حدیث دوازده خلیفه در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

حدیث دوازده خلیفه در کلام اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۴ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۱

۱۳٬۸۸۲ بایت اضافه‌شده ، ۲۴ سپتامبر

←‏پرسش مستقیم

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۳٬۰۱۲

ویرایش

@@ خط ۱۵۱: / خط ۱۵۱: @@
 حدیث [[اثنی عشر]]، در [[مقام]] انشا صادر شده است نه در مقام [[اخبار]]، منظور از انشا این است که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} با این حدیث از امتش می‌خواهد که اگر سربلندی و [[عزت]] می‌خواهند، کلیدش نزد این دوازده نفر است، [[سرپرستی]] آنها را بپذیرند تا به سربلندی و عزت برسند. این [[روایت]] درصدد خبر از [[آینده]] نیست. نتیجه دیگر آن‌که این حدیث جز با [[امامان دوازده‌گانه]] [[شیعه]] با هیچ مصداق دیگری قابل انطباق نیست؛ به همین دلیل، شارحان حدیث هرچه تلاش کرده‌اند تا معنای محصلی غیر از این، برای حدیث ارائه دهند، راه به جایی نبرده‌اند، همین خودش نشان می‌دهد این حدیث، تنها با امامان دوازده‌گانه شیعه قابل تطبیق است.<ref>[[مهدی رستم‌نژاد|رستم‌نژاد، مهدی]]، [[پاسخ به شبهات وهابیان علیه شیعه (کتاب)|پاسخ به شبهات وهابیان علیه شیعه]] ص ۲۷۹-۲۸۸.</ref>
+==[[حدیث دوازده جانشین]]==
+[[حدیث نبوی]] دال بر [[دوازده جانشین]] پس از [[پیامبر]]{{صل}} تا [[روز قیامت]].
+این [[حدیث]] در منابع دست اول [[فریقین]] ثبت شده و بیانگر آن است که [[اعتقاد]] به وجود دوازده جانشین برای پیامبر{{صل}} مسئله‌ای است که سابقه آن به [[عصر رسالت]] بازمی‌گردد، و سنگ بنای این [[تفکر]] در [[اسلام]]، به [[دستور خداوند]] و توسط [[رسول خدا]]{{صل}} نهاده شده است. [[روایات]] مربوط به [[جانشینان دوازده‌گانه]] دو دسته‌اند:
+'''دسته اول''': روایاتی که در آنها از عدد و اوصاف [[خلفای دوازده‌گانه]]، سخن گفته شده اما نام آنان ذکر نشده است.
+'''دسته دوم''': روایاتی که افزون بر ذکر عدد و اوصاف [[خلفا]]، به نام آنان نیز تصریح شده است.
+در [[منابع روایی]] فریقین درباره روایات دسته اول، حداقل سه [[روایت]] صحیح وجود دارد که عبارتند از حدیث [[جابر بن سمره]]؛ حدیث [[عبدالله بن مسعود]]؛ حدیث ابو جُحَیفه.
+# حدیث جابر بن سمره: از [[حدیث جابر]]، نقل‌های متعددی شده که به پاره‌ای از آن اشاره می‌شود:
+##در [[صحیح بخاری]]<ref>صحیح بخاری، ج۱۱، ص۷۰.</ref> از جابر روایت شده که رسول خدا{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|يَكُونَ اثْنَا عَشَرَ أَمِيراً، فَقَالَ كَلِمَةً لَمْ أَسْمَعْهَا فَقَالَ أَبِي إِنَّهُ قَالَ: «كُلُّهُمْ مِنْ قُرَيْشٍ»}}؛ (پس از من) «[[دوازده امیر]] وجود خواهند داشت»، پیامبر{{صل}} سپس سخنی فرمود که آن را نشنیدم، پدرم گفت: رسول خدا{{صل}} فرمود: «همه آنان از [[قریش]] هستند». [[بخاری]] در اثر دیگر خود حدیث مورد نظر را با سند دیگری به گونه ذیل نقل کرده است: «همواره امر [[خلافت]] [[استوار]] و پا برجاست تا آن‌که [[دوازده نفر]] [[امیر]] وجود داشته باشند»<ref>التاریخ الکبیر، ج۳، ص۱۸۵.</ref>.
+## مسلم حدیث مورد نظر را با سندهای مختلف هشت بار نقل کرده است. وی با ذکر سند، از [[عامر بن سعد بن ابی‌وقاص]] نقل می‌کند که گفته است: من غلامم را همراه نامه‌ای نزد جابر بن سمره فرستاده و از او خواستم مرا از آنچه از پیامبر{{صل}} شنیده باخبر سازد. او در نامه‌ای برایم نوشت: در شامگاه [[روز]] جمعه‌ای که «اَسلمی» در آن [[روز]] [[رجم]] شد از [[رسول خدا]]{{صل}} شنیدم که فرمود: «همواره [[دین خدا]] [[استوار]] و پابرجا است، تا آن‌که [[قیامت]] به پا شود یا [[دوازده نفر خلیفه]] برای شما وجود داشته باشند که همه آنان از قریش‌اند»<ref>صحیح مسلم، ج۳، ص۱۴۵۳، کتاب اماره، باب ۱، ح۱۰.</ref>.
+## [[ترمذی]] نیز [[حدیث جابر]] را از دو طریق نقل کرده است؛ در یکی از آن نقل‌ها آمده است: «پس از من [[دوازده امیر]] وجود خواهد داشت که همه آنان از قریش‌اند<ref>سنن ترمذی، ج۴، ص۵۰۱، ح۲۲۲۳.</ref>.
+## [[أبوداود سجستانی]] [[حدیث]] یاد شده را از سه طریق نقل کرده است که در یکی از آنها آمده است: «همواره این [[دین]] استوار و پابرجاست تا [[دوازده خلیفه]] بر شما [[خلافت]] کنند که همه آنان از قریش‌اند»<ref>سنن ابی داود، ج۴، ص۱۰۶، ح۴۲۷۹.</ref>.
+##[[احمد بن حنبل]] نیز حدیث مورد نظر را با تعابیر مختلف، سی‌ودو بار نقل کرده است. در یکی از آنها آمده است: «برای این [[امت]] دوازده نفر خلیفه وجود خواهند داشت که همه آنان از قریش‌اند»<ref>مسند احمد، ج۵، ص۱۰۶.</ref>. جمع کثیر دیگری حدیث مورد نظر را با [[سندهای صحیح]] در آثار خود ثبت کرده‌اند<ref>المستدرک، ج۳، ص۶۱۸؛ تاریخ الخلفاء، ص۱۰؛ تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۳۵۳ و ج۶، ص۲۶۳؛ حلیة الأولیا، ج۴، ص۳۳۳؛ دلائل النبوة، ج۶، ص۵۲۰؛ المعجم الکبیر، ج۲، ص۱۹۵ و ۱۹۷؛ فتح الباری، ج۱۳، ص۲۱۱؛ سلسلة الأحادیث الصحیحة، ج۳، ص۶۳-۶۴، ح۱۰۷۵.</ref>. قابل ذکر است، [[طبرانی]] حدیث جابر را از طریق [[سعد بن ابی‌وقاص]] نیز نقل کرده است<ref>المعجم الکبیر، ج۲، ص۱۹۷، ح۱۸۰۱.</ref>. صحتِ [[سند حدیث]] [[جابر بن سمره]]، مورد قبول همه [[دانشمندان]] [[مسلمان]] بوده و در بررسی‌های انجام شده سخنی در [[تضعیف]] سند حدیث، گفته نشده است<ref>سنن الترمذی، ج۴، ص۵۰۱؛ سلسلة الأحادیث الصحیحة، ج۳، ص۶۳؛ المهدی المنتظر، ج۱، ص۳۳۷.</ref>.
+# حدیث [[عبدالله بن مسعود]]: «[[مسروق بن اَجدَع]]» از بزرگان [[تابعین]]<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۶۳؛ تذکرة الحفاظ ص۲۱.</ref> می‌گوید: در [[مسجد]] نزد عبدالله بن مسعود نشسته بودیم و او برای ما [[قرآن]] [[تلاوت]] می‌کرد، مردی از [[ابن مسعود]] سؤال کرد: آیا از [[رسول خدا]]{{صل}} پرسیدید که چند نفر [[خلیفه]] بر این [[امت]] [[خلافت]] خواهند کرد؟ وی گفت: مطلبی از من پرسیدی که از هنگامی که وارد [[عراق]] شده‌ام تاکنون کسی درباره آن از من چیزی نیرسیده است. سپس گفت: بله، ما از رسول خدا{{صل}} پرسیدیم، و ایشان فرمود: «[[دوازده نفر]] به تعداد [[نقبای بنی اسرائیل]]»<ref>مسند احمد، ج۲، ص۵۵؛ المستدرک، ج۴، ص۵۰۱؛ تلخیص المستدرک، ج۴، ص۵۰۱؛ مجمع الزوائد، ج۵، ص۳۴۴؛ فتح الباری، ج۱۳، ص۲۱۲؛ مسند ابو یعلی موصلی، ج۸، ص۴۴۴؛ و ج۹، ص۲۲۲؛ المعجم الکبیر، ج۱۰، ص۱۵۸؛ تفسیر القرآن العظیم، ج۲، ص۳۴؛ الدر المنثور، ج۲، ص۲۶۷.</ref>. نقبای بنی اسرائیل به تصریح [[قرآن کریم]] [[دوازده]] نفرند<ref>{{متن قرآن|وَلَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَبَعَثْنَا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيبًا}} «و به راستی خداوند از بنی اسرائیل پیمان گرفت و از ایشان دوازده سرپرست را برانگیختیم» سوره مائده، آیه ۱۲.</ref>. [[حدیث]] ابن مسعود نیز [[حدیثی]] صحیح، و خالی از هرگونه [[عیب]] و [[نقص]] است<ref>مجمع الزوائد، ج۵، ص۳۴۴.</ref>.
+# حدیث ابو جُحَیفه: وی از رسول خدا{{صل}} نقل کرده است که فرمود: «همواره امر خلافت در میان امتم به نحو شایسته‌ای ادامه دارد، تا آنکه دوران خلافت [[دوازده نفر خلیفه]] سپری شود که همه آنان از قریش‌اند»<ref>التاریخ الکبیر، ج۸، ص۴۱۱؛ المستدرک، ج۳، ص۶۱۸؛ مجمع الزوائد، ج۵، ص۳۴۵؛ المعجم الکبیر، ج۲۲، ص۱۲۰؛ فتح الباری، ج۱۳، ص۲۱۱.</ref>. سند این [[روایت]] نیز صحیح است<ref>مجمع الزوائد، ج۵، ص۳۴۵.</ref> و [[حافظان حدیث]]، سخنی که بیانگر [[ضعف سند]] آن باشد بیان نکرده‌اند.<ref>[[غلام حسین زینلی|زینلی، غلام حسین]]، [[حدیث دوازده جانشین (مقاله)|مقاله «حدیث دوازده جانشین»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۳ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی، ج۳]]، ص ۴۲۰.</ref>
+==پیشینه حدیث==
+در طی سه [[قرن نخست هجری]]، [[روایات]] [[دوازده جانشین]]، به ویژه حدیث [[جابر بن سمره]]، توسط [[راویان]] [[تشیع]] و [[تسنن]] و بیشتر توسط راویان [[اهل سنت]]، بدون هیچ وقفه‌ای نقل می‌شده است. از این روایات سه‌گانه، حدیث جابر بن سمره به لحاظ تدوین، قوت سند، و کثرت نقل، بر دو حدیث دیگر پیشی گرفته و ده‌ها سال زودتر در [[منابع روایی]]، ثبت شده است. شماری از محدثانی که [[حدیث جابر]] را ثبت کرده‌اند عبارتند از: [[لیث بن سعد]] (م۱۷۵ه) در «[[متشابه القرآن]]»<ref>متشابه القرآن، ج۲، ص۵۶.</ref>؛ [[ابوداود طیالسی]] (م۲۰۴ه) در کتاب «[[مسند]]»<ref>مسند، ص۱۰۵ و ۱۸۰.</ref>؛ [[نعیم بن حماد مروزی]] (م۲۲۹ه) در «[[کتاب الفتن]]»<ref>کتاب الفتن، ص۵۲.</ref>؛ [[علی بن جعد جوهری]] (م۲۳۰ه) در «مسند»<ref>مسند، ص۳۹۰.</ref>؛ [[احمد بن حنبل شیبانی]] (م۲۴۱ه) در «مسند»<ref>مسند، ج۳۴، ص۳۹۸-۵۲۹.</ref>؛ [[محمد بن اسماعیل بخاری]] (م ۲۵۶ ه‍) در [[صحیح بخاری]]<ref>صحیح بخاری، ج۱۱، ص۷۰؛ و نیز: التاریخ الکبیر، ج۳، ص۱۸۵.</ref>؛ [[مسلم بن حجاج قشیری]] (م۲۶۱ه) در «[[صحیح مسلم]]»<ref>صحیح مسلم، ج۳، ص۱۴۵۳.</ref>؛ [[ابوداود سجستانی]] (م ۲۷۵ه) در «[[سنن ابی داود]]»<ref>سنن ابی داود، ج۴، ص۱۰۶.</ref>؛ [[ترمذی]] (م ۲۷۹ه) در «[[سنن ترمذی]]»<ref>سنن ترمذی، ج۴، ص۵۰۱.</ref>؛ [[ابویعلی موصلی]] (م۳۰۷ه) در «مسند»<ref>مسند، ج۱۳، ص۴۵۶، ح۷۴۶۳.</ref>. [[محدثان شیعه]] نیز از جمله، [[محمد بن ابراهیم نعمانی]]<ref>الغیبة، ص۱۰۳، ۱۰۴، ۱۰۶، ۱۰۷، ۱۲۰، ۱۲۵، ۱۱۶، ۱۱۷، ۱۱۸.</ref>، [[شیخ صدوق]]<ref>الخصال، ص۴۶۶.</ref> و خزّاز [[قمی]]<ref>کفایة الأثر، ص۲۳، ۴۹، ۷۶، ۷۷، ۹۱.</ref>[[حدیث]] فوق را نقل کرده‌اند.
+[[روایات]] یاد شده به [[درستی]] نشان می‌دهد که [[اعتقاد]] به وجود [[دوازده جانشین]] برای [[پیامبر]]{{صل}}، از [[عقاید]] مشترک [[امت اسلامی]] به شمار می‌آید. هر چند در مصادیق آن تفاوت‌هایی وجود دارد اما این تفاوت‌ها، با اصل کلی اعتقاد به وجود [[دوازده خلیفه]] به عنوان [[جانشینان پیامبر]]{{صل}} منافات ندارد.
+هم‌زمان با نقل این روایات سه‌گانه توسط محدثان شیعه و [[اهل سنت]]، [[محدثان]] [[شیعه امامیه]] روایات اختصاصیِ [[شیعه]]، درباره [[امامان اثناعشر]] را نیز از [[رسول خدا]]{{صل}} یا [[امامان معصوم]]{{عم}} نقل کرده‌اند. این روایات، در آثاری مانند: [[اصول کافی]]<ref>اصول کافی، ج۱، باب ما جاء فی الاثناعشر والنص علیهم، ص۵۲۵-۵۳۵.</ref>؛ [[الغیبة]]<ref>الغیبة، باب ما روی فی أن الائمة اثنا عشر اماماً، ص۵۷-۱۲۶.</ref>؛ [[الخصال]]<ref>الخصال، ج۲، باب الخلفاء والأئمة بعد النبی{{صل}} اثناعشر، ص۴۶۶-۴۸۰.</ref> و کفایة الأثر<ref>کفایة الأثر، ص۲۵-۲۵۲.</ref> هم‌چنین در [[تفاسیر روایی]] شیعه مانند: [[تفسیر قمی]]<ref>تفسیر قمی، ج۱، ص۱۴۱.</ref>؛ [[تفسیر فرات کوفی]]<ref>تفسیر فرات کوفی، ص۱۰۸-۱۱۰.</ref>؛ [[تفسیر صافی]]<ref>تفسیر صافی، ج۱، ص۴۳ و ج۴، ص۱۶۶.</ref>؛ [[نورالثقلین]]<ref>نورالثقلین، ج۱، ص۶۴۵</ref>؛ [[برهان]]، و... در ذیل [[آیات ولایت]] به ویژه [[آیه اولی الامر]]<ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}} «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.</ref> ثبت شده است. نمونه‌هایی از [[روایات]] مورد نظر به قرار ذیل است:
 ==پرسش مستقیم==