|
|
| خط ۱۳: |
خط ۱۳: |
|
| |
|
| ==[[اخوت]] در [[قرآن]]== | | ==[[اخوت]] در [[قرآن]]== |
| *واژه "اخ" و مشتقّات آن در [[قرآن]] به‌معنای [[برادری]] نَسَبی و رضاعی میان دو تن، [[عاطفی]]، قبیله‌ای، هم‌راهی و [[هم‌گرایی]] و [[برادری]] [[دینی]] آمده است.
| |
| *در برخی از [[آیات]]، "اخ" به‌معنای [[برادر]] نسبی یا رضاعی به‌کار رفته، مانند مواردی که داستان برخی [[برادران]] آمده است؛
| |
| :*هم‌چون داستان [[هابیل و قابیل]]{{متن قرآن|وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ لَئِنْ بَسَطْتَ إِلَيَّ يَدَكَ لِتَقْتُلَنِي مَا أَنَا بِبَاسِطٍ يَدِيَ إِلَيْكَ لِأَقْتُلَكَ إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِينَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ تَبُوءَ بِإِثْمِي وَإِثْمِكَ فَتَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ وَذَلِكَ جَزَاءُ الظَّالِمِينَ فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخَاسِرِينَ فَبَعَثَ اللَّهُ غُرَابًا يَبْحَثُ فِي الْأَرْضِ لِيُرِيَهُ كَيْفَ يُوَارِي سَوْءَةَ أَخِيهِ قَالَ يَا وَيْلَتَا أَعَجَزْتُ أَنْ أَكُونَ مِثْلَ هَذَا الْغُرَابِ فَأُوَارِيَ سَوْءَةَ أَخِي فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِينَ}}<ref> «و برای آنان داستان دو پسر آدم (هابیل و قابیل) را به درستی بخوان! که قربانی‌یی پیش آوردند اما از یکی از آن دو پذیرفته شد و از دیگری پذیرفته نشد، (قابیل) گفت: بی‌گمان تو را خواهم کشت! (هابیل) گفت: خداوند تنها از پرهیزگاران می‌پذیرد اگر به سوی من دست دراز کنی تا مرا بکشی، من به سوی تو دست دراز نمی‌کنم تا تو را بکشم؛ که من از خداوند، پروردگار جهانیان می‌هراسم من می‌خواهم که تو با گناه من و گناه خود (نزد خداوند) بازگردی تا از دمسازان آتش باشی و این کیفر ستمگران است نفس (امّاره) او کشتن برادرش را بر وی آسان گردانید پس او را کشت و از زیانکاران شد خداوند کلاغی را برانگیخت که زمین را می‌کاوید تا بدو نشان دهد چگونه کالبد برادرش را در خاک کند؛ گفت: وای بر من! آیا ناتوان بودم که چون این کلاغ باشم تا کالبد برادرم را در خاک کنم؟ و از پشیمانان شد» سوره مائده، آیه ۲۷-۳۱.</ref>،
| |
| :*داستان [[موسی]] و [[هارون]]{{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref> «و آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند- به هیچ کس جز برابر توان وی تکلیف نمی‌کنیم- آنان بهشتیند در آن جاودانند» سوره اعراف، آیه ۴۲.</ref>، داستان [[یوسف]] و برادرانش<ref>سوره یوسف.</ref>
| |
| *و آیاتی که از [[احکام]] [[برادری]] چون:
| |
| :*[[ارث]]{{متن قرآن|وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِينَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَإِنْ كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلَالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ فَهُمْ شُرَكَاءُ فِي الثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصَى بِهَا أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَارٍّ وَصِيَّةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٌ}}<ref> «و اگر همسرانتان فرزندی نداشته باشند نیمی از آنچه بر جا نهاده‌اند و اگر فرزندی داشته باشند یک چهارم از آنچه بر جا گذارده‌اند از آن شماست پس از (انجام) وصیتی که می‌کنند یا (پرداخت) وامی (که دارند) و اگر شما فرزندی نداشته باشید یک چهارم از آنچه بر جا نهاده‌اید از آن آنهاست و اگر فرزندی داشته باشید یک هشتم از آنچه بر جا گذارده‌اید از آن آنان است، البته پس از (انجام) وصیتی که می‌کنید یا (پرداخت) وامی (که دارید) و اگر مردی یا زنی که از او ارث می‌برند بی‌فرزند و بی‌پدر و بی‌مادر و (تنها) دارای برادر یا خواهر (یا هر دو) باشد یک ششم از آن هر یک از این دو، است و اگر بیش از ای باشند همه در یک سوم شریکند، (البته) پس از وصیتی یا (پرداخت) وامی که (با وصیّت یا اقرار به وام، به وارث) زیان نرساند؛ سفارشی است از سوی خداوند و خداوند دانایی بردبار است» سوره نساء، آیه ۱۲.</ref>،
| |
| :*و رابطه [[محارم]] نسبی{{متن قرآن|وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref> «و به زنان مؤمن بگو دیدگان (از نگاه حرام) فرو دارند و پاکدامنی ورزند و زیور خود را آشکار نگردانند مگر آنچه از آن، که خود پیداست و باید روسری‌هایشان را بر گریبان خویش افکنند و زیور خود را آشکار نگردانند جز بر شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان (هم آیین) شان یا کنیزهاشان یا مردان وابسته‌ای که نیاز (به زن) ندارند یا کودکانی که از شرمگاه‌های زنان آگاهی ندارند و چنان پا نکوبند که آنچه از زیورشان پوشیده می‌دارند آشکار گردد و همگان ای مؤمنان! به درگاه خداوند توبه کنید، باشد که رستگار گردید» سوره نور، آیه ۳۱.</ref>، [[سخن]] به‌میان آورده و آیاتی که مرز [[دین‌داری]] را از مرز [[روابط]] نسبی و [[برادری]] جدا ساخته، و از [[مؤمنان]] خواسته در‌صورت [[گمراهی]]، از آنان فاصله بگیرند: {{متن قرآن|لَا تَتَّخِذُوا آبَاءَكُمْ وَإِخْوَانَكُمْ أَوْلِيَاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِيمَانِ}}<ref>«پدران و برادرانتان را دوست مگیرید اگر کفر را بر ایمان برگزینند» سوره توبه، آیه ۲۳.</ref>، و نیز آیاتی از [[گریز]] [[برادران]] از یکدیگر در [[روز قیامت]] خبر داده است: {{متن قرآن|يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ}}<ref>«روزی که آدمی از برادر خود بگریزد» سوره عبس، آیه ۳۴.</ref>. و هدایت‌یابی و [[برگزیدگی]] شماری از [[برادران]] [[پیامبران]]<ref>{{متن قرآن|وَمِنْ آبَائِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَإِخْوَانِهِمْ وَاجْتَبَيْنَاهُمْ وَهَدَيْنَاهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}} «و (نیز) برخی از پدران و فرزندزادگان و برادران ایشان را؛ و آنان را برگزیدیم و به راهی راست رهنمون شدیم» سوره انعام، آیه ۸۷.</ref>، گزارش شده است.
| |
| *در پاره‌ای از [[آیات]] که از [[پیامبران]] به‌صورت [[برادران]] [[امّت]] خود یاد شده، هم‌چون {{متن قرآن|وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُودًا}}<ref>«و به سوی قوم عاد، برادرشان هود را (فرستادیم)» سوره اعراف، آیه ۶۵.</ref>، {{متن قرآن|إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ نُوحٌ}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که برادرشان نوح بدیشان گفت» سوره شعراء، آیه ۱۰۶.</ref> و...، [[اخوّت]] به مفهوم [[برادری]] [[عاطفی]] به‌کار رفته است<ref>الوجوه والنظائر، ج۱، ص۸۹؛ مفردات، ص۶۸، «اخ».</ref>؛ چه، [[پیامبران]] به‌سبب دل‌سوزی و مصلحت‌جویی درباره [[امّت]] خود و کوشش برای [[سعادت]] آنان به مثابه [[برادر]] به آنان سود رسانده‌اند<ref>الوجوه و النظائر، ج۱، ص۸۹.</ref>.
| |
| *برخی از مفسّران بر این باورند که در همه این موارد<ref>مفردات، ص۶۸.</ref> یا دست‌کم درباره [[هود]]، "اخ" به‌معنای [[حقیقی]] خود به‌کار رفته<ref>کشف الاسرار، ج۳، ص۶۶۷.</ref>؛ زیرا آنان جزو امّتی بودند که با چند واسطه، به یک [[پدر]] منتهی می‌شدند.
| |
| *در بخشی دیگر از [[آیات]]، [[اخوّت]] به‌معنای هم‌راهی و [[هم‌گرایی]] آمده است؛ نظیر آیاتی که از [[برادری]] [[منافقان]] و [[کافران]] با یکدیگر سخن گفته است: {{متن قرآن|...لَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ كَفَرُوا وَقَالُوا لِإِخْوَانِهِمْ}}<ref>«مانند کسانی مباشید که کفر پیشه کردند و در مورد همگنان خویش گفتند.».. سوره آل عمران، آیه ۱۵۶.</ref>، {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نَافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا}}<ref>«آیا به کسانی ننگریسته‌ای که دورویی می‌کنند، به برادران کافر خود می‌گویند.».. سوره حشر، آیه ۱۱.</ref>؛ زیرا آنان در [[مبارزه]] با [[اسلام]] و [[مسلمانان]] و عدم [[پذیرش]] [[آیین الهی]] با یکدیگر همراه و هم‌گرا بوده‌اند<ref>تفسیر قرطبی، ج۷، ص۱۵۰.</ref>.
| |
| *چنان‌که تبذیرکنندگان به‌سبب [[هم‌گرایی]] با [[شیطان]]، [[برادران]] او معرّفی شده‌اند: {{متن قرآن|إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ}}<ref>«که فراخ رفتاران یاران شیطانند» سوره اسراء، آیه ۲۷.</ref>.
| |
| *نیز [[آیه]] {{متن قرآن|وَإِخْوَانُهُمْ يَمُدُّونَهُمْ فِي الْغَيِّ...}}<ref>«و برادران آنها آنان را به گمراهی می‌کشانند» سوره اعراف، آیه ۲۰۲.</ref> به‌معنای [[هم‌گرایی]]<ref>التفسیر الکبیر، ج۱۵، ص۱۰۰.</ref> [[شیطانی]] و [[آیه]] {{متن قرآن|وَالْقَائِلِينَ لِإِخْوَانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنَا...}}<ref>«و (نیز) کسانی را که به برادران خویش می‌گویند: به ما بپیوندید» سوره احزاب، آیه ۱۸.</ref> نیز در معنای [[برادری]] و [[هم‌گرایی]] در [[کفر]] و [[نفاق]] به‌کار رفته است <ref>مجمع البیان، ج۴، ص۵۴۶.</ref>.
| |
| *در برخی دیگر از [[آیات]]، [[اخوت]] به‌معنای [[برادری]] [[دینی]] و [[اسلامی]] آمده است. چنان‌که [[مؤمنان]] را [[برادران]] یکدیگر: {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ}}<ref>«جز این نیست که مؤمنان برادرند» سوره حجرات، آیه ۱۰.</ref> یا [[مشرکان]] پیمان‌شکن را که [[توبه]] کرده، به انجام [[نماز]] و پرداخت [[زکات]] روی آورند، [[برادران]] [[مؤمنان]]: {{متن قرآن|فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ}}<ref>«(با این همه) اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند برادران دینی شمایند» سوره توبه، آیه ۱۱.</ref> دانسته <ref>جوامع الجامع، ج۲، ص۴۰.</ref> و از [[مؤمنان]] خواسته شده است تا برای [[برادران]] دینیِ پیش از خود [[بخشش]] و صفای [[دل]] بخواهند: {{متن قرآن|رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِينَ آمَنُوا}}<ref>«پروردگارا! ما و برادران ما را که در ایمان از ما پیشی گرفته‌اند بیامرز و در دل‌های ما کینه‌ای نسبت به مؤمنان بر جای مگذار!» سوره حشر، آیه ۱۰.</ref> چنان‌که از پسرخوانده‌هایی که پدرانشان مشخّص نیست، با عنوان [[برادران دینی]] یاد‌کرده است: {{متن قرآن|فَإِنْ لَمْ تَعْلَمُوا آبَاءَهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ}}<ref>«و اگر پدرانشان را نمی‌شناسید برادران دینی شمایند» سوره احزاب، آیه ۵.</ref><ref>[[محمد خراسانی|خراسانی، محمد]]، [[اخوت (مقاله)|اخوت]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۲.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==اهمیت [[اخوت]] و [[برادری]] [[دینی]]== | | ==اهمیت [[اخوت]] و [[برادری]] [[دینی]]== |
| *[[برادری]] [[دینی]]، یکی از کارآمدترین راه‌ها برای [[گریز]] از زیان‌های [[تفرقه]] و [[حفظ]] کیان [[جامعه دینی]] از سوی [[قرآن]] معرّفی شده است؛ زیرا در سایه [[برادری]] [[دینی]] [[اتّحاد]] و [[محبّت]] و هم‌کاری در [[کارهای نیک]] پدید می‌آید و [[جامعه]] از بسیاری از [[انحرافات]] [[روحی]]، [[اجتماعی]] و [[دینی]] مصون می‌ماند و توازن [[اجتماعی]] بین افراد [[جامعه]] به‌وجود می‌آید؛ چنان‌که [[روایت]] شده: [[مسلمانان]] در برابر همدیگر مانند ساختمانی هستند که تمام اجزای آن همدیگر را نگه می‌دارند<ref>بحارالانوار، ج۵۸، ص۱۵۰.</ref>. و از [[پیامبر]] [[نقل]] شده است: [[مؤمنان]] برادرند و [[خون]] (بهای) آنان یک‌سان و برابر و دستی [[واحد]]، در برابر [[دشمن]] هستند<ref>الکافی، ج۱، ص۴۰۳.</ref>؛ به‌طوری که محور اصلی [[ارتباط]] با افراد را [[هم‌گرایی]] ایمانی قرار‌داده و از [[ارتباط]] با افراد [[بی‌ایمان]]، حتّی [[پدر]] و [[برادر]] نسبی جلوگیری کرده است{{متن قرآن|قُلْ إِنْ كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِيرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ}} <ref>«بگو اگر پدرانتان و فرزندانتان و برادرانتان و همسرانتان و دودمانتان و دارایی‌هایی که به دست آورده‌اید و تجارتی که از کساد آن بیم دارید و خانه‌هایی که می‌پسندید از خداوند و پیامبرش و جهاد در راه او نزد شما دوست‌داشتنی‌تر است پس چشم به راه باشید تا خداوند امر (عذاب) خود را (در میان) آورد و خداوند گروه نافرمانان را راهنمایی نمی‌کند» سوره توبه، آیه ۲۴.</ref>.
| |
| *هم‌چنین اگر [[مسلمانی]]، [[مسلمان]] دیگری را به [[قتل]] برساند، [[قرآن]] ضمن [[حفظ]] [[حقّ]] [[قصاص]] برای اولیای دم، به آنان سفارش کرده که به‌سبب [[اخوّت]] ایمانی، [[قاتل]] را [[عفو]] کنند؛ حتّی با [[قتل]] عمد، [[اخوّت]] ایمانی بین [[قاتل]] و [[ولیّ]] دم از بین نمی‌رود: {{متن قرآن|فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ...}}<ref>«و اگر به کسی از جانب برادر (دینی)اش (یعنی ولیّ دم) گذشتی شود» سوره بقره، آیه ۱۷۸.</ref><ref>راهنما، ج۱، ص۵۷۱-۵۷۳.</ref>.
| |
| *[[قرآن]] بر نقش [[ایمان]] در نابود کردن [[کینه‌ها]] و [[منازعات]] و ایجاد [[روح]] [[دوستی]] و [[هم‌دلی]] تأکید{{متن قرآن|وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ}}<ref> «و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپرا کنید و نعمت‌های خداوند را بر خود فرا یاد آورید که دشمنان (همدیگر) بودید و خداوند دل‌های شما را الفت داد و به نعمت او با هم برادر شدید و در لبه پرتگاهی از آتش بودید که شما را از آن رهانید؛ بدین‌گونه خداوند آیات خود را برای شما روشن می‌گوید باشد که شما راهیاب گردید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref> و [[مؤمنان]] را [[برادر]] یکدیگر معرّفی کرده: {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ}}<ref>«جز این نیست که مؤمنان برادرند» سوره حجرات، آیه ۱۰.</ref>، و پیوند میانشان را نه پیوند نسبی یا اعتباری، بلکه پیوندی [[قلبی]] خوانده است: {{متن قرآن|وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ}}<ref>«و دل‌های آنان را با هم پیوستگی داد» سوره انفال، آیه ۶۳.</ref> که با صرف تمام سرمایه‌های [[زمین]]، دست‌یافتنی نیست: {{متن قرآن|لَوْ أَنْفَقْتَ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مَا أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ}}<ref>«اگر همه آنچه را در زمین است می‌بخشیدی میان دل‌های آنها پیوستگی نمی‌دادی» سوره انفال، آیه ۶۳.</ref> و ضمن یاد کرد [[اختلاف]] دیرینه میان [[اوس]] و [[خزرج]] در یک [[آیه]]، دوبار از [[برادری]] ایجاد شده میانشان به‌صورت [[نعمت الهی]] یاد‌کرده است: {{متن قرآن|وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا}}<ref>«و نعمت‌های خداوند را بر خود فرا یاد آورید که دشمنان (همدیگر) بودید و خداوند دل‌های شما را الفت داد و به نعمت او با هم برادر شدید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref>؛ چنان‌که [[یوسف]]، [[ستم]] برادرانش به خود را ناشی از کوشش [[شیطان]] برای ایجاد شکاف میانشان دانسته است: {{متن قرآن|مِنْ بَعْدِ أَنْ نَزَغَ الشَّيْطَانُ بَيْنِي وَبَيْنَ إِخْوَتِي...}}<ref>«پس از آنکه شیطان میان من و برادرانم را خراب کرده بود.».. سوره یوسف، آیه ۱۰۰.</ref> و به‌سبب اهمّیّت و نقش [[برادری]] [[دینی]] در [[استحکام]] [[جامعه دینی]]، [[پیامبر]] اکرم{{صل}} پس از [[هجرت به مدینه]] در آغازین گام‌های خود میان [[مسلمانان]] [[عقد اخوّت]] برقرار ساخت<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۵۰۴-۵۰۵؛ البدایة والنهایه، ج۳، ص۱۷۸.</ref> و [[علی]]{{ع}} را [[برادر]] خود خواند و فرمود: تو در [[دنیا]] و [[آخرت]] [[برادر]] [[منی]]<ref>ینابیع الموده، ج۱، ص۱۷۸؛ الصحیح من سیره، ج۳، ص۳۴۵.</ref>.
| |
| *برخی معتقدند: [[عقد اخوّت]] دو بار انجام شد: یک بار پیش از [[هجرت]] و در میان [[مسلمانان]] [[مکّه]] و یک بار هم در [[مدینه]] میان [[مهاجر]] و [[انصار]]<ref>الصحیح من سیره، ج۳، ص۳۴۵-۳۴۶.</ref>. این [[برادری]] چنان مستحکم بود که تا پیش از [[نزول]] [[آیه]] {{متن قرآن|وَأُوْلُواْ الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ}}<ref>«و در کتاب خداوند خویشاوندان (در ارث‌بری) نسبت به همدیگر (از دیگران) سزاوارترند» سوره انفال، آیه ۷۵.</ref> که [[ارث]] را بر اساس [[خویشاوندی]] قرار داد، آنان از یکدیگر [[ارث]] می‌بردند<ref>المیزان، ج۹، ص۱۴۲؛ الدرالمنثور، ج۴، ص۱۱۷.</ref>.
| |
| *واقعیت آن است که حقیقی‌ترین مراتب [[برادری]]<ref>رحمة من الرحمن، ج۴، ص۱۶۲.</ref> و از راه‌های [[تقرّب به خداوند]]، [[برادری]] [[دینی]] است<ref>احیاء علوم الدین، مج۲، ج۵، ص۱۴۰.</ref>. و حتّی [[برادری]] [[دینی]] استوارتر از [[برادری]] نسبی است<ref>کشف الاسرار، ج۹، ص۲۵۸.</ref>؛ زیرا در [[قیامت]] [[برادری]] نسبی از بین می‌رود {{متن قرآن|فَلَا أَنْسَابَ بَيْنَهُمْ يَوْمَئِذٍ}}<ref>«در آن روز میان آنان نه پیوندی است» سوره مؤمنون، آیه ۱۰۱.</ref> و حتّی [[برادران]] نسبی از یکدیگر گریزانند {{متن قرآن|يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ}}<ref>«روزی که آدمی از برادر خود بگریزد» سوره عبس، آیه ۳۴.</ref>؛ امّا [[برادری]] ایمانی است که در [[آخرت]] نیز تداوم دارد: {{متن قرآن|إِخْوَانًا عَلَى سُرُرٍ مُتَقَابِلِينَ}}<ref>«برادروار بر اورنگ‌هایی روبه‌رو می‌نشینند» سوره حجر، آیه ۴۷.</ref>.
| |
| *این [[اخوّت]] برپایه [[ایمان به خدا]] بنا شده است{{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ}}<ref> «جز این نیست که مؤمنان برادرند، پس میان برادرانتان را آشتی دهید و از خداوند پروا کنید باشد که بر شما بخشایش آورند» سوره حجرات، آیه ۱۰.</ref> چنان‌که در معنای [[اخوّت]]، [[عطوفت]] و [[مهربانی]] هم هست. این [[ارتباط عاطفی]] سبب می‌شود به یکدیگر نه‌تنها [[ستم]] نکرده؛ بلکه به یکدیگر [[یاری]] رسانند<ref>کشف الاسرار، ج۹، ص۲۵۸.</ref>؛ عیب‌پوش یکدیگر باشند؛ از خطاهای هم درگذرند، و برای یکدیگر [[آمرزش]] طلبند<ref>مجمع البیان، ج۵، ص۲۰۰-۲۰۱.</ref><ref>[[محمد خراسانی|خراسانی، محمد]]، [[اخوت (مقاله)|اخوت]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۲.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==[[حقوق]] [[برادران دینی]]== | | ==[[حقوق]] [[برادران دینی]]== |
| ===کمک و [[یاری]] رساندن=== | | ===کمک و [[یاری]] رساندن=== |
| *ثمره [[پیوند قلبی]] میان [[برادران دینی]] این است که از [[منفعت‌طلبی]] برای خود و بی‌توجّهی به دیگران دور باشند و اصلاح‌گری را پیشه خود سازند: {{متن قرآن|وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْيَتَامَى قُلْ إِصْلَاحٌ لَهُمْ خَيْرٌ وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ...}}<ref>«و از تو، درباره یتیمان می‌پرسند، بگو سامان‌بخشی به کار آنان نیکوتر است و چون با آنان به سر برید (بدانید که) برادران شمایند.».. سوره بقره، آیه ۲۲۰.</ref>، و خود را در [[شادی]] و [[غم]] [[برادران]] دینی‌شان شریک بدانند؛ در [[روایات]]، به [[دوستی]] و [[برادری]] میان [[مؤمنان]] تأکید شده و [[مؤمنان]] به مثابه اعضای یک پیکر دانسته شده‌اند که به‌طور طبیعی، درد هر عضوی به دیگر اعضا سرایت می‌کند<ref>بحارالانوار، ج۵۸، ص۱۵۰؛ صحیح مسلم، ج۸، ص۵۴۳.</ref>؛ بدین سبب، [[انسان]] باید همیشه در [[فکر]] برادرش باشد<ref>بحارالانوار، ج۲۱، ص۵۷.</ref> و کسی که در [[اندیشه]] گرفتاری [[مسلمانان]] نباشد<ref>وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۳۳۶.</ref> یا نسبت به [[گرسنگی]] دیگران بی‌توجّه بوده و سیر بخوابد، بی‌بهره از [[اسلام]] معرّفی شده است<ref>الکافی، ج۲، ص۶۶۸؛ ثواب الاعمال، ص۲۵۰.</ref>.
| | |
| ===کوشش برای رفع مشاجره‌ها=== | | ===کوشش برای رفع مشاجره‌ها=== |
| *[[طبیعت]] [[زندگی اجتماعی]]، مشاجره‌هایی را میان [[برادران دینی]] یا گروه‌هایی از [[دین‌داران]] درپی دارد. در چنین مواردی، از [[مؤمنان]] خواسته شده تا [[حقوق]] [[برادری]] را رعایت و از اسباب [[تفرقه]] و [[اختلاف]] دوری کنند و از دیگر [[مسلمانان]] خواسته شده تا برای رفع مشاجره‌ها و برقراری [[آشتی]] میان برادرانشان وساطت کنند: {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ}}<ref>«جز این نیست که مؤمنان برادرند، پس میان برادرانتان را آشتی دهید» سوره حجرات، آیه ۱۰.</ref>، {{متن قرآن|وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا}}<ref>«و اگر دو دسته از مؤمنان جنگ کنند، میان آنان را آشتی دهید» سوره حجرات، آیه ۹.</ref><ref>المیزان، ج۱۸، ص۳۱۵.</ref>، و از [[مؤمنان]] خواسته شده تا برای تحکیم [[برادری]] [[دینی]]، حتّی در مواردی هم‌چون [[قصاص]]، از یکدیگر درگذرند{{متن قرآن|فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ...}}<ref> «و اگر به کسی از جانب برادر (دینی)اش (یعنی ولیّ دم) گذشتی شود، (بر ولیّ دم است) که شایسته پیگیری کند.».. سوره بقره، آیه ۱۷۸.</ref>.
| | |
| *در برخی [[روایات]]، [[اصلاح]] میان دو [[برادر دینی]]، از همه [[نمازها]] و روزه‌ها [[برتر]] دانسته شده <ref>ثواب الاعمال، ص۱۴۸؛ الامالی، ص۵۲۲.</ref> تا بدان‌جا که [[دروغ]] گفتن برای برقراری [[آشتی]] روا شمرده شده است<ref>الکافی، ج۲، ص۳۴۱؛ نورالثقلین، ج۱، ص۵۵۰.</ref>.
| |
| ===[[پرهیز]] از کارهای زیان‌آور به پیوند [[برادری]]=== | | ===[[پرهیز]] از کارهای زیان‌آور به پیوند [[برادری]]=== |
| *[[قرآن]]، [[مؤمنان]] را از انجام اموری که [[سستی]] یا [[فروپاشی]] پیوند [[برادری]] را در پی دارد به شدّت [[نهی]] کرده است:
| |
| #[[نهی]] از [[غیبت]] [[برادران ایمانی]] و برابر دانستن آن با خوردن گوشت [[مرده]] [[برادر]] [[مؤمن]]: {{متن قرآن|...وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ...}}<ref>«...و از یکدیگر غیبت نکنید؛ آیا هیچ یک از شما دوست می‌دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ پس آن را ناپسند می‌دارید.».. سوره حجرات، آیه ۱۲.</ref>،
| |
| #[[نهی]] از [[تمسخر]] و [[استهزا]]: {{متن قرآن|لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ}}<ref>«هیچ گروهی گروه دیگر را به ریشخند نگیرد، بسا آنان از اینان بهتر باشند؛ و نه زنانی زنانی دیگر را» سوره حجرات، آیه ۱۱.</ref>،
| |
| #[[دعوت]] به [[پرهیز]] از [[عیبجویی]] یکدیگر: {{متن قرآن|وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ}}<ref>«و از یکدیگر عیبجویی مکنید» سوره حجرات، آیه ۱۱.</ref>،
| |
| #[[لقب]] [[زشت]] دادن به همدیگر: {{متن قرآن|وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ}}<ref>«و (همدیگر را) با لقب‌های ناپسند مخوانید!» سوره حجرات، آیه ۱۱.</ref>،
| |
| #[[پرهیز]] از [[بدگمانی]] و [[گناه]] دانستن برخی از مصادیق آن: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ}}<ref>«ای مؤمنان! از بسیاری از گمان‌ها دوری کنید که برخی از گمان‌ها گناه است.».. سوره حجرات، آیه ۱۲.</ref>،
| |
| #دوری از پی‌جویی [[اسرار]] یکدیگر: {{متن قرآن|وَلَا تَجَسَّسُوا}}<ref>«و (در کار مردم) کاوش نکنید» سوره حجرات، آیه ۱۲.</ref>، برای تحکیم پیوند [[دینی]] [[مؤمنان]] مورد توجّه قرار گرفته است<ref>[[محمد خراسانی|خراسانی، محمد]]، [[اخوت (مقاله)|اخوت]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۲.</ref>
| |
|
| |
|
| ==منابع== | | ==منابع== |
