تعلیم: تفاوت میان نسخه‌ها

: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[فرهنگ]]''' است. "'''تعلیم'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>

بعد از [[تعریف امامت]] و [[تبیین]] [[حقیقت]] [[امام]] و [[جایگاه]] ویژه آن به عنوان [[جانشین پیامبر]]{{صل}} در امر [[هدایت]] [[انسان‌ها]] به سوی [[سعادت]] و [[رستگاری]]، نوبت به [[تبیین]] و توضیح [[وظائف]] و [[شئون امام]] می‌‌رسد در اینجا از [[وظیفه]] و [[مسؤولیت]] مهم [[امام]] یعنی [[شأن]] تعلیم و [[تبیین]] سخن می‌‌گوییم.

[[شئون پیامبر]] اکرم{{صل}} عبارت است از [[دریافت وحی]]، تعلیم، [[تربیت]] و [[تزکیه]] و [[ولایت]] و اجراء<ref>ر.ک: معارف و عقائد ۴ در درس بیست و پنجم:</ref>. در بحث از [[وظائف]] و [[شئون امام]] قبل از توضیح هر یک از [[وظائف امام]] بیان این نکته لازم است که [[امامت]] و [[جانشینی پیامبر اکرم]]{{صل}} دربردارنده تمام [[شئون]] و [[مناصب]] آن [[حضرت]] به استثنای [[دریافت وحی]] رسالی است؛ زیرا [[رسول خدا]]{{صل}} خاتم [[پیامبران]] و [[دین اسلام]] آخرین [[دین]] و [[شریعت الهی]] برای تعالی و [[سعادت]] [[بشر]] تا [[قیام قیامت]] است. از سوی دیگر [[عمر]] آن [[حضرت]]{{صل}} محدود و مسایل مورد نیاز [[مسلمانان]] در هر عصر و دوره فراوان و در مواردی هم متفاوت می‌‌باشد.

اینک یکی از مهم‌ترین [[وظائف]] و [[شئون امام]] یعنی تعلیم و [[تبیین]] را از نگاه [[قرآن]] و [[روایات]] بررسی می‌‌کنیم.

==[[شأن]] تعلیم و [[تبیین]] در [[قرآن]]==

[[پیامبر اعظم]]{{صل}} بنابر رسالتی که [[خداوند]] بر دوش او قرار داده بود موظف به یاد دادن و توضیح و [[تبیین معارف]] و [[احکام الهی]] برای [[مردم]] بود و [[قرآن کریم]] درباره [[شأن]] [[تعلیمی]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} می‌‌فرماید: {{متن قرآن|كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ}}<ref>«چنان که از خودتان پیامبری در میان شما فرستادیم که آیه‌های ما را بر شما می‌‌خواند و (جان) شما را پاکیزه می‌‌گرداند و به شما کتاب آسمانی و فرزانگی می‌‌آموزد و آنچه را نمی‌دانستید به شما یاد می‌‌دهد» سوره بقره، آیه ۱۵۱.</ref> تعلیم و یاد دادن و [[آموزش]]، راه و مقدمه‌ای است برای [[غایت]] و [[هدف]] مهم و اساسی که عبارت است از [[تزکیه]] و افزودن [[کمالات]] و تعالی بخشیدن به [[روح انسانی]]<ref>ر.ک: تفسیر نمونه، ج۱، ص ۵۲۱.</ref>.

==[[شأن]] تعلیم و [[تبیین]] در [[روایات]]==

امیرالمؤمنین علی{{ع}} در ضمن [[تبیین]] [[حقوقی]] که مردم بر عهده [[امام]] و پیشوای [[جامعه اسلامی]] دارند؛ مسوولیت و [[وظیفه]] یاد دادن و [[جهل]] زادیی و ارتقاء [[دانش]] و [[بینش]] [[امت اسلامی]] را مطرح می‌‌فرمایند: {{متن حدیث|فَأَمَّا حَقُّكُمْ عَلَيَّ فَالنَّصِيحَةُ لَكُمْ وَ تَوْفِيرُ فَيْئِكُمْ عَلَيْكُمْ وَ تَعْلِيمُكُمْ كَيْ لَا تَجْهَلُوا وَ تَأْدِيبُكُمْ كَيْ مَا تَعْلَمُوا}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳۴.</ref>. امّا [[حق]] شما بر من این است که از [[خیرخواهی]] شما دریغ نورزم و [[بیت المال]] را در راه شما به طور کامل به کار گیرم و شما را تعلیم کنم تا از [[جهل]] و [[نادانی]] رهایی یابید و شما را [[تربیت]] کنم تا فراگیرید و [[آگاه]] شوید.

[[حضرت]] [[امام صادق]]{{ع}} شان تعلیم [[احکام]] و [[دعوت]] [[مردم]] به سوی [[خداوند]] را برای [[امام]] و [[جانشین پیامبر]]{{صل}} مورد نظر قرار داده و فرموده‌اند: {{متن حدیث|مَا زَالَتِ الْأَرْضُ إِلَّا وَ لِلَّهِ فِيهَا الْحُجَّةُ يُعَرِّفُ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ وَ يَدْعُو النَّاسَ إِلَى سَبِيلِ اللَّهِ}}<ref>کافی، ج ۱، ص ۱۷۸.</ref>.

[[امام]] [[علی بن موسی الرضا]]{{ع}} در ضمن [[خطابه]] مفصلی که درباره [[امامت]] ایراد نمودند، تعلیم [[حلال و حرام]] و [[آموزش]] دادن [[احکام اسلامی]] را از شئونات [[امام]] می‌‌شمارند: {{متن حدیث|وَ الْإِمَامُ يُحَلِّلُ حَلَالَ اللَّهِ وَ يُحَرِّمُ حَرَامَ اللَّهِ}}<ref>تحف العقول، ص ۴۳۸؛ بحارالأنوار، ج۲۵، ص ۱۲۰.</ref>.

مواردی از تعلیم [[معارف]]: در سخنان [[امامان]] مواردی از تعلیم [[معارف]] است که با نگاه به آن معلوم می‌‌شود اگر [[امام]] نبود دست رسی به این حقائق برای [[مردم]] میسر نمی‌شد. برای نمونه [[کلینی]] بعد از [[نقل]] [[روایت]] اول از "[[باب]] [[جوامع]] التوحید" می‌‌گوید: {{عربی| وَ هَذِهِ الْخُطْبَةُ مِنْ مَشْهُورَاتِ خُطَبِهِ{{ع}} حَتَّى لَقَدِ ابْتَذَلَهَا الْعَامَّةُ وَ هِيَ كَافِيَةٌ لِمَنْ طَلَبَ عِلْمَ التَّوْحِيدِ إِذَا تَدَبَّرَهَا وَ فَهِمَ مَا فِيهَا فَلَوِ اجْتَمَعَ أَلْسِنَةُ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَيْسَ فِيهَا لِسَانُ نَبِيٍّ عَلَى أَنْ يُبَيِّنُوا التَّوْحِيدَ بِمِثْلِ مَا أَتَى بِهِ بِأَبِي وَ أُمِّي مَا قَدَرُوا عَلَيْهِ وَ لَوْ لَا إِبَانَتُهُ{{ع}} مَا عَلِمَ النَّاسُ كَيْفَ يَسْلُكُونَ سَبِيلَ التَّوْحِيدِ}}<ref>کافی، ج۱، ص ۱۳۶.</ref>. این [[خطبه]] از خطبه‌های مشهور آن [[حضرت]] است و از زیادی شهرت [[عامه]] [[مردم]] آن را کوچک شمرده‌اند در صورتی که همین [[خطبه]] برای کسی که [[علم]] [[توحید]] جوید، [[کافی]] است اگر در آن بیندیشد و آن را بفهمد؛ زیرا گر تمام [[جن]] و انس- جز [[پیغمبران]]- همزبان شوند که [[توحید]] را مانند آنچه آن [[حضرت]]- [[پدر]] و مادرم فدایش- فرموده بیان کنند، نتوانند و اگر بیان آن [[حضرت]]{{ع}} نبود [[مردم]] نمی‌دانستند چگونه در راه [[توحید]] قدم بردارند.

[[شأن]] تعلیمی [[امام]] نزد [[متکلمان]]: [[شیخ مفید]] (م ۴۲۳) می‌‌گوید: {{عربی| إِنَّمَا الْإِمَامُ نصب لأشياء کثیره:... الثَّانِي بيان الحكم للمسترشدين}}<ref>رسائل فی الغیبة، ج۱، ص ۱۴.</ref>. و [[علامه حلی]] (م ۷۲۶) نیز [[شأن]] تعلیم و [[تبیین]] را برای [[امام]] و [[حاکم اسلامی]] به عنوان [[جانشین]] [[نبی اکرم]]{{صل}} [[مسلم]] و قطعی تلقی کرده و مبنای [[استدلال]] برای اثبات [[عصمت]] قرار داده است<ref>کتاب الألفین، ص ۲۷۹ دلیل شماره ۳۰ و ص ۳۱۸ دلیل شماره ۸۲.</ref>.

[[دانشمندان]] [[اهل سنت]] [[وظائف امام]] را به [[مدیریت]] [[جامعه دینی]] و امور معیشتی آنان منحصر کرده‌اند. بلکه [[قاضی عبدالجبار معتزلی]] صراحتا [[وظیفه]] تعلیم و [[آموزش]] را از [[امام]] سلب کرده است<ref>{{عربی|وَ قَدْ ذَهَبَتِ الامامیه الی انَّ الامام أَنَّما یحتاج الیه لِتُعْرَفَ مِنْ جِهَتِهِ الشَّرَائِعِ، وَ الذی یدل علی فَسَادِ مَقَالَتِهِمْ هَذِهِ، هُوَ انَّ الشَّرَائِعِ مَعْرُوفَةُ أدلتها مِنْ کتاب اللَّهِ تعالی وَ سُنَّةِ الرَّسُولِ وَ إِجْمَاعِ أَهْلِ البیت وَ إِجْمَاعِ الْأُمَّةِ، فأی حَاجَةٍ بِالْأَمَةِ إلی الْإِمَامِ؟}}. شرح الأصول الخمسة، ص ۵۰۹ و امامت پژوهی، ص ۶۶.</ref>.

ماوردی هم در [[احکام]] السلطانیه در ضمن [[وظائف]] ده گانه [[امام]] تحت عنوان "مهام الخلیفه و مسئولیاته" اشاره‌ای به [[وظیفه امام]] در تعلیم [[مردم]] ندارد<ref>ر.ک: الحکام السلطانیه و الولایات الدینیه، ص ۱۵.</ref>.

قوشجی نیز برای رد [[استدلال]] خواجه بر [[لزوم عصمت]]- که گفته بود [[وظیفه امام]] تعلیم است و نباید در انجام این مسئوولیت دچار [[خطا]] و اشتباه شود- [[وظیفه]] تعلیم و رفع [[خطا]] از [[امت]] را نفی می‌‌کند و به وضوح [[شأن امام]] و [[پیشوای امت]] [[اسلامی]] را محدود به ایجاد [[نظم]] و اداره [[امور اجتماعی]] دانسته است<ref>ر.ک: شرح قوشجی بر تجرید، ص ۳۶۶.</ref>. بدیهی است این موضع [[متکلمان]] [[اهل سنت]] نسبت به [[شأن]] تعلیمی [[امام]] ناشی از نوع نگاه به [[جایگاه]] و [[منصب امامت]] و تنزل دادن آن [[منصب]] در حد یک [[حاکم]] و ناظم [[امور اجتماعی]] است که صرفاً [[وظیفه]] ایجاد [[نظم]] را دارد<ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۳۳-۳۷</ref>.