ویژگی‌های امان اهل زمین: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = امان اهل زمین | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط  = }}

== مقدمه ==

بر اساس [[روایات]] متعددی که در متون [[شیعه]] و [[سنی]] وجود دارد، [[امامان]] {{عم}} [[امان]] لاهل الارض‌اند. اینک باید دانست که این مفهوم دارای چه مؤلفه‌های معنایی‌ای است و از طریق آن، چه مقاماتی برای [[امام]] ثابت می‌شود.

 

=== [[مرجعیت دینی]] و [[هدایتگری]] ===

 

مرحوم [[کلینی]] از [[اسحاق بن یعقوب]] [[نقل]] می‌کند که وی پرسش‌هایی را در نامه‌ای نوشت و از [[محمد بن عثمان عمری]]، [[نائب دوم]] [[امام عصر]] {{ع}} در دوارن [[غیبت صغرا]]، خواست که پاسخ [[پرسش‌ها]] را از محضر آن [[حضرت]] بپرسد. [[امام عصر]] {{ع}} در پاسخ به یکی از [[پرسش‌ها]] که خواستار [[تبیین]] چگونگی انتفاع از [[امام]] در [[دوران غیبت]] شده بود، چنین مرقوم فرمودند: {{متن حدیث|...وَ أَمَّا وَجْهُ الِانْتِفَاعِ بِي فِي غَيْبَتِي فَكَالانْتِفَاعِ بِالشَّمْسِ إِذَا غَيَّبَتْهَا عَنِ الْأَبْصَارِ السَّحَابُ وَ إِنِّي لَأَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ كَمَا أَنَّ النُّجُومَ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ}}<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۴۸۳-۴۸۵؛ محمد بن حسن طوسی، الغیبة، ص۲۹۰.</ref>؛ وجه انتفاع از من در دوران غیبتم، همانند انتفاع از [[آفتاب]] است، هنگامی که [[ابر]] آن را از دیده‌ها [[پنهان]] دارد و همانا من موجب [[امان]] [[اهل]] زمینیم، چنان‌که [[ستارگان]] موجب [[امان]] [[اهل]] آسمان‌اند.

در این [[روایت]]، نقش [[امام]] {{ع}} روی [[زمین]] به نقش [[ستارگان]] در [[آسمان]] [[تشبیه]] می‌شود. در تحلیل این [[تشبیه]] می‌توان گفت، همان‌گونه که [[ستارگان]] روشنی بخش آسمان‌اند و [[اهل]] آن به واسطه آنها [[راه]] را می‌شناسند و [[گمراه]] نمی‌شوند، به همین سان [[امامان]] نیز روشنی بخش زمین‌اند و [[اهل]] [[زمین]] با توجه به آنها می‌توانند [[راه]] درست را تشخیص دهند؛ در ضمن، بر اساس ظاهر این [[روایات]]، نقش [[امام]] محدود به [[زمین]] و زمینیان نمی‌شود.

 

در این [[آیه]]، به روشنی، [[نور]] داشتن [[ستارگان]]، یکی از ویژگی‌های این اجرام آسمانی معرفی می‌شود: {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ}}<ref>«و او همان است که ستارگان را برای شما آفرید تا در تاریکی‌های خشکی و دریا بدان‌ها راه جویید» سوره انعام، آیه ۹۷.</ref>.

 

با توجه به آنچه گفته شد، روشن می‌شود که مقصود از {{متن حدیث|أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ}}، آن است که ایشان موجب [[امان]] [[مردم]] [[زمین]] از اختلاف‌اند که میتوان [[شأن]] [[هدایتی]] ایشان را از این مفهوم [[استنباط]] کرد. البته اگرچه در ذیل [[روایت]] [[امام سجاد]] {{ع}}، نقشی فراتر از این برای [[امامان]] [[تبیین]] می‌شود، به نظر نمی‌رسد که مسائل و [[مقامات]] یاد شده در ذیل این [[روایت]]، مربوط به [[مقام]] {{متن حدیث|أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ}} باشد، بلکه می‌تواند نقش و مقامی مستقل از آن پنداشته شود.

 

اینک که دانسته شد، بر اساس این [[روایت]] ثابت شد، نقش [[امام]] روشنی‌بخش و [[هدایتگری]] نسبت به آفریدگان [[زمین]] است، می‌توان گفت که این مفهوم می‌تواند همسوی با مفهوم “نور الله” باشد که دلالتی روشن بر همین نقش و [[شأن]] دارد<ref>در ادامه نوشتار، به تفصیل از روایاتی که در بردارنده این مفهوم‌اند، سخن به میان خواهیم آورد و تحلیل خود را عرضه خواهیم کرد.</ref>.<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان (کتاب)|معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان]]، ص ۳۱۵.</ref>

 

 

{{متن حدیث|أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ}} کسی است که [[هدایتگر]]، برطرف‌کننده [[اختلافات]] و [[معصوم]] است؛ روشن است که [[مردم]] نمی‌توانند این ویژگی‌ها را بشناسند، از این‌رو، [[خداوند]] او را به این [[مقام]] [[منصوب]] می‌کند. در [[تأیید]] این آموزه، می‌توان به این [[روایت]] از [[امام باقر]] {{ع}} نیز استناد کرد که فرمودند: “همانا [[خداوند]] تبارک و تعالی ما را [[حجت]] روی [[زمین]] و موجب [[امان]] روی [[زمین]]، برای [[اهل]] آن قرار داد”<ref>احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۱، ص۲۰۴. یادکرد این نکته ضروری است که این روایت به لحاظ سندی دارای اعتبار لازم نیست؛ از این‌رو، تنها به منظور تأیید از آن استفاده کرده‌ایم.</ref>.

=== [[وساطت فیض]] ===

در برخی [[روایات]]، مفهوم {{متن حدیث|أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ}}، به گونه‌ای [[تبیین]] شده است که می‌تواند نشان از [[شأن]] [[وساطت فیض]] داشته باشد. [[امام باقر]] {{ع}} در این باره فرمودند: {{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى جَعَلَنَا حُجَّةً فِي أَرْضِهِ وَ أَمَاناً فِي الْأَرْضِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ لَمْ يَزَالُوا فِي أَمَانٍ مِنْ أَنْ تَسِيخَ بِهِمُ الْأَرْضُ مَا دُمْنَا بَيْنَ أَظْهُرِهِمْ}}<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۰۴.</ref>؛ “همانا [[خداوند]] تبارک و تعالی ما را [[حجت]] روی [[زمین]] و موجب [[امان]] روزی [[زمین]]، برای [[اهل]] آن قرار داد. آنها مادامی که ما میانشان باشیم، از اینکه [[زمین]] در هم پیچیده شود، در امان‌اند”.

 

در این [[روایت]] به خوبی بیان شده که اگر [[امام]] [[امان]] برای [[اهل]] [[زمین]] است، بدین معناست که وجود او [[مانع]] از [[فروپاشی]] [[زمین]] می‌شود؛ اما گفتنی است که [[روایت]] یاد شده به لحاظ سندی دارای اعتبار لازم نیست<ref>اعتبار نداشتن این روایت، بدین دلیل است که ثابت بن هرمز که این سخن را از امام باقر {{ع}} نقل کرده، فردی زیدی مذهب است که به لحاظ رجالی مجهول است. احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۱۶-۱۱۷؛ ابن داود حلی، رجال ابن داود، ص۲۳۴. افزون بر آن، ابو سعید عصفوری نیز که در سلسله راویان این حدیث قرار دارد، فردی مهمل است.</ref>. در [[روایات]] دیگری نیز پس از بیان نقش {{متن حدیث|أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ}}، از مسئله [[وساطت فیض]] ایشان[[سخن]] به میان آمده است؛ چنان‌که [[جابر بن یزید جعفی]] از [[امام باقر]] {{ع}} پرسید، برای چه چیز نیاز به [[پیامبر]] و [[امام]] است؟ [[امام]] فرمود: “برای آن‌که عالم بر [[استواری]] خود باقی بماند و [[خداوند]] هنگامی که [[پیامبر]] یا [[امام]] میان [[مردم]]، در [[دنیا]] باشد، [[عذاب]] را از [[اهل]] [[زمین]] برمی‌دارد. [[خداوند]] فرمود: "مادامی که تو ([[پیامبر]]) در میان آنها باشی، [[خداوند]] آنها را [[عذاب]] نمی‌کند" و [[پیامبر خدا]] {{صل}} فرمود: "[[ستارگان]] موجب [[امان]] برای [[اهل]] آسمان‌اند و [[اهل بیت]] من نیز موجب [[امان]] برای [[اهل]] زمین‌اند... آنها کسانی‌اند که [[خداوند]] به واسطه آنها بندگانش را روزی می‌دهد و [[شهرها]] را آباد می‌گرداند و به واسطه آنهاست که [[باران]] از [[آسمان]] نازل می‌شود و... ”<ref>متن کل روایت چنین است: {{متن حدیث|عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ الْجُعْفِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ {{ع}} لِأَيِّ شَيْ‏ءٍ يُحْتَاجُ إِلَى النَّبِيِّ وَ الْإِمَامِ فَقَالَ لِبَقَاءِ الْعَالَمِ عَلَى صَلَاحِهِ وَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَرْفَعُ الْعَذَابَ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ إِذَا كَانَ فِيهَا نَبِيٌّ أَوْ إِمَامٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ قَالَ النَّبِيُّ {{صل}} النُّجُومُ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلُ بَيْتِي أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ فَإِذَا ذَهَبَتِ النُّجُومُ أَتَى أَهْلَ السَّمَاءِ مَا يَكْرَهُونَ وَ إِذَا ذَهَبَ أَهْلُ بَيْتِي أَتَى أَهْلَ الْأَرْضِ مَا يَكْرَهُونَ يَعْنِي بِأَهْلِ بَيْتِهِ الْأَئِمَّةَ الَّذِينَ قَرَنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ طَاعَتَهُمْ بِطَاعَتِهِ فَقَالَ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ وَ هُمُ الْمَعْصُومُونَ الْمُطَهَّرُونَ الَّذِينَ لَا يُذْنِبُونَ وَ لَا يَعْصُونَ وَ هُمُ الْمُؤَيَّدُونَ الْمُوَفَّقُونَ الْمُسَدَّدُونَ بِهِمْ يَرْزُقُ اللَّهُ عِبَادَهُ وَ بِهِمْ تُعْمَرُ بِلَادُهُ وَ بِهِمْ يُنْزِلُ الْقَطْرَ مِنَ السَّمَاءِ وَ بِهِمْ يُخْرِجُ بَرَكَاتِ الْأَرْضِ وَ بِهِمْ يُمْهِلُ أَهْلَ الْمَعَاصِي وَ لَا يُعَجِّلُ عَلَيْهِمْ بِالْعُقُوبَةِ وَ الْعَذَابِ لَا يُفَارِقُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَ لَا يُفَارِقُونَهُ وَ لَا يُفَارِقُونَ الْقُرْآنَ وَ لَا يُفَارِقُهُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ}}. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴.</ref>.<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان (کتاب)|معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان]]، ص ۳۱۹.</ref>

 

در این [[روایت]] نیز {{متن حدیث|أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ}}، به [[وساطت فیض]] [[تفسیر]] شده است؛ اما باید گفت که این [[روایت]] به لحاظ سندی مخدوش است<ref>معتبر نبودن این روایت بدین دلیل است که در سلسله سند آن، عمرو بن شمر قرار دارد که ارباب رجال او را شدیداً تضعیف کرده‌اند؛ برای نمونه، ر. ک: احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۸۷. افزون بر آن، رجاء بن سلمة و نیز مغیرة بن محمد که در سلسله راویان این حدیث هستند، راویانی مهمل‌اند.</ref>. البته اینکه [[امام]] {{ع}} نقش [[وساطت فیض]] را در [[عالم هستی]] دارد، امری انکارناپذیر است؛ چنان‌که در گذشته از آن سخن به میان آمد. با وجود این، [[سخن]] در این است که چنین واقعیتی از مفهوم {{متن حدیث|أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ}} استفاده نمی‌شود و [[روایات]] موجود در این باره نیز به اندازه‌ای نیستند که [[اطمینان]] به صدور آنها حاصل شود.

=== نتیجه‌گیری ===

# با رویکردی کلان‌تر، به نظر می‌رسد [[امین الله]] کسی است که بر [[مردم]] [[تسلط]] دارد و [[صاحب منصب]] [[مدیریت]] [[اداره جامعه]] است و در نگهداری این [[منصب الهی]] [[امین]] است؛

# از آنجا که [[امام]] {{متن حدیث|أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ}} است، کسی است که [[هدایتگر]] انسان‌هاست و موجب [[رفع اختلاف]] از میان آنها می‌شود. چنین کسی [[معصوم]] است و [[خدا]] او را [[منصوب]] می‌کند؛

# به لحاظ [[تاریخی]]، باید گفت که این دو مفهوم را [[حضرت رسول الله]] {{صل}} در دوران رسالتشان بر [[ائمه اطهار]] {{عم}} اطلاق کرده‌اند و [[امامان]] [[پاک]] {{عم}} نیز شئونات و لوازم آن را [[تبیین]] کرده‌اند<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان (کتاب)|معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان]]، ص ۳۱۵-۳۲۰.</ref>.

== منابع ==

== پانویس ==

[[رده:ویژگی‌های امام]]