تمدن در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

[[نظام اخلاقی]] قرآن بر پایه [[اعتقاد]] به [[اراده]] مطلق [[خدا]] و [[معاد]] [[استوار]] است. [[هدف]] قرآن [[اصلاح]] کامل شکل [[زندگی]] بر پایه از بین بردن [[آداب]] [[جاهلی]] و جایگزین کردن اخلاق و [[رفتار]] بر شالوده [[توحید]] است، از این رو در بسیاری موارد به کلی از [[کیش]] [[اعراب]] [[بریده]] یا برخی از فضیلت‌های برجسته آنها را به صورتی سازگار با توحید در می‌‌آورد. در واقع [[آیات]] [[وحی]] اصطلاحات و کلید واژه‌های [[جاهلیت]] را دستخوش [[تغییر]] قرار داده، برخی را گسترده، بعضی را محدود کرده و شماری را به کلی دگرگون می‌‌کند؛ برای نمونه [[سخاوت]] و مهمان نوازی به شکل افراطی و بر اساس میل به [[خودنمایی]] یا [[انگیزه]] ای آنی، دو ویژگی برجسته [[عرب]] * بودند. قرآن با [[معتدل]] و معقول کردن [[میزان]] [[انفاق]] از یک سو ([[فرقان]]/ ۲۵، ۶۷؛ [[اسراء]] / ۱۷، ۲۹) و نیز بنیان نهادن آن بر [[ایمان]] و [[پاداش]] [[قیامت]] ([[حدید]] / ۵۷، ۷) از سوی دیگر، کیفیت و کمیت [[عادت]] [[مردم]] [[زمان]] خود را دستخوش [[تغییر]] قرار داد. <ref>مفاهیم اخلاقی، ص ۱۵۷ ـ ۱۵۹.</ref> [[عرب]] [[خوی]] انتقامجویی داشت و معمولاً در [[انتقام]] گرفتن از حد می‌‌گذشت، از این رو [[مجازات]] و [[قصاص]] را تنها به [[میزان]] [[جرم]] جایز دانست، با این حال به کسانی که خطای دیگران را نادیده می‌‌گیرند نوید پاداش ویژه داد: «و جَزؤُا سَیِّئَة سَیِّئَةٌ مِثلُها فَمَن عَفا واَصلَحَ فَاَجرُهُ عَلَی اللّهِ.»...([[شوری]] / ۴۲، ۴۰؛ نیز نک: بقره / ۲، ۱۹۴؛ [[نور]] / ۲۴، ۲۲) [[قرآن]] نگاه [[لذت]] جویانه به [[زندگی]] و مبتنی بر [[انکار]] [[جاودانگی]] (انعام / ۶، ۲۹؛ جاثیه / ۴۵، ۲۴) را رد کرده، [[شوق]] و تلاش ناشی از [[آگاهی]] به قیامت را جایگزین آن ساخت: «... لِیَجزِیَ الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلوا الصّــلِحـتِ بِالقِسطِ.»...([[یونس]] / ۱۰، ۴؛ نیز نک: انعام / ۶، ۱۶۰؛ نحل / ۱۶، ۳۱) <ref> مفاهیم اخلاقی، ص ۲۲۱.</ref> در واقع [[اخلاقیات]] مربوط به این [[جهان]] به خودی خود یک [[نظام]] جامع و مانع نیست. تنها مقصدنهایی جهان <ref> مفاهیم اخلاقی، ص ۲۲۱.</ref> و به تعبیر دیگر ایمان به زندگی پس از [[مرگ]] و [[ترس]] از [[کیفر]] و [[امید]] به پاداش <ref>تاریخ تمدن، ج ۴، ص ۲۲۹.</ref> است که بنیان آن را [[تعیین]] می‌‌کند. بر این اساس تعابیر متضاد «اَصحـبُ الجَنَّةِ» و «اَصحـبُ النّارِ»(برای نمونه: یونس / ۱۰، ۲۶ ـ ۲۷؛ [[حشر]] / ۵۹، ۲۰) و مانند آنها در یک دوگانگی بنیادین [[اخلاقی]] بیانگر شاخص‌های [[نیک]] و بد در این جهان‌اند. افزون بر این، در دستگاه اخلاقی قرآن، [[انسان]] [[مسئول]] [[افعال]] خویش است (انعام / ۶، ۱۶۴) و اثر کار خوب یا بد هرکس مستقیماً به خود او می‌‌رسد ([[اسراء]] / ۱۷، ۷، گرچه ظاهراً برای دیگران انجام شده باشد. <ref> المیزان، ج ۱۳، ص ۴۰ ـ ۴۱.</ref> [[آیات]] [[وحی]] [[ارتباط]] [[انسان‌ها]] با یکدیگر را بر پایه [[عدالت]] و [[نیکی]] به همنوع تعریف کرد (نحل / ۱۶، ۹۰) <ref> جامعه و تاریخ، ص ۴۱۸.</ref> و از [[بی عدالتی]] به دیگران حتی [[دشمنان]] برحذر داشت. ([[مائده]] / ۵، ۸) اساس [[برتری]] را نیز [[تقوا]] دانست نه نژاد و [[قوم]]. (حجرات / ۴۹، ۱۳) <ref>تاریخ تمدن، ج ۴، ص ۲۳۴.</ref> در حوزه [[دوستی]] و [[همکاری]]، به افقی فراتر از حد معمول توجه کرد و افزون بر [[تشویق]] به [[همیاری]] در [[نیکوکاری]] و [[پرهیزگاری]] (مائده / ۵، ۲) همه کسانی را که به اصل [[ایمان]] [[باور]] دارند [[برادر]] نامید: «اِنَّمَا المُؤمِنونَ اِخوَةٌ».(حجرات / ۴۹، ۱۰) در مقابل، [[مؤمنان]] را از دوستی با غیر [[اهل ایمان]](مائده / ۵، ۵۱) گرچه [[پدر]] و برادر باشند ([[توبه]] / ۹، ۲۳) به شدت [[نهی]] کرد. در عین حال نیکی کردن و عدالتورزی نسبت به کسانی را که از در [[جنگ]] با [[مسلمانان]] درنیامده‌اند [[ممنوع]] نساخت، بلکه به آن سفارش نیز کرد: «لا یَنهـکُمُ اللّهُ عَنِ الَّذینَ لَم یُقـتِلوکُم فِی الدّینِ ولَم یُخرِجوکُم مِن دیـرِکُم اَن تَبَرّوهُم وتُقسِطو ا اِلَیهِم».(ممتحنه / ۶۰، ۸) در نتیجه نگرش متسامحانه [[اسلام]] در [[روابط اجتماعی]]، مسلمانان از دستاوردهای [[تمدنی]] غیر مسلمانان بهره برده و عناصر مفید آن را در [[تمدن اسلامی]] وارد کردند. فرایند همسان‌سازی و [[اسلامی]] کردن عناصر غیر اسلامی در دوره‌های بعد و در ارتباط با اندیشه‌های یونانی، [[ایرانی]]، [[هندی]] و غربی انجام گرفته است<ref>مفاهیم اخلاقی، ص ۲۱۴.</ref>.<ref>[[مهدی ملک محمدی|ملک ‌محمدی، مهدی]]، [[تمدن (مقاله)|مقاله «تمدن»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>