تدبیر امر در فقه سیاسی: تفاوت میان نسخه‌ها

*[[زمخشری]]، [[مفسّر]] معروف در [[تفسیر]] {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ}} می‌گوید: "یدبّر، یعنی بر طبق [[حکمت]] [[داوری]] کردن و سنجیدن، و انجام دادن کار آنگونه که جوینده [[درستی]] کار، و عاقبت‌اندیش آینده‌نگر انجام می‌دهد، تا در انجام کار دچار آنچه [[ناپسند]] اوست نگردد، و معنای [[أمر]]: [[امر]] همه مخلوقات و امر [[سلطنت]] گسترده [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] و [[عرش]] است"<ref>{{عربی|يدبّر، يقضي ويقدّر علی حسب الحكمه، ويفعل ما يفعل المتحرّي للصواب الناظر في أدبار الأمور وعواقبها لئلّا يلقاه ما يكره آخراً؛ و الأمر: أمر الخلق كلّه و أمر ملكوت السماوات والأرض والعرش}}؛ زمخشری، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، ج۲، ص۲۲۵.</ref>.

*[[فخرالدین رازی]] نیز در [[تفسیر]] {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ}} عبارتی نظیر عبارت کشّاف دارد و می‌گوید: "یدبّر الأمر: به معنای [[داوری]] و سنجش بر طبق مقتضای [[حکمت]] است و اینکه آنگونه عمل کند که عاقبت‌اندیش آینده‌نگر عمل می‌کند و به عواقب کار می‌نگرد، تا آنچه را [[شایسته]] نیست [[جامه]] عمل نپوشاند، و مراد از "[[أمر]]" [[شأن]] است، و معنای یدبّر الأمر [[تدبیر]] احوال مخلوقات و احوال مملکت [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] است"<ref>{{عربی|يدبّر الأمر: معناه يقضي ويقدّر على حسب مقتضي الحكمة ويفعل ما يفعله المصيب في أفعاله الناظر في أدبار الأمور وعواقبها كي لايدخل في الوجود ما لاينبغي، و المراد من "الأمر" الشأن، يعني يدبر أحوال الخلق و أحوال ملكوت السماوات و الأرض}}؛ فخر رازی، تفسیر کبیر، ج۹، ص۱۳.</ref>.

*این عبارت به روشنی جمله {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ}} را به معنای [[مالکیت]] [[تدبیر]] و تصریف [[خلق]] بین الأمر و النهی [[تفسیر]] کرده است. {{عربی|تصريف الخلق بين أمره و نهيه}}؛ یعنی با [[امر و نهی]] خویش، احوال [[خلق]] را به گردش درآوردن که [[حقیقت]] [[مُلک]] و [[سلطنت]] و [[پادشاهی]] جز این نیست.

*از مجموع مطالبی که در بالا از [[اهل]] لغت و [[تفسیر]] [[نقل]] کردیم، روشن شد که مراد از [[وصف]] {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ}}، [[سلطنت]] و [[مُلک]] است که عهده‌دار [[اداره امور]] و [[شئون]] [[رعیت]] است و [[وصف]] [[خدای متعال]] به عنوان "[[تدبیر أمر]]"، [[وصف]] به [[پادشاهی]] و [[سلطنت]] حکیمانه و عاقبت اندیشانه است که از مختصات و ویژگی‌های [[سلطنت الهی]] است و لهذا چنین وصفی مستلزم [[حصر]] این عنوان در [[ذات خدای متعال]] است؛ زیرا تنها اوست که بر عواقب احوال و امور [[آگاه]] است، پس تنها اوست "مدبّرالأمر" و [[سلطان]] و [[پادشاهی]] که با [[آگاهی]] و احاطه کامل بر [[سرنوشت]] [[خلق]] و از جمله [[آدمیان]]، [[اداره امور]] و [[شئون]] آنان را برعهده دارد.