ضلالت در معارف و سیره سجادی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

[[گمراهی]] یا [[ضلالت]]، در اصطلاح [[قرآن]] و [[حدیث]]، به معنای [[عدول]] از [[راه مستقیم]] و نقطه مقابل [[هدایت]] است؛ خواه عمدی باشد یا [[سهوی]]، زیاد باشد یا کم<ref>مفردات راغب اصفهانی.</ref>. [[خداوند]] [[پیامبران]] را فرستاد تا [[بشر]] را از [[تاریکی]] و گمراهی به سوی [[نور]] [[دانش]]، [[خردورزی]] و [[راه راست]] رهنمون شوند<ref>{{متن قرآن| {{متن قرآن|لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}} «بی‌گمان خداوند بر مؤمنان منّت نهاد که از خودشان فرستاده‌ای در میان آنان برانگیخت که آیات وی را بر آنان می‌خواند و آنها را پاکیزه می‌گرداند و به آنها کتاب و فرزانگی می‌آموزد و به راستی پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند» سوره آل عمران، آیه ۱۶۴؛ {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}} «اوست که در میان نانویسندگان (عرب)، پیامبری از خود آنان برانگیخت که بر ایشان آیاتش را می‌خواند و آنها را پاکیزه می‌گرداند و به آنان کتاب (قرآن) و فرزانگی می‌آموزد و به راستی پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند» سوره جمعه، آیه ۲؛ {{متن قرآن|رَسُولًا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا}} «پیامبری که بر شما آیات روشنگر خداوند را می‌خواند تا کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به سوی روشنایی، از تیرگی‌ها بیرون آورد و هر کس به خداوند ایمان ورزد و کاری شایسته کند، او را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، هماره در آن جاودانند، خداوند برای او روزی نیکویی فراهم کرده است» سوره طلاق، آیه ۱۱؛ {{متن قرآن|الر كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ}} «الف، لام، را، (این) کتابی است که بر تو فرو فرستاده‌ایم تا مردم را به اذن پروردگارشان به سوی راه آن (خداوند) پیروزمند ستوده، از تیرگی‌ها به سوی روشنایی برون آوری» سوره ابراهیم، آیه ۱ و....</ref>.<ref>[[علی باقری‌فر|باقری‌فر، علی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «گمراهی»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۳۸۳.</ref>

== [[نگرانی]] از [[گمراهی]] ==

به میزانی که [[انسان]] برای [[زندگی]] و [[سرمایه]] [[عمر]] خویش [[ارزش]] قائل باشد، هدفمندتر زندگی می‌کند و هر چقدر زندگی او هدفمندتر باشد نگرانی وی از گم کردن [[راه]] دستیابی به [[هدف]] و از دست رفتن فرصت‌های [[پیشرفت]]، بیشتر می‌شود. از این رو انسان‌های بزرگ و [[خردمند]] بیش از دیگران نگران گمراهی هستند<ref>{{متن قرآن| {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ * رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ}} «اوست که این کتاب را بر تو فرو فرستاد؛ برخی از آن، آیات «محکم» (/ استوار/ یک رویه)‌اند، که بنیاد این کتاب‌اند و برخی دیگر (آیات) «متشابه» (/ چند رویه)‌اند؛ اما آنهایی که در دل کژی دارند، از سر آشوب و تأویل جویی، از آیات متشابه آن، پیروی می‌کنند در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش، می‌گویند: ما بدان ایمان داریم، تمام آن از نزد پروردگار ماست و جز خردمندان، کسی در یاد نمی‌گیرد * پروردگارا پس از آنکه راهنمایی‌مان کردی، دلمان را به کژی میفکن و از نزد خویش به ما بخشایش ارزانی دار که این تویی که بسیار بخشنده‌ای» سوره آل عمران، آیه ۷-۸.</ref>. [[امام زین‌العابدین]] {{ع}} بارها از این نگرانی پرده برداشته و به بیان‌های گونه‌گون آن را مطرح کرده است: «بارخدایا،... (چنان مباد) که [[گمراه]] گردم، حال آنکه تو بر راهنمایی‌ام [[توانایی]]»<ref>نیایش بیستم.</ref>؛ «ای [[خداوند]]،... پیش از آنکه کارم به [[گمراهی]] کشد، [[راه]] هدایتم بنمای»<ref>نیایش بیستم.</ref>؛ «بارخدایا... مرا (به سویی) میفکن چونان کسی که از چشم [[عنایت]] تو افتاده است و [[خواری]] و شوربختی‌اش فرا گرفته، بل دستم را بگیر تا چون افتادگان نیفتم و چون گمگشتگان نهراسم و چون فریب‌خوردگان نلغزم و در گرداب هلاک‌شوندگان سرنگون نشوم»<ref>نیایش چهل‌و‌هفتم.</ref>.<ref>[[علی باقری‌فر|باقری‌فر، علی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «گمراهی»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۳۸۳.</ref>

== عوامل گمراهی ==

چیزهای زیادی می‌تواند [[انسان]] را از مسیر [[راستی]] و پاک‌زیستی [[منحرف]] سازد و مایه گمراهی او شود که از مهم‌ترین آنها می‌توان به بی‌توجهی به [[پیام]] [[عقل]] و [[وجدان]] [[اخلاقی]]، گرفتار آمدن در چنگ [[خواهش‌های نفسانی]]، تن دادن به وسوسه‌های [[شیطانی]] و [[فریب خوردن]] از [[دشمنان]] [[فتنه‌گر]] و سوداگران گمراهی یاد کرد. [[امام علی بن الحسین]] {{ع}} در دعای خود، به بخشی از این عوامل اشاره کرده، می‌گوید: «بار خدایا، مرا از هرچه از درگاه تو دور می‌دارد، یا میان من و فیضی که از سوی تو به من می‌رسد حایل می‌گردد، یا از هر قصد که نزد تو کنم باز می‌دارد، در [[پناه]] خود دار... ای خداوند، میان من و [[دشمنی]] که گمراهم سازد و هوای نفسی که هلاکم گرداند و زیانی که مرا فرو گیرد، حایل شو»<ref>نیایش چهل‌و‌هفتم.</ref> و در جای دیگر عرض می‌کند: «بار خدایا، چون [[پیروی از هوای نفس]] را از حد گذرانیدم، آفریده‌ای ذلیلم. عمل من مرا به [[هلاکت]] افکند و [[هوی و هوس]] من به تباهی‌ام کشید و شهواتم مرا از [[کردار نیک]] [[محروم]] داشت»<ref>نیایش پنجاه‌و‌دوم.</ref> و باز: «بارخدایا، به تو پناه می‌بریم از [[وسوسه‌های شیطان]] رجیم و کیدها و فریب‌های او... بارخدایا، به تو پناه می‌بریم، هرگاه [[شیطان]] در آن [[طمع]] ورزد که ما را از [[طاعت]] تو گمراه سازد... بارخدایا، بر [[محمد و خاندانش]] [[درود]] بفرست و در برابر [[ضلالت]] [[شیطان]]، ما را از [[هدایت]] خود بهره‌مند گردان و در برابر تلاش او برای [[گمراهی]] ما، ما را از [[پرهیزگاری]] ره‌توشه ساز. اگر او ما را به [[راه]] [[تباهی]] می‌کشد، تو ما را به راه [[تقوا]] راه نُمای»<ref>نیایش هفدهم.</ref> و <ref>همچنین نک: نیایش‌های پنجم، بیستم، بیست‌وهفتم، سی‌ودوم، سی‌وهفتم و پنجاه‌و‌چهارم.</ref>.<ref>[[علی باقری‌فر|باقری‌فر، علی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «گمراهی»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۳۸۳.</ref>

== برخی نشانه‌های گمراهی ==

# '''[[نافرمانی خدا]]'''. «بار خدایا، به تو [[پناه]] می‌بریم، هرگاه شیطان [[طمع]] در آن ورزد که ما را از فرمانبرداری‌ات [[گمراه]] سازد و با نافرمانی‌ات [[خوار]] گرداند»<ref>نیایش هفدهم.</ref>.

# '''روی آوردن به غیر [[خدا]]''': «ای [[خداوند]]... من با همه وجودم به تو روی آورده‌ام و از هر کس که خود [[نیازمند]] توست رو برتافته‌ام... و برآنم که درخواست [[نیازمندی]] از نیازمند دیگر [[سفاهت]] [[رأی]] است و گمراهی [[خرد]]»<ref>نیایش بیست‌و‌هشتم.</ref>.

# '''گم کردن راه [[توبه]]''': «ای خداوند، تویی که راه بازگشت به روی بندگانت گشوده‌ای و آن را "توبه" نامیده‌ای و برای رسیدن به این در، آیاتی را که بر پیامبرت [[وحی]] کرده‌ای [[راهنما]] ساخته‌ای، تا کسی آن دَر را گم نکند»<ref>نیایش چهل‌و‌پنجم.</ref>.

# '''[[ناسپاسی]] در برابر [[نعمت]]''': «[[حمد]] و [[سپاس]] خداوندی را که اگر [[معرفت]] حمد خویش را از [[بندگان]] خود دریغ می‌داشت، در برابر آن همه [[نعمت‌ها]] که از پس یکدیگر بر آنان فرو می‌فرستاد، آن نعمت‌ها به کار می‌داشتند و لب به سپاس نمی‌گشادند... و اگر چنین می‌بودند از دایرة [[انسانیت]] بیرون می‌افتادند و... از [[چارپایان]] هم گمراه‌تر (می‌شدند)»<ref>نیایش یکم.</ref>.<ref>علی باقری‌فر|باقری‌فر، علی، دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «گمراهی»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۸۳.</ref>

== چند یادآوری ==

دوم: تلاش برای [[نجات]] [[گمراهان]]: «بار خدایا،... ما را در این [[روز]] و این [[شب]] و هر روز به... دوری از کارهای ناپسند... و پاسداشت [[اسلام]] و نکوهش [[باطل]]... و [[راهنمایی]] گمگشتگان... [[توفیق]] ده»<ref>نیایش ششم.</ref>.

== منابع ==

== پانویس ==

[[رده:ضلالت]]