ضرورت وجود امام: تفاوت میان نسخه‌ها
←یادسپاری
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
==یادسپاری== | ==یادسپاری== | ||
* برای اطلاع از '''[[ضرورت امامت]]''' به معنای علّت [[مشروعیت]] [[امام]] یا [[امامت]] به مدخل [[ضرورت تعیین امام]] یا [[وجوب تعیین امام]] مراجعه شود. | * برای اطلاع از '''[[ضرورت امامت]]''' به معنای علّت [[مشروعیت]] [[امام]] یا [[امامت]] به مدخل [[ضرورت تعیین امام]] یا [[وجوب تعیین امام]] مراجعه شود. | ||
==فلسفه وجود امام در درس‌هایی از عقاید اسلامی== | |||
*ممکن است این [[پرسش]] مطرح شود که [[فلسفه وجودی]] [[امام]]، بهره بردن [[مردم]] و [[جامعه]] از [[نور]] وجود او در ابعاد مختلف است؛ یعنی [[امام]] باید از جهات مختلف [[زعامت]] را عهده‌دار شود؛ [[زعامت سیاسی]] و [[تشکیل حکومت الهی]] و [[اجرای احکام اسلامی]]، [[زعامت]] مذهبی و مرجعیّت و پاسخ‌گویی به پرسش‌های مذهبی، [[زعامت]] [[قضایی]] و [[فصل خصومت]] و... و تأمین هیچ یک از این اهداف با نبودن [[امام]] بین [[مردم]] و در پس پرده [[غیبت]] بودن ممکن نیست. پس [[فلسفه وجودی]] [[امام]] چیست؟ | |||
*در پاسخ باید گفت: صحیح است که در [[دوران غیبت]] [[مردم]] از برخی [[برکات]] وجودی [[امام]] محروم‌اند و چنانکه [[گذشت]] علّت این محرومیّت نیز خود آنها قابل هستند؛ امّا معنای این سخن آن نیست که هیچ فایده‌ای برای [[امام]] در [[دوران غیبت]] قابل تصوّر نیست، بلکه فواید فراوان دیگری در این دوره برای [[وجود امام]] است که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌شود. | |||
*قبل از ذکر مواردی از [[فواید وجود امام]] در [[دوران غیبت]]، تذکّر این مقدّمه ضروری است: اصولاً [[امام]] به عنوان [[واسطه فیض الهی]] به [[مردم]]، وجودش ضروری است و اگر نباشد، موجودی روی [[زمین]] نخواهد ماند. | |||
*کافی از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] کرده است که [[امام]] در پاسخ [[راوی]] پرسید: آیا [[زمین]] بدون [[امام]] می‌ماند؟ فرمود: "اگر [[زمین]] بدون [[امام]] باشد، فرو می‌رود و نظمش در هم می‌ریزد و از بین می‌رود"<ref>اصول کافی، باب ان الارض لا تخلوا من حجة، ج۱۰؛ ر.ک: حدیثهای ۸-۱۳.</ref>؛ بنابراین، [[وجود امام]] بر [[زمین]] ضروری است و هر چند [[غایب]] باشد، چنانچه بدون [[وجود امام]]، [[حجّت]] [[خداوند]] بر [[مردم]] تمام نیست و [[لطف الهی]] اقتضا می‌کند که [[امام]] بین [[مردم]] باشد؛ هر چند او را بنا به مصالحی نشناسند. کافی از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] کرده است: "خداوند [[برتر]] و بزرگ‌تر از آن است که [[زمین]] را بدون [[امام]] [[عادل]] واگذارد"<ref>اصول کافی، باب ان الارض لا تخلوا من حجة، حدیث ۶؛ ر.ک: اصول کافی، باب ان الارض لا تخلوا من حجة، باب احادیث: ۱-۸.</ref>. | |||
*مرحوم [[خواجه نصیر طوسی]] به سه نکته در عبارتی کوتاه اشاره کرده و می‌فرماید: "[[وجود امام]] [[لطف]] است و تصرّفش در امور [[لطف]] دیگری"<ref>{{عربی|... وجوده لطف و تصرّفه آخر و عدمه منا}}؛ کشف المراد، ص۳۶۲.</ref>؛یعنی هر چند تصرّف [[امام]] در امور [[مردم]] و بر عهده گرفتن [[حکومت]] و [[ولایت]] بر [[مردم]] [[لطف]] است، امّا [[لطف]] [[وجود امام]] اعمّ از این است و نکته سوّم اینکه علّت عدم بهره بردن از [[لطف]] تصرّف [[امام]] از خود ما است. با توجّه به مقدّمه فوق اکنون به برخی از بهره‌هایی که [[اهل]] [[زمین]] از [[فیض]] [[وجود امام]] میبرند اشاره می‌شود: | |||
*۱. [[غیبت امام]] ملازم با عدم تصرّف در امور به طور مطلق نیست<ref>محاضرات در الهیات، سبحانی، ص۵۶۹.</ref>؛ یعنی این گونه نیست که در [[دوران غیبت]] [[امام]] هیچ تصرّفی در [[امور جامعه]] نداشته باشد، بلکه او هنگام [[لزوم]] [[ولایت الهی]] را [[اعمال]] می‌کند. | |||
*[[امام عصر]]{{ع}} همچون خورشیدی پشت [[ابر]] است، که گرچه [[اهل]] [[زمین]] از برخی [[برکات]] آن محروم‌اند و از اشعه طلایی آن استفاده نمی‌کنند و از فوایدی که در [[نور]] مستقیم [[خورشید]] وجود دارد بی‌بهره‌اند، امّا به هر حال از [[نور]] و حرارت و بسیاری از فواید [[خورشید]] بهره میبرند. اصلاّ اگر [[خورشید]] نباشد [[زندگی]] بر [[زمین]] ممکن نیست؛ اما اگر باشد و در پشت [[ابر]]، [[زندگی]] ممکن است. این مطلب در یکی از [[توقیعات امام زمان]]{{ع}} این چنین آمده است: "امّا وجه بهره بردن از وجود من در [[دوران غیبت]] همانند بهره بردن از [[خورشید]] هنگامی است که [[ابر]] آن را از چشم‌ها [[غایب]] می‌کند و به [[تحقیق]] من [[امان]] [[اهل]] [[زمین]] هستم چنانکه [[ستارگان]] [[امان]] [[اهل آسمان]] هستند، پس در [[پرسش]] را درباره آنچه برایتان فایده ندارد، ببندید ([[پرسش]] بی‌فایده نکنید) و برای دانستن آنچه از طرف شما [[کفایت]] شده است خود را به [[رنج]] نیفکنید و زیاد برای [[تعجیل در فرج]] [[دعا]] کنید که [[فرج]] شما در آن است"<ref>کمال الدین، ص۴۴۱، باب ۴۵، توقیع ۴.</ref>. در ضمن از این [[نقل]] آنچه قبلاً گفته شد، مبنی بر اینکه [[زمین]] بدون [[امام]] ممکن نیست روشن می‌شود و اینکه [[امنیّت]] و [[آرامش]] [[اهل]] [[زمین]] به [[سبب وجود امام]] است که اگر نبود [[زمین]] فرو می‌رفت و [[نظم]] آن درهم شد، چنانکه [[ستارگان]] در [[آسمان]] چنین نقشی دارند، همچنین محرومیّت [[مردم]] از برخی [[برکات وجود امام]] و...<ref>ر.ک: کمال الدین، باب ۲۱، ج۲۲.</ref>. | |||
*۲. گرچه عموم [[مردم]] به [[امام]] دسترسی ندارند، امّا [[خواص]] و برخی انسان‌های [[وارسته]] و [[شایسته]] دسترسی دارند. [[بندگان]] [[صالح]] [[الهی]] فقهای نامدار عند اللّزوم به محضر [[حضرت]] شرفیاب می‌شوند و بهره‌های لازم را از [[وجود مقدّس]] او میبرند و این بهره‌ها و فیوضات را به عموم [[مردم]] منتقل میکنند، پس در واقع عموم [[مردم]] از وجود [[حضرت]] بهره میبرند. | |||
*چنانّکه [[حضرت]] خود یا برخی از [[یاران]] [[شایسته]] او به امر [[امام]] به داد درماندگان می‌رسند و بندگانی که از همه جا [[مأیوس]] شده‌اند به سبب [[حضرت]] [[نجات]] می‌یابند. درباره ماجرای کسانی که توسّط [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[راهنمایی]] شده و از گرفتاری و [[مرگ]] [[نجات]] یافته‌اند کتاب‌ها نوشته شده است که البته این گوشه‌ای از [[حقیقت]] است. | |||
*از سوی دیگر حضرات [[علما]] و فقهای بزرگ را به طرق مختلف [[راهنمایی]] می‌فرمایند و آنها را تحت [[ارشاد]] قرار می‌دهند؛ مثلاً از طریق [[نامه]] یا به محضر [[حضرت]] بار یافتن، مطالب لازم را به آنان گوشزد می‌فرمایند<ref> ر.ک: دو توقیع حضرت به شیخ مفید؛ طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۳۲۳ - ۳۲۴.</ref>. | |||
*در فرازی از یکی از نامه‌های [[حضرت]] به [[شیخ مفید]] مرقوم فرموده است: "ما در مراعات شما اهمال نمی‌کنیم و یاد شما را فراموش نمی‌کنیم"<ref>طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۳۲۳ - ۳۲۴.</ref>. نمونه علمایی که به [[خدمت]] رسیده و از محضر [[مبارک]] او بهره برده و مسایل [[علمی]] خود را حل کرده‌اند، بسیار فراوان است؛ مانند شرفیابی مرحوم [[مقدس اردبیلی]]، مرحوم [[محمد تقی مجلسی]] و...<ref>منتهی الآمال، ج۲، ص۵۱۹ – ۵۵۶؛ النجم الثاقب، ص۳۳۴.</ref>. | |||
*٣. لازم نیست [[امام]] شخصاً متولی امور شود و [[کارها]] را مستقیماً اداره کند، بلکه این امر می‌تواند در [[دوران غیبت صغری]] توسّط [[نواب خاص]] و در [[دوران غیبت کبری]] توسّط [[نواب عام]] [[حضرت]] انجام شود. آنچه باید در [[ارتباط]] با [[مردم]] انجام می‌شد، همگی توسّط [[نوّاب خاصّ]] [[حضرت]] در [[دوران غیبت صغری]] تحت اشراف خاصّ آن [[حضرت]] انجام می‌شد. | |||
*[[نوّاب خاصّ]] [[حضرت]] چهار نفر بودند: | |||
*اوّلین نفر، [[عثمان بن سعید عمری]] [[سمان]] که شغل سمانّی (روغن‌فروشی) را پوششی برای [[پنهان]] کردن فعالیّت‌های [[سیاسی]] مذهبی خود قرار داده بود. او از وکلای [[حضرت عسکری]] و از افراد مورد [[اعتماد]] بود. وی در سال ۲۶۶ فوت کرد. | |||
*دوّم، [[ابوجعفر]] [[محمّد بن عثمان بن سعید عمری]] که پس از پدرش عهده‌دار این [[مسئولیّت]] شد. [[امام زمان]]{{ع}} در توقیعی ضمن [[تسلیت]] و [[تعزیت]] فوت [[عثمان بن سعید]] به فرزندش [[محمّد بن عثمان]] مرقوم می‌فرماید: "... از کمال [[سعادت]] او (پدرت) این است که خدای عزّ و جل [[فرزندی]] همچون تو را روزی او کرده است که بعد از او [[جانشین]] او و [[قائم]] مقامش باشی"<ref>کمال الدین، باب ۴۵، توقیع شماره ۴۱.</ref>. [[محمّد بن عثمان]] تا سال ۳۰۵ - که در قید [[حیات]] بود- این [[مسئولیّت]] را بر عهده داشت. [[امام]]{{ع}} در توقیعی درباره‌اش می‌فرماید: {{متن حدیث|وَ أَمَّا مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ الْعَمْرِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ وَ عَنْ أَبِيهِ مِنْ قَبْلُ فَإِنَّهُ ثِقَتِي وَ كِتَابُهُ كِتَابِي}}<ref>توقیع شماره ۴.</ref>؛ | |||
*سوّمین [[نایب]] خاصّ، [[ابوالقاسم]] [[حسین بن روح]] است. او از شخصیّت‌های بزرگ [[علمی]] و از افراد مورد [[اعتماد]] [[محمد بن عثمان]] بود که تا سال ۳۲۶ [[نیابت]] [[امام زمان]]{{ع}} را به عهده داشت<ref>توقیعات شماره ۲۸، ۳۱ و ۳۴.</ref>. [[مرحوم صدوق]] در [[کتاب]] [[کمال الدین]] [[نقل]] کرده است: هنگامی که [[مرگ]] [[ابا جعفر]] [[محمّد بن عثمان]] فرا رسید گفت: من [[مأمور]] شده‌ام که به [[ابوالقاسم]] [[حسین بن روح]] [[وصیّت]] کنم (او را [[جانشین]] خود قرار دهم)<ref>همان، ج۳۳.</ref>. | |||
*چهارم، [[ابوالحسن علی بن محمّد سمری]] بود. [[حسین بن روح]] در پایان [[عمر]] خود به امر [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[علی بن محمد سمری]] را به عنوان [[جانشین]] خود معرّفی کرد و او [[آخرین نایب]] [[امام]] بود و تا سال ۳۲۹ (یعنی سال [[مرگ]] خود) حدود سه سال [[نیابت]] خاصّه [[حضرت]] را بر عهده داشت. در این سال توقیعی از [[امام زمان]]{{ع}} و به این مضمون به دستش رسید: {{متن حدیث|بسم الله الرحمن الرحيم يَا عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ السَّمُرِيَّ أَعْظَمَ اللَّهُ أَجْرَ إِخْوَانِكَ فِيكَ فَإِنَّكَ مَيِّتٌ مَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ سِتَّةِ أَيَّامٍ فَاجْمَعْ أَمْرَكَ وَ لَا تُوصِ إِلَى أَحَدٍ يَقُومُ مَقَامَكَ بَعْدَ وَفَاتِكَ فَقَدْ وَقَعَتِ الْغَيْبَةُ الثَّانِيَةُ فَلَا ظُهُورَ إِلَّا بَعْدَ إِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ذَلِكَ بَعْدَ طُولِ الْأَمَدِ وَ قَسْوَةِ الْقُلُوبِ وَ امْتِلَاءِ الْأَرْضِ جَوْراً وَ سَيَأْتِي شِيعَتِي مَنْ يَدَّعِي الْمُشَاهَدَةَ أَلَا فَمَنِ ادَّعَى الْمُشَاهَدَةَ قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْيَانِيِّ وَ الصَّيْحَةِ فَهُوَ كَاذِبٌ مُفْتَرٍ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ}}<ref>کمال الدین، ج۲، باب ۴۵، ج۴۴، ص۴۶۷.</ref>. | |||
*در این [[توقیع شریف]] چند نکته قابل توجه است: | |||
#[[خبر غیبی]] فوت [[نایب چهارم]] در فاصله شش روز. | |||
#[[دستور]] [[حضرت]] که کسی را به [[جانشینی]] خود [[تعیین]] نکند. | |||
#شروع [[غیبت]] دوم ([[غیبت کبری]]). | |||
#[[ظهور]] [[حضرت]] به [[اذن]] [[خدای تعالی]] بعد از مدّتی بس طولانی و [[سنگ‌دل]] شدن [[مردم]] و پر شدن [[زمین]] از [[جور]]. | |||
#به زودی افرادی ادّعایی خواهند کرد که [[حضرت]] را دیده‌اند. | |||
#هر کس ادّعای [[مشاهده]] کند قبل از [[خروج سفیانی]] و [[صیحه آسمانی]] (دو مورد از [[علائم ظهور]]) [[دروغ‌گو]] خواهد بود؛ البته باید توجّه کرد مراد از [[مشاهده]] در اینجا یا کسی است که ادّعای [[مشاهده]] همیشگی و [[نیابت]] خاصّه داشته باشد یا مسئله [[مشاهده]] [[حضرت]] را وسیله‌ای برای [[انحراف]] و [[منافع]] [[نامشروع]] خود قرار داده باشد، نه اینکه [[مشاهده]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} محال باشد. | |||
*نقش [[نیابت]] [[حضرت]] در دوره [[غیبت کبری]] توسّط فقهای جامع الشّرایط انجام می‌شود. آنان [[حجّت]] [[امام]] بر مردم‌اند؛ چنانکه [[امام]] حجتّ [[خدا]] بر آنها است. خود [[حضرت]] در قسمتی از یکی از [[توقیعات]] [[شریف]] مرقوم فرموده‌اند: {{متن حدیث|... وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ}}<ref>کمال الدین، ج۲، توقیع شماره ۴.</ref>. | |||
*۴. نکته دیگری که در زمینه فایده [[امام]] در [[دوران غیبت]] می‌توان گفت این است که [[علم]] ما در این زمینه بسیار محدود است؛ به همین [[دلیل]] اطلاع نداریم که [[فلسفه]] این کار چیست و فواید [[امام]] در پس پرده [[غیبت]] کدام است؟ و آنچه گفته شد قسمتی از [[برکات وجود امام]] بود. روشن است عدم [[علم]] و [[آگاهی]] ما [[دلیل]] بر عدم فایده نیست<ref>ر.ک: کمال الدین، باب ۴۴، ج۱۱، ص۴۳۷.</ref>. | |||
*در [[حدیثی]] از [[امام صادق]]{{ع}} می‌خوانیم: "و هرگاه دانستیم که [[خدای عزّ و جلّ]] [[حکیم]] است، [[تصدیق]] می‌کنیم که تمام افعالش از روی [[حکمت]] است هر چند وجه آن [[آشکار]] نباشد"<ref>{{متن حدیث|... وَ مَتَى عَلِمْنَا أَنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَكِيمٌ صَدَّقْنَا بِأَنَّ أَفْعَالَهُ كُلَّهَا حِكْمَةٌ وَ إِنْ كَانَ وَجْهُهَا غَيْرَ مُنْكَشِفٍ}}؛ کمال الدین، باب ۴۴، ج۱۱، ص۴۳۷.</ref>. | |||
*از جمله حکمت‌ها و فواید دیگری که می‌توان برای [[دوران غیبت]] ذکر کرد این است که [[امتحان]] مؤمن در این دوره سخت‌تر و در نتیجه ثمربخش‌تر خواهد بود؛ به همین [[دلیل]] مراحلی از کمال را که [[مؤمنان]] در این دوره سخت میتوانند [[طی]] کنند بسیار [[برتر]] از سایر ادوار است. در قسمتی از [[حدیثی]] طولانی از [[پیامبر]]{{صل}} که در [[وصیّت]] [[حضرت]] به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} آمده است می‌فرماید: "و بدان ای [[علی]]! شگفت‌انگیز‌ترین [[مردم]] از نظر [[ایمان]] و عظیم‌ترین آنها از نظر [[یقین]] گروهی هستند که در [[آخر الزمان]] [[زندگی]] میکنند، [[پیامبر]] را [[ملاقات]] نکرده‌اند و حجّتشان در پس پرده است؛ ولی به یک سیاهی بر سفیدی [[ایمان]] آورده‌اند (یعنی نه [[پیامبر]] خود را [[مشاهده]] کرده‌اند و نه [[امام]] را و تنها نام آنها را که بر کاغذ نوشته شده است دیده‌اند در عین حال به آنها [[ایمان]] آورده‌اند، پس [[ایمان]] و [[یقین]] این [[قوم]] بسیار [[ارزشمند]] و بزرگ است)"<ref>{{متن حدیث|... يَا عَلِيُّ وَ اعْلَمْ أَنَّ أَعْجَبَ النَّاسِ إِيمَاناً وَ أَعْظَمَهُمْ يَقِيناً قَوْمٌ يَكُونُونَ فِي آخِرِ الزَّمَانِ لَمْ يَلْحَقُوا النَّبِيَّ وَ حَجَبَتْهُمُ الْحُجَّةُ فَآمَنُوا بِسَوَادٍ عَلَى بَيَاضٍ}}؛ کمال الدین، باب ۲۵، ج۸، ص۲۷۳.</ref><ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص:۱۶۹-۱۷۶.</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||