت (کتاب)|براهین و نصوص امامت]]، ص ۶۷-۷۸.</ref>. | # [[استدلال]] دیگر آنان استناد به [[سیره]] عقلای بشر است زیرا از نظر عقلای بشر روا نیست که [[زمامدار]]، افرادی را به [[وزارت]] و [[سرپرستی]] امور مملکت برگزیند که به امور مربوط به وزارت و منصب خود؛ علم کافی ندارند. هرگاه این شرط را رعایت نکند مورد نکوهش عقلا واقع خواهد شد. همین گونه است اگر فردی، [[اداره امور]] مربوط به [[فرزندان]] یا [[اموال]] و [[شئون]] دیگرش را به [[فرد]] [[ناآگاه]] بسپارد<ref>الشافی فی الامامة، ج۱، ص۱۹۳-۱۶۵؛ الذخیرة فی علم الکلام، ص۴۳۳-۴۳۴؛ الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، ص۳۱۰؛ المنقذ من التقلید، ج۲، ص۲۹۰-۲۹۵؛ تلخیص الشافی، ج۱، ص۲۴۵-۲۶۶.</ref>. این سیره عقلایی، اولاً: ریشه در [[عقل]] دارد و ثانیاً: از سوی [[شرع]] رد نشده است، پس اعتبار [[عقلی]] و [[شرعی]] دارد. مضافا بر اینکه [[آیات]] و [[روایات]] نیز مؤید آن است. بنابراین، کسی که از مسائل مربوط به [[امامت]]، [[آگاه]] است، با [[ناآگاهان]] یکسان نیست، و او شایسته احراز [[مقام امامت]] است<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[براهین و نصوص امامت (کتاب)|براهین و نصوص امامت]]، ص ۶۷-۷۸.</ref>. | ||
# دلیل دیگر آنکه [[پیشوا]] و جلودار باید از راه و پیچ و خم‌ها‌یش کاملاً [[آگاه]] باشد و علمش از تمامی پیروانش بیشتر باشد؛ در غیر این صورت تقدّم [[مفضول]] بر [[فاضل]] و مرجوح با راجح است و این هم [[قبیح]] خواهد بود. در مورد [[امام]] که از سوی [[خدا]] برای [[هدایت]] بندگانش [[منصوب]] می‌شود و [[عهد الهی]] ([[امامت]]) که بر عهده‌اش گذاشته می‌شود باید با [[علمی]] خاص ـ که از سوی [[پروردگار]] به او افاضه می‌شود ـ از همه حقایق [[دین]] [[آگاه]] باشد تا بتواند [[مردم]] را به [[حقّ]] رهنمون گردد. [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|قُلْ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللَّهُ يَهْدِي لِلْحَقِّ أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ}}<ref>«بگو آیا از شریکانتان کسی هست که به سوی "حق" رهنمون باشد؟ بگو خداوند به "حق" رهنماست؛ آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟ پس چه بر سرتان آمده است؟ چگونه داوری می‌کنید؟» سوره یونس، آیه ۳۵.</ref>.<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)| امام‌شناسی ۵]]، ص۶۰؛ | # دلیل دیگر آنکه [[پیشوا]] و جلودار باید از راه و پیچ و خم‌ها‌یش کاملاً [[آگاه]] باشد و علمش از تمامی پیروانش بیشتر باشد؛ در غیر این صورت تقدّم [[مفضول]] بر [[فاضل]] و مرجوح با راجح است و این هم [[قبیح]] خواهد بود. در مورد [[امام]] که از سوی [[خدا]] برای [[هدایت]] بندگانش [[منصوب]] می‌شود و [[عهد الهی]] ([[امامت]]) که بر عهده‌اش گذاشته می‌شود باید با [[علمی]] خاص ـ که از سوی [[پروردگار]] به او افاضه می‌شود ـ از همه حقایق [[دین]] [[آگاه]] باشد تا بتواند [[مردم]] را به [[حقّ]] رهنمون گردد. [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|قُلْ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللَّهُ يَهْدِي لِلْحَقِّ أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ}}<ref>«بگو آیا از شریکانتان کسی هست که به سوی "حق" رهنمون باشد؟ بگو خداوند به "حق" رهنماست؛ آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟ پس چه بر سرتان آمده است؟ چگونه داوری می‌کنید؟» سوره یونس، آیه ۳۵.</ref>.<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)| امام‌شناسی ۵]]، ص۶۰؛ [[عبدالحسین خسروپناه]]، [[کلام نوین اسلامی ج۲ (کتاب)|کلام نوین اسلامی ج۲]]، ص ۳۷۵ - ۳۷۷.</ref> | ||
== حقیقت علم معصوم == | == حقیقت علم معصوم == | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
{{اصلی|علم ذاتی|علم اکتسابی}} | {{اصلی|علم ذاتی|علم اکتسابی}} | ||
# '''[[علم ذاتی]] ([[علم فطری]]):''' در دو معنا می تواند به کار برده شود: یکی ذاتی به معنای استقلالی بدان معنا که تصور شود علم [[امام]] مستقل و غیروابسته به [[خداوند]] است، این معنا با توجه به معارف توحیدی و [[اسلامی]] [[باطل]] است و تنها [[علم خداوند]] ذاتی است. معنای دوم، ذاتی به معنای غیر استقلالی است، یعنی اگر چه [[علم امام]] غیر ذاتی و وابسته به عطای [[خداوند متعال]] است، اما خداوند، هرگاه امامی را می‌آفریند، [[علم ویژه]] را همراه او در فطرتش قرار می‌دهد لذا علم امام ذاتی یعنی فطری است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمی امامیه]] و [[قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن (مقاله)|قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن]]، ص۲۷۶؛ [[سید حبیب بخارایی‌زاده|بخارایی‌زاده، سید حبیب]]، [[علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت (پایان‌نامه)|علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت]]، ص۱۹.</ref>. | # '''[[علم ذاتی]] ([[علم فطری]]):''' در دو معنا می تواند به کار برده شود: یکی ذاتی به معنای استقلالی بدان معنا که تصور شود علم [[امام]] مستقل و غیروابسته به [[خداوند]] است، این معنا با توجه به معارف توحیدی و [[اسلامی]] [[باطل]] است و تنها [[علم خداوند]] ذاتی است. معنای دوم، ذاتی به معنای غیر استقلالی است، یعنی اگر چه [[علم امام]] غیر ذاتی و وابسته به عطای [[خداوند متعال]] است، اما خداوند، هرگاه امامی را می‌آفریند، [[علم ویژه]] را همراه او در فطرتش قرار می‌دهد لذا علم امام ذاتی یعنی فطری است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمی امامیه]] و [[قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن (مقاله)|قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن]]، ص۲۷۶؛ [[سید حبیب بخارایی‌زاده|بخارایی‌زاده، سید حبیب]]، [[علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت (پایان‌نامه)|علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت]]، ص۱۹.</ref>. | ||
# '''[[علم اکتسابی]] (غیر ذاتی):''' علمی است که از راه‌های حسی و تجربی و [[عقلی]] می‌توان به دست آورد و قابل شدت و [[ضعف]] است. بخشی از [[علوم پیامبران]] و [[امامان]] {{عم}}، به شیوه‌های عادی مانند حواس یا [[تعقل]] کسب می‌شود. در مقابل [[علم اکتسابی]]، [[علم لدنی]] قرار دارد و آن علمی است که [[خداوند]] عنایت می‌کند<ref>ر.ک: [[سید مرتضی حسینی شاهرودی|حسینی شاهرودی، سید مرتضی]]، آشنایی با عرفان اسلامی، ص ۴۴؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص ۲۶۹.</ref>. علم غیر ذاتی، در مقابل [[علم ذاتی]] [[علمی]] است که [[خداوند متعال]] به [[انسان‌های برگزیده]] [[تعلیم]] می‌دهد و چنین علمی تبعی و نسبت به [[علم خداوند]] موقتی و محدود است. از این [[علم]] در تعبیرات [[امامان]] {{ع}} به [[علم مستفاد]] و یا [[علم غیب اکتسابی]] نیز یاد شده است<ref>ر.ک: [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]، ص۲۴؛ | # '''[[علم اکتسابی]] (غیر ذاتی):''' علمی است که از راه‌های حسی و تجربی و [[عقلی]] می‌توان به دست آورد و قابل شدت و [[ضعف]] است. بخشی از [[علوم پیامبران]] و [[امامان]] {{عم}}، به شیوه‌های عادی مانند حواس یا [[تعقل]] کسب می‌شود. در مقابل [[علم اکتسابی]]، [[علم لدنی]] قرار دارد و آن علمی است که [[خداوند]] عنایت می‌کند<ref>ر.ک: [[سید مرتضی حسینی شاهرودی|حسینی شاهرودی، سید مرتضی]]، آشنایی با عرفان اسلامی، ص ۴۴؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص ۲۶۹.</ref>. علم غیر ذاتی، در مقابل [[علم ذاتی]] [[علمی]] است که [[خداوند متعال]] به [[انسان‌های برگزیده]] [[تعلیم]] می‌دهد و چنین علمی تبعی و نسبت به [[علم خداوند]] موقتی و محدود است. از این [[علم]] در تعبیرات [[امامان]] {{ع}} به [[علم مستفاد]] و یا [[علم غیب اکتسابی]] نیز یاد شده است<ref>ر.ک: [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]، ص۲۴؛ [[محمد باقر تحریری|تحریری، محمد باقر]]، [[جلوه‌های لاهوتی (کتاب)|جلوه‌های لاهوتی]]، ج ۱، ص۲۵۰.</ref>. نام دیگری علم غیر ذاتی علم مستفاد است. [[علم مستفاد]] [[علمی]] است موهوبی که ابزار آن را [[خداوند متعال]] عطا کرده است، به گونه‌ای که اگر معرفی نکرده بود، یا اصلاً قابل کسب نبود و یا به [[کمال]] و تمام قابل دسترسی نبود، در مقابل علم اکتسابی که از راه‌های تجربی به دست می‌آید<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص ۹۸ و ص ۲۶۹؛ [[سید مرتضی حسینی شاهرودی|حسینی شاهرودی، سید مرتضی]]، آشنایی با عرفان اسلامی، ص ۴۴.</ref>. | ||
=== به لحاظ استقلال و عدم آن === | === به لحاظ استقلال و عدم آن === | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
=== به لحاظ فعلیت === | === به لحاظ فعلیت === | ||
{{اصلی|علم فعلی|علم شأنی}} | {{اصلی|علم فعلی|علم شأنی}} | ||
# '''[[علم فعلی]]:''' عبارت است از اینکه [[علم]]، نزد ایشان حاضر باشد، یعنی علم به اشیاء یا به تعبیر صحیح‌تر اشیاء و حقایق در پیش [[امام]] حاضر هستند و امام به همۀ اشیا [[آگاه]] است. در مقابلِ [[علم فعلی]]، [[علم شأنی]] قرار دارد؛ شأنی دانستن [[علم امام]] بدین معناست که امام به برخی موضوعات علم ندارد؛ اما [[توان]] دریافت آنها را به شیوه‌های خاص خود دارد<ref>ر.ک: [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص۲۴۸؛ | # '''[[علم فعلی]]:''' عبارت است از اینکه [[علم]]، نزد ایشان حاضر باشد، یعنی علم به اشیاء یا به تعبیر صحیح‌تر اشیاء و حقایق در پیش [[امام]] حاضر هستند و امام به همۀ اشیا [[آگاه]] است. در مقابلِ [[علم فعلی]]، [[علم شأنی]] قرار دارد؛ شأنی دانستن [[علم امام]] بدین معناست که امام به برخی موضوعات علم ندارد؛ اما [[توان]] دریافت آنها را به شیوه‌های خاص خود دارد<ref>ر.ک: [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص۲۴۸؛ [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]، ص۲۱۸.</ref>. | ||
# '''[[علم شأنی]]:''' ممکن است [[علم غیب]] به صورت فعلی و آنی نزد امام حاضر نباشد، اما هر وقت اراده کند از علوم و [[امور غیبی]] آگاه می‌شود. البته این اراده نیز با [[اذن]] و [[رضای خدا]] انجام می‌گیرد. در برابر [[علم شأنی]]، [[علم فعلی]] قرار دارد که مراد از آن علمی است که از مرتبۀ قوه و [[استعداد]] گذشته و به مرتبه فعلیت رسیده است. کسانی که قائل به [[علم اشائی]] و ارادی [[معصوم]] هستند به چهار دسته از [[روایات]] [[استدلال]] کرده‌اند دستۀ اول، روایاتی که می‌گوید "[[امام]] هر گاه بخواهد می‌داند؛ دستۀ دوم، روایاتی که مسئله قبض و بسط [[علم]] [[اهل بیت]] {{عم}}را مطرح می‌کنند؛ دستۀ سوم، روایاتی که مربوط به افزایش [[علوم]] آنان است و اگر علوم آنان فعلی بود، افزایش آن معنای معقولی نداشت و دستۀ چهارم، روایاتی که بیانگر عدم آگاهی [[اهل بیت]] {{عم}}به برخی موضوعات است و چون [[جهل]] و نا‌آگاهی با اصل [[علم]] اهل بیت {{عم}}منافات دارد، بنابراین توجیه صحیح اینها عدم فعلیت و إرادی بودن علم آنان است<ref>ر.ک: [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]]، ص۳۴؛ [[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، [[بررسی‌های اسلامی (کتاب)|بررسی‌های اسلامی]]؛ [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایان‌نامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]]؛ [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]، ص۲۱۸ ـ ۲۲۴.</ref>. از این علم، به اشائی یا استعدادی یا ارادی یا اختیاری و یا بالقوه نیز می توان یاد کرد. | # '''[[علم شأنی]]:''' ممکن است [[علم غیب]] به صورت فعلی و آنی نزد امام حاضر نباشد، اما هر وقت اراده کند از علوم و [[امور غیبی]] آگاه می‌شود. البته این اراده نیز با [[اذن]] و [[رضای خدا]] انجام می‌گیرد. در برابر [[علم شأنی]]، [[علم فعلی]] قرار دارد که مراد از آن علمی است که از مرتبۀ قوه و [[استعداد]] گذشته و به مرتبه فعلیت رسیده است. کسانی که قائل به [[علم اشائی]] و ارادی [[معصوم]] هستند به چهار دسته از [[روایات]] [[استدلال]] کرده‌اند دستۀ اول، روایاتی که می‌گوید "[[امام]] هر گاه بخواهد می‌داند؛ دستۀ دوم، روایاتی که مسئله قبض و بسط [[علم]] [[اهل بیت]] {{عم}}را مطرح می‌کنند؛ دستۀ سوم، روایاتی که مربوط به افزایش [[علوم]] آنان است و اگر علوم آنان فعلی بود، افزایش آن معنای معقولی نداشت و دستۀ چهارم، روایاتی که بیانگر عدم آگاهی [[اهل بیت]] {{عم}}به برخی موضوعات است و چون [[جهل]] و نا‌آگاهی با اصل [[علم]] اهل بیت {{عم}}منافات دارد، بنابراین توجیه صحیح اینها عدم فعلیت و إرادی بودن علم آنان است<ref>ر.ک: [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]]، ص۳۴؛ [[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، [[بررسی‌های اسلامی (کتاب)|بررسی‌های اسلامی]]؛ [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایان‌نامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]]؛ [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]، ص۲۱۸ ـ ۲۲۴.</ref>. از این علم، به اشائی یا استعدادی یا ارادی یا اختیاری و یا بالقوه نیز می توان یاد کرد. | ||
=== به لحاظ دفعیت و تدرّج === | === به لحاظ دفعیت و تدرّج === | ||
{{اصلی|علم دفعی}} | {{اصلی|علم دفعی}} | ||
# '''[[علم دفعی]]:''' آن است که [[علم]] به یکباره به [[امامان]] {{عم}} [[تعلیم]] داده شود. دربارۀ علم دفعی معصوم دو دیدگاه کلی وجود دارد: برخی قائل‌اند [[علوم]] امامان {{عم}} به صورت دفعی است هر چند علم به معلومات به صورت تدریجی بوده است. [[تعلّم]] و یادگیری [[پیامبر]] دفعی بوده است؛ چراکه در [[آیات قرآن]] آمده است: {{متن قرآن|وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْء}}<ref>سورۀ نحل، آیۀ ۸۹.</ref> و برخی دیگر قائل‌اند چنین نیست که همۀ [[علوم]] [[امامان]] {{عم}} را دفعی بدانیم زیرا [[علم‌آموزی]] به شیوه‌هایی مانند [[وحی]]، [[الهام]]، [[شهود]] و عرضۀ [[اعمال]]، به طور طبیعی تدریجی بودن این علوم را می‌رساند. همچنین [[روایات]] ازدیاد علم در شب‌های [[جمعه]] و یا [[شب قدر]] و یا ازدیاد علم ایشان به صورت دائمی در [[دنیا]] در [[آخرت]] بیانگر تدریجی بودن [[علم]] ایشان است<ref>ر.ک: [[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، [[علم امام و عصمت انبیاء و اوصیاء (مقاله)|علم امام و عصمت انبیاء و اوصیاء]]، ص۳۳۱؛ | # '''[[علم دفعی]]:''' آن است که [[علم]] به یکباره به [[امامان]] {{عم}} [[تعلیم]] داده شود. دربارۀ علم دفعی معصوم دو دیدگاه کلی وجود دارد: برخی قائل‌اند [[علوم]] امامان {{عم}} به صورت دفعی است هر چند علم به معلومات به صورت تدریجی بوده است. [[تعلّم]] و یادگیری [[پیامبر]] دفعی بوده است؛ چراکه در [[آیات قرآن]] آمده است: {{متن قرآن|وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْء}}<ref>سورۀ نحل، آیۀ ۸۹.</ref> و برخی دیگر قائل‌اند چنین نیست که همۀ [[علوم]] [[امامان]] {{عم}} را دفعی بدانیم زیرا [[علم‌آموزی]] به شیوه‌هایی مانند [[وحی]]، [[الهام]]، [[شهود]] و عرضۀ [[اعمال]]، به طور طبیعی تدریجی بودن این علوم را می‌رساند. همچنین [[روایات]] ازدیاد علم در شب‌های [[جمعه]] و یا [[شب قدر]] و یا ازدیاد علم ایشان به صورت دائمی در [[دنیا]] در [[آخرت]] بیانگر تدریجی بودن [[علم]] ایشان است<ref>ر.ک: [[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، [[علم امام و عصمت انبیاء و اوصیاء (مقاله)|علم امام و عصمت انبیاء و اوصیاء]]، ص۳۳۱؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن (مقاله)|قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن]].</ref>. | ||
# '''علم تدریجی:''' | # '''علم تدریجی:''' | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
{{اصلی|علم تفصیلی|علم کلی}} | {{اصلی|علم تفصیلی|علم کلی}} | ||
# '''[[علم اجمالی]]:''' | # '''[[علم اجمالی]]:''' | ||
# '''[[علم کلی]]:''' [[علم کلی]] [[امام]] یعنی [[علم تفصیلی]] به تمام جزئیات. اما در اینکه آیا [[علم امام]] کلی است یا اجمالی [[اختلاف]] نظر وجود دارد، برخی در این زمینه توقف کرده‌اند و برخی دیگر براساس ادله‌ای قائل به علم کلی و تفصیلی شده‌اند، بدین معنا که هیچ دانشی نیست که برای غیر [[خداوند]] ممکن باشد و امام نسبت به آن [[آگاه]] نباشد و گروهی دیگر قول به اجمال را پذیرفته‌اند، این گروه معتقدند تام بودن [[علوم]] [[امامان]] {{عم}} موجه نیست و ضرورتی ندارد امام {{ع}} به همۀ امور [[جهان]] به صورت جزئی و تفصیلی آگاه باشد. ریشه این اختلاف، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است، بنابراین [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن علوم آنان، به تحلیل و جمع‌بندی [[روایات]] این موضوع وابسته است. علم تفصیلی [[امام]] یعنی [[علم]] به تمام جزئیات. اما در اینکه آیا [[علم امام]] تفصیلی است یا اجمالی [[اختلاف]] نظر وجود دارد، برخی در این زمینه توقف کرده‌اند و برخی دیگر براساس ادله‌ای قائل به علم کلی و تفصیلی شده‌اند، بدین معنا که هیچ دانشی نیست که برای غیر [[خداوند]] ممکن باشد و امام نسبت به آن [[آگاه]] نباشد و گروهی دیگر قول به اجمال را پذیرفته‌اند، این گروه معتقدند تام بودن [[علوم]] [[امامان]] {{عم}} موجه نیست و ضرورتی ندارد امام {{ع}} به همۀ امور [[جهان]] به صورت جزئی و تفصیلی آگاه باشد. ریشه این اختلاف، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است، بنابراین [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن علوم آنان، به تحلیل و جمع‌بندی [[روایات]] این موضوع وابسته است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷؛ | # '''[[علم کلی]]:''' [[علم کلی]] [[امام]] یعنی [[علم تفصیلی]] به تمام جزئیات. اما در اینکه آیا [[علم امام]] کلی است یا اجمالی [[اختلاف]] نظر وجود دارد، برخی در این زمینه توقف کرده‌اند و برخی دیگر براساس ادله‌ای قائل به علم کلی و تفصیلی شده‌اند، بدین معنا که هیچ دانشی نیست که برای غیر [[خداوند]] ممکن باشد و امام نسبت به آن [[آگاه]] نباشد و گروهی دیگر قول به اجمال را پذیرفته‌اند، این گروه معتقدند تام بودن [[علوم]] [[امامان]] {{عم}} موجه نیست و ضرورتی ندارد امام {{ع}} به همۀ امور [[جهان]] به صورت جزئی و تفصیلی آگاه باشد. ریشه این اختلاف، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است، بنابراین [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن علوم آنان، به تحلیل و جمع‌بندی [[روایات]] این موضوع وابسته است. علم تفصیلی [[امام]] یعنی [[علم]] به تمام جزئیات. اما در اینکه آیا [[علم امام]] تفصیلی است یا اجمالی [[اختلاف]] نظر وجود دارد، برخی در این زمینه توقف کرده‌اند و برخی دیگر براساس ادله‌ای قائل به علم کلی و تفصیلی شده‌اند، بدین معنا که هیچ دانشی نیست که برای غیر [[خداوند]] ممکن باشد و امام نسبت به آن [[آگاه]] نباشد و گروهی دیگر قول به اجمال را پذیرفته‌اند، این گروه معتقدند تام بودن [[علوم]] [[امامان]] {{عم}} موجه نیست و ضرورتی ندارد امام {{ع}} به همۀ امور [[جهان]] به صورت جزئی و تفصیلی آگاه باشد. ریشه این اختلاف، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است، بنابراین [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن علوم آنان، به تحلیل و جمع‌بندی [[روایات]] این موضوع وابسته است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷؛ [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایان‌نامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]].</ref>. | ||
=== به لحاظ اطلاق و تقیید === | === به لحاظ اطلاق و تقیید === | ||
| خط ۸۲: | خط ۸۲: | ||
=== [[علم موقوف]] ([[علم مستأثر]]) === | === [[علم موقوف]] ([[علم مستأثر]]) === | ||
{{اصلی|علم مستأثر}} | {{اصلی|علم مستأثر}} | ||
"مستأثر" به معنای [[برگزیده]]<ref>المفردات، ص۵.</ref>، از [[نام‌های الهی]] است که [[خداوند]] آن را برای خویش [[برگزیده]] و پنهان کرده است و از این روی، علم مستأثر را "[[علم مکنون]]"، "[[علم مخزون]]"، [[علم مکفوف]] و [[علم موقوف]] نیز می‌گویند<ref>الکافی، ج۱، ص۸۷ و ۱۸۹.</ref>. در مقابل این علم، [[علم مبذول]] قرار دارد. علم مستأثر و یا [[علم موقوف|موقوف]] از علومِ مختص به خداوند است که حتی [[امامان معصوم]] هم از آن [[آگاهی]] ندارند<ref>ر.ک: [[سید محمد علی مسعودی|مسعودی، سید محمد علی]]، [[تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب (مقاله)|تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب]]، ص | "مستأثر" به معنای [[برگزیده]]<ref>المفردات، ص۵.</ref>، از [[نام‌های الهی]] است که [[خداوند]] آن را برای خویش [[برگزیده]] و پنهان کرده است و از این روی، علم مستأثر را "[[علم مکنون]]"، "[[علم مخزون]]"، [[علم مکفوف]] و [[علم موقوف]] نیز می‌گویند<ref>الکافی، ج۱، ص۸۷ و ۱۸۹.</ref>. در مقابل این علم، [[علم مبذول]] قرار دارد. علم مستأثر و یا [[علم موقوف|موقوف]] از علومِ مختص به خداوند است که حتی [[امامان معصوم]] هم از آن [[آگاهی]] ندارند<ref>ر.ک: [[سید محمد علی مسعودی|مسعودی، سید محمد علی]]، [[تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب (مقاله)|تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب]]، ص ۸.</ref>. | ||
=== علم الیقین معصوم === | === علم الیقین معصوم === | ||
| خط ۱۱۸: | خط ۱۱۸: | ||
=== علم پیامبر === | === علم پیامبر === | ||
{{اصلی|علم پیامبر}} | {{اصلی|علم پیامبر}} | ||
[[پیامبران الهی]] به اقتضای مأموریتی که دارند، دارای برخی صفات هستند که یکی از مهم‌ترین آنان [[علم خدادادی]] است. تفاوت اصلی فرستادگان [[الهی]] با [[مردم]] عادی در برخورداری آنان از [[علوم]] [[وحیانی]] است. منشأ این [[علم]] [[وحی]] و یا [[الهام الهی]] و یا دانش‌های [[انبیا]] پیشین است که البته منشأ دانش‌های انبیای گذشته نیز [[وحی|وحی الهی]] است<ref>[[محمد تقی سبحانی|سبحانی، محمد تقی]] و [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[معارف و عقاید ۱ (کتاب)| معارف و عقاید ۱]]، ص ۱۸۷- | [[پیامبران الهی]] به اقتضای مأموریتی که دارند، دارای برخی صفات هستند که یکی از مهم‌ترین آنان [[علم خدادادی]] است. تفاوت اصلی فرستادگان [[الهی]] با [[مردم]] عادی در برخورداری آنان از [[علوم]] [[وحیانی]] است. منشأ این [[علم]] [[وحی]] و یا [[الهام الهی]] و یا دانش‌های [[انبیا]] پیشین است که البته منشأ دانش‌های انبیای گذشته نیز [[وحی|وحی الهی]] است<ref>[[محمد تقی سبحانی|سبحانی، محمد تقی]] و [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[معارف و عقاید ۱ (کتاب)| معارف و عقاید ۱]]، ص ۱۸۷-۱۹۲.</ref>. | ||
=== علم امام === | === علم امام === | ||
| خط ۱۵۳: | خط ۱۵۳: | ||
=== علم‌الکتاب === | === علم‌الکتاب === | ||
{{اصلی|علم الکتاب}} | {{اصلی|علم الکتاب}} | ||
[[علم الکتاب]] براساس [[آیات قرآن کریم]]، اقیانوسی از [[دانش]] است که اسرار هستی در آن [[نهان]] است. این [[علم]] به گونه‌ایی است که همراه با [[تسلط]] بر [[عالم]] است یعنی به هر اندازه که گستره‌اش بیشتر باشد، تسلط صاحبش بر عالم بیشتر است. صاحب علم الکتاب به درجاتی بالا از علم و [[معرفت]] [[دست]] یافته و از حقایقی [[آگاهی]] دارد که انسان‌های عادی از آن بی‌بهره‌اند. و آگاهی از علم الکتاب یکی از منابع [[علوم]] [[امامان]] {{ع}} است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]؛ [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، ص | [[علم الکتاب]] براساس [[آیات قرآن کریم]]، اقیانوسی از [[دانش]] است که اسرار هستی در آن [[نهان]] است. این [[علم]] به گونه‌ایی است که همراه با [[تسلط]] بر [[عالم]] است یعنی به هر اندازه که گستره‌اش بیشتر باشد، تسلط صاحبش بر عالم بیشتر است. صاحب علم الکتاب به درجاتی بالا از علم و [[معرفت]] [[دست]] یافته و از حقایقی [[آگاهی]] دارد که انسان‌های عادی از آن بی‌بهره‌اند. و آگاهی از علم الکتاب یکی از منابع [[علوم]] [[امامان]] {{ع}} است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]؛ [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، ص ۶۶.</ref>. | ||
=== عمود نور === | === عمود نور === | ||
| خط ۱۷۷: | خط ۱۷۷: | ||
=== [[کتاب مبین]] و [[امام مبین]] === | === [[کتاب مبین]] و [[امام مبین]] === | ||
{{اصلی|کتاب مبین|امام مبین}} | {{اصلی|کتاب مبین|امام مبین}} | ||
«امام مبین» و «کتاب مبین» همان «لوح محفوظ» یا «علم الهی» است که همه چیز در آن ثبت است. امام مبین [[آگاه]] به همه چیز بوده و تمام اطلاعات در نزد اوست. در [[قرآن کریم]] هرجا از این کتاب نام برده شده، برای بیان احاطۀ [[علمی]] [[خداوند]] به موجودات و حوادث جاری جهان است. [[حقیقت]] و اصل [[قرآن]] در لوح محفوظ و [[کتاب مبین]] است و غیر از کسانی که از تطهیر ویژۀ الهی و [[مقام عصمت]] برخوردارند، از حقیقت و اصل قرآن [[آگاهی]] ندارند<ref>سورۀ واقعه، آیۀ ۷۸ و ۷۹.</ref>. بر اساس [[روایات]]، [[اهل کساء]] مصادیق [[قطعی]] [[مطهرون]] هستند، لذا [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[اهل بیت]] ایشان از لوح محفوظ [[آگاه]] بودند و یا اگر می‌خواستند آگاه می‌شدند<ref>ر.ک: [[سید حبیب بخارایی‌زاده|بخارایی‌زاده، سید حبیب]]، [[علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت (پایان‌نامه)|علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت]]، ص۱۳۱ و ۱۳۲؛ | «امام مبین» و «کتاب مبین» همان «لوح محفوظ» یا «علم الهی» است که همه چیز در آن ثبت است. امام مبین [[آگاه]] به همه چیز بوده و تمام اطلاعات در نزد اوست. در [[قرآن کریم]] هرجا از این کتاب نام برده شده، برای بیان احاطۀ [[علمی]] [[خداوند]] به موجودات و حوادث جاری جهان است. [[حقیقت]] و اصل [[قرآن]] در لوح محفوظ و [[کتاب مبین]] است و غیر از کسانی که از تطهیر ویژۀ الهی و [[مقام عصمت]] برخوردارند، از حقیقت و اصل قرآن [[آگاهی]] ندارند<ref>سورۀ واقعه، آیۀ ۷۸ و ۷۹.</ref>. بر اساس [[روایات]]، [[اهل کساء]] مصادیق [[قطعی]] [[مطهرون]] هستند، لذا [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[اهل بیت]] ایشان از لوح محفوظ [[آگاه]] بودند و یا اگر می‌خواستند آگاه می‌شدند<ref>ر.ک: [[سید حبیب بخارایی‌زاده|بخارایی‌زاده، سید حبیب]]، [[علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت (پایان‌نامه)|علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت]]، ص۱۳۱ و ۱۳۲؛ [[زهرةالسادات میرترابی حسینی|میرترابی حسینی، زهرةالسادات]]، [[علم لدنی در قرآن و حدیث (پایان‌نامه)|علم لدنی در قرآن و حدیث]]، ص۷۷.</ref>. | ||
=== تحدیث فرشتگان با معصوم === | === تحدیث فرشتگان با معصوم === | ||
| خط ۱۹۳: | خط ۱۹۳: | ||
=== اسم اعظم === | === اسم اعظم === | ||
{{اصلی|اسم اعظم}} | {{اصلی|اسم اعظم}} | ||
[[اسم اعظم]] بزرگ‌ترین نام [[خداوند]] است که [[پیامبران]] و [[اولیای الهی]] به وسیلۀ آن، [[دست]] به تصرفات غیر طبیعی و خوارق عادات می‌زنند و از [[امور غیبی]] [[آگاهی]] پیدا می‌کنند. در [[روایات]]، اسم اعظم الهی اصل و عنوانی دانسته شده که شامل امور و حروف متعددی است که قابل انتقال به دیگران است. این اسم یکی از [[منابع علم]] [[ائمه]] {{ع}} دانسته شده است<ref>ر.ک: [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص۲۷۳؛ | [[اسم اعظم]] بزرگ‌ترین نام [[خداوند]] است که [[پیامبران]] و [[اولیای الهی]] به وسیلۀ آن، [[دست]] به تصرفات غیر طبیعی و خوارق عادات می‌زنند و از [[امور غیبی]] [[آگاهی]] پیدا می‌کنند. در [[روایات]]، اسم اعظم الهی اصل و عنوانی دانسته شده که شامل امور و حروف متعددی است که قابل انتقال به دیگران است. این اسم یکی از [[منابع علم]] [[ائمه]] {{ع}} دانسته شده است<ref>ر.ک: [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص۲۷۳؛ [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن (مقاله)|منابع علم امام در قرآن]]، ش ۶، ص۱۷۰.</ref>. | ||
=== روح القدس === | === روح القدس === | ||
| خط ۲۰۱: | خط ۲۰۱: | ||
=== رؤیای صادق معصوم === | === رؤیای صادق معصوم === | ||
{{اصلی|رؤیای صادق معصوم}} | {{اصلی|رؤیای صادق معصوم}} | ||
برخی از خواب‌ها از واقعیتی محکم و [[استوار]] گزارش میدهند، این نوع خواب‌هایِ الهی انسان را با [[جهان]] خارج از خود مربوط میسازد؛ به این خواب‌ها رؤیای صادق گفته می‌شود. [[پیامبر خاتم|پیامبر اسلام]] {{صل}} در مورد این خواب‌ها فرموده است: "رؤیای صادق، بخشی از [[نبوت]] است"<ref>{{متن حدیث|إِنَّ الرُّؤْیَا الصَّادِقَةَ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنَ النُّبُوَّةِ}}؛ شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۸۵.</ref>. همچنین [[رؤیای صادقه]] مرحله‌ای از [[کشف و شهود]] و از راه‌های [[اطلاع بر غیب]] است. این نوع از خواب‌ها از جمله منابع علم امامان {{ع}} است<ref>ر.ک: [[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[منشور جاوید (کتاب)|منشور جاوید]]، ج ۶، ص۲۲۸؛ | برخی از خواب‌ها از واقعیتی محکم و [[استوار]] گزارش میدهند، این نوع خواب‌هایِ الهی انسان را با [[جهان]] خارج از خود مربوط میسازد؛ به این خواب‌ها رؤیای صادق گفته می‌شود. [[پیامبر خاتم|پیامبر اسلام]] {{صل}} در مورد این خواب‌ها فرموده است: "رؤیای صادق، بخشی از [[نبوت]] است"<ref>{{متن حدیث|إِنَّ الرُّؤْیَا الصَّادِقَةَ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنَ النُّبُوَّةِ}}؛ شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۸۵.</ref>. همچنین [[رؤیای صادقه]] مرحله‌ای از [[کشف و شهود]] و از راه‌های [[اطلاع بر غیب]] است. این نوع از خواب‌ها از جمله منابع علم امامان {{ع}} است<ref>ر.ک: [[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[منشور جاوید (کتاب)|منشور جاوید]]، ج ۶، ص۲۲۸؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن (مقاله)|قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن]].</ref>. | ||
=== عرش === | === عرش === | ||
{{اصلی|عرش}} | {{اصلی|عرش}} | ||
[[عرش]] به معنای تخت و [[سلطنت]]، در اصطلاح [[دینی]] کنایه از [[حاکمیت]] و [[فرمانروایی]] مطلق [[خداوند]] بر همه هستی و موجودات است. عرش به معنای [[علم]] و [[قدرت الهی]] است و حامل آن دارای [[علم]] و قدرتی است که بدین وسیله، بر همۀ مخلوقات دانا و تواناست و [[پیامبران]] و [[اهل بیت]] {{عم}} حاملان این [[علم]] هستند<ref>ر.ک: [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، [[طاهره آل‌بویه|آل‌بویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|علم امام]]، ص ۸۵ ـ | [[عرش]] به معنای تخت و [[سلطنت]]، در اصطلاح [[دینی]] کنایه از [[حاکمیت]] و [[فرمانروایی]] مطلق [[خداوند]] بر همه هستی و موجودات است. عرش به معنای [[علم]] و [[قدرت الهی]] است و حامل آن دارای [[علم]] و قدرتی است که بدین وسیله، بر همۀ مخلوقات دانا و تواناست و [[پیامبران]] و [[اهل بیت]] {{عم}} حاملان این [[علم]] هستند<ref>ر.ک: [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، [[طاهره آل‌بویه|آل‌بویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|علم امام]]، ص ۸۵ ـ ۹۰.</ref>. | ||
=== عقل === | === عقل === | ||
| خط ۲۲۲: | خط ۲۲۲: | ||
=== افزایش علم معصوم === | === افزایش علم معصوم === | ||
{{اصلی|افزایش علم معصوم}} | {{اصلی|افزایش علم معصوم}} | ||
[[پیامبر]] و امامِ هر زمانی باید [[اعلم]] [[مردم]] آن [[زمان]] باشد، لذاست که در برخی از [[روایات]]<ref>مانند: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۵۵.</ref> اشاره به افزایش پذیری [[علم]] [[امامان]] {{عم}} شده است. افزایش پذیری علم معصوم دو معنا دارد: نوعی از علومی که دائماً به [[امام]] {{ع}} افزوده می‌شود که همان [[سیر]] [[نفس]] امام در [[عالم]] کلیات و تجلی اسماء کلیه الهیه است و نوع دیگر از علومی که افزوده می‌شود، علم به حقائق مادی و خصوصیات [[عالم]] طبع است که به تناسب شرائط [[زمان]] و مکان از [[باطن]] [[امام]] بر ظاهر تنزل می‌کند و امام بدان تفصیلاً و در عالم ظاهر [[آگاه]] می‌شوند. این افزایش پذیری به اندازه‌ای مهم است که امامان {{عم}} به اصحابشان فرموده‌اند، اگر این افزایش نباشد، علم ایشان پایان می‌یابد<ref>ر.ک: [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی، علی]]، [[علم غیب ۲ (کتاب)|علم غیب]]، ص۱۴۰ ـ ۱۴۲؛ [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[بررسی مسائل کلی امامت (کتاب)|بررسی مسائل کلی امامت]]، ص۲۸۷؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود]]؛ | [[پیامبر]] و امامِ هر زمانی باید [[اعلم]] [[مردم]] آن [[زمان]] باشد، لذاست که در برخی از [[روایات]]<ref>مانند: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۵۵.</ref> اشاره به افزایش پذیری [[علم]] [[امامان]] {{عم}} شده است. افزایش پذیری علم معصوم دو معنا دارد: نوعی از علومی که دائماً به [[امام]] {{ع}} افزوده می‌شود که همان [[سیر]] [[نفس]] امام در [[عالم]] کلیات و تجلی اسماء کلیه الهیه است و نوع دیگر از علومی که افزوده می‌شود، علم به حقائق مادی و خصوصیات [[عالم]] طبع است که به تناسب شرائط [[زمان]] و مکان از [[باطن]] [[امام]] بر ظاهر تنزل می‌کند و امام بدان تفصیلاً و در عالم ظاهر [[آگاه]] می‌شوند. این افزایش پذیری به اندازه‌ای مهم است که امامان {{عم}} به اصحابشان فرموده‌اند، اگر این افزایش نباشد، علم ایشان پایان می‌یابد<ref>ر.ک: [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی، علی]]، [[علم غیب ۲ (کتاب)|علم غیب]]، ص۱۴۰ ـ ۱۴۲؛ [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[بررسی مسائل کلی امامت (کتاب)|بررسی مسائل کلی امامت]]، ص۲۸۷؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود]]؛ [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]]؛ [[محمد حسن نادم|نادم، محمدحسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از دیدگاه متکلمان قم و بغداد]]، ص۶۱.</ref>. | ||
=== راسخان در علم === | === راسخان در علم === | ||
{{اصلی|راسخان در علم}} | {{اصلی|راسخان در علم}} | ||
[[راسخان در علم]] که در دو [[آیه]] از [[قرآن کریم]] آمده، کسانی هستند که به [[علم]] و [[دانش]] آراسته شده و شبهه‌ای بر آنها عارض نمی‌شود. براساس روایات، [[پیامبر]] {{صل}} و [[امامان]] {{عم}} از [[راسخان در علم]] هستند<ref>ر.ک: | [[راسخان در علم]] که در دو [[آیه]] از [[قرآن کریم]] آمده، کسانی هستند که به [[علم]] و [[دانش]] آراسته شده و شبهه‌ای بر آنها عارض نمی‌شود. براساس روایات، [[پیامبر]] {{صل}} و [[امامان]] {{عم}} از [[راسخان در علم]] هستند<ref>ر.ک: [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص ۲۶۰؛ [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]، ص ۱۹۹.</ref>. | ||
=== [[خزانه‌داری علم الهی]] === | === [[خزانه‌داری علم الهی]] === | ||
{{اصلی|خزانه‌داری علم الهی}} | {{اصلی|خزانه‌داری علم الهی}} | ||
[[ائمه]] {{ع}}، [[نگهبان]] [[دانش خداوند]] هستند و آن را مانند گنجی پاس می‌دارند. براساس [[روایات]] [[ائمه]] {{ع}} خزانه‌دار [[علم خدا]] هستند: {{متن حدیث|خزان علم الله}}<ref>ر.ک: [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]]، ص۶۷؛ [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی، علی]]، [[علم غیب ۲ (کتاب)|علم غیب]]، ص۱۳۰؛ | [[ائمه]] {{ع}}، [[نگهبان]] [[دانش خداوند]] هستند و آن را مانند گنجی پاس می‌دارند. براساس [[روایات]] [[ائمه]] {{ع}} خزانه‌دار [[علم خدا]] هستند: {{متن حدیث|خزان علم الله}}<ref>ر.ک: [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]]، ص۶۷؛ [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی، علی]]، [[علم غیب ۲ (کتاب)|علم غیب]]، ص۱۳۰؛ [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]].</ref>. | ||
=== [[شهود معصوم]] === | === [[شهود معصوم]] === | ||
{{اصلی|شهود معصوم}} | {{اصلی|شهود معصوم}} | ||
شهود عبارت از آن است که افرادی بتوانند فراتر از قلمرو حواس، حقایقی از جهان غیب را با قلب خود مشاهده کنند که دیگران قادر به دیدن آنها نیستند. براساس برخی از [[روایات]] [[ائمه]] {{عم}} دارای چنین شهودی بوده‌اند و این شیوه، یکی از روش‌های [[علم آموزی]] و [[آگاهی از غیب]] بوده است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه (مقاله)|شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۷، ص | شهود عبارت از آن است که افرادی بتوانند فراتر از قلمرو حواس، حقایقی از جهان غیب را با قلب خود مشاهده کنند که دیگران قادر به دیدن آنها نیستند. براساس برخی از [[روایات]] [[ائمه]] {{عم}} دارای چنین شهودی بوده‌اند و این شیوه، یکی از روش‌های [[علم آموزی]] و [[آگاهی از غیب]] بوده است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه (مقاله)|شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۷، ص ۸۸۱.</ref>. | ||
=== [[عدم فراموشی علم امام]] === | === [[عدم فراموشی علم امام]] === | ||
| خط ۲۴۶: | خط ۲۴۶: | ||
=== علم معصوم به جزئیات === | === علم معصوم به جزئیات === | ||
{{اصلی|علم تفصیلی}} | {{اصلی|علم تفصیلی}} | ||
علم تفصیلی [[امام]] یعنی [[علم]] به تمام جزئیات. اما در اینکه آیا [[علم امام]] تفصیلی است یا اجمالی [[اختلاف]] نظر وجود دارد، برخی در این زمینه توقف کرده‌اند و برخی دیگر براساس ادله‌ای قائل به علم کلی و تفصیلی شده‌اند، بدین معنا که هیچ دانشی نیست که برای غیر [[خداوند]] ممکن باشد و امام نسبت به آن [[آگاه]] نباشد و گروهی دیگر قول به اجمال را پذیرفته‌اند، این گروه معتقدند تام بودن [[علوم]] [[امامان]] {{عم}} موجه نیست و ضرورتی ندارد امام {{ع}} به همۀ امور [[جهان]] به صورت جزئی و تفصیلی آگاه باشد. ریشه این اختلاف، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است، بنابراین [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن علوم آنان، به تحلیل و جمع‌بندی [[روایات]] این موضوع وابسته است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷؛ | علم تفصیلی [[امام]] یعنی [[علم]] به تمام جزئیات. اما در اینکه آیا [[علم امام]] تفصیلی است یا اجمالی [[اختلاف]] نظر وجود دارد، برخی در این زمینه توقف کرده‌اند و برخی دیگر براساس ادله‌ای قائل به علم کلی و تفصیلی شده‌اند، بدین معنا که هیچ دانشی نیست که برای غیر [[خداوند]] ممکن باشد و امام نسبت به آن [[آگاه]] نباشد و گروهی دیگر قول به اجمال را پذیرفته‌اند، این گروه معتقدند تام بودن [[علوم]] [[امامان]] {{عم}} موجه نیست و ضرورتی ندارد امام {{ع}} به همۀ امور [[جهان]] به صورت جزئی و تفصیلی آگاه باشد. ریشه این اختلاف، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است، بنابراین [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن علوم آنان، به تحلیل و جمع‌بندی [[روایات]] این موضوع وابسته است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷؛ [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایان‌نامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]].</ref>. | ||
=== [[محدودیت علم معصوم]] === | === [[محدودیت علم معصوم]] === | ||
| خط ۲۵۶: | خط ۲۵۶: | ||
==== علم معصوم به باطن قرآن ==== | ==== علم معصوم به باطن قرآن ==== | ||
{{اصلی|علم معصوم به باطن قرآن}} | {{اصلی|علم معصوم به باطن قرآن}} | ||
قرآن کریم یکی از مهم‌ترین و معتبرترین خاستگاه علوم اهل بیت {{ع}} است. براساس [[آیات]] و [[روایات]] [[قرآن کریم]] دارای ظاهر و [[باطن]] است و هر کسی نمی‌تواند به عمق و باطن آن دست یابد و [[حقایق]] علمی آن را [[کشف]] کند. [[پیامبر اکرم]] {{صل}} از طریق وحی از آن آگاهی دارد و بعد از ایشان تنها [[اهل بیت]] {{عم}} به همه [[قرآن]] از جمله باطن و ظاهر آن آشنا هستند<ref>ر.ک: [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص۷۱؛ | قرآن کریم یکی از مهم‌ترین و معتبرترین خاستگاه علوم اهل بیت {{ع}} است. براساس [[آیات]] و [[روایات]] [[قرآن کریم]] دارای ظاهر و [[باطن]] است و هر کسی نمی‌تواند به عمق و باطن آن دست یابد و [[حقایق]] علمی آن را [[کشف]] کند. [[پیامبر اکرم]] {{صل}} از طریق وحی از آن آگاهی دارد و بعد از ایشان تنها [[اهل بیت]] {{عم}} به همه [[قرآن]] از جمله باطن و ظاهر آن آشنا هستند<ref>ر.ک: [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص۷۱؛ [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، علم امام تام یا محدود؟.</ref>. | ||
==== علم معصوم به تأویل قرآن ==== | ==== علم معصوم به تأویل قرآن ==== | ||
{{اصلی|علم معصوم به تأویل قرآن}} | {{اصلی|علم معصوم به تأویل قرآن}} | ||
[[تأویل قرآن]] عبارت است از حقایقی [[خارجی]] که [[آیات قرآن]] در معارف، [[شرایع]] و سایر بیانات خود مستند به آن [[حقایق]] است، به طوری که اگر آن حقایق دگرگون شود، معارفی هم که در مضامین [[آیات]] است دگرگون می‌شود. براساس [[روایات]]، [[رسول اکرم]] {{صل}} و [[اهل بیت]] ایشان از [[راسخین در علم]] بوده و از [[تأویل]] [[آیات قرآن کریم]] [[آگاهی]] دارند<ref>ر.ک: [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]] ص۶۳؛ | [[تأویل قرآن]] عبارت است از حقایقی [[خارجی]] که [[آیات قرآن]] در معارف، [[شرایع]] و سایر بیانات خود مستند به آن [[حقایق]] است، به طوری که اگر آن حقایق دگرگون شود، معارفی هم که در مضامین [[آیات]] است دگرگون می‌شود. براساس [[روایات]]، [[رسول اکرم]] {{صل}} و [[اهل بیت]] ایشان از [[راسخین در علم]] بوده و از [[تأویل]] [[آیات قرآن کریم]] [[آگاهی]] دارند<ref>ر.ک: [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]] ص۶۳؛ [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]، ص۱۹۷.</ref>. | ||
==== علم معصوم به همه حقایق قرآن ==== | ==== علم معصوم به همه حقایق قرآن ==== | ||