پرش به محتوا

آستانه حضرت معصومه: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۱٬۷۳۱ بایت اضافه‌شده ،  ‏۳ آوریل ۲۰۲۱
خط ۲۸: خط ۲۸:


[[ساخت و ساز]] و توسعه [[حرم]] در ادوار بعدی نیز دنبال شد، چنان که فتحعلی شاه قاجار بر اساس [[نذری]] [[متعهد]] شده بود اگر به [[پادشاهی]] برسد بر [[زیور]] و جلال قم بیفزاید. او پس از رسیدن به پادشاهی، به توسعه آستانه و [[استحکام]] بنای آن و نیز زیباسازی گنبد و بارگاه [[اقدام]] کرد و گنبد حرم را با خشت‌های مسین زراندود بازسازی کرد و مدرسه‌ای با درآمد موقوفه‌ای برای تحصیل یک صد [[طلبه]] در جوار حرم ساخت و نیز بیمارستان و مهمان‌خانه‌ای تأسیس نمود و می‌گویند هر ساله صد هزار تومان [[خرج]] آنجا می‌کرد<ref>ایران و قضیه ایران، ج۲، ص۱۲-۱۳.</ref>. دیگران نیز در این مسیر گام‌های بزرگی برداشتند تا به امروز که این آستانه [[شکوه]] کم‌نظیری دارد.<ref>[[محمد حسین شمسایی|شمسایی، محمد حسین]]، [[آستانه حضرت معصومه - شمسایی (مقاله)|مقاله «آستانه حضرت معصومه»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۱۰۴.</ref>
[[ساخت و ساز]] و توسعه [[حرم]] در ادوار بعدی نیز دنبال شد، چنان که فتحعلی شاه قاجار بر اساس [[نذری]] [[متعهد]] شده بود اگر به [[پادشاهی]] برسد بر [[زیور]] و جلال قم بیفزاید. او پس از رسیدن به پادشاهی، به توسعه آستانه و [[استحکام]] بنای آن و نیز زیباسازی گنبد و بارگاه [[اقدام]] کرد و گنبد حرم را با خشت‌های مسین زراندود بازسازی کرد و مدرسه‌ای با درآمد موقوفه‌ای برای تحصیل یک صد [[طلبه]] در جوار حرم ساخت و نیز بیمارستان و مهمان‌خانه‌ای تأسیس نمود و می‌گویند هر ساله صد هزار تومان [[خرج]] آنجا می‌کرد<ref>ایران و قضیه ایران، ج۲، ص۱۲-۱۳.</ref>. دیگران نیز در این مسیر گام‌های بزرگی برداشتند تا به امروز که این آستانه [[شکوه]] کم‌نظیری دارد.<ref>[[محمد حسین شمسایی|شمسایی، محمد حسین]]، [[آستانه حضرت معصومه - شمسایی (مقاله)|مقاله «آستانه حضرت معصومه»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۱۰۴.</ref>
==گنبد، [[ضریح]] و گلدسته‌های آستانه==
آرامگاه حضرت معصومه{{س}} در میانه ساختمان حرم و زیر گنبد بزرگ طلایی با خشت‌های یک شکل و اندازه کاشی از مربع مستطیل و مضلع کوکبی و نیم کوکبی ۲۰/۱ متر و طول ۹۵/۲ متر و عرض ۲۰/ ۱ متر زمینه لاجوردی، نقره‌ای، قهوه‌ای و فیروزه‌ای پوشیده شده که کاشی‌های پیرامون [[مرقد]]، خشتی لب برگردان می‌باشند و کاشی‌های بدنه مرقد، کوکبی و نیم‌کوکبی است که با خط [[کوفی]] و [[نسخ]] برجسته و ساده نوشته شده است<ref>راهنمای قم، ص۵۱؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۱۶.</ref>. بعد از ضریح کاشی خشتی فیروزه‌ای، ضریح فولادین نقره‌کاری شده جای دارد که بلندای آن ۱۰/ ۲ متر و طول آن ۲۵/ ۵ متر و عرض آن ۸۳/ ۴ متر است که جدارهای مشبک و غیرمشبک دارد<ref>راهنمای قم، ص۵۳؛ آستانه حضرت فاطمه معصومه{{س}}، ص۲۶۳-۲۹۰.</ref>.
پس از شاه [[اسماعیل]]، در سال ۹۵۰ق اعتمادالدوله به [[فرمان]] شاه تهماسب، ضریحی مزین به کاشی‌های هفت رنگ نگارین و کتیبه‌ای معرق به درازای ۸۰/ ۴ و پهنای ۴۰/ ۴ متر و بلندای دو متر بنا نهاد و اطراف آن روزنه‌هایی گذاشت تا [[قبر]] اصلی از درون آن دیده شود و بتوانند نذورات خود را درون آن بریزند. وی سپس ضریحی دیگر از فولاد سفید، گرداگرد [[ضریح]] پیشین به فاصله نیم‌متری از زاویه جنوب غربی [[مرقد]] [[نصب]] کرد. این ضریح نیز در ۱۰۰۰ ق / ۱۵۹۱م به دست شاه [[عباس]] اول با ضریح دیگری جابه جا شد. فتحعلی شاه این ضریح را در سال ۱۲۴۵ ق / ۱۸۲۹م با صفحاتی از نقره پوشاند و آن را بر فراز پایه‌ای از سنگ مرمر به بلندای سی سانتیمتر جای داد<ref>سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ص۸۵۵؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۱۶؛ آستانه حضرت فاطمه معصومه{{س}}، ص۲۶۳-۳۰۶.</ref>. از آن پس هر بار که ضریح، بازسازی یا نوسازی شده، از جنس نقره ساخته شده است<ref>سیاحت‌نامه شاردن، ج۳، ص۶۷؛ مردم و دیدنی‌های ایران، ص۱۵۸؛ ایران و قضیه ایران، ج۲، ص۱۱؛ سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ص۸۵۵.</ref>. شاه عباس ضریحی از فولاد سفید ترتیب داد و مرقد را طوری آرایش داد که آن ضریح کاشی را فرا گرفت. ضریح نقره که اکنون دیده می‌شود، همان ضریح فولادین است و فقط لایه‌هایی از نقره بر آن افزوده‌اند<ref>راهنمای قم، ص۳۵.</ref>. در طلایی ضریح را در سال ۱۳۲۱ق ساختند و کف [[حرم]] را نیز در همان سال با سنگ فرش مرمرین کردند<ref>راهنمای قم، ص۳۶-۴۰.</ref>. 
نخستین گنبد را [[زینب]] نوه [[امام جواد]]{{ع}} به فاصله نیم قرن پس از [[رحلت]] [[حضرت]] معصومه{{س}}، در اواسط [[قرن سوم]] قمری، با موادی از گچ و آجر به سبک همان عصر بر روی مرقد حضرت معصومه{{س}} بنا کرد<ref>تاریخ قم، حسن قمی، ص۵۶۶؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۰۷.</ref>. تا سال ۴۴۷ق (۴۵۷ق) جای گنبد کنونی، سه گنبد کوچک برجی شکل برپا بود. در این سال، [[وزیر]] طغرل کبیر، به نام [[میرابوالفضل عراقی]]، برای [[زیارت]] [[روضه]] مرتضویه به [[نجف]] مشرف شد و پس از [[ملاقات]] با [[شیخ طوسی]]، به توصیه او، گنبدی بلندتر بر [[مزار]] [[حضرت]] معصومه{{س}} ساخت<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۰۷-۴۰۹.</ref>. در سال ۶۰۵ق [[امیر مظفر احمد بن اسماعیل]]، سردودمان [[ملوک]] [[آل]] مظفر، دست به کاشی‌کاری گنبد زد که در سال ۶۱۳ق آن را به پایان رساند<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۱۵.</ref>. در سال ۹۲۵ ق/ ۱۵۱۹م شاه‌بیگم صفوی، در جای گنبد عراقی، گنبدی دیگر ساخت و آن را با کاشی معرق آراست. در سال ۱۲۱۸ق/۱۸۰۳م به [[فرمان]] فتحعلی‌شاه، آن کاشی‌های معرق را برداشتند و با [[دوازده]] هزار خشت زرین گنبد را آراستند. بلندی این گنبد از سطح بام شانزده متر و از سطح [[زمین]] ۳۲ متر است. پیرامون خارجی آن ۶۶/ ۲۸ و قطر آن دوازده متر است<ref>سفرنامه سدیدالسلطنه، ص۱۱۴؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۱۶، ۴۲۰، ۴۸۳؛ سیمای قم، ص۸۳-۸۴.</ref>. در سال ۱۲۱۸ق از طرف فتحعلی شاه قاجار، گنبد اصلی [[حرم]] را طلاکاری کردند<ref>راهنمای قم، ص۳۶؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۷۴.</ref>، سپس در سال ۱۳۳۶ق [[مسجد]] [[بالاسر]] را ساختند و تا سال ۱۲۶۶ ق سقف و پایه ایوان شاه اسماعیل صفوی را با خشت‌های زر آراستند، [[صحن]] [[عتیق]] را نیز گسترش دادند و در شمال آن بقعه‌ای برای [[دفن]] فتحعلی شاه [[پیش‌بینی]] کردند. همچنین گلدسته شمالی صحن عتیق را برپا ساختند و با خشت طلا آراستند. کیکاوس میرزا که [[حاکم]] [[قم]] و کاشان بود در سال ۱۲۱۵ق سقف گنبد را نخست مقرنس کاری و سپس آینه‌کاری کرد و کتیبه‌ای گرداگرد آن نگاشت<ref>راهنمای قم، ص۳۶-۴۰.</ref>. قاعده گنبد، کثیرالاضلاع، غیرمتساوی و دارای هشت صفه و چهار صفه است که جهات اصلی هر یک دارای دهانه‌ای به طول ۸۰/ ۲ است و جهات فرعی به دهانه ۷۰/ ۲ متر [[راه]] باز می‌کند و بلندی آن نزدیک چهارده متر است<ref>راهنمای قم، ص۴۵۱.</ref>.
آستانه حضرت معصومه{{س}}، شش گلدسته دارد که دو گلدسته وصل به گنبد اصلی، در اوایل [[روزگار]] صفویان توسط شاه‌بیگم بنا شده و در ۱۱۹۸ق/۱۷۸۳م توسط لطفعلی خان زند، [[تجدید]] بنا شده‌اند. در ۱۲۱۸ق/۱۸۰۳م فتحعلی شاه این گلدسته‌ها را که از سطح [[زمین]] ۲۰/ ۳۲ و از سطح بام ۴۰/ ۱۷ ارتفاع دارد و قطر آنها ۵/ ۱ متر است، طلاکاری کرد. این گلدسته‌ها در [[زمان]] ناصرالدین شاه قاجار در ۱۲۸۶ق/۱۸۹۶م تجدید بنا شدند و روی آنها با کاشی آراسته شد. در ۱۲۹۹ق/ ۱۸۸۱م کامران میرزای قاجار آنها را با خشت‌های زرین آراست. دو گلدسته دیگر در ۱۳۰۳ ق /۱۸۸۵م توسط [[علی اصغر خان اتابک]] در [[صحن]] نو و دو سوی ایوان آینه بنا شدند که به گلدسته اتابکی مشهورند. بلندی آنها از کف صحن ۸۰/ ۴۲ و از سطح بام ۲۸ و قطر آنها ۳۰/ ۳ متر است. دو گلدسته کوتاه نیز بر فراز زاویه‌های بخش درونی صحن نو قرار دارند<ref>سیاحت‌نامه شاردن، ج۳، ص۶۶؛ آستانه حضرت فاطمه معصومه{{س}}، ۲۶۳-۲۹۰.</ref>.
اکنون آستانه [[حضرت]] معصومه{{س}} شش گلدسته سه زوجی با تالارچه [[زیبا]] دارد که هر جفت آنها همانند و با دیگران متفاوت‌اند که یک جفت آنها کوتاه، یک جفت میانه و یک جفت بلند است. گلدسته‌های متوسط طلاکاری شده‌اند<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۸۸.</ref>. این گلدسته‌ها از لحاظ ساختمان ساده و به شکل مناره‌ای استوانه‌ای است و با این حال از نظر تزئینات کاشی‌کاری و تناسب غرفه و [[پوشش]]، به شکل چتری رنگ به رنگ در آمده و به گلدسته تجسم بخشیده است. جز نیم متر پایین گلدسته که آجری و مضلع است، بقیه دیواره تا زیر تالارچه، آراسته به [[بهترین]] کاشی‌های گره‌سازی خوش‌نقشه و خوش‌رنگ و پیچ مزین به ترنج‌هایی [[بدیع]] است که در میانه آنها اسامی جلاله و نام‌های [[محمد]] و علی به خط بنایی چیده شده است<ref>همان، ج۱، ص۵۸۹.</ref>. گلدسته‌های بلند اتابکی به طور زوجی بر فراز دو جرز طرفین ایوان آینه ساخته شده‌اند. بر فراز شکم‌دریدگی صحن جدید، دو گلدسته نسبتاً کوتاه وجود دارد که از [[تاریخ]] ساخت تاکنون همواره مأذنه آستانه بوده‌اند<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۹۳؛ تربت پاکان، ج۱، ص۶۸-۷۱.</ref>.
گنبد پنجاه ستونی طباطبایی در جانب جنوبی [[مرقد]] و در جای [[صحن]] زنانه ساخته شده است. دهانه آن از وسط هفده متر و بلندی آن هم هفده متر است که با [[غلام]] گردش‌ها و صفه‌های اطراف محوطه آن به دهانه ۲۰/۲۴ در ۸۰ / ۲۴ متر افزایش می‌یابد و دارای رواقی است که مثلث قاعده و ساق آن پانزده متر است<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۶۲۷-۶۲۸؛ تربت پاکان، ج۱، ص۶۸-۷۱.</ref>. گنبد بالای [[تربت]]، شانزده متر از بام بلندی دارد که در سال‌های ۱۲۱۵-۱۲۱۸ ق به [[دستور]] فتحعلی شاه، با خشت‌های زرین آراسته شد و کار تذهیب آن را استاد [[محمود]] معمار [[قمی]] انجام داد. روی بام ایوان شمالی صحن [[عتیق]]، نقاره‌خانه‌ای [[زیبا]] بر فراز هشت پایه از چوب ساج مضلع دارای سرستون مقرنس و منبت به شکل هشتی چندضلعی ساخته شده که بنیان‌گذار اولیه آن [[مادر]] شاه [[سلطان]] [[حسین]] در سال ۱۱۱۵ق است<ref>تربت پاکان، ج۱، ص۵۶.</ref>.<ref>[[محمد حسین شمسایی|شمسایی، محمد حسین]]، [[آستانه حضرت معصومه - شمسایی (مقاله)|مقاله «آستانه حضرت معصومه»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۱۰۶.</ref>


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
۷۳٬۰۱۷

ویرایش