مقام ابراهیم: تفاوت میان نسخه‌ها

مقام ابراهیم  نام سنگی صخره‌ای است که [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} هنگام ساختن بنای کعبه، روی آن ایستاد. اسماعیل سنگ می‌آورد و به دست پدر می‌داد و او دیوار کعبه را بالا می‌برد تا آن گاه که از دسترس ابراهیم فراتر رفت و هر دو این [[دعا]] را می‌خواندند: {{متن قرآن|رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ}}<ref>«پروردگارا! از ما بپذیر، بی‌گمان تویی که شنوای دانایی» سوره بقره، آیه ۱۲۷.</ref>.<ref>فتح الباری، ج۶، ص۳۱۴.</ref>

مقام ابراهیم یکی از نشانه‌های شکوه و عظمت پروردگار در [[مکه مکرمه]] و [[مسجد الحرام]] است. [[حاجیان]] پس از هر [[طواف]] واجبی، پشت مقام دو رکعت [[نماز]] می‌خوانند و خواسته‌های خویش را از [[خدا]] طلب می‌کنند. وقتی حضرت ابراهیم{{ع}} بر روی آن ایستاد تا [[خانه کعبه]] را بنا کند، به [[قدرت خداوند]] سنگ به صورت گل نرم درآمد و جای دو پای حضرت و انگشتانش در آن باقی ماند. هم‌اکنون در مقصوره‌ای طلائی رنگ، روبه‌روی باب [[کعبه]] به فاصله ۱۳/۵ متری در جهت شرقی [[خانه]] قرار گرفته است<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[محمدنامه (کتاب)|محمدنامه]]، ص ۹۶۵.</ref>.

[[خداوند]] در دو [[آیه]] از [[آیات قرآن کریم]]، جایگاه باعظمت مقام را بیان فرموده است: {{متن قرآن|وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که خانه (کعبه) را برای مردم جای بازگشت و امن کردیم و (گفتیم) از «مقام ابراهیم» نمازگاه گزینید» سوره بقره، آیه ۱۲۵.</ref> در این آیه خداوند از [[مسلمانان]] خواسته است تا مقام ابراهیم را برای اقامه نماز [[انتخاب]] و در آنجا نماز بگزارند. در آیه دیگری آمده است: {{متن قرآن|إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِلْعَالَمِينَ * فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا}}<ref>«بی‌گمان نخستین خانه‌ای که برای (عبادت) مردم (بنا) نهاده شد همان است که در مکّه است، خجسته و رهنمون برای جهانیان * در آن نشانه‌هایی روشن (چون) مقام ابراهیم وجود دارد و هر که در آن در آید در امان است» سوره آل عمران، آیه ۹۶-۹۷.</ref>. در این [[آیه شریفه]] نیز [[خداوند]] مقام ابراهیم را به عنوان [[آیه]] و نشانه‌ای روشن از [[آیات]] [[پروردگار]] یاد کرده است. [[مفسران قرآن کریم]]، فرورفتن پاهای [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} در سنگی سخت و نگهداشتن این سنگ از هر گونه تعرض و نابودی با گذشت هزاران سال را دلیل عظمت و نشانه بودن مقام ابراهیم دانسته‌اند.

[[جابر بن عبدالله انصاری]] می‌گوید: همراه [[رسول خدا]]{{صل}} کنار [[بیت الله الحرام]] آمدیم. آن حضرت [[حجرالاسود]] را استلام کرد. پس هفت شوط [[طواف]] کرد و پس از آن نزد مقام ابراهیم آمده این آیه را [[تلاوت]] فرمود: {{متن قرآن|وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى}} آن‌گاه مقام را میان خود و [[کعبه]] قرار داد و دو رکعت [[نماز]] گزارد<ref>صحیح مسلم، ج۲، ص۸۸۷ (به نقل از حج در اندیشه اسلامی، سیدعلی قاضی عسکر، قم، نشر مشعر، ص۱۴۳)</ref>.<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[محمدنامه (کتاب)|محمدنامه]]، ص ۹۶۵.</ref>

== خصوصیات مقام ابراهیم ==

یکی از [[تاریخ‌نگاران]] [[مکه]] به نام شیخ محمد طاهر کردی مکی آن‌گاه که در سال ۱۳۶۷ ه. ق مقام را برای وی گشوده و سنگ مقام را از نزدیک دیده، اندازه آن را با مقیاس متر تعیین کرده و می‌نویسد: سنگ مقام ابراهیم روی پایه کوچکی از سنگ مرمر که اندازه آن از نظر طول و عرض به اندازه سنگ مقام می‌باشد، قرار گرفته و ارتفاع آن ۱۳ سانتی‌متر است. حجم سنگ اصلی مقام، بیست سانتی‌متر ارتفاع دارد و طول سه ضلع آن از جهت سطح ۳۳ سانتی‌متر و طول ضلع چهارم ۳۸ سانتی‌متر است که محیط آن در مجموع ۱۴۶ سانتی‌متر می‌باشد. عمق و فرورفتگی پاها در یکی ۱۰ سانتی متر و در دیگری ۹ سانتی‌متر و طول هر یک از پاها از روی سنگ، هر یک ۲۷ سانتی‌متر و عرض آنها ۱۴ سانتی‌متر است. لیکن اندازه طول هر یک از دو قدم در قسمت پایین داخل فرورفتگی، ۲۲ سانتی‌متر و عرض آنها ۱۱ سانتی‌متر است و فاصله دو قدم نیز یک سانتی‌متر است<ref>حج در اندیشه اسلامی، سید علی قاضی عسکر، قم، مشعر، ص۱۴۸.</ref>. وی سپس می‌افزاید: مقام، رنگی میان زردی و سرخی داشته، اطراف آن پوشیده از [[نقره]] [[خالص]] است و هم اکنون در مقصورهای طلایی رنگ قرار دارد که از پشت شیشه‌های آن، به خوبی می‌توان جای فرورفتگی پاهای ابراهیم{{ع}} را دید.

خصوصیاتی که مورخان از کیفیت فرورفتگی پاها و اثر انگشتان نقل کرده‌اند، بیانگر آن است که ابراهیم در آن هنگام پابرهنه بوده است<ref>حج در اندیشه اسلامی، سید علی قاضی عسکر، مشعر، ص۱۴۹.</ref>.

پیش از آن‌که مقام ابراهیم در محفظه‌ای فلزی و طلایی رنگ قرار بگیرد، روی مقام قبه‌ای وجود داشت که آن را از چوب ساخته و از چهار سوی پنجره‌هایی برای آن گذاشته بودند. درب ورودی مقام در قسمت شرقی آن قرار داشت که [[حاجیان]] پس از ورود، پشت مقام ایستاده [[نماز]] می‌گزاردند، پرده خاصی نیز برای مقام بافته و روی این قبه چوبی می‌انداختند. مطالبی نیز بر پرده مقام ابراهیم نوشته شده بود<ref>حج در اندیشه اسلامی، قاضی عسکر، مشعر، ص۱۵۱.</ref>.

مقام ابراهیم، سنگی [[بهشتی]] است که [[خداوند]] آن را به [[زمین]] فرو فرستاده است. [[امام باقر]]{{ع}} فرمود: سه سنگ از بهشت‌اند: مقام ابراهیم، سنگ [[بنی‌اسرائیل]]، [[حجر الاسود]]<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۲۰۳.</ref>. [[عبدالله بن عمر]] گفت: از [[رسول خدا]]{{صل}} شنیدم که فرمود: [[حجرالاسود]] و مقام ابراهیم، دو یاقوت بهشتی هستند که خداوند [[نور]] آن دو را مخفی و پنهان ساخته است و اگر [[خدا]] چنین نمی‌کرد، نور حجر الاسود و مقام، میان [[مشرق]] و [[مغرب]] را روشن می‌ساخت<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۲۰۴.</ref>.

[[ابن عباس]] با بیان اینکه حجرالاسود و مقام ابراهیم، دو یاقوت از یاقوت‌های بهشت‌اند می‌گوید: سرانجام این دو به [[بهشت]] بازگردانده می‌شوند<ref>اخبار مکه، ج۱، ص۴۴۴.</ref>. همچنین [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: بین رکن (حجر الاسود) و مقام ابراهیم [[باغی]] از باغ‌های [[بهشت]] است. هر کس در آنجا چهار رکعت [[نماز]] بگزارد، از درون [[عرش]] به او خطاب می‌شود: ای [[بنده خدا]]، [[گناهان]] گذشته‌ات را [[خداوند]] بخشید، عمل را از نو آغاز کن<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج۱، ص۴۶۸.</ref>.

 

در صدر اسلام، فاصله میان رکن [[حجر الاسود]] و مقام ابراهیم از چنان اهمیتی برخوردار بوده که اگر می‌خواستند کسی را [[سوگند]] دهند او را آنجا برده سوگندش می‌دادند تا [[جرأت]] [[دروغ]] گفتن به خود ندهد و به [[حقیقت]] اعتراف کند. [[حضرت مهدی]]{{ع}} نیز پس از آن‌که ظهور می‌کند، کنار [[کعبه]] ایستاده و سیصد و سیزده نفر از [[شهدای بدر]]، میان حجر الاسود و مقام ابراهیم با آن حضرت [[بیعت]] می‌کنند.

# عده‌ای گفته‌اند: آن [[زمان]] که ابراهیم برای دیدار فرزندش اسماعیل آمد و او را نیافت، [[همسر]] اسماعیل به عنوان ادای [[احترام]]، از ابراهیم خواست [[اجازه]] دهد تا سر او را بشوید. او نیز اجازه داد و در حالی که سوار بر مرکب بود، سنگی زیر پای راست او قرار داد و نیمه سر او را شست. با فرو ریختن آب بر روی سنگ، پای ابراهیم در آن فرو رفت. سپس سنگ را زیر پای چپ او گذاشت و نیمه دیگر سرش را شستشو داد، پای چپ او نیز در سنگ فرو رفت و در نتیجه جای هر دو پای ابراهیم در سنگ باقی ماند و از این رو آن سنگ را «مقام ابراهیم» نامیدند<ref>سیره حلبی، ج۱، ص۱۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج۲، ص۱۶۹.</ref>.

# بعضی نیز گفته‌اند: [[ابراهیم خلیل الرحمان]] هنگام ساختن [[بنای کعبه]] بر روی این سنگ که سپس «مقام ابراهیم» نامبردار گردید، می‌ایستاد و [[دیوار کعبه]] را بالا می‌برد. آن‌گاه به [[قدرت خداوند]]، سنگ [[خشن]] و سخت چونان گل نرم شده پاهای ابراهیم{{ع}} را در خود فرو برد و از آن [[زمان]] تاکنون جای پای ابراهیم، به عنوان نمونه‌ای از [[اعجاز]] و قدرت‌نمایی [[خداوند]] باقی مانده و [[حاجیان]] [[خانه خدا]] از نزدیک آن را مشاهده می‌کنند<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج۲، ص۳۲؛ صحیح بخاری، کتاب الانبیاء، ج۶، ص۳۹۸.</ref>.

# گفته سوم آنکه: هنگامی که ساختن [[خانه کعبه]] توسط ابراهیم{{ع}} پایان یافت، [[جبرئیل]] فرود آمد و [[مناسک حج]] را به او آموخت، آن‌گاه ابراهیم بر سنگی ـ که همان مقام ابراهیم کنونی است ـ بر آمد و فرمود: ای [[مردم]]، پروردگارتان را پاسخ گویید<ref>صحیح بخاری، ج۶، ص۳۹۸.</ref>. [[ابن عباس]] افزوده است: ابراهیم پس از فراز آمدن بر این سنگ گفت: ای مردم، [[حج]] بر شما [[واجب]] شد، پس هر کس که در پشت مردان و رحم [[زنان]] بود این گفته را شنید و آن کس که [[ایمان]] داشت، پاسخ مثبت داد و هر کس که در [[علم خداوند]] حج‌گزاریش تا [[روز قیامت]] مشخص و تعیین شده بود، پاسخ گفت: {{متن حدیث|لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ‌}}<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج۱، ص۴۴۶.</ref>.

 

[[ابن کثیر]] و [[قرطبی]] پس از بیان گفته اول، آن را [[ضعیف]] و نادرست دانسته‌اند. به نظر می‌رسد از میان این سه گفته، قول دوم صحیح بوده، در [[تفاسیر]] و کتب [[روایی]] و [[تاریخی]] نیز شواهد و قرائن بسیاری وجود دارد. البته می‌توان گفته‌های دوم و سوم را نیز با یکدیگر جمع کرده بگوییم: سنگی که [[ابراهیم خلیل]]{{ع}} بر آن می‌ایستاد و [[خانه کعبه]] را می‌ساخت، همان سنگی است که پس از پایان یافتن ساختمان [[کعبه]]، ابراهیم{{ع}} بر آن برآمد و [[مردم]] را به [[حج]] فرا خواند<ref>حج در اندیشه اسلامی، سیدعلی قاضی عسکر، مشعر، ص۱۴۶.</ref>.<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[محمدنامه (کتاب)|محمدنامه]]، ص ۹۶۵.</ref>

 

# مجاهد گفته است: مقام چسبیده به [[خانه کعبه]] بوده و [[رسول خدا]]{{صل}} آن را در مکان کنونی قرار داد<ref>تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۱۷۰؛ ابن حجر، فتح الباری، ج۸، ص۱۶۹.</ref>. لیکن ابن کثیر و [[ابن حجر]] این [[روایت]] را [[ضعیف]] دانسته‌اند<ref>مصنف عبدالرزاق، ج۵، ص۴۸.</ref>. فاسی در [[شفاء]] الغرام (ج ۱، ص۲۰۶) نیز به نقل از [[موسی بن عقبه]] آورده است که: آنان [[گمان]] می‌کردند مقام چسبیده به کعبه بوده و رسول خدا{{صل}} آن را در مکان کنونی‌اش قرار داد. [[ابن حجر هیثمی]] مکی نیز بدون ذکر دلیل، این نقل را ترجیح داده است.

با توجه به [[دلایل]] و قرائن موجود در منابع روایی و تاریخی می‌توان قول اول را بر دیگر اقوال ترجیح داد و آن را صحیح دانست، زیرا:

# در منابع کهن تاریخی مانند [[اخبار]] [[مکه]] تصریح شده به اینکه مقام ابراهیم در [[زمان پیامبر]]{{صل}} و [[خلفا]] در موضع کنونی بوده است.

# «مطلب بن ابی وَداعه سَهمی» در جریان سیل امّ [[نهشل]] پس از آن‌که سیلاب مقام را تا پایین [[مکه]] با خود برد و [[مردم]] آن را به [[خلیفه]] خبر دادند، اظهار داشت من مکان مقام و فاصله آن تا [[حجرالاسود]]، [[حجر اسماعیل]] و [[زمزم]] را می‌دانم و قبلاً آن را با نخ اندازه‌گیری کرده‌ام. این [[شهادت]]، تنها با فاصله داشتن مقام با [[کعبه]] سازگار است.

# [[روایات]] باب طواف بیانگر آن است که طواف [[واجب]] را جز در موارد [[ضرورت]]، باید بین کعبه و مقام ابراهیم انجام داد و [[رسول خدا]]{{صل}} و اصحاب‌شان نیز این‌گونه طواف کرده‌اند. این خود بیانگر فاصله داشتن مقام با کعبه است<ref>حج در اندیشه اسلامی، سید علی قاضی عسکر، مشعر، ص۱۶۰.</ref>.<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[محمدنامه (کتاب)|محمدنامه]]، ص ۹۶۵.</ref>