آراستگی و پیراستگی در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

آراستگی و پیراستگی در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۳ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۵۷

۱٬۶۲۱ بایت حذف‌شده ، ۱۳ ژوئن

۱۱۲٬۳۴۹

ویرایش

@@ خط ۸: / خط ۸: @@
 == مقدمه ==
 [[تزیین]] از ریشه "ز ـ ی ـ ن"، در مقابل شین<ref>تهذیب‌اللغه، ج۱۳، ص۲۵۵؛ مقاییس‌ اللغه، ج‌۳، ص‌۴۱؛ التحقیق، ج‌۴، ص‌۳۲۸، "زین".</ref> و به معنای آراستن و [[زیبا]] جلوه دادن<ref> لغت نامه، ج‌۴، ص‌۵۸۷۳.</ref> است و برای بهره‌مندی از اشیا صورت می‌گیرد<ref> موسوعة اخلاق القرآن، ج‌۵، ص‌۶۶.</ref> و انگیزه آن در [[انسان]] حب نفس و خوش آمدن از چیزی است<ref>التحقیق، ج‌۴، ص‌۳۳۱، "زین".</ref>.<ref>[[ابوالفضل خوش منش|خوش منش، ابوالفضل]]، [[تزیین - خوش‌منش (مقاله)|مقاله «تزیین»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۷ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۷]]، ص ۵۰۴.</ref>
+[[زیور]]، [[زینت]]، [[آرایش]]، به معنی آراستن و جلوه دادن است که مشتقات آن در [[قرآن]] به صورت زَیَّن، زیَّنُوا، زَیَّنّا (ماضی)؛ اُزَیِّنَنَّ (مضارع معلوم)؛ زُیِّنَ (ماضی مجهول)، استعمال شده است. تَزَیُّن، مصدر باب تفعّل نیز به معنی خود آراستن، زینت به خود گرفتن و ماضی معلوم آن به صورت: اِزَّیَّنَتْ آمده است.
+زینه، نیز به معنی زیور، آرایش یا آنچه باعث [[زیبایی]] می‌شود در [[قرآن کریم]] در مورد [[ستارگان]]، موجودات طبیعی روی [[زمین]]، طلا، [[مال]]، [[پول]]، [[لباس]]، بدن، زیور [[زنان]] به کار رفته است. {{متن قرآن|يَوْمُ الزِّينَةِ}}<ref>«روز (جشن) «آرایش»» سوره طه، آیه ۵۹.</ref> نیز، در قرآن به عنوان نام یکی از [[اعیاد]] [[فرعونیان]] آمده است. راغب گوید: زینت [[حقیقی]] آن است که [[آراستگی]] [[انسان]] را در تمام حالات در [[دنیا]] و [[آخرت]] موجب گردد. به طور کلی زینت بر سه قسم است:
+# زینت [[نفسانی]] و [[باطنی]]، مانند. [[علوم]] و [[عقاید]] صحیح و درست، چنان که فرموده است: {{متن قرآن|حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ}}<ref>«امّا خداوند ایمان را در نظر شما محبوب ساخت و آن را در دل‌های شما آراست» سوره حجرات، آیه ۷.</ref>.
+# زینت جسمی و بدنی، مانند نیرومندی و بلندی قامت.
+# زینت خارجی، مانند مال و جاه و مقام: {{متن قرآن|فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِي زِينَتِهِ}}<ref>«آنگاه با زیورهایش در پیش قوم خویش آشکار شد» سوره قصص، آیه ۷۹.</ref>؛ {{متن قرآن|قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ}}<ref>«بگو: چه کسی زیوری را که خداوند برای بندگانش پدید آورده و (نیز) روزی‌های پاکیزه را، حرام کرده است؟» سوره اعراف، آیه ۳۲.</ref>؛ {{متن قرآن|الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا}}<ref>«دارایی و پسران زیور زندگی دنیایند» سوره کهف، آیه ۴۶.</ref>. در قرآن گاهی [[تزیین]] به [[خدا]] نسبت داده شده مانند: {{متن قرآن| زَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ}}<ref>«و آن را در دل‌های شما آراست» سوره حجرات، آیه ۷.</ref>؛{{متن قرآن|زَيَّنَّا لَهُمْ أَعْمَالَهُمْ}}<ref>«کارهای کسانی را که به جهان واپسین ایمان ندارند در نظرشان آراسته‌ایم» سوره نمل، آیه ۴.</ref> و گاهی نیز فاعل آن ذکر نشده است مانند: {{متن قرآن|زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا}}<ref>«زندگانی این جهان برای کافران آراسته شده است» سوره بقره، آیه ۲۱۲.</ref> [[زینت]] در [[آیه]]{{متن قرآن|زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ}}<ref>«و آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) آراستیم» سوره فصلت، آیه ۱۲.</ref>. ممکن است مقصود از آن، زینت ظاهری [[آسمان]] باشد که با چشم برای عموم قابل [[رؤیت]] است و نیز ممکن است مقصود، [[نظام]] دقیق حرکت [[ستارگان]] باشد که فقط عده‌ای آن را [[درک]] می‌کنند. [[آیات]]: {{متن قرآن|إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِزِينَةٍ الْكَوَاكِبِ}}<ref>«ما آسمان نزدیک‌تر را به آرایه ستارگان، آراسته‌ایم» سوره صافات، آیه ۶.</ref> و {{متن قرآن|وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ}}<ref>«و آن را برای بینندگان آراسته‌ایم» سوره حجر، آیه ۱۶.</ref> نیز، به همین معناست<ref>[[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[تزیین - کوشا (مقاله)|مقاله «تزیین»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]، ص۴۳۴ – ۴۳۶.</ref>.
 == تزیین در قرآن ==
-مفهوم [[تزیین]] در [[قرآن‌کریم]] با تعابیری گوناگون بیان شده و ریشه‌های اصلی این تعابیر، زین، حَلْی، [[جمال]] و زُخْرُف است. مشتقات و صیغه‌های به کار رفته از این ریشه‌ها در [[قرآن]] نیز به ۷۰ مورد می‌رسد.<ref>ر. ک: المعجم المفهرس، "زین".</ref> حلی در [[حقیقت]] [[زینت]] ظاهری و عرضی است که چیزی بدان آراسته می‌شود <ref>التحقیق، ج‌۲، ۲۷۵، "حلی".</ref> و هم در [[آیات]] مربوط به [[دنیا]] {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ مَوَاخِرَ فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«و اوست که دریا را رام (شما) کرد تا از آن گوشتی تر و تازه بخورید و از آن زیوری (چون مروارید) بیرون آورید که آن را می‌پوشید و کشتی‌ها را در آن می‌نگری که آب شکاف‌اند و (چنین کرد) تا از بخشش او (روزی خود را) فرا چنگ آورید و باشد که سپاس گزارید» سوره نحل، آیه ۱۴.</ref> و هم در [[آیات]] مربوط به [[آخرت]] {{متن قرآن|أُولَئِكَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَيَلْبَسُونَ ثِيَابًا خُضْرًا مِنْ سُنْدُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُتَّكِئِينَ فِيهَا عَلَى الْأَرَائِكِ نِعْمَ الثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقًا}}<ref>«آنان بهشت‌هایی جاویدان خواهند داشت که از بن (کاخ‌های) آنان، جویبارها روان است؛ در آنجا به دستبندهایی زرّین آراسته می‌گردند و جامه‌هایی سبز از دیبای نازک و دیبای ستبر می‌پوشند در حالی که بر تخت‌ها پشت می‌دهند؛ آن پاداش، خوب و (آن بهشت) آسایشگاهی نیکوست» سوره کهف، آیه ۳۱.</ref> به کار رفته است.
+مفهوم [[تزیین]] در [[قرآن‌کریم]] با تعابیری گوناگون بیان شده و ریشه‌های اصلی این تعابیر، زین، حَلْی، [[جمال]] و زُخْرُف است. مشتقات و صیغه‌های به کار رفته از این ریشه‌ها در [[قرآن]] نیز به ۷۰ مورد می‌رسد<ref>ر.ک: المعجم المفهرس، "زین".</ref> حلی در [[حقیقت]] [[زینت]] ظاهری و عرضی است که چیزی بدان آراسته می‌شود<ref>التحقیق، ج‌۲، ۲۷۵، "حلی".</ref> و هم در [[آیات]] مربوط به [[دنیا]] {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ مَوَاخِرَ فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«و اوست که دریا را رام (شما) کرد تا از آن گوشتی تر و تازه بخورید و از آن زیوری (چون مروارید) بیرون آورید که آن را می‌پوشید و کشتی‌ها را در آن می‌نگری که آب شکاف‌اند و (چنین کرد) تا از بخشش او (روزی خود را) فرا چنگ آورید و باشد که سپاس گزارید» سوره نحل، آیه ۱۴.</ref> و هم در [[آیات]] مربوط به [[آخرت]] {{متن قرآن|أُولَئِكَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَيَلْبَسُونَ ثِيَابًا خُضْرًا مِنْ سُنْدُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُتَّكِئِينَ فِيهَا عَلَى الْأَرَائِكِ نِعْمَ الثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقًا}}<ref>«آنان بهشت‌هایی جاویدان خواهند داشت که از بن (کاخ‌های) آنان، جویبارها روان است؛ در آنجا به دستبندهایی زرّین آراسته می‌گردند و جامه‌هایی سبز از دیبای نازک و دیبای ستبر می‌پوشند در حالی که بر تخت‌ها پشت می‌دهند؛ آن پاداش، خوب و (آن بهشت) آسایشگاهی نیکوست» سوره کهف، آیه ۳۱.</ref> به کار رفته است.
 زخرف از تعابیری است که در قالب منفی یا به معنای [[زیبایی]] ناپایدار در [[قرآن]] به کار رفته است. {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا شَيَاطِينَ الْإِنْسِ وَالْجِنِّ يُوحِي بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُورًا وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُونَ}}<ref>«و بدین‌گونه برای هر پیامبری دشمنی از شیطان‌های آدمی و پری قرار دادیم که برخی به برخی دیگر یکدیگر، به فریب سخنان آراسته الهام می‌کنند و اگر پروردگار تو می‌خواست آن (کار) را نمی‌کردند پس آنان را با دروغی که می‌بافند واگذار» سوره انعام، آیه ۱۱۲.</ref> مفهوم [[غرور]] در تعبیری همانند {{متن قرآن|وَغَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا}}<ref>\۱زندگانی دنیا آنان را فریفت» سوره انعام، آیه ۷۰.</ref> نیز به آراسته شدن [[ناشایست]] و از روی [[باطل]] باز می‌گردد.<ref>التبیان، ج‌۴، ص‌۴۱۷.</ref> اسناد تسویل به نفس و [[شیطان]] نیز در [[قرآن‌کریم]] بیان‌گر آراستن از نوع منفی است که در آیاتی همچون {{متن قرآن|وَجَاءُوا عَلَى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ}}<ref>«و خونی دروغین را بر پیراهن او آوردند؛ (یعقوب) گفت: (نه چنین است که می‌گویید) بلکه (هوای) نفستان کاری را در چشمتان آراست، اکنون (کار من) شکیبی نیکوست و بر آنچه وصف می‌کنید از خداوند باید یاری جست» سوره یوسف، آیه ۱۸.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّيْطَانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَأَمْلَى لَهُمْ}}<ref>«بی‌گمان، شیطان (کفر را) در چشم آنان که به گذشته خود- پس از آنکه رهنمود برایشان روشن شد- بازگشتند، آراست و به آنان میدان داد» سوره محمد، آیه ۲۵.</ref> دیده می‌شود.
@@ خط ۱۹: / خط ۲۶: @@
 در [[متون مقدس]] [[ادیان پیشین]] نیز به موضوع [[تزیین]] پرداخته شده است. مطالعه [[تاریخ]] [[بنی‌اسرائیل]] این [[قوم]] را دارای تعلقی شدید به [[زیور]] بستن نشان می‌دهد.<ref> قاموس کتاب مقدس، ص‌۴۵۴.</ref> [[قرآن]] نیز این [[واقعیت]] را [[تأیید]] می‌کند. {{متن قرآن| وَنَادَى فِرْعَوْنُ فِي قَوْمِهِ قَالَ يَا قَوْمِ أَلَيْسَ لِي مُلْكُ مِصْرَ وَهَذِهِ الأَنْهَارُ تَجْرِي مِن تَحْتِي أَفَلا تُبْصِرُونَ أَمْ أَنَا خَيْرٌ مِّنْ هَذَا الَّذِي هُوَ مَهِينٌ وَلا يَكَادُ يُبِينُ فَلَوْلا أُلْقِيَ عَلَيْهِ أَسْوِرَةٌ مِّن ذَهَبٍ أَوْ جَاءَ مَعَهُ الْمَلائِكَةُ مُقْتَرِنِينَ }}<ref>«و فرعون در میان قوم خود بانگ برداشت و گفت: ای قوم من! آیا پادشاهی مصر از آن من نیست در حالی که این جویبارها از زیر (کاخ) من روان است؟ آیا نمی‌بینید؟ بلکه من از این کس بهترم که خوارمایه است و به درستی نمی‌تواند سخن گوید. پس چرا دستبندهایی زرّین برای او فرو نیفکنده‌اند یا فرشتگان، دوشادوش با او نیامده‌اند؟» سوره زخرف، آیه ۵۱-۵۳.</ref>؛ {{متن قرآن|وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَى مِنْ بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلًا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ أَلَمْ يَرَوْا أَنَّهُ لَا يُكَلِّمُهُمْ وَلَا يَهْدِيهِمْ سَبِيلًا اتَّخَذُوهُ وَكَانُوا ظَالِمِينَ}}<ref>«و قوم موسی در نبود او، از زیورهای (زراندود) خود گوساله‌ای ساختند، پیکری که بانگی داشت، آیا ندیدند که با آنان سخن نمی‌گوید و راهی به آنان نمی‌نماید؟ آن را (به پرستش) گرفتند و ستمکار بودند» سوره اعراف، آیه ۱۴۸.</ref>؛ {{متن قرآن|فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِي زِينَتِهِ قَالَ الَّذِينَ يُرِيدُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا يَا لَيْتَ لَنَا مِثْلَ مَا أُوتِيَ قَارُونُ إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظِيمٍ}}<ref>«آنگاه با زیورهایش در پیش قوم خویش آشکار شد؛ کسانی که زندگی این جهان را می‌خواستند گفتند: ای کاش ما نیز همانند آنچه به قارون داده شده است می‌داشتیم، بی‌گمان او را بهره‌ای سترگ است» سوره قصص، آیه ۷۹.</ref>، {{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الصَّابِرُونَ}}<ref>«و دانشوران گفتند: وای بر شما! پاداش خداوند برای آن کس که ایمان آورد و کرداری شایسته دارد بهتر است و آن را جز به شکیبایان فرا نیاموزند» سوره قصص، آیه ۸۰.</ref>؛ {{متن قرآن|قَالَ مَوْعِدُكُمْ يَوْمُ الزِّينَةِ وَأَنْ يُحْشَرَ النَّاسُ ضُحًى}}<ref>«گفت: وعده (ما با) شما روز (جشن) «آرایش» و آنکه مردم در روز روشن گردآوری شوند» سوره طه، آیه ۵۹.</ref> در میان این [[قوم]] سنگ‌ها و فلزهای قیمتی دارای کاربردهای متعدّد [[دینی]] بودند. آراستن بتها،<ref> قاموس کتاب مقدس،، ص‌۸۸۶.</ref> [[لباس]] [[کاهنان]] با سنگهای تزیینی و قیمتی گوناگون<ref> قاموس کتاب مقدس، ص‌۴۴۱.</ref> و نیز آویختن زنگوله‌های طلایی بر [[لباس]] [[کاهنان]] <ref> قاموس کتاب مقدس،، ص‌۴۵۱.</ref> و موارد دیگر<ref> قاموس کتاب مقدس، ص‌۴۴۱.</ref> از این دست است. در دیگر آیینهای پیشین نیز اشکال مختلفی از توجه به زینت‌های مذهبی را می‌توان دید؛<ref>دین و اسطوره، ص‌۲۹۲.</ref> برای نمونه در [[آیین زرتشت]]، نام برخی ماهها و [[فرشتگان]] مرتبط با زیباییهای [[زمین]] است؛<ref> اوستا، ج‌۲، ص‌۹۰۷.</ref> و از [[شادی]] و [[آراستگی]] و [[تزیین]] در برخی آیینهای شاد سخن رفته است.<ref> اوستا، ج‌۲، ص‌۱۰۵۹.</ref> از [[سلمان فارسی]] نقل شده است که گفت: ما در [[زمان]] ساسانیان بر این [[باور]] بودیم که [[خداوند]] یاقوت را در [[نوروز]] برای [[زیور]] [[مردمان]] بیافرید و زبرجد را در مهرگان، و این دو [[روز]] را بر دیگر روزهای سال [[برتری]] داد، چنان‌که یاقوت و زبرجد را بر دیگر گوهرها<ref> اوستا، ج‌۲،ص‌۱۰۶۰.</ref>.<ref>[[ابوالفضل خوش منش|خوش منش، ابوالفضل]]، [[تزیین - خوش‌منش (مقاله)|مقاله «تزیین»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۷ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۷]]، ص ۵۰۴-۵۰۶.</ref>
+از کلمات همسوی با «[[تزیین]]»، واژه‌های «حَلْی»، «زَیَّنَ»، «سَوَّلَ»، «زخرف»، «لؤلؤ و مرجان» و «استبرق» را می‌توان در آیات جستجو کرد. [[قرآن کریم]]، [[آفرینش]] پدیده‌ها را هریک به جای خود، [[زیبا]] و [[نیکو]] گزارش می‌کند: {{متن قرآن|الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ}}<ref>«اوست که هر چه آفرید نیکو آفرید و آفرینش آدمی را از گلی آغازید» سوره سجده، آیه ۷.</ref>. آنگاه مصادیق آن را چون آب، [[چارپایان]]، زینت آلات، [[زن]]، [[ثروت]]، ستارگان، نقره، طلا، گیاهان و [[فرزندان]] را در طی آیاتی ذکر می‌کند<ref>نمل/۴۴؛ آل عمران/۱۴؛ نحل/۵ و ۶؛ آل عمران/۱۴؛ رعد/۱۷؛ یونس /۲۴.</ref>.
+[[خداوند]] [[فطرت انسان‌ها]] را به زیبایی‌ها متمایل ساخته است: {{متن قرآن|يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ}}<ref>«ای فرزندان آدم! در هر نمازگاهی زیور خود را بردارید» سوره اعراف، آیه ۳۱.</ref>. {{متن قرآن|يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِكَ خَيْرٌ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ}}<ref>«ای فرزندان آدم! برای شما جامه‌ای را فرو فرستاده‌ایم که شرمگاه‌های شما را می‌پوشاند و (نیز) جامه‌ای را که زینت است و لباس پرهیزگاری، باری، بهتر است؛ این از آیات خداوند است باشد که آنان در یاد گیرند» سوره اعراف، آیه ۲۶.</ref>. کلمه {{متن قرآن|رِيشًا}} به معنای [[تجمل]] و پوشش‌های آراینده و [[زیبا]] است.
+[[قرآن کریم]] زینت‌آرایی [[زن]] را در مقابل نامحرم [[نهی]] فرموده است: {{متن قرآن|وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ}}<ref>«و زیور خود را آشکار نگردانند» سوره نور، آیه ۳۱.</ref>. [[تزیین]] به قصد [[تفاخر]] و خود [[فریفتگی]] در برابر آن نیز موجب [[غضب خداوند]] است و در داستان [[قارون]] این نوع خودفریفتگی در مقابل [[زینت]] [[دنیایی]] [[مذمت]] شده است: {{متن قرآن|فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِي زِينَتِهِ}}<ref>«آنگاه با زیورهایش در پیش قوم خویش آشکار شد» سوره قصص، آیه ۷۹.</ref> {{متن قرآن|فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِي زِينَتِهِ قَالَ الَّذِينَ يُرِيدُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا يَا لَيْتَ لَنَا مِثْلَ مَا أُوتِيَ قَارُونُ إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظِيمٍ}}<ref>«آنگاه با زیورهایش در پیش قوم خویش آشکار شد؛ کسانی که زندگی این جهان را می‌خواستند گفتند: ای کاش ما نیز همانند آنچه به قارون داده شده است می‌داشتیم، بی‌گمان او را بهره‌ای سترگ است» سوره قصص، آیه ۷۹.</ref>، {{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الصَّابِرُونَ}}<ref>«و دانشوران گفتند: وای بر شما! پاداش خداوند برای آن کس که ایمان آورد و کرداری شایسته دارد بهتر است و آن را جز به شکیبایان فرا نیاموزند» سوره قصص، آیه ۸۰.</ref>، {{متن قرآن|فَخَسَفْنَا بِهِ وَبِدَارِهِ الْأَرْضَ فَمَا كَانَ لَهُ مِنْ فِئَةٍ يَنْصُرُونَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَمَا كَانَ مِنَ الْمُنْتَصِرِينَ}}<ref>«پس او و خانه او را به زمین فرو بردیم آنگاه هیچ گروهی نداشت که در برابر خداوند یاریش کنند و از کسانی نبود که داد خویش می‌ستانند» سوره قصص، آیه ۸۱.</ref>
+در چنین محیط دنیاطلبانه زرق و برق‌جویی بود که [[مردمان]] فریفته [[زیور]] [[دنیا]]، به ندای [[سامری]] پاسخ می‌دهند: {{متن قرآن|وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَى مِنْ بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلًا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ}}<ref>«و قوم موسی در نبود او، از زیورهای (زراندود) خود گوساله‌ای ساختند، پیکری که بانگی داشت، آیا ندیدند که با آنان سخن نمی‌گوید و راهی به آنان نمی‌نماید؟ آن را (به پرستش) گرفتند و ستمکار بودند» سوره اعراف، آیه ۱۴۸.</ref>. از [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>«بگو: چه کسی زیوری را که خداوند برای بندگانش پدید آورده و (نیز) روزی‌های پاکیزه را، حرام کرده است؟ بگو: آن (ها) در زندگی این جهان برای کسانی است که ایمان آورده‌اند، در روز رستخیز (نیز) ویژه (ی مؤمنان) است؛ این چنین ما آیات خود را برای گروهی که دانشورند روشن می‌داریم» سوره اعراف، آیه ۳۲.</ref> چنین بر می‌آید که تعبیر {{متن قرآن|زِينَةَ اللَّهِ}} برای [[نیکو]] شمردن [[زینت]] و حائز اهمیت بودن آن در جلب و جذب [[مردمان]] به [[نعمت‌های الهی]] است و در واقع نشان می‌دهد که زینت‌های [[الهی]]، زمینه‌ساز [[توجه به خدا]] و وسیله‌ای برای تمهیدات [[عبادت]] اوست، اما نباید زینت و [[زیور]] وسیله‌ای برای [[دنیاطلبی]] و گردآوری [[مال]] و کسب [[جاه و مقام]] باشد: {{متن قرآن|وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَرِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَأَبْقَى}}<ref>«و به آنچه با آن دسته‌هایی از آنان را بهره‌مند گردانده‌ایم چشم مدوز، آراستگی زندگی این جهان را (به آنان داده‌ایم) تا آنان را در آن بیازماییم و روزی پروردگارت بهتر و پایاتر است» سوره طه، آیه ۱۳۱.</ref>.<ref>[[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[تزیین - کوشا (مقاله)|مقاله «تزیین»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]، ص۴۳۴ ـ ۴۳۶.</ref>
 == نگاه کلی [[قرآن]] به [[تزیین]] ==
@@ خط ۴۲: / خط ۵۷: @@
 در [[عصر جاهلی]]، [[قبایل]] مختلف [[عرب]]،<ref>روح البیان، ج‌۳، ص‌۱۵۳.</ref> زینت‌ لباس را به [[قصد قربت]] و تعبّد بر خود [[حرام]] کرده،<ref>تفسیر المنار، ج‌۸، ص‌۳۸۷.</ref> مردان در [[روز]] و [[زنان]] در شب به صورت عریان گرد [[کعبه]] [[طواف]] کرده، می‌گفتند: ما در لباسی [[طواف]] نمی‌کنیم که در آن [[گناه]] کرده‌ایم.<ref>جامع البیان، ج‌۸، ص‌۲۱۰.</ref> برخی از آنان نیز به قصد زدن فال [[نیک]] می‌گفتند که امیدواریم همان‌گونه که از [[لباس]] خود خارج می‌شویم از [[گناهان]] خود نیز به درآییم،<ref>التفسیر الکبیر، ج‌۱۴، ص‌۶۰.</ref> بنابراین تمامی زینت‌ها در [[اسلام]] جز آنچه مستثنا و [[حرام]] شمرده‌شده، [[مباح]] به شمار می‌روند.<ref> التفسیر الکبیر، ج‌۱۴، ص‌۶۳.</ref> [[تزیین]] در [[زندگی]] [[زن]] نقشی متمایز دارد. [[زن]] از [[کودکی]] با زیورآلات سر و کار دارد {{متن قرآن|أَوَمَنْ يُنَشَّأُ فِي الْحِلْيَةِ وَهُوَ فِي الْخِصَامِ غَيْرُ مُبِينٍ}}<ref>«و آیا آن کس که در زیور پرورش می‌یابد و در چالش ناتوان است (شایسته فرزندی خداوند است)؟» سوره زخرف، آیه ۱۸.</ref><ref>برای آگاهی بیشتر نک: المیزان، ج‌۱۸، ص‌۹۰.</ref> که امری [[پسندیده]] و برای تقویت [[نهاد خانواده]] مفید است. [[قرآن‌کریم]] زینت‌آرایی [[زن]] را هنگامی [[نهی]] کرده که برای نامحرم آشکار باشد: {{متن قرآن|وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ}}<ref>\۱زیور خود را آشکار نگردانند\۱ سوره نور، آیه ۳۱.</ref><ref>الکشاف، ج‌۳، ص‌۲۳۰.</ref> برخی از این [[آیه]]، استفاده کرده‌اند که [[زن]]، [[مأذون]] به بلند کردن صدای خود نیز برای نامحرم نیست، زیرا [[فتنه‌انگیزی]] صدای [[زن]] از [[فتنه]] [[زینت]] آرایی او بیشتر است.<ref>احکام القرآن، جصاص، ج‌۳، ص‌۴۶۵.</ref> به هر روی [[زینت]] مورد استعمال [[زنان]]، از نظر [[قرآن‌کریم]] به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: آنچه اظهار آن برای نامحرم ناروا و آنچه اظهار آن رواست <ref>الکشاف، ج۳، ص‌۲۳۰؛ التفسیر الکبیر، ج‌۲۳، ص‌۲۰۵.</ref> که در بیان مصادیق آن نیز [[فقها]] آرایی دارند.<ref>ر. ک: مجمع البیان، ج‌۷، ص‌۲۱۷؛ الهدایه، ج‌۳ ـ ۴، ص‌۳۶۸.</ref><ref>[[ابوالفضل خوش منش|خوش منش، ابوالفضل]]، [[تزیین - خوش‌منش (مقاله)|مقاله «تزیین»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۷ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۷]]، ص ۵۰۹-۵۱۰.</ref>
-== تزیین در دانشنامه معاصر قرآن کریم ==
-[[زیور]]، [[زینت]]، [[آرایش]]، به معنی آراستن و جلوه دادن است که مشتقات آن در [[قرآن]] به صورت زَیَّن، زیَّنُوا، زَیَّنّا (ماضی)؛ اُزَیِّنَنَّ (مضارع معلوم)؛ زُیِّنَ (ماضی مجهول)، استعمال شده است. تَزَیُّن، مصدر باب تفعّل نیز به معنی خود آراستن، زینت به خود گرفتن و ماضی معلوم آن به صورت: اِزَّیَّنَتْ آمده است.
-زینه، نیز به معنی زیور، آرایش یا آنچه باعث [[زیبایی]] می‌شود در [[قرآن کریم]] در مورد [[ستارگان]]، موجودات طبیعی روی [[زمین]]، طلا، [[مال]]، [[پول]]، [[لباس]]، [[بدن]]، زیور [[زنان]] به کار رفته است. {{متن قرآن|يَوْمُ الزِّينَةِ}}<ref>«روز (جشن) «آرایش»» سوره طه، آیه ۵۹.</ref> نیز، در قرآن به عنوان نام یکی از [[اعیاد]] [[فرعونیان]] آمده است. راغب گوید: زینت [[حقیقی]] آن است که [[آراستگی]] [[انسان]] را در تمام حالات در [[دنیا]] و [[آخرت]] موجب گردد. به طور کلی زینت بر سه قسم است:
-# زینت [[نفسانی]] و [[باطنی]]، مانند. [[علوم]] و [[عقاید]] صحیح و درست، چنان که فرموده است: {{متن قرآن|حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ}}<ref>«امّا خداوند ایمان را در نظر شما محبوب ساخت و آن را در دل‌های شما آراست» سوره حجرات، آیه ۷.</ref>.
-# زینت جسمی و بدنی، مانند [[نیرومندی]] و بلندی قامت.
-# زینت خارجی، مانند مال و [[جاه و مقام]]: {{متن قرآن|فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِي زِينَتِهِ}}<ref>«آنگاه با زیورهایش در پیش قوم خویش آشکار شد» سوره قصص، آیه ۷۹.</ref>؛ {{متن قرآن|قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ}}<ref>«بگو: چه کسی زیوری را که خداوند برای بندگانش پدید آورده و (نیز) روزی‌های پاکیزه را، حرام کرده است؟» سوره اعراف، آیه ۳۲.</ref>؛ {{متن قرآن|الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا}}<ref>«دارایی و پسران زیور زندگی دنیایند» سوره کهف، آیه ۴۶.</ref>. در قرآن گاهی [[تزیین]] به [[خدا]] نسبت داده شده مانند: {{متن قرآن| زَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ}}<ref>«و آن را در دل‌های شما آراست» سوره حجرات، آیه ۷.</ref>؛{{متن قرآن|زَيَّنَّا لَهُمْ أَعْمَالَهُمْ}}<ref>«کارهای کسانی را که به جهان واپسین ایمان ندارند در نظرشان آراسته‌ایم» سوره نمل، آیه ۴.</ref> و گاهی نیز فاعل آن ذکر نشده است مانند: {{متن قرآن|زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا}}<ref>«زندگانی این جهان برای کافران آراسته شده است» سوره بقره، آیه ۲۱۲.</ref> [[زینت]] در [[آیه]]{{متن قرآن|زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ}}<ref>«و آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) آراستیم» سوره فصلت، آیه ۱۲.</ref>. ممکن است مقصود از آن، زینت ظاهری [[آسمان]] باشد که با چشم برای عموم قابل [[رؤیت]] است و نیز ممکن است مقصود، [[نظام]] دقیق حرکت [[ستارگان]] باشد که فقط عده‌ای آن را [[درک]] می‌کنند. [[آیات]]: {{متن قرآن|إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِزِينَةٍ الْكَوَاكِبِ}}<ref>«ما آسمان نزدیک‌تر را به آرایه ستارگان، آراسته‌ایم» سوره صافات، آیه ۶.</ref> و {{متن قرآن|وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ}}<ref>«و آن را برای بینندگان آراسته‌ایم» سوره حجر، آیه ۱۶.</ref> نیز، به همین معنا است.
-از کلمات همسوی با «[[تزیین]]»، واژه‌های «حَلْی»، «زَیَّنَ»، «سَوَّلَ»، «زخرف»، «لؤلؤ و مرجان» و «استبرق» را می‌توان در آیات جستجو کرد. [[قرآن کریم]]، [[آفرینش]] پدیده‌ها را هریک به جای خود، [[زیبا]] و [[نیکو]] گزارش می‌کند: {{متن قرآن|الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ}}<ref>«اوست که هر چه آفرید نیکو آفرید و آفرینش آدمی را از گلی آغازید» سوره سجده، آیه ۷.</ref>. آنگاه مصادیق آن را چون آب، [[چارپایان]]، زینت آلات، [[زن]]، [[ثروت]]، ستارگان، نقره، طلا، گیاهان و [[فرزندان]] را در طی آیاتی ذکر می‌کند<ref>نمل/۴۴؛ آل عمران/۱۴؛ نحل/۵ و ۶؛ آل عمران/۱۴؛ رعد/۱۷؛ یونس /۲۴.</ref>.
-[[خداوند]] [[فطرت انسان‌ها]] را به زیبایی‌ها متمایل ساخته است: {{متن قرآن|يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ}}<ref>«ای فرزندان آدم! در هر نمازگاهی زیور خود را بردارید» سوره اعراف، آیه ۳۱.</ref>. {{متن قرآن|يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِكَ خَيْرٌ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ}}<ref>«ای فرزندان آدم! برای شما جامه‌ای را فرو فرستاده‌ایم که شرمگاه‌های شما را می‌پوشاند و (نیز) جامه‌ای را که زینت است و لباس پرهیزگاری، باری، بهتر است؛ این از آیات خداوند است باشد که آنان در یاد گیرند» سوره اعراف، آیه ۲۶.</ref>. کلمه {{متن قرآن|رِيشًا}} به معنای [[تجمل]] و پوشش‌های آراینده و [[زیبا]] است.
-[[قرآن کریم]] زینت‌آرایی [[زن]] را در مقابل نامحرم [[نهی]] فرموده است: {{متن قرآن|وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ}}<ref>«و زیور خود را آشکار نگردانند» سوره نور، آیه ۳۱.</ref>. [[تزیین]] به قصد [[تفاخر]] و خود [[فریفتگی]] در برابر آن نیز موجب [[غضب خداوند]] است و در داستان [[قارون]] این نوع خودفریفتگی در مقابل [[زینت]] [[دنیایی]] [[مذمت]] شده است: {{متن قرآن|فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِي زِينَتِهِ}}<ref>«آنگاه با زیورهایش در پیش قوم خویش آشکار شد» سوره قصص، آیه ۷۹.</ref> {{متن قرآن|فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِي زِينَتِهِ قَالَ الَّذِينَ يُرِيدُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا يَا لَيْتَ لَنَا مِثْلَ مَا أُوتِيَ قَارُونُ إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظِيمٍ}}<ref>«آنگاه با زیورهایش در پیش قوم خویش آشکار شد؛ کسانی که زندگی این جهان را می‌خواستند گفتند: ای کاش ما نیز همانند آنچه به قارون داده شده است می‌داشتیم، بی‌گمان او را بهره‌ای سترگ است» سوره قصص، آیه ۷۹.</ref>، {{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الصَّابِرُونَ}}<ref>«و دانشوران گفتند: وای بر شما! پاداش خداوند برای آن کس که ایمان آورد و کرداری شایسته دارد بهتر است و آن را جز به شکیبایان فرا نیاموزند» سوره قصص، آیه ۸۰.</ref>، {{متن قرآن|فَخَسَفْنَا بِهِ وَبِدَارِهِ الْأَرْضَ فَمَا كَانَ لَهُ مِنْ فِئَةٍ يَنْصُرُونَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَمَا كَانَ مِنَ الْمُنْتَصِرِينَ}}<ref>«پس او و خانه او را به زمین فرو بردیم آنگاه هیچ گروهی نداشت که در برابر خداوند یاریش کنند و از کسانی نبود که داد خویش می‌ستانند» سوره قصص، آیه ۸۱.</ref>
-در چنین محیط دنیاطلبانه زرق و برق‌جویی بود که [[مردمان]] فریفته [[زیور]] [[دنیا]]، به ندای [[سامری]] پاسخ می‌دهند: {{متن قرآن|وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَى مِنْ بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلًا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ}}<ref>«و قوم موسی در نبود او، از زیورهای (زراندود) خود گوساله‌ای ساختند، پیکری که بانگی داشت، آیا ندیدند که با آنان سخن نمی‌گوید و راهی به آنان نمی‌نماید؟ آن را (به پرستش) گرفتند و ستمکار بودند» سوره اعراف، آیه ۱۴۸.</ref>. از [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>«بگو: چه کسی زیوری را که خداوند برای بندگانش پدید آورده و (نیز) روزی‌های پاکیزه را، حرام کرده است؟ بگو: آن (ها) در زندگی این جهان برای کسانی است که ایمان آورده‌اند، در روز رستخیز (نیز) ویژه (ی مؤمنان) است؛ این چنین ما آیات خود را برای گروهی که دانشورند روشن می‌داریم» سوره اعراف، آیه ۳۲.</ref> چنین بر می‌آید که تعبیر {{متن قرآن|زِينَةَ اللَّهِ}} برای [[نیکو]] شمردن [[زینت]] و حائز اهمیت بودن آن در جلب و جذب [[مردمان]] به [[نعمت‌های الهی]] است و در واقع نشان می‌دهد که زینت‌های [[الهی]]، زمینه‌ساز [[توجه به خدا]] و وسیله‌ای برای تمهیدات [[عبادت]] اوست، اما نباید زینت و [[زیور]] وسیله‌ای برای [[دنیاطلبی]] و گردآوری [[مال]] و کسب [[جاه و مقام]] باشد: {{متن قرآن|وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَرِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَأَبْقَى}}<ref>«و به آنچه با آن دسته‌هایی از آنان را بهره‌مند گردانده‌ایم چشم مدوز، آراستگی زندگی این جهان را (به آنان داده‌ایم) تا آنان را در آن بیازماییم و روزی پروردگارت بهتر و پایاتر است» سوره طه، آیه ۱۳۱.</ref>.
-در [[متون مقدس]] [[ادیان پیشین]] نیز به موضوع [[تزیین]] پرداخته شده است. [[تاریخ]] [[بنی‌اسرائیل]] بهترین [[گواه]] بر این [[واقعیت]] است و در سوره‌هایی از [[قرآن کریم]] بدان اشاره شده است<ref>زخرف/۵۱-۵۳؛ طه /۵۹؛ اعراف/۱۴۸؛ قصص /۷۹-۸۰.</ref>. در میان این [[قوم]]، سنگ‌ها و فلزهای قیمتی دارای کاربردهای متعدد [[دینی]] بودند. آراستن [[بت‌ها]]، [[لباس]] [[کاهنان]] با سنگ‌های تزیینی و قیمتی گوناگون و نیز آویختن زنگوله‌های طلایی بر لباس کاهنان و موارد دیگر از این دست است<ref>قاموس کتاب مقدس، ص۴۵۴؛ دائرة المعارف قرآن کریم، ج۷، ص۵۰۶.</ref>.
-در دیگر آیین‌های باستان نیز اشکال مختلفی از توجه به زینت‌های مذهبی را می‌‌توان دید. برای نمونه در [[آیین زرتشت]]، نام برخی ماه‌ها و [[فرشتگان]] مرتبط با زیبایی‌های [[زمین]] است<ref>اوستا، ج۲، ص۹۰۷.</ref>. از [[سلمان فارسی]] نقل شده که گفته است: ما در [[زمان]] ساسانیان بر این [[باور]] بودیم که [[خداوند]] یاقوت را در [[نوروز]] برای زیور مردمان بیافریده است و زبرجد را در مهرگان و این دو [[روز]] را بر دیگر روزهای سال [[برتری]] داده است، چنان که یاقوت و زبرجد را بر دیگر گوهرها<ref>دائرة المعارف قرآن کریم، ج۷، ص۵۰۶.</ref><ref>[[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[تزیین - کوشا (مقاله)|مقاله «تزیین»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]، ص:434 - 436</ref>
 == منابع ==