امامت از دیدگاه اسماعیلیه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''امامت از دیدگاه اسماعیلیه''' منصبی الهی است و [[امام]] از جانب [[خداوند]]، [[هدایت]] و برگزیده می‌‌شود و [[مسلمانان]] به واسطۀ او می‌‌توانند به وظایف دینی خود عمل کنند و درکی کامل و جامع از ابعاد ظاهری و [[باطنی]] [[قرآن]] حاصل نمایند. اسماعیلیه ولایت امام را یکی از ارکان دین می‌‌دانند و معتقدند امامت [[برترین]] ارکان دین است و حتی آن را عین [[ایمان]] می‌دانند و قائل‌اند امامت تا ابد ادامه دارد و [[جهان هستی]] بدون [[وجود امام]] لحظه ای دوام ندارد. از این رو، یکی از [[اصول اعتقادی]] اسماعیلیه این است که بعد از [[وفات پیامبر اکرم]] {{صل}}، [[امام علی]] {{ع}} به [[امر الهی]] و با نص پیامبر {{صل}} در [[زمان]] حیاتش به عنوان امام برگزیده شد و امامت باید به صورت موروثی در نسل علی {{ع}} و [[فاطمه]] {{ع}} ادامه یابد و [[جانشینی]] امام لاحق مبتنی بر [[نص]] امام سابق است.

== مقدمه ==

[[امامت]] از دیدگاه [[اسماعیلیه]] منصبی [[الهی]] است و [[امام]] از جانب [[خداوند]]، [[هدایت]] و برگزیده می‌‌شود و [[مسلمانان]] به وساطت او می‌‌توانند به [[وظایف دینی]] خود عمل کنند و درکی کامل و جامع از ابعاد ظاهری و [[باطنی]] [[قرآن]] ـ که تحقق آرمان‌های الهی در [[زمین]] مبتنی بر آن است ـ حاصل نمایند. اسماعیلیه [[ولایت امام]] را یکی از [[ارکان دین]] می‌‌دانند و معتقدند امامت [[برترین]] ارکان دین است و حتی آن را عین [[ایمان]] می‌‌انگارند و بر آنند که امامت تا ابد ادامه دارد و [[جهان هستی]] بدون [[وجود امام]] لحظه ای دوام ندارد و اگر فرضاً امام از دست برود، بی درنگ همه عالم نابود می‌‌شود<ref>قاضی نعمان، دعائم الاسلام، به کوشش آصف بن علی اصغر فیضی، ص۲؛ تامر، عارف، الامامه فی الاسلام، ص: ۶۵ -۶۶.</ref>. از این رو، یکی از [[اصول اعتقادی]] اسماعیلیه این است که بعد از [[وفات پیامبر اکرم]] {{صل}}، [[امام علی]] {{ع}} به [[امر الهی]] و با [[نص پیامبر]] {{صل}} در [[زمان]] حیاتش به عنوان امام برگزیده شد و امامت باید به صورت موروثی در [[نسل علی]] {{ع}} و [[فاطمه]] {{ع}} ادامه یابد و [[جانشینی]] امام لاحق مبتنی بر [[نص]] امام سابق است<ref>نک: قاضی نعمان، شرح الاخبار، به کوشش محمد حسینی جلالی، ج۱، ص۸۹.</ref>.

برای بررسی زوایای [[اندیشه]] [[اسماعیلیان]]، نخست باید به [[دین‌شناسی]] خاص آنان پرداخت؛ آنگاه است که [[جایگاه امامت]] در این [[تفکر]] رخ می‌‌نماید. ناگفته نماند که این دین‌شناسی، برآمده از عناصر [[دینی]] و [[فلسفی]] متنوع و مختلفی است که [[شناخت کامل]] آن خالی از [[دشواری]] نیست. آنچه به این پیچیدگی شدت می‌‌بخشد، این است که مقوله‌هایی همچون [[پیامبرشناسی]]، [[ولایت]] و [[امام‌شناسی]]، [[معرفت‌شناسی]] و [[جهان‌شناسی]]، در این دستگاه دینی ـ فلسفی آنچنان درهم‌تنیده شده که از یک سو بازشناسی حوزه‌های یاد شده را از یکدیگر ناممکن ساخته و از سوی دیگر [[شناخت]] هر حوزه را به [[درک]] دیگر حوزه‌ها منوط و وابسته کرده است<ref>[http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 [[عظیم نانجی| نانجی، عظیم]]، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ص ۳۹۱۰.]؛ [[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۱ (کتاب)|دانشنامه فقه سیاسی]]، ص ۲۷۶.</ref>.

مراتب [[دعوت]] در [[اندیشه]] [[اسماعیلیه]] با همین ۱۰ مرتبه عقل قابل [[تطبیق]] است: اول "[[ناطق]]" (= [[پیامبر]]) است که واضع [[شریعت]] است؛ دوم "[[وصی]]" است که "اساس "[[امامت]] و نخستین [[امام]] هر دوره و [[امانت]] دار سر [[تأویل]] است؛ سوم امام است که جانشین اساس است و [[اعتدال]] ظاهر و [[باطن]] را [[حفظ]] می‌‌کند. [[تاریخ]] [[مقدس]] بشریت ۷ دوره دارد که در ۶ دوره نخستین، ۶ [[پیامبر اولوالعزم]] و ۶ وصی و ۷ امام وجود دارد. دوره ستر کنونی یا دوره هفتم زمانی به پایان می‌‌رسد که [[محمد بن اسماعیل]] "[[هفتمین امام]] هفتمین دوره" [[ظهور]] می‌‌کند، در آنجا [[مقام]] ناطق و وصی یکی است؛ البته [[محمد بن اسماعیل]] شریعت جدیدی نمی‌آورد، بلکه دوره او دوره کشف است و [[باطن شریعت]] آشکار می‌‌شود و ظاهر از میان می‌‌رود<ref>کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، ص۱۳۲ -۱۳۱؛ غالب، مصطفی، مقدمه بر اثبات الامامه احمد بن ابراهیم نیشابوری، ص۱۸.</ref>.

 

 

== رابطه امامت با [[قرآن]] ==

 

مهم ترین بحثی که به تأکید در [[احادیث]] [[امامان]] {{عم}} آمده، [[ضرورت]] وجود یک [[قیّم]] قرآن پس از واضع [[شریعت]] است؛ خود نص قرآن به [[تنهایی]] کفایت نمی‌کند، زیرا این کتاب دارای معانی مکتوم، اعماق [[باطن]] و تضادهای ظاهری است. قرآن کتابی نیست که بتوان [[علم]] آن را با [[فلسفه]] معمولی دریافت و باید نص را به سطحی که معنای [[حقیقی]] آن است، تأویل کرد و این امر از عهده [[کلام]] خارج است و باید شخص [[امام]] وجود داشته باشد که [[وارث]] معنوی و [[الهام]] یافته است و بر ظاهر و باطن [[آگاه]] بوده، [[حجت خدا]] و [[قیم قرآن]] است<ref>کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، ص ۷۱.</ref>. بر این پایه، امام صاحب تأویل است و با [[علمی]] الهامی از [[باطن شریعت]] و حقایق قرآن آگاه است. [[اسماعیلیه]] [[حضرت علی]] {{ع}} را صاحب تأویل می‌‌دانند. به عبارت دیگر دانستن [[اسرار]] تأویلی و [[باطنی]] [[قرآن]] مخصوص آن [[حضرت]] و [[امامان]] {{عم}} پس از اوست<ref>غالب، مصطفی، مقدمه بر اثبات الامامه احمد بن ابراهیم نیشابوری، ص۳۸.</ref>. [[امام]] به عنوان ولی ملهَم از سوی خداست و [[تعلیم]] به حقایق و امور [[باطنی]] به دست اوست. تعلیم در اینجا اصطلاح خاصی است که با اصطلاح رایج آن تفاوت دارد و به این معناست که شخص مستجیب با کسی که از [[ناحیه]] [[خداوند]] ملهم است، [[ارتباط]] برقرار کند و بکوشد که از [[راز]] و [[معانی قرآن]] از طریق امام مطلع شود<ref>کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، ص ۲۱.</ref>.

 

بدین‌سان، هر چند دایره [[نبوت]] بسته شده است، اما دایره [[ولایت]] و [[امامت]]، به دنبال دایره نبوت این جریان [[معنوی]] را ادامه می‌‌دهد. امامان {{عم}} [[اهل]] ولایتند، یعنی اهل [[دوستی با خدا]] و اهل رازند و ولایت [[باطن نبوت]] است. از این دایره به دایره [[حقیقت]] نیز تعبیر می‌‌شود<ref>کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، ص ۴۳.</ref>. امامان {{عم}} [[ظهور]] و مظاهر الهی‌اند و این دو اصطلاح، پیوسته به مقایسه با آینه باز می‌‌گردد، تصویری که در آینه ظاهر می‌‌شود، در [[جوهر]] آن تجسد نمی‌یابد. اگر امامان {{عم}} به عنوان مظاهر [[الهی]] فهمیده شوند، [[اسماءالله]] خواهند بود. وجود [[ازلی]] آنان، به عنوان عالم [[ابداع]] وجودات [[نورانی]]، در [[کلام امام]] صادق {{ع}} منعکس است<ref>کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، ص ۷۴.</ref>. صفاتی که به امامان {{عم}} داده شده است، اگر به عنوان صور نورانی و وجوداتی مقدم بر عالم کون و [[فساد]] ملاحظه نشود، قابل [[فهم]] نخواهد بود. این صفات را آنان در [[زمان ظهور]] زمینی خود به تأکید بیان کرده اند<ref>کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، ص ۷۵.</ref>. این صورت [[انسانی]] در جلال ازلی آن، [[آدم]] [[حقیقی]]، [[انسان کبیر]]، [[روح اعلی]]، [[عقل اول]]، [[قلم اعلی]]، [[خلیفه اعلی]] و [[قطب الاقطاب]] نامیده شده است. او [[امانتدار]] نبوت باقیه و [[نبوت]] اصلیه حقیقیه است، نبوتی که پیش از [[خلق]] [[زمان]] در عالم [[ابداع]] ظاهر شد. [[حقیقت نبوت]] باقیه دارای وحدتی مضاعف و ساحتی دوگانه است: خارجی یا ظاهری و درونی یا [[باطنی]]. "[[ولایت]]" همان [[باطن]] این نبوت باقیه، تحقق همه [[کمالات]] آن در [[ساحت]] باطن پیش از خلق زمان و تداوم در ابدالا¸باد است. همان طور که ساحت ظاهری، [[ظهور]] زمینی پایانی خود را در شخص [[حضرت محمد]] {{صل}} داشت، باید ساحت باطنی آن نیز مظهری داشته باشد. تجلی باطنی نبوت در شخصی ظاهر شد که از همه [[انسان‌ها]] نسبت به [[پیامبر]] {{صل}} نزدیک‌تر بود: [[علی]] {{ع}} [[امام اول]]. از همین رو، [[امام علی|علی]] {{ع}} فرمود: من ولی بودم در حالی که [[آدم]] هنوز میان آب و گل قرار داشت. از سوی دیگر، این [[اندیشه]] ناظر به یک [[انتظار]] است، [[انتظار ظهور]] کامل همه معانی پنهان و [[معنوی]] [[قرآن]] که به دست [[امام]] در [[آخرالزمان]] صورت می‌‌پذیرد<ref>کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، ص ۶۴ ـ ۶۷</ref>.

 

تأکید بر باطن به معنای [[نسخ شریعت]] و ظاهر آن نیست، بلکه به این معناست که [[شریعت]] جدای از [[حقیقت]] و باطن آن، [[ظلمت]] و عبودیتی بیش نیست، در این صورت شریعت به جای آنکه در برابر افق ظهور معناهای جدید و غیر قابل [[پیش بینی]] باز باشد، صرفاً مجموعه ای از [[احکام]] و [[مناسک]] خواهد بود<ref>کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، ص ۶۲</ref>.<ref>[http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 عظیم نانجی| نانجی، عظیم، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ص ۳۹۱۰.]</ref>

 

{{مدخل وابسته}}

* [[امامت در فلسفه اسلامی]]

{{پایان مدخل وابسته}}

== منابع ==

{{منابع}}

{{پایان منابع}}