مقام ابراهیم: تفاوت میان نسخه‌ها

مقام ابراهیم (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۰۰

۲۲٬۸۶۱ بایت اضافه‌شده ، ۴ ژوئیه

←‏پرسش مستقیم

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۲٬۲۶۷

ویرایش

@@ خط ۲۱: / خط ۲۱: @@
 {{عربی|ابو بكر رضي الله عنه عمر رضي الله عنه}} 	{{عربی|عثمان رضي الله عنه علي رضي الله عنه}} 	{{عربی|حسن رضي الله عنه حسين رضي الله عنه}}
 {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ * قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَى سَبِيلًا}}<ref>«به نام خداوند بخشنده بخشاینده * بگو: هر کس به فرا خور خویش کار می‌کند و پروردگار شما داناتر است که چه کس رهیافته‌تر است» سوره اسراء، آیه ۸۴.</ref>	{{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ * هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«به نام خداوند بخشنده بخشاینده * اوست که پیامبرش را با رهنمود و دین راستین فرستاد تا آن را بر همه دین‌ها برتری دهد و خداوند، گواه بس» سوره فتح، آیه ۲۸.</ref>	{{عربی|السلطان محمد خان الخامس ابن السلطان الغازي عبد المجيد خان بن السلطان محمدخان بن السلطان عبد الحميد خان}} 	{{عربی|ابن السلطان أحمد خان خلد الله خلافته و أيد بالعدل سلطنته الى انتهاء الزمان و نهاية الدوران سنة ١٣٢٧ه}}.<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[محمدنامه (کتاب)|محمدنامه]]، ص ۲۲۵.</ref>
+==[[مقام ابراهیم]]==
+نام سنگی است که [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} هنگام ساختن [[بنای کعبه]]، روی آن ایستاد. اسماعیل سنگ می‌آورد و به دست پدر می‌داد و او [[دیوار کعبه]] را بالا می‌برد تا آن گاه که از دسترس ابراهیم فراتر رفت و هر دو این [[دعا]] را می‌خواندند: {{متن قرآن|رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ}}<ref>«و هنگامی که ابراهیم و اسماعیل پایه‌های خانه (کعبه) را فرا می‌بردند (گفتند): پروردگارا! از ما بپذیر، بی‌گمان تویی که شنوای دانایی» سوره بقره، آیه ۱۲۷.</ref><ref>فتح الباری، ج۶، ص۳۱۴.</ref>.
+مقام ابراهیم یکی از نشانه‌های [[شکوه]] و [[عظمت پروردگار]] در [[مکه مکرمه]] و [[مسجد الحرام]] است. [[حاجیان]] پس از هر [[طواف]] واجبی، پشت [[مقام]] دو رکعت [[نماز]] می‌خوانند و خواسته‌های خویش را از [[خدا]] [[طلب]] می‌کنند.
+وقتی حضرت ابراهیم{{ع}} بر روی آن ایستاد تا [[خانه کعبه]] را بنا کند، به [[قدرت خداوند]] سنگ به صورت گل نرم درآمد و جای دو پای حضرت و انگشتانش در آن باقی ماند. هم‌اکنون در مقصوره‌ای طلائی رنگ، روبه‌روی باب [[کعبه]] به فاصله ۱۳/۵ متری در جهت شرقی [[خانه]] قرار گرفته است.
+[[خداوند]] در دو [[آیه]] از [[آیات قرآن کریم]]، جایگاه باعظمت مقام را بیان فرموده است:
+{{متن قرآن|وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که خانه (کعبه) را برای مردم جای بازگشت و امن کردیم و (گفتیم) از «مقام ابراهیم» نمازگاه گزینید و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه مرا برای طواف‌کنندگان (مسافر) و مجاوران (حرم) و رکوع‌کنندگان سجده‌گزار، پاکیزه بدارید» سوره بقره، آیه ۱۲۵.</ref> در این آیه خداوند از [[مسلمانان]] خواسته است تا مقام ابراهیم را برای [[اقامه نماز]] [[انتخاب]] و در آنجا نماز بگزارند. در آیه دیگری آمده است: {{متن قرآن|إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِلْعَالَمِينَ * فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا}}<ref>«بی‌گمان نخستین خانه‌ای که برای (عبادت) مردم (بنا) نهاده شد همان است که در مکّه است، خجسته و رهنمون برای جهانیان * در آن نشانه‌هایی روشن (چون) مقام ابراهیم وجود دارد و هر که در آن در آید در امان است» سوره آل عمران، آیه ۹۶-۹۷.</ref>.
+در این [[آیه شریفه]] نیز [[خداوند]] [[مقام ابراهیم]] را به عنوان [[آیه]] و نشانه‌ای روشن از [[آیات]] [[پروردگار]] یاد کرده است.
+[[مفسران قرآن کریم]]، [[فرورفتن]] پاهای [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} در سنگی سخت، و نگهداشتن این سنگ از هر گونه تعرض و نابودی با گذشت هزاران سال را دلیل [[عظمت]] و [[نشانه بودن]] مقام ابراهیم دانسته‌اند.
+[[جابر بن عبدالله انصاری]] می‌گوید: همراه [[رسول خدا]]{{صل}} کنار [[بیت الله الحرام]] آمدیم. آن حضرت [[حجرالاسود]] را استلام کرد. پس هفت شوط [[طواف]] کرد و پس از آن نزد مقام ابراهیم آمده این آیه را [[تلاوت]] فرمود: {{متن قرآن|وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى}} آن‌گاه [[مقام]] را میان خود و [[کعبه]] قرار داد و دو رکعت [[نماز]] گزارد<ref>صحیح مسلم، ج۲، ص۸۸۷ (به نقل از حج در اندیشه اسلامی، سیدعلی قاضی عسکر، قم، نشر مشعر، ص۱۴۳)</ref>.
+یکی از [[تاریخ‌نگاران]] [[مکه]] به نام شیخ محمد طاهر کردی مکی آن‌گاه که در سال ۱۳۶۷ ه. ق مقام را برای وی گشوده و سنگ مقام را از نزدیک دیده، اندازه آن را با مقیاس متر تعیین کرده و می‌نویسد:
+سنگ مقام ابراهیم روی پایه کوچکی از سنگ مرمر که اندازه آن از نظر طول و عرض به اندازه سنگ مقام می‌باشد، قرار گرفته و ارتفاع آن ۱۳ سانتی‌متر است. حجم سنگ اصلی مقام، بیست سانتی‌متر ارتفاع دارد و طول سه ضلع آن از جهت سطح ۳۳ سانتی‌متر و طول ضلع چهارم ۳۸ سانتی‌متر است که محیط آن در مجموع ۱۴۶ سانتی‌متر می‌باشد. عمق و فرورفتگی پاها در یکی ۱۰ سانتی متر و در دیگری ۹ سانتی‌متر، و طول هر یک از پاها از روی سنگ، هر یک ۲۷ سانتی‌متر و عرض آنها ۱۴ سانتی‌متر است. لیکن اندازه طول هر یک از دو قدم در قسمت پایین داخل فرورفتگی، ۲۲ سانتی‌متر و عرض آنها ۱۱ سانتی‌متر است و فاصله دو قدم نیز یک سانتی‌متر است<ref>حج در اندیشه اسلامی، سید علی قاضی عسکر، قم، مشعر، ص۱۴۸.</ref>.
+وی سپس می‌افزاید: [[مقام]]، رنگی میان زردی و سرخی داشته، اطراف آن پوشیده از [[نقره]] [[خالص]] است و هم اکنون در مقصورهای طلایی رنگ قرار دارد که از پشت شیشه‌های آن، به خوبی می‌توان جای فرورفتگی پاهای ابراهیم{{ع}} را دید.
+خصوصیاتی که [[مورخان]] از کیفیت فرورفتگی پاها و اثر انگشتان نقل کرده‌اند، بیانگر آن است که ابراهیم در آن هنگام پابرهنه بوده و [[ابی‌طالب]] نیز در [[شعر]] خود به این نکته اشاره کرده است<ref>حج در اندیشه اسلامی، سید علی قاضی عسکر، مشعر، ص۱۴۹.</ref>.
+پیش از آن‌که [[مقام ابراهیم]] در محفظه‌ای فلزی و طلایی رنگ قرار بگیرد، روی مقام قبه‌ای وجود داشت که آن را از چوب ساخته و از چهار سوی پنجره‌هایی برای آن گذاشته بودند. درب ورودی مقام در قسمت شرقی آن قرار داشت که [[حاجیان]] پس از ورود، پشت مقام ایستاده [[نماز]] می‌گزاردند، پرده خاصی نیز برای مقام بافته و روی این [[قبه]] چوبی می‌انداختند. مطالبی نیز بر پرده مقام ابراهیم نوشته شده بود<ref>حج در اندیشه اسلامی، قاضی عسکر، مشعر، ص۱۵۱.</ref>.
+مقام ابراهیم، سنگی [[بهشتی]] است که [[خداوند]] آن را به [[زمین]] فرو فرستاده است.
+[[امام باقر]]{{ع}} فرمود: سه سنگ از بهشت‌اند: مقام ابراهیم، سنگ [[بنی‌اسرائیل]]، [[حجر الاسود]]<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۲۰۳.	</ref>. [[عبدالله بن عمر]] گفت: از [[رسول خدا]]{{صل}} شنیدم که فرمود: [[حجرالاسود]] و مقام ابراهیم، دو یاقوت بهشتی هستند که خداوند [[نور]] آن دو را مخفی و پنهان ساخته است و اگر [[خدا]] چنین نمی‌کرد، نور حجر الاسود و مقام، میان [[مشرق]] و [[مغرب]] را روشن می‌ساخت<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۲۰۴.</ref>.
+[[ابن عباس]] با بیان این که حجرالاسود و مقام ابراهیم، دو یاقوت از یاقوت‌های بهشت‌اند می‌گوید: سرانجام این دو به [[بهشت]] بازگردانده می‌شوند<ref>اخبار مکه، ج۱، ص۴۴۴.</ref>.
+همچنین [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: بین رکن (حجر الاسود) و مقام ابراهیم [[باغی]] از باغ‌های [[بهشت]] است. هر کس در آنجا چهار رکعت [[نماز]] بگزارد، از درون [[عرش]] به او خطاب می‌شود: ای [[بنده خدا]]، [[گناهان]] گذشته‌ات را [[خداوند]] بخشید، عمل را از نو آغاز کن<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج۱، ص۴۶۸.</ref>.
+در [[صدر اسلام]]، فاصله میان رکن [[حجر الاسود]] و [[مقام ابراهیم]] از چنان اهمیتی برخوردار بوده که اگر می‌خواستند کسی را [[سوگند]] دهند او را آنجا برده سوگندش می‌دادند تا [[جرأت]] [[دروغ]] گفتن به خود ندهد و به [[حقیقت]] اعتراف کند.
+[[امام]] [[زمان حضرت مهدی]]{{ع}} نیز پس از آن‌که ظهور می‌کند، کنار [[کعبه]] ایستاده و سیصدوسیزده نفر از [[شهدای بدر]]، میان حجر الاسود و مقام ابراهیم با آن حضرت [[بیعت]] می‌کنند.
+[[قبور]] بسیاری از [[پیامبران]] میان [[رکن و مقام]] واقع شده و این ویژگی نیز بر اهمیت این مکان افزوده است<ref>مجمع البحرین، ماده (قوم).</ref>.
+یکی از [[واجبات]] [[عمره]] و [[حج]]، نماز [[طواف]] است. مشهور [[فقهای شیعه]] و [[سنی]] بر این باورند که [[واجب]] است [[حاجیان]] نماز طواف را پشت مقام ابراهیم بخوانند<ref>جواهر الکلام، ج۱۹، ص۳۰۰.</ref>. از جمله [[دلایل]] [[فقیهان]] بر این [[فتوا]] [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى}} است. البته در [[فقه حنفی]]، [[خواندن نماز]] طواف، واجب است لیکن اقامه آن را پشت مقام ابراهیم [[مستحب]] دانسته و معتقدند اگر [[حاجی]] نتوانست آنجا نماز بگزارد، هر کجا امکان داشت بخواند<ref>الاساس فی التفسیر، ج۱، ص۲۶۹.</ref>.
+[[دعا خواندن]] نزد مقام ابراهیم مستحب بوده و بر اساس آن‌چه که در [[روایات]] آمده، [[امید]] [[استجابت]] آن از طرف [[پروردگار]] بسیار است.
+در بیان علت نام‌گذاری آن سنگ، به «مقام ابراهیم» سه گفته وجود دارد:
+#عده‌ای گفته‌اند: آن [[زمان]] که ابراهیم برای دیدار فرزندش اسماعیل آمد و او را نیافت، [[همسر]] اسماعیل به عنوان ادای [[احترام]]، از ابراهیم خواست [[اجازه]] دهد تا سر او را بشوید. او نیز اجازه داد و در حالی که سوار بر مرکب بود، سنگی زیر پای راست او قرار داد و نیمه سر او را شست. با فرو ریختن آب بر روی سنگ، پای ابراهیم در آن فرو رفت. سپس سنگ را زیر پای چپ او گذاشت و نیمه دیگر سرش را شستشو داد، پای چپ او نیز در سنگ فرو رفت و در نتیجه جای هر دو پای ابراهیم در سنگ باقی ماند و از این رو آن سنگ را «[[مقام ابراهیم]]» نامیدند<ref>سیره حلبی، ج۱، ص۱۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج۲، ص۱۶۹.</ref>.
+# بعضی نیز گفته‌اند: [[ابراهیم خلیل الرحمان]] هنگام ساختن [[بنای کعبه]] بر روی این سنگ که سپس «مقام ابراهیم» نامبردار گردید، می‌ایستاد و [[دیوار کعبه]] را بالا می‌برد. آن‌گاه به [[قدرت خداوند]]، سنگ [[خشن]] و سخت چونان گل نرم شده پاهای ابراهیم{{ع}} را در خود فرو برد و از آن [[زمان]] تاکنون جای پای ابراهیم، به عنوان نمونه‌ای از [[اعجاز]] و قدرت‌نمایی [[خداوند]] باقی مانده و [[حاجیان]] [[خانه خدا]] از نزدیک آن را [[مشاهده]] می‌کنند<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج۲، ص۳۲؛ صحیح بخاری، کتاب الانبیاء، ج۶، ص۳۹۸.</ref>.
+#گفته سوم آن که: هنگامی که ساختن [[خانه کعبه]] توسط ابراهیم{{ع}} پایان یافت، [[جبرئیل]] فرود آمد و [[مناسک حج]] را به او آموخت، آن‌گاه ابراهیم بر سنگی - که همان مقام ابراهیم کنونی است- بر آمد و فرمود: ای [[مردم]]، پروردگارتان را پاسخ گویید<ref>صحیح بخاری، ج۶، ص۳۹۸.</ref>.
+[[ابن عباس]] افزوده است: ابراهیم پس از فراز آمدن بر این سنگ گفت: ای مردم، [[حج]] بر شما [[واجب]] شد، پس هر کس که در پشت مردان و رحم [[زنان]] بود این گفته را شنید و آن کس که [[ایمان]] داشت، پاسخ مثبت داد و هر کس که در [[علم خداوند]] حج‌گزاریش تا [[روز قیامت]] مشخص و تعیین شده بود، پاسخ گفت: {{متن حدیث|لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ‌}}<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج۱، ص۴۴۶.</ref>.
+[[ابن کثیر]] و [[قرطبی]] پس از بیان گفته اول، آن را [[ضعیف]] و نادرست دانسته‌اند.
+به نظر می‌رسد از میان این سه گفته، قول دوم صحیح بوده، در [[تفاسیر]] و کتب [[روایی]] و [[تاریخی]] نیز شواهد و قرائن بسیاری وجود دارد. البته می‌توان گفته‌های دوم و سوم را نیز با یکدیگر جمع کرده بگوییم: سنگی که [[ابراهیم خلیل]]{{ع}} بر آن می‌ایستاد و [[خانه کعبه]] را می‌ساخت، همان سنگی است که پس از پایان یافتن ساختمان [[کعبه]]، ابراهیم{{ع}} بر آن برآمد و [[مردم]] را به [[حج]] فرا خواند<ref>حج در اندیشه اسلامی، سیدعلی قاضی عسکر، مشعر، ص۱۴۶.</ref>.
+م'''قام کجا بوده است؟''' [[مورخان]] در این که [[مقام ابراهیم]]، پیش از [[پیامبر]] و [[زمان]] [[حیات]] آن حضرت و بعد از آن کجا بوده، [[اختلاف]] نظر بسیار دارند، لیکن مشهورترین آنها را می‌توان در سه گفته بیان داشت:
+# مقام ابراهیم{{ع}} در طول [[تاریخ]] خود، درست در همین مکانی که امروز واقع شده قرار داشته، و تا [[زمان خلیفه اول]] و دوم نیز به همین شکل باقی بوده است، تا آنکه در دوران [[خلیفه دوم]] سیل شدیدی در [[مکه]] جاری شد و [[مقام]] را از جای کند و تا پایین [[شهر مکه]] با خود برد. پس از فرو نشستن سیل، خلیفه دوم بار دیگر آن را در همان مکان قبلی قرار داد.
+[[ابن حجر]] پس از نقل این مطلب از [[ازرقی]]، می‌نویسد: تا این زمان نیز مقام ابراهیم در همان جای پیشین خود باقی است<ref>فتح الباری، ج۱، ص۴۹۹.</ref>.
+#بعضی گفته‌اند: مقام ابراهیم در [[زمان پیامبر]]{{صل}} و قبل و بعد از آن تا زمان [[عمر بن خطاب]] چسبیده به [[بیت]] بوده که [[عمر]] آن را به مکان کنونی منتقل ساخته است. [[حافظ]] بن کثیر می‌گوید: مقام ابراهیم در گذشته به [[دیوار کعبه]] چسبیده بود و جای آن نیز میان درب کعبه و [[حجر اسماعیل]] قرار داشت تا آنکه عمر بن خطاب آن را از دیوار کعبه دور ساخت و در مکان فعلی نهاد<ref>سنن ترمذی، ج۱، ص۳۷؛ مسند احمد، ج۵، ص۳۸۲.</ref>. [[بیهقی]] به نقل از [[عایشه]] می‌گوید: مقام در [[زمان رسول خدا]]{{صل}} و زمان ابی‌بکر چسبیده به بیت و خانه کعبه بود، سپس عمر آن را جدا ساخت<ref>سنن کبری، ج۵، ص۷۵.</ref>. عبدالرزاق نیز به نقل از عطا و [[مجاهد]] آورده است: اولین کسی که [[مقام ابراهیم]] را در موضع کنونی آن قرار داد، [[عمر بن خطاب]] بود<ref>المصنف، ج۵، ص۴۸؛ الفتح، ج۸، ص۱۶۹.</ref>. [[ابن کثیر]] ضمن [[تأیید]] این نکته، که [[مقام]] را عمر بن خطاب از [[بیت]] جدا ساخته و آن را در محل فعلی قرار داده، دلیل آن را [[توانایی]] [[مردم]] برای [[اقامه نماز]] [[طواف]]، بدون ایجاد مزاحمت برای طواف‌کنندگان، ذکر کرده است<ref>تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر، ج۱، ص۳۸۴.</ref>. فاکهی نیز به نقل از [[سعید بن جبیر]] می‌گوید: مقام چسبیده به [[دیوار کعبه]] بوده، آن‌گاه که [[جمعیت]] زیاد شد عمر بن خطاب از [[ترس]] آن‌که مردم آن را زیر پا بگذارند، به مکان کنونی آن منتقل ساخت، درست روبروی جایی که قبلاً قرار داشت<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج۱، ص۴۵۴.</ref>. همچنین [[ازرقی]]<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج۲، ص۳۰.</ref> و فاکهی<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج۶، ص۴۰۶.</ref> از [[نوفل بن معاویه]] دیلمی نقل کرده‌اند که وی گفته است: در [[زمان]] [[عبدالمطلب]] من مقام را دیدم که به [[کعبه]] چسبیده بود و چونان «مهاة» درخشان بود. پرسیدند مهاة چیست؟ [[ابوالولید]] پاسخ گفت: «[[مهره]] سفید درخشان»
+# مجاهد گفته است: مقام چسبیده به [[خانه کعبه]] بوده و [[رسول خدا]]{{صل}} آن را در مکان کنونی قرار داد<ref>تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۱۷۰؛ ابن حجر، فتح الباری، ج۸، ص۱۶۹.</ref>.
+لیکن ابن کثیر و [[ابن حجر]] این [[روایت]] را [[ضعیف]] دانسته‌اند<ref>مصنف عبدالرزاق، ج۵، ص۴۸.</ref>. فاسی در [[شفاء]] الغرام (ج ۱، ص۲۰۶) نیز به نقل از [[موسی بن عقبه]] آورده است که: آنان [[گمان]] می‌کردند مقام چسبیده به کعبه بوده و رسول خدا{{صل}} آن را در مکان کنونی‌اش قرار داد.
+[[ابن حجر هیثمی]] مکی نیز بدون ذکر دلیل، این نقل را ترجیح داده است.
+با توجه به [[دلایل]] و قرائن موجود در [[منابع روایی]] و [[تاریخی]] می‌توان قول اول را بر دیگر اقوال ترجیح داد و آن را صحیح دانست، زیرا:
+# در منابع کهن تاریخی مانند [[اخبار]] [[مکه]] تصریح شده به این که [[مقام ابراهیم]] در [[زمان پیامبر]]{{صل}} و [[خلفا]] در موضع کنونی بوده است.
+# «مطلب بن ابی وَداعه سَهمی» در جریان سیل امّ [[نهشل]] پس از آن‌که سیلاب [[مقام]] را تا پایین [[مکه]] با خود برد و [[مردم]] آن را به [[خلیفه]] خبر دادند، اظهار داشت من مکان مقام و فاصله آن تا [[حجرالاسود]]، [[حجر اسماعیل]] و [[زمزم]] را می‌دانم و قبلاً آن را با نخ اندازه‌گیری کرده‌ام. این [[شهادت]]، تنها با فاصله داشتن مقام با [[کعبه]] سازگار است.
+# در [[روایت]] آمده که [[پیامبر]]{{صل}} پس از [[طواف]] مقام را میان خود و کعبه قرار داد و دو رکعت [[نماز]] طواف به جای آورد. این سخن نیز نشان از آن است که مقام با کعبه فاصله داشته است.
+# [[آیه]] {{متن قرآن|وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى}} نیز [[گواه]] آن است که در [[زمان رسول خدا]]{{صل}} مقام با کعبه فاصله داشته و اگر مقام به کعبه متصل می‌بود، تعبیر دیگری به کار می‌رفت.
+# [[روایات]] باب طواف بیانگر آن است که طواف [[واجب]] را جز در موارد [[ضرورت]]، باید بین کعبه و مقام ابراهیم انجام داد و [[رسول خدا]]{{صل}} و اصحاب‌شان نیز این‌گونه طواف کرده‌اند. این خود بیانگر فاصله داشتن مقام با کعبه است<ref>حج در اندیشه اسلامی، سید علی قاضی عسکر، مشعر، ص۱۶۰.</ref>.<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[محمدنامه (کتاب)|محمدنامه]]، ص ۹۶۵.</ref>.
 == پرسش مستقیم ==