|
|
| خط ۱۷: |
خط ۱۷: |
|
| |
|
| ==[[روایات]] [[شان نزول]]== | | ==[[روایات]] [[شان نزول]]== |
| #از [[قتاده]] نقل شده که [[آیات]] {{متن قرآن|الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِهِ هُمْ بِهِ يُؤْمِنُونَ وَإِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ قَالُوا آمَنَّا بِهِ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّنَا إِنَّا كُنَّا مِن قَبْلِهِ مُسْلِمِينَ أُوْلَئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُوا وَيَدْرَؤُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ }}<ref>«کسانی که پیش از آن به آنان کتاب (آسمانی) داده بودیم به آن ایمان می‌آورند و چون (قرآن) برای آنان خوانده شود می‌گویند: ما بدان باور داریم که راستین است، از سوی پروردگار ماست، ما پیش از آن (هم) گردن نهاده بودیم. آنانند که پاداششان برای شکیبی که ورزیده‌اند دو بار به آنان داده می‌شود و بدی را با نیکی دور می‌سازند و از آنچه روزیشان کرده‌ایم می‌بخشند» سوره قصص، آیه ۵۲-۵۴.</ref> در شأن ۴۰ [[مسیحی]] که همراه [[جعفر]] به [[مدینه]] آمدند نازل شده است که ۳۲ نفر از آنها از [[حبشه]] و ۸ نفر دیگر از [[شام]] بودند. گفته شده: این ۴۰ نفر، پیش از [[مبعث]] [[پیامبر]]، به [[بعثت]] آن [[حضرت]] در [[آینده]] نزدیک ایمان داشتند.<ref>تفسیر ماوردی، ج ۴، ص ۲۵۷؛ مجمع‌البیان، ج ۷، ص ۴۰۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۳، ص ۱۹۶.</ref> در روایتی از [[سعید بن جبیر]] و نیز روایتی از [[ابن‌عباس]] بدون آنکه از کسی نام برده شود، به این [[شأن نزول]] اشاره شده است. از [[سعید]] چنین [[نقل]] شده: آنان ۴۰ نفر بودند که با [[جعفر]] از [[حبشه]] نزد [[پیامبر]] آمدند و با [[مشاهده]] نیاز شدید [[مسلمانان]]، با اجازه پیامبر به حبشه بازگشتند و [[اموال]] خود را به [[مدینه]] آورده، میان مسلمانان قسمت کردند، آنگاه [[آیات]] پیشین در [[شأن]] و [[ستایش]] آنها نازل شد؛<ref>تفسیر بغوی، ج ۳، ص ۳۸۶.</ref> امّا گزارشی که این ماجرا را [[تأیید]] کند در کتب [[سیره]] دیده نمی‌شود. [[روایت]] ابن‌عباس نیز این است که این آیات، در شأن ۸۰ نفر از [[اهل کتاب]] که ۴۰ نفر از [[نجران]]، ۳۲ نفر از حبشه و ۸ نفر از [[شام]] بودند، نازل شد و [[خداوند]] در این آیات، حال آنان را در برابر پیامبر و شنیدن [[آیات قرآن]] [[وصف]] کرده است <ref>تفسیر بغوی، ج ۳، ص ۳۸۶.</ref>.
| |
| #در کنار [[روایات]] گوناگونی که در شأن نزول [[آیه]] {{متن قرآن|لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِلَّذِينَ آمَنُوا الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ قَالُوا إِنَّا نَصَارَى ذَلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ}}<ref>«بی‌گمان یهودیان و مشرکان را دشمن‌ترین مردم به مؤمنان می‌یابی و نزدیک‌ترین آنان در دوستی به مؤمنان کسانی را می‌یابی که می‌گویند ما مسیحی هستیم؛ این از آن روست که برخی از آنان کشیشان و راهبانی (حقجو) هستند و اینکه آنان گردنکشی نمی‌کنند» سوره مائده، آیه ۸۲.</ref> گزارش شده<ref>جامع‌البیان، مج ۵، ج ۷، ص ۳، ۷.</ref> از [[مجاهد]] نقل است که این آیه در شأن هیئتی نازل شده که همراه جعفر به مدینه وارد شدند.<ref>جامع‌البیان، مج ۵، ج ۷، ص ۴.</ref> [[قرطبی]] در [[نقلی]] متفاوت با آنچه در ذیل آیات {{متن قرآن|الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِهِ هُمْ بِهِ يُؤْمِنُونَ وَإِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ قَالُوا آمَنَّا بِهِ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّنَا إِنَّا كُنَّا مِن قَبْلِهِ مُسْلِمِينَ أُوْلَئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُوا وَيَدْرَؤُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ }}<ref>«کسانی که پیش از آن به آنان کتاب (آسمانی) داده بودیم به آن ایمان می‌آورند و چون (قرآن) برای آنان خوانده شود می‌گویند: ما بدان باور داریم که راستین است، از سوی پروردگار ماست، ما پیش از آن (هم) گردن نهاده بودیم. آنانند که پاداششان برای شکیبی که ورزیده‌اند دو بار به آنان داده می‌شود و بدی را با نیکی دور می‌سازند و از آنچه روزیشان کرده‌ایم می‌بخشند» سوره قصص، آیه ۵۲-۵۴.</ref> آورده، نقل می‌کند که با جعفر، ۷۰ مرد پشمینه پوش از جمله ۸ نفر شامی، همراه بودند. سپس با ذکر نامِ آنها می‌نویسد: پیامبر [[سوره یس]] را برایشان [[تلاوت]] کرد و آنان با شنیدن آیات، گریسته، [[اسلام]] آوردند و گفتند: چقدر این آیات با آنچه بر [[عیسی]]{{ع}} نازل می‌شد شباهت دارد، آنگاه این بخش از آیه {{متن قرآن|لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِلَّذِينَ آمَنُوا الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ قَالُوا إِنَّا نَصَارَى ذَلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ}}<ref>«بی‌گمان یهودیان و مشرکان را دشمن‌ترین مردم به مؤمنان می‌یابی و نزدیک‌ترین آنان در دوستی به مؤمنان کسانی را می‌یابی که می‌گویند ما مسیحی هستیم؛ این از آن روست که برخی از آنان کشیشان و راهبانی (حقجو) هستند و اینکه آنان گردنکشی نمی‌کنند» سوره مائده، آیه ۸۲.</ref> در شأن آنها نازل شد<ref>اسباب‌النزول، ص۱۶۷؛ تفسیرقرطبی، ج۶، ص ۱۶۶.</ref>. شایان ذکر است چنان‌که از [[سیاق آیات]] آشکار است برخی [[نزول]] دو [[آیه]] بعد را نیز در این جریان می‌دانند.<ref>مجمع البیان، ج ۳، ص ۳۶۱.</ref>
| |
| # [[طبرسی]] به [[نقل]] از [[ابن‌عباس]] [[نزول آیه]] {{متن قرآن|الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُولَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَنْ يَكْفُرْ بِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ}}<ref>«کسانی که بدان‌ها کتاب (آسمانی) داده‌ایم، آن را چنان که سزاوار خواندن آن است می‌خوانند، آنان بدان ایمان دارند؛ و کسانی که به آن انکار ورزند زیانکارند» سوره بقره، آیه ۱۲۱.</ref> را نیز در [[شأن]] [[هیئت]] ۴۰ نفری همراه [[جعفر]] که ۳۲ نفر از آنها [[حبشی]] و ۸ نفر [[راهب]] [[اهل شام]] از جمله [[بحیرا]] بودند دانسته است<ref> مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۷۴.</ref>.
| |
| # [[میبدی]] نقل کرده است که مراد از [[امّت]] مقتصد (میانه رو) از [[اهل کتاب]] که [[اهل]] عمل به [[تورات]] و [[انجیل]] هستند در آیه {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَكَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَمِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ سَاءَ مَا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و اگر آنان تورات و انجیل و آنچه را از پروردگارشان به سوی آنها فرو فرستاده شده است، بر پا می‌داشتند از نعمت‌های آسمانی و زمینی برخوردار می‌شدند ؛ برخی از ایشان امتی میانه‌رو هستند و بسیاری از آنان آنچه انجام می‌دهند زشت است» سوره مائده، آیه ۶۶.</ref>، ۴۸ کس از جمله [[بحیرای راهب]] و [[اصحاب]] وی بودند<ref>کشف‌الاسرار، ج ۳، ص ۱۷۹.</ref>
| |
|
| |
| جز این موارد، ذیلِ چند آیه دیگر از [[سوره بقره]] و آل‌عمران در کنار برخی علمای اهل کتاب که [[اسلام]] آوردند مانند [[عبدالله بن سلام]]، [[اسد]] و [[اسید]]، [[پسران]] [[کعب]]، و امثال اینها از بحیرای راهب نیز یاد شده که به [[دلیل]] [[مسیحی]] بودن بحیرا و نزول این دو [[سوره]] پیش از [[سال ششم هجرت]] صحیح به نظر نمی‌رسد:
| |
| #{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ}}<ref>«ای مؤمنان! همگی به فرمانبرداری (خداوند) درآیید و از گام‌های شیطان پیروی نکنید که او برای شما دشمنی آشکار است» سوره بقره، آیه ۲۰۸.</ref> میبدی نقل می‌کند که این آیه در شأن [[مؤمنان]] اهل کتاب مانند [[عبدالله بن سلام]] و... از جمله بحیرای راهب نازل شد که [[روز]] [[شنبه]] را بزرگ می‌داشتند و گوشت و شیر شتر را بر طبق [[حکم]] [[جاهلی]] بر خود [[حرام]] می‌شمردند و از [[پیامبر]] اجازه می‌خواستند [[تورات]] را که کتاب خداست بخوانند و به آن عمل کنند؛ امّا [[خداوند]] در [[آیه]] فوق به آنان خطاب کرد که به [[دین اسلام]] در آیند.<ref>کشف‌الاسرار، ج ۲، ص ۵۵۵.</ref>
| |
| #بلنسی ذیل آیه {{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَبَيَّنُوا فَأُولَئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ}}<ref>«جز کسانی که توبه کردند و به اصلاح (کار خود) پرداختند و (پوشیده‌ها را) روشن بیان داشتند، که آنان را می‌آمرزم و من توبه‌پذیر بخشاینده‌ام» سوره بقره، آیه ۱۶۰.</ref> مراد از آن کسان از [[اهل کتاب]] که از [[کتمان حقایق الهی]] درباره [[پیامبر اسلام]] [[توبه]] و ـ خود را ـ [[اصلاح]] کردند و [[نبوت]] آن [[حضرت]] را اظهار و آشکار ساختند، عده‌ای از [[یهود]] و [[نصارا]] مانند عبدالله بن سلام، [[بحیرای راهب]] و امثال اینها دانسته که [[اسلام]] آوردند.<ref>مبهمات القرآن، ج ۱، ص ۱۸۸ ـ ۱۸۹.</ref>
| |
| #همو از [[ابن‌عباس]] [[نقل]] کرده که آیه {{متن قرآن|بَلَى مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ وَاتَّقَى فَإِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ}}<ref>«چرا، (بازخواست خواهند شد ولی) آن کس که به پیمان خود وفا کند و پرهیزگاری ورزد (بداند) بی‌گمان خداوند پرهیزگاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۷۶.</ref> در [[شأن]] عبدالله بن سلام، بحیرای راهب و دیگر [[مسلمانان]] اهل کتاب نازل شد<ref>مبهمات القرآن، ج ۱، ص ۲۹۰.</ref>.<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[ بحیرای راهب (مقاله)|مقاله «بحیرای راهب»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>
| |
|
| |
|
| ==منابع== | | ==منابع== |
