وظایف علما در عصر غیبت: تفاوت میان نسخه‌ها

علمای اسلام و [[رهبران]] [[فکری]] [[فرهنگی]] [[جامعۀ اسلامی]] مکرر در [[روایات]] مورد تعریف و [[تمجید]] قرار گرفته و [[شأن]] والای آنان گوشزد شده است. [[پیامبر خاتم]]{{صل}} فرمودند<ref>{{متن حدیث|مَنْزِلَةُ الْفَقِیهِ فِی هَذَا الْوَقْتِ کَمَنْزِلَةِ الْأَنْبِیَاءِ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ}} بحارالانوار، ج ۷۵، ص۳۴۶. </ref>: «جایگاه و [[منزلت]] [[فقیه]] در وقت [[غیبت]] مانند جایگاه و منزلت انبیای بنی‌اسرائیل است. [[علما]] [[ورثه]] [[انبیا]] و دژ [[اسلام]] و حجت‌های [[ائمه]] بر [[مردم]] هستند»<ref>ر.ک: [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۳۲۵ و ۳۲۶.</ref> بیان این مقام حکایت‌گر [[رسالت]] ویژه و [[تکلیف]] حساس و خطیر [[علماء]] به عنوان سکان‌داران [[دین]]، سنگربانان [[عقیده]] و [[ایمان]] و پرچم‌داران [[هدایت مردم]] است. آنان در عصر غیبت باید جای خالی حضور [[امام غایب]] را به خوبی پر کنند. علمای عصر غیبت باید مردم را به سوی [[امام]] بخوانند و بر وجود آن امام [[راهنمایی]] کنند و از دین آن حضرت [[دفاع]] نموده، [[ضعیفان]] از [[بندگان خدا]] را از تورهای‌ شیاطین‌ و [[شبهات]] گمراهان‌ [[نجات]] دهند<ref>ر.ک: [[سید علی موسوی|موسوی، سید علی]]، [[فلسفه انتظار فرج با تأکید بر افضل اعمال بودن آن (مقاله)|فلسفه انتظار فرج با تأکید بر افضل اعمال بودن آن]]، ص۲۴۵.</ref>. همچنین علما تجسم الگوی جامعۀ منتظران و [[منتظران]] تجسم [[پیروان]] آنان هستند و این [[الگو]] بودن برای [[ارزش]] دادن به عادت‌ها و اعتقادات اسلامی منتظران است که در غالب‌های مختلفی از جمله [[خطبه‌ها]]، سخنرانی‌ها، تألیف کتاب، [[تولید]] وسایل [[آموزشی]] و فرهنگی نقل متون [[اسلامی]] و انتشار و رواج آن در میان منتظران است<ref>ر.ک: [[یوسف مدن]]، [[روان‌شناسی انتظار ۱ (کتاب)|روان‌شناسی انتظار]]، ص۲۱۷-۲۲۱.</ref>.

== [[وظایف]] علمای اسلام در دوران غیبت ==

بر این اساس علما در دوران انتظار وظایفی خاص دارند<ref>ر.ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۱۷۹-۱۸۴.</ref>؛ از جمله آن وظایف عبارت است از:  

# '''[[زهد]]''': [[دنیاطلبی]] و رغبت [[باطنی]] به آنچه وابسته به دنیاست بزرگ‌ترین آفت [[علما]] است<ref>غرر الحکم، ص۴۸ و بحار الانوار، ج ۲، ص۵۲.</ref>، از همین رو می‌‌بایست علما بکوشند تا ملکۀ [[زهد]] و [[بی‌رغبتی به دنیا]] را در خودشان تقویت کنند<ref>ر.ک: [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص۲۰۶-۲۰۷.</ref>: {{متن حدیث|وَ تَفَضَّلْ عَلَی عُلَمَائِنَا بِالزُّهْدِ}}<ref>البلد الامین، ص۳۴۹.</ref>

# '''[[دعوت]] و [[نصیحت]]''': واژه نُصح به معنی [[خلوص]] کامل و دوری از هرگونه [[پلیدی]] است<ref>ر.ک: [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص۲۰۶-۲۰۷.</ref>. دانشمندان باید در [[اندیشه]] و قول و فعل خویش از هر گونه شبهۀ آلودکننده ای [[پاک]] و [[منزه]] باشند<ref>ر.ک: [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آفتاب ولایت (کتاب)|آفتاب ولایت]]، ص۲۰۹- ۲۱۶.</ref> و با یکرنگی [[خیرخواه]] [[امت]] بوده جز به خیر و صلاح آنان نیندیشند،؛ چراکه [[امام]] غائبِ آنان در زهد و نصیحت کردن [[برترین]] انسان‌های عصر خویش است و عالمی که با امامش سنخیت ندارد، نمی‌توان او را [[منتظر]] نامید<ref>ر.ک: [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص۲۰۶-۲۰۷.</ref>. باید توجه داشت در عصر غیبت کانون فعالیت‌های فرهنگی و [[دینی]] [[عالمان]] گلواژۀ [[انتظار]] است. محور توسعۀ [[فرهنگی]] و [[فرهنگ‌سازی]] آنان، [[دعوت به دین]] [[قائم آل محمد]]{{صل}} و فرهنگ انتظار است. بنابراین، اساس کار [[عالمان دینی]] در عصر غیبت، [[مدیریت]] ذهن‌ها و [[اراده‌ها]] و جهت‌دهی [[مردمان]] به سوی [[خلیفه خدا]] و [[حجت]] اوست<ref>ر.ک: [[یحیی صالح‌نیا|صالح‌نیا، یحیی]]؛ [[تنها بر فراز (کتاب)|تنها بر فراز]]، ص۱۳۸ ـ ۱۴۰.</ref>.

# '''[[جهاد]] همه جانبۀ فرهنگی، [[اجتماعی]]، دینی''': یکی از اصلی‌ترین وظایف علما در عصر غیبت[[سکوت]] نکردن در برابر [[شبهه]] افکنان [[عقیده]] و [[ایمان]] و [[مجاهدت]] در عرصۀ [[علمی]] و فرهنگی و همچنین حل مشکلات، اجتماعی، دینی و [[تربیتی]] که جامعه منتظران با آن روبه‌رو هستند است<ref>ر.ک: [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آفتاب ولایت (کتاب)|آفتاب ولایت]]، ص۲۰۹- ۲۱۶؛ [[یوسف مدن]]، [[روان‌شناسی انتظار ۱ (کتاب)|روان‌شناسی انتظار]]، ص۲۱۷-۲۲۱.</ref>.

# '''[[راهنمایی]] و دستگیری از [[نسل جوان]]'''<ref>ر.ک: [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آفتاب ولایت (کتاب)|آفتاب ولایت]]، ص۲۰۹- ۲۱۶.</ref>: از آنجا که [[علما]] یک نوع [[وابستگی]] خاص به [[امام عصر]] دارند لازم است [[تکالیف]] کلی فرد [[منتظر]] و نیز [[وظایف]] خود نسبت به آن حضرت را به نحو احسن و اکمل به جا آورند<ref>ر.ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۱۷۹-۱۸۴.</ref>. [[امام زمان]]{{ع}} به ویژه در [[زمان غیبت]]، در جهت [[هدایت]] [[شیعیان]] و جلوگیری از گمراهی [[جوانان]]، از علما بسیار [[انتظار]] دارند. چگونه ممکن است امام زمان{{ع}} [[شاهد]] باشد جوانان معصومی که در [[خاندان]] [[شیعه]] متولد شده‌اند این گونه طعمه [[شیاطین]] و گرگ صفتان شوند و از علما انتظاری نداشته باشند؟!<ref>ر.ک: [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آفتاب ولایت (کتاب)|آفتاب ولایت]]، ص۲۰۹- ۲۱۶.</ref>. به عبارتی دیگر [[عالمان دین]] علاوه بر [[فکر]] مهدی‌باوران، با [[قلب]] آنان نیز سر و کار داشته و ارتباط برقرار می‌سازند. آن [[عالمان]] پیوسته به سه حیطه [[شناختی]]، [[عاطفی]] و [[رفتاری]] مهدی‌باوران عنایت دارند تا در هنگامه‌های هجوم [[شهوات]] و [[شبهات]] به کام زهرآگین شیاطین فرو نغلتند و رشته‌های [[قلوب]] [[مردم]] را به [[عشق]] [[امام]] گره می‌زنند<ref>ر.ک: [[یحیی صالح‌نیا|صالح‌نیا، یحیی]]؛ [[تنها بر فراز (کتاب)|تنها بر فراز]] ص۱۳۸ ـ ۱۴۰.</ref>.

# '''تجهیز علمای دوران انتظار به وسیله [[علم]] و [[حکمت]]'''<ref>ر.ک: [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آفتاب ولایت (کتاب)|آفتاب ولایت]]، ص۲۰۹- ۲۱۶.</ref>: بر علما لازم است در [[تفقه]] [[دین]] و حل مشکلات [[علمی]] و یا پاسخ به شبهات به تمام امکانات نرم‌افزاری و [[علوم]] مربوطه مجهز باشند؛ زیرا آنان به عنوان سنگربانان [[دین]] و [[اعتقادات]] مردم باید خود را از هر گونه شبهات و اشتباهات بیمه کنند. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: «[[انسان]] عالم و آگاه به زمان خودش، مورد هجوم خطاها و اشتباهات قرار نمی‌گیرد»<ref>اصول کافی، ج ۱، ص۳۱، ح ۲۹: {{متن حدیث|وَ الْعَالِمُ بِزَمَانِهِ لَا تَهْجُمُ عَلَيْهِ اللَّوَابِس‏}}</ref> و همینطور بتواند از مرزهای [[عقیدتی]] و عملی [[مردم]] [[دفاع]] نمایند و از آن طرف آنچه از نظر [[علمی]] یاد گرفته است را باید عمل کند تا بتوانند مانع [[انحراف]] [[جامعه]] شوند. [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند<ref>{{متن حدیث|إِنَّ الْعَالِمَ إِذَا لَمْ یَعْمَلْ بِعِلْمِهِ زَلَّتْ مَوْعِظَتُهُ عَنِ الْقُلُوبِ کَمَا یَزِلُّ الْمَطَرُ عَنِ الصَّفَا}} اصول کافی، ج ۱، ص۵۶، ح ۳.</ref>: «چون عالم به [[علم]] خویش عمل نکند، نصیحتش از دل‌های مخاطبانشان بی‌اثر می‌‌گذرد، چنانکه [[باران]] از سنگ صاف می‌‌گذرد»<ref>ر.ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۱۷۹-۱۸۴.</ref>.

# '''[[تعلیم]] [[دین]] و تنظیم [[اندیشه‌ها]]''': در عصر غیبت، [[جاودانگی اسلام]] اقتضاء دارد تعلیم دین و [[اجرای احکام]] تداوم یابد و این وظیفۀ مهم بر عهدۀ [[فقیهان]] [[عادل]] و اسلام شناس است<ref>ر.ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۱۷۹-۱۸۴.</ref>، به طوری که از امام صادق{{ع}} دربارۀ رتبه و [[منزلت]] [[شیعه]] که [[احادیث ائمه]] را نشر می‌‌دهد با [[عابد]] که فقط [[عبادت]] می‌‌کند سؤال شد، حضرت فرمودند<ref>{{متن حدیث|قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} رَجُلٌ رَاوِیَةٌ لِحَدِیثِکُمْ یَبُثُّ ذَلِکَ فِی النَّاسِ وَ یُشَدِّدُهُ فِی قُلُوبِهِمْ وَ قُلُوبِ شِیعَتِکُمْ وَ لَعَلَّ عَابِداً مِنْ شِیعَتِکُمْ لَیْسَتْ لَهُ هَذِهِ الرِّوَایَةُ أَیُّهُمَا أَفْضَلُ قَالَ الرَّاوِیَةُ لِحَدِیثِنَا یَشُدُّ بِهِ قُلُوبَ شِیعَتِنَا أَفْضَلُ مِنْ أَلْفِ عَابِدٍ}}؛ اصول کافی، ج ۱، ص۴۰، ح ۹.</ref>: «آنکه [[احادیث]] ما را [[روایت]] می‌‌کند و دل‌های [[شیعیان]] ما را [[استوار]] می‌‌سازد از هزار عابد بهتر است»<ref>ر.ک: [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۳۲۵ ـ ۳۲۶. </ref>.

# '''دفاع و [[حفاظت از دین]]:''' سنگربانان و مرزبانان [[دین]]، بعد از تجهیز به [[علوم]] و [[تفقه در دین]]، باید به حفاظت از آن بپردازند. آنان، در عصر غیبت، نقش امام را در شعاعی محدود ایفا می‌کنند و از مرزهای عقیدتی و [[فرهنگی]] پاسداری می‌نمایند، با قرائت‌های نو و بدعت‌آمیز از دین ـ که در واقع [[مسخ]] فرهنگ دینی است ـ [[مبارزه]] می‌کنند<ref>ر.ک: [[علی‌ رضا علی‌نوری|علی‌نوری، علی‌ رضا]]، [[فرهنگ مهدویت و انتظار ۱ (کتاب)|فرهنگ مهدویت و انتظار]]، ص۶۲.</ref> و در این راه، اولاً: باید مبانی [[دین]] را با [[براهین]] [[علمی]] مستحکم کنند و دین را آنگونه که هست به [[بشریت]] معرفی نمایند ثانیاً؛ در مقابل [[شبهات]] و القائات [[شیاطین]] [[آخرالزمان]] به مقابله و روشنگری برخیزند<ref>ر.ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۱۷۹-۱۸۴؛ [[یحیی صالح‌نیا|صالح‌نیا، یحیی]]؛ [[تنها بر فراز (کتاب)|تنها بر فراز]]، ص۱۳۸ ـ ۱۴۰.</ref>. [[امام هادی]]{{ع}} فرمودند: «اگر نبودند کسانی از [[علما]] که بعد از غیبت قائم [[مردم]] را به سمت او [[دعوت]] کنند و از دین او با [[دلایل]] [[خداوند]] [[دفاع]] کنند و [[بندگان]] [[ضعیف]] خداوند را از دام‌های [[ابلیس]] و سرکشان او، [[رهایی]] سازند و از شبکه ناصبان خلاص نمایند، هیچ کس باقی نمی‌ماند مگر اینکه از دین برمی‌گشت، ولی اینان هستند که دل‌های [[شیعیان]] ضعیف را به دست می‌گیرند همچنان که ناخدای کشتی سکان کشتی را به دست می‌‌گیرد، آنان [[برترین]] کسان نزد [[خدای عزوجل]] هستند»<ref>{{متن حدیث|قَالَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ{{ع}} لَوْ لَا مَنْ یَبْقَی بَعْدَ غَیْبَةِ قَائِمِنَا{{ع}} مِنَ الْعُلَمَاءِ الدَّاعِینَ إِلَیْهِ وَ الدَّالِّینَ عَلَیْهِ وَ الذَّابِّینَ عَنْ دِینِهِ بِحُجَجِ اللَّهِ وَ الْمُنْقِذِینَ لِضُعَفَاءِ عِبَادِ اللَّهِ مِنْ شِبَاکِ إِبْلِیسَ وَ مَرَدَتِهِ وَ مِنْ فِخَاخِ النَّوَاصِبِ لَمَا بَقِیَ أَحَدٌ إِلَّا ارْتَدَّ عَنْ دِینِ اللَّهِ وَ لَکِنَّهُمُ الَّذِینَ یُمْسِکُونَ أَزِمَّةَ قُلُوبِ ضُعَفَاءِ الشِّیعَةِ کَمَا یُمْسِکُ صَاحِبُ السَّفِینَةِ سُکَّانَهَا أُولَئِکَ هُمُ الْأَفْضَلُونَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ}}؛ بحارالانوار، ج ۲، ص۶.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۳۲۵، ۳۲۶؛ [[علی‌ رضا علی‌نوری|علی‌نوری، علی‌ رضا]]، [[فرهنگ مهدویت و انتظار ۱ (کتاب)|فرهنگ مهدویت و انتظار]]، ص۶۲ و [[فرهنگ مهدویت و انتظار ۱ (کتاب)|فرهنگ مهدویت و انتظار]]، ص۲۴۵؛ [[محبوبه رجایی|رجایی، محبوبه]]، [[مؤلفه­‌های انتظار توان­مند در قرآن کریم و سنت (مقاله)|مؤلفه­‌های انتظار توان­مند در قرآن کریم و سنت]]؛ [[عبدالرحمن انصاری|انصاری، عبدالرحمن]]، [[وظایف منتظران امام عصر (کتاب)|وظایف منتظران امام عصر]]، ص۳۷ ـ ۳۹؛ [[ابراهیم محمدی|محمدی، ابراهیم]]، [[ضرورت توان­مندی منتظران در قرآن کریم و حدیث (مقاله)|ضرورت توان­مندی منتظران در قرآن کریم و حدیث]]، ص۱۵۳ ـ ۱۵۴.</ref> همچنین [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: «علمای شیعه در مرزهایی که [[شیطان]] و ایادی او در پشت آنها کمین کرده‌اند، پاسداری داده و آنها را از اینکه بر [[شیعیان]] [[ناتوان]] هجوم برند، بازمی‌‌دارند و [[اجازه]] نمی‌دهند که شیطان و [[پیروان]] او و دشمنان اهل بیت{{ع}} بر ضعفای [[شیعه]] [[تسلط]] یابند. پس هر کس از شیعیان ما که برای این موضوع [[نصب]] شود، از کسانی که با [[روم]] و تُرک و خزر در جهادند، هزار هزار مرتبه [[برتر]] است؛ زیرا او از [[ادیان]] شیعیان و [[دوستداران]] ما [[دفاع]] می‌‌کند، ولی آنها از بدن‌های آنها»<ref>{{متن حدیث|عُلَمَاءُ شِیعَتِنَا مُرَابِطُونَ فِی الثَّغْرِ الَّذِی یَلِی إِبْلِیسَ وَ عَفَارِیتَهُ یَمْنَعُوهُمْ عَنِ الْخُرُوجِ...}}؛ طبرسی، احمد بن علی، احتجاج، ج۱، ص۸.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد صادق ربانی‌ خوراسگانی|ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق]]، [[بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر (کتاب)|بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر]]، ص۱۱۳ ـ ۱۱۴.</ref>

# '''[[تربیت]] [[منتظران]] براساس ابزارهای [[تربیتی]] معرفی شده توسط [[امامان]]{{ع}}''': [[امام عصر]] ابزارهای جهت‌دهی تربیتی را برای شخصیت‌هایی که با [[آرزوها]] و دردهای [[انتظار]] [[زندگی]] می‌‌کند را تعریف کرده است مانند متون، [[ادعیه]]، نامه‌نگاری‌ها، مکاتبه‌ها و پاسخ دادن به سؤالات مختلف و مورد [[ابتلا]]؛ اما نشر و تنظیم این متون برعهده علماست تا به وسیلۀ این عنصر مهم شکل‌گیری [[منتظران واقعی]] صورت پذیرد و بتوانند خالصانه [[خدا]] را [[عبادت]] کنند تا طبق همان متون ثواب اعمال آنها مانند کسانی باشند که امام عصر را [[درک]] کرده اند<ref>ر.ک: [[یوسف مدن]]، [[روان‌شناسی انتظار ۱ (کتاب)|روان‌شناسی انتظار]]، ص۲۱۷-۲۲۱.</ref>.

'''نکته پایانی اینکه''' شاید بزرگترین وظیفۀ [[فقیه]] و عالم قبل از همۀ این [[وظایف]] برای [[حفظ]] [[شعائر]] شیعه این باشد که فقیه باید [[نظام]] [[شیعی]] را به عنوان یک نظام فکری و عملی مرزبندی کند و برای آن از لحاظ [[عقیدتی]] و عملی با استفاده از [[میراث]] ارزشمند سخنان ائمه چهارچوبی ترسیم کند<ref>ر.ک: [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، [[ما منتظریم (کتاب)|ما منتظریم]]، ص۱۳۱.</ref>.

# [[تربیت]] نسل [[زمینه‌سازان ظهور]] در زمان غیبت.

# تربیت نسلی که بعد از ظهور برای [[اطاعت]] و یاری امام احتیاج به کمک [[عالمان دینی]] دارند<ref>ر.ک: [[یوسف مدن]]، [[روان‌شناسی انتظار ۱ (کتاب)|روان‌شناسی انتظار]]، ص۲۱۷-۲۲۱.</ref>.